Պատմութիւն Հայոց

Մինչդեռ զետեղեալ յապահովս նստեալ կայր զօրն թաթար ընդ դաշտս ամենայն Հայոց եւ Աղուանից, գայր դեսպանս ի Ղիաթադին սուլտանէն՝ խրոխտ եւ սպառնական բանիւք որպէս սովորութիւն է տաճկաց, եթէ՝ «Այսպէս համարեցայք դուք աւերմամբ քաղաքի միոյ, եթէ յաղթեցաք նմա եւ զօրութեան նորա. քաղաքք իմ անթիւք են ի բազմութենէ, եւ զօրաց իմոց չիք համար։ Արդ կա՛ց մնա՛ դու, ուր ես, եւ ես ինքնին եկեալ՝ տեսից զձեզ մարտիւք պատերազմացե։ Եւ այլ բազում բանիւք, որ նման է սոցին, մեծամեծս փքայր։ Եւ զայս եւս ասէր պատգամաւորն, եթէ՝ «Հանդերձեալ է սուլտանն զձմեռն, որ գալոց է զկնի ամարանս, ի դաշտի աստ Մուղան ձմերել կանամբք եւ զօրօքե։

Իսկ նոցա լուեալ՝ ոչ ինչ ըմբոստացան, կամ խրոխտս ինչ խօսեցան ընդդէմ նոցա, այլ միայն զայս պատասխանի ետ գլխաւորն նոցա Բաչու-նուինն, եթէ «Մեծամեծս բարբառեցայք, սակայն ում աստուած տացէ, նորա լիցի յաղթութիւնե։

Եւ այսպէս մի զմիոյ կնի գային դեսպանքն փութացուցանել զնոսա ի մարտ։ Իսկ նոցա ոչինչ շտապեալ, այլ մեղմով գումարեալ զզօրս իւրեանց եւ որք ընդ ձեռամբ նոցա, եկեալ յաշխարհս Հայոց, ի խոտաւէտ վայրս ամենայն աղխիւ, գիրացուցեալ զերիվարս եւ ապա մեղմով մօտ հասեալ, ուր էր բանակ սուլտանին։ Քանզի եւ նա ի վեր էր եկեալ ի տեղւոջէ իւրմէ յաշխարհն Հայոց, որ ընդ իւրով իշխանութեամբ, հուպ ի քաղաքագիւղ մի, զոր Չման-կատուկն անուանեն, անթիւ բազմութեամբ, կանամբք եւ հարճիւք, ոսկւով եւ արծաթով, եւ որ ինչ սպասք էին նորա մեծութեանն, զամենեսեան ընդ իւր բարձեալ՝ բերեալ էր. այլ եւ զբօսանաց աղագաւ՝ սնուցեալ երէս վայրի եւ յայլոց սողնոց բազումս, մինչեւ ի մկունս եւ ի կատուս, զի այնպէս աներկիւղ կամէր զինքն ցուցանել զօրացն։

Իսկ զօրավարն Բաչու՝ ըստ խորագէտ իմաստութեանն իւրեանց, բաժանեալ զզօրս իւր ի բազում առաջս ի ձեռն գլխաւորացն քաջաց եւ զեկամուտ զօրսն, որ յազգաց ազգաց ի նոսա եկեալսն՝ ցրուեալ, զի մի՛ նենգ ինչ գործեսցեն, եւ ընտրեալ յամենեցունց զարիսն եւ զքաջս, յառաջապահս կարգեալ ինքեանց, որք երթեալք հանդիպեցան զօրաց սուլտանին եւ մարտուցեալք՝ ի փախուստ դարձուցին զնոսա։ Փախեաւ եւ սուլտանն մազապուր՝ թողեալ զկահ եւ զկարասի անդէն ի տեղւոջն։ Եւ սոցա զհետ մտեալ՝ կոտորեցին անխնայ զզօրսն, սրոյ ճարակ տուեալ, եւ ապա դարձան ի կապուտ անկելոցն։

Իբրեւ եկն բուն բանակն, տեսին զի փախուցեալ էր սուլտանն, եւ հարեալ զօրք նորա։ Ապա սկսան ասպատակ սփռել ընդ կողմանս կողմանս յաւարի առնուլ, եւ քանդել զբազում գաւառս, եւ ժողովել ոսկի եւ արծաթ, եւ հանդերձս մեծագինս, եւ ուղտս, եւ ձիս, եւ ջորիս, եւ անթիւ անասունս։ Եկին պատեցին զքաղաքն Կեսարիա Կապադովկացւոց, եւ պատեալ պաշարեցին զնա, եւ զի ոչ եղեն ձեռնտու բնակիչքն՝ առեալ բռնութեամբ, ի սուր սուսերի մաշեցին զբնակիչսն, եւ յափշտակեալ որ ինչ ի նմա, եւ թողեալ ամայի զքաղաքն՝ եկին ի Սեբաստիա. եւ զի յառաջագոյն ձեռնտու էին լեալ բնակիչք քաղաքին առ նոսա եւ ընդ առաջ երթեալ ընծայիւք եւ պատարագօք, մարդոյ ոչ մեղան, այլ յափշտակեալ յաւարէ քաղաքին մասն ինչ, յիւրեանց անուն գրաւեալ զքաղաքն, վերակացուս կացուցեալ՝ դարձան։

Եւ եկին պաշարեցին զԵզնկայն եւ բազում մարտիւք մարտեան ընդ նմա. եւ բնակիչք քաղաքին բազում հարուածս հասուցեալ ի վերայ զօրացն թաթարին։ Ապա սկսան խաբէութեամբ արտաքս կոչել՝ սիրոյ աղագաւ, եւ նոցա հաւանեալ եկին, քանզի ոչ ունէին ուստեք օգնական։ Որոց սուր ի վերայ եդեալ, կոտորեցին առ հասարակ զարս եւ զկանայս, եւ սակաւ մանկունս եւ աղջկունս ապրեցուցեալ՝ վարեցին ի գերութիւն եւ ի ստրկութիւն։

Եւ այսպէս բազում գաւառս եւ աշխարհս աւերեալ եւ գերեալ, եկին ի քաղաքն, որ կոչի Տիւրիկէ։ Իբրեւ գիտացին բնակիչքն, եթէ անհնար է զդէմ ունել նոցա պատերազմաւ, կամաւ ձեռնտու եղեն նոցա. յորոց առեալ ինչս բազումս, թողին զքաղաքն առանց վնասու եւ դարձան բազում աւարաւ եւ մեծաւ խնդութեամբ ի կայս ձմերոց իւրեանց, որ ի Հայս եւ որ յԱղուանս, ողջանդամ եւ առանց վնասու, զի ի տեառնէ էր խորտակումն ամենայն ազգաց եւ կործանումն նոցա։ Բայց քրիստոնեայքն, որք էին ընդ նոսա զինուորեալք, զբազումս ազատեցին ի գերելոցն, ո՛ր յայտնի եւ ո՛ր ի ծածուկ, զքահանայս եւ զկրօնաւորս. մանաւանդ մեծամեծ իշխանքն՝ Աւագն եւ Շահնշահն, Վահրամ եւ որդի իւր Աղբուղայն, եւ խաչենեցիքն՝ Ջալալն Հասան, եւ զօրք իւր, եւ ազգականքն, եւ Գրիգոր, Դօփին, որդի, մօրաքուեր որդի Ջալալին, եւ այլ իշխանքն եւ զօրք նոցին ըստ կարի իւրեանց։ Եւ այս եղեւ ի ՈՂԲ թուականիս հայոց։