Պատմութիւն Հայոց

Աստուածահաճոյ եւ մեծ վարդապետն Վանական՝ հասեալ ի բարւոք ծերութիւնն, ալեւորեալ եւ լի աւուրբք՝ ըստ օրինակի նահապետին Աբրահամու, առ տէր փոխեցաւ, զընթացս կատարեալ եւ զհաւատս պահեալ ուղղափառ խոստովանութեամբ, որ ի սուրբ երրորդութիւնն եւ ի տնօրէնութիւնն Քրիստոսի։ Ի տղայական տիոցն աստուածագործ ծառայութեամբ կեցեալ, բազում քրտունս եւ աշխատութիւնս ցուցեալ ի բանն վարդապետական, բազում որդիս ի փառս ածեալ, եւ ազգի ազգի ճգնութիւնս կրեալ, եւ սպանեալ զանդամս երկրաւորս, ըստ խրատու առաքելոյն՝ զմարմինն ի խաչ հանեալ կարեօք եւ ցանկութեամբն հանդերձ։ Զի նման էր այրն աստուծոյ անօսրաթեւ թռչնոյն մեղուի, որ՝ թռչելով ի վերայ բազում եւ ազգի ազգի ծաղկանց, ժողովէ ի նոցանէն զպիտանին եւ զօգտակարն ի պէտս ինքեանց եւ ի կերակուր, եւ ի բժշկութիւն թագաւորաց եւ ռամկաց։ Նոյնպէս եւ սա յանձն իւր հաւաքեալ զամենայն սրբոցն զվարս եւ զառաքինութիւնս, անկանէր զգործ խորսխին ի պէտս անձին իւրոյ եւ յայլոց օգուտ. քանզի ստացեալ ունէր զարդարութիւնն Աբելի, եւ զգեղեցկութիւնն Սեթայ, եւ զյոյսն Ենովսայ, եւ զհաւատն Ենովքայ, եւ զկատարելութիւնն Նոյի, եւ զհաւատն եւ զգործն Աբրահամու, եւ զհնազանդութիւնն Իսահակայ, եւ զաստուածատեսութիւնն Իսրայէլի, եւ զողջախոհութիւնն Յովսեփու, եւ զհամբերութիւնն Յոբայ, եւ զհեզութիւնն Մովսիսի, եւ զնախանձն Փենեհեսի, եւ զկուսութիւնն սրբութեան Յեսուայ, եւ զանմեղութիւն յստակամտութեանն Սամուէլի, եւ զխոնարհութիւնն սրտին Դաւթի, եւ զիմաստութիւնն Սողոմոնի, եւ զհամարձակութիւնն Եսայեայ, եւ զվրէժխնդրութիւնն Եղիայի, եւ զախտակցութիւնն Երեմիայի. ըստ Դանիէլի եւ Եզեկիէլի ի գերութիւն երթեալ ընդ ժողովրդեանն աստուծոյ, ըստ Զօրաբաբելի եւ Յեսուայ նորոգող լեալ տաճարի աստուծոյ, ըստ Պտղոմեայ բազում գրեանս հաւաքեալ յազգաց եւ ի լեզուաց. Յովհաննու նման յանապատի բնակեալ եւ տեառն հրամանաւ զապաշխարութիւն քարոզեալ, ի հին եւ ի նոր կտակարանս վայելեալ. Պետրոսի հանգոյն զտէրն որդի աստուծոյ դաւանեալ եւ գլուխ եկեղեցւոյ լեալ։ Ընդ որդւոցն Որոտման զհոգեւորն որոտացեալ եւ աստուածաբանեալ, ընդ Պօղոսի եւ յընդհանուրս սերմանեալ զկենաց բանն եւ գրով հաստատեալ. ընդ վարդապետս եկեղեցւոյ հանդիսացեալ եւ զգայլսն վանեալ. կիսոց կաթն ջամբեալ եւ կատարելոցն զհաստատուն կերակուրն։

Արդ նա որ զայս ամենայն բարիս ստացեալ ունէր յանձին, ինքն առնէր եւ այլոց զնոյն վարդապետէր, առ տէր փոխեցաւ, զբնութեանս պարտն հատուցեալ։ Եւ եղեւ վախճան նոր այսպիսի օրինակաւ։

Ի վանսն՝ զոր իւր իսկ շինեալ էր, որ կոչի Խորանաշատ վասն յոլով եկեղեցեացն, որ ի նմա, ընկալաւ զանունն, որ կայ հանդէպ Երգեվանից բերդին եւ ի թիկանց Գարդմանայ, առնէր նա շինուածս երեւելիս, գաւիթ շինելոյ ի կոփածոյ վիմաց ի դուռն մեծ եկեղեցւոյն, զոր իւր իսկ շինեալ էր. եւ զբան վարդապետութեանն ուսուցանէր այնոցիկ, որ ժողովեալ էին առ նա յամենայն գաւառաց։

Յաւուրս սուրբ աղուհացիցն հիւանդացաւ նա հիւանդութիւն, որ եւ մեռաւ իսկ։ Եւ նախ զաւանդել սուրբ հոգւոյն իւրոյ ի ձեռս աստուծոյ ըստ գրեցելոյն՝ կոչեցեալ զեղբարսն, քաղցր եւ ախորժ բանիւ մխիթարէր զնոսա եւ աղաչէր կալ հաստատուն ի կարգս եւ ի կրօնս ուղղափառութեան եւ աստուածապաշտութեան։ Եւ ապա քաղցր շնչմամբ մաքուր հոգին արձակեցաւ ի կապանաց մարմնոյն, արեգ ամսոյ ի տասն՝ ըստ նոր յեղանակի ճշմարտութեան, եւ յութ եւ տասն մարտի, ըստ հռոմայեցւոցն, երկու օրով յառաջ քան զգարնանամուտն, յաւուր շաբաթու, յորում աւուր յիշատակ էր երանելւոյն Կիւրղի Երուսաղէմի հայրապետին, որ զընթերցուածսն կարգեաց եւ զԿոչման գիրսն գրեաց եւ զվկայութիւն սրբոյն Օրէնդի եւ վեց եղբարցն իւրոց, որք նահատակեցան ի Մաքսիմիանոսէ ամբարշտէ։ Նոցին վարուցն լեալ հետեւող, վասն այնորիկ եւ յիշատակի նոցին արժանացաւ։

Եւ ժողովեցան անթիւ բազմութիւնք ի թաղումն նորա, եւ մեծաւ սգով եւ տրտմութեամբ ողբային յոյժ, զի զրկեցան ի լուսաւոր վարդապետութենէն երանելւոյն եւ ի հոգեշահ բանիցն։ Եւ տարեալ թաղեցին զնա ի գլուխ վանիցն յարեւելից կուսէ, մօտ ի փոքրագոյն եկեղեցին, ուր էին գերեզմանք աղքատացն, զի ինքն այսպէս հրամայեաց։

Անդր էր եւ եպիսկոպոս գաւառին տէր Սարգիս բազում վարդապետօք եւ երիցամբք։ Չոգաւ եւ կաթողիկոսն Աղուանից տէր Ներսէս, եւ եպիսկոպոսն տէր Յովհաննէս յետ միոյ աւուր յիշատակի նորա. եւ ողբացեալ եւ լացեալ յոյժ ի վերայ գերեզմանի նորա, եւ մխիթարեալ զեղբարսն որ անդ՝ դարձան յիւրաքանչիւր տեղիս։

Եւ կալաւ զառաջնորդութիւն վանիցն եղբօրորդի նորա Պօղոս քահանայ, եւ զվարդապետական ուսումն՝ Գրիգորիս վարդապետն, նորին աշակերտ եւ ազգական։

Եւ այս եղեւ ի թուին եօթն հարիւր։ Արդ աղօթիւք նորա տացէ աստուած խաղաղութիւն ամենայն աշխարհի եւ մեզ մասն ի յարութեան նորա եւ ի պսակիլն։