Պատմութիւն Հայոց

Արդ յեօթն հարիւր եւ երեք թուականին հայոց առաքեաց Մանգու ղանն, եւ մեծ զօրավարն Բաթու, այր մի ոստիկան, Արղուն անուն, որ ի Գիուգ ղանէն առեալ էր հրաման վերակացութեան հարկացն արքունի ի հնազանդեալ աշխարհացն, եւ միւս եւս գլխաւոր այր ի տանէ Բաթուին, որում անուն էր Թօրա աղա, հանդերձ այլովք բազմօք, որ ընդ նոսա, աշխարհագիր առնել յամենայն ազգս, որ ընդ ձեռամբ նոցա էին հնազանդեալ։

Եւ նոցա առեալ զայս հրաման, ելին ընդ աշխարհս ամենայն կատարել զգործն։ Հասին եւ յաշխարհս Հայոց ե՛ւ Վրաց ե՛ւ Աղուանից, եւ որ շուրջ զնոքօք գաւառք, սկսեալք ի տասնամենից եւ ի վեր՝ ընդ գրով համարոյ արկանել զամենեսին, բաց ի կանանց։ Եւ յամենեցունց պահանջեալ խստագոյն հարկս, աւելի քան զկար մարդոյն, սկսան չքաւորիլ. եւ նեղէին անհնարին կտտանօք եւ չարչարանօք եւ գելոցօք։ Եւ որ թաքչէր՝ ըմբռնեալ, սպանանէին, եւ որ ոչ կարէր հատուցանել զսակն, զմանկունս նոցա առնուին ընդ պարտուցն, քանզի պարսիկ տաճկահաւատ սպասաւորօք շրջէին։

Այլ եւ իշխանքն՝ տեարք գաւառացն, նոցուն գործակից լեալ ի նեղելն եւ ի պահանջելն վասն իւրեանց շահելոյ։ Եւ այսու ոչ բաւականացան, այլ եւ զամենայն արուեստագէտս, եթէ ի քաղաքս եւ եթէ ի գիւղս, զամենայն ի հարկի կացուցին։ Այլ եւ զծովակս, եւ զլիճս ձկնորսաց, եւ զերկաթահանս, եւ զդարբինս, եւ զշպարարս։ Եւ զի՞ պիտոյ է մանրամասնաբար ասել, զամենայն դուռն շահից հատին ի մարդկանէ, եւ ինքեանք միայն շահէին. եւ զամենայն աղահանսն առին, որ ի Կողբ եւ որ յայլ կողմանս կողմանս։

Նա եւ ի վաճառականաց բազում ինչ շահեալ, կուտեցին գանձս սաստիկս ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ ականց պատուականաց։ Եւ այսպէս զամենեսին սղացուցեալ եւ վայիւ եւ աշխարով լցեալ զաշխարհս, թողին չար ոստիկանս ի վերայ աշխարհացս զնոյն պահանջել յամենայն ամի, նովին համարով եւ գրով։

Բայց մեծարեցաւ ի նոցանէ այր մի մեծատուն վաճառական, Ումեկ անուն, զոր ինքեանք Ասիլ կոչէին. այր բարեգործ, զոր երբեմն յիշատակեցաք, որ ապրեցաւ յաւերիլն Կարնոյ քաղաքի ի թաթարէն հանդերձ որդւովքն Յովհաննաւ, Ստեփանոսիւ եւ եղբարբք իւրովք։ Եւ էր յայնժամ ի Տփխիս քաղաքի բնակութիւն կալեալ, եւ հայր անուանեալ թագաւորին վրաց Դաւթի, եւ մեծարեալ ի ղանէն գրով, եւ յամենայն աւագանւոյն։ Սա առատ տուրս ետ Արղունին եւ որ ընդ նմա, եւ մեծարեցաւ յոյժ ի նոցունց։

Բայց յեկեղեցականացն ոչինչ առին հարկս, զի չունէին հրաման ի ղանէն։ Նույնպէս եւ որդիքն Սարաւանին՝ Շնորհաւորն եւ Մկրտիչն՝ ընչաւէտք եւ մեծատունք։