Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Ցուցաք սակաւիկ մի համառօտիւք, որ ինչ գործեցաւ ընդ աշխարհս ի մոլեկան զօրացն, որ թաթարն կոչի։ Ասասցուք արդ եւ վասն կողմանցն Խաչենոյ եւ որ ինչ անդ գործեցաւ։ Քանզի ընդ ամենայն կողմանս սփռեալ էին զասպատակս իւրեանց, այլ եւ վիճակաւ եւս բաժանեալ, հասին անդ ոմանք ի գլխաւորացն զօրու ծանու եւ զինու եւ ամենայն աղխիւ բանակին, գերեցին եւ սպանին զբազումս՝ որ յարձակ վայրսն։ Ապա մարտիւք մարտեան եւ ընդ գաղթականսն, եւ որ յամուր վայրսն, զոմանս խաբէութեամբ եւ զկէսս բռնութեամբ իջուցին, էր՝ զոր սպանին, եւ էր՝ զոր գերեցին, բայց յոլովքն այն էին, որ ամրացեալ կային յանկասկած վայրսն, զոր վասն դժուարութեան տեղւոյն Հաւախաղաց կոչէին, որք ապաստանեալ յամուրսն, անկասկած կային։

Բայց քանզի ի տեառնէ էր բեկումն, յեղակարծում ժամու գաղտագողի ելեալ՝ մտին յամուրսն, եւ սրոյ ճարակ ետուն զբազմութիւնն, եւ զկէսն գահավէժ արարին։ Եւ ի բազմութենէ անկելոցն ծածկէր երկիրն, եւ արիւնն առու ելեալ՝ իբրեւ զջուր երթայր, եւ ոչ յոք խնայեցին. եւ ոսկերքն եւս յետ բազում ժամակաց իբրեւ զդերբուկս քարանց կուտեալ երեւէին։

Չոգան եւ ի վերայ բարեպաշտ իշխանին Հասանայ, զոր Ջալալն կոչէին։ Քուերորդի էր սա մեծամեծ իշխանացն Զաքարէի եւ Իւանէի, այր բարեպաշտ եւ աստուածասէր, հեզ եւ հանդարտ, ողորմած եւ աղքատասէր, ճգնող յաղօթս եւ ի խնդրուածս, իբրեւ զայնս, որ յանապատս կային. զպաշտօն տունջեան եւ գիշերոյ անխափան կատարէր ուր եւ լինէր՝ իբրեւ զվանորայսն. եւ զյիշատակ յարութեան Փրկչին յաւուր միաշաբաթւոջ յոտանաւոր տքնութեամբ անցուցանէր անքուն. եւ էր յոյժ քահանայասէր եւ ուսումնասէր եւ ընթերցող աստուածային կտակարանացն։

Այլ եւ բարեպաշտուհի մայր սորա, յետ մահուան առն իւրոյ Վախթանկայ, զոր Տանկիկն կոչէին, կարգաւորեաց զերեսին որդիսն իւր՝ զՋալալն եւ զԶաքարէ եւ զԻւանէ, չոգաւ նա ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ եւ զամս բազումս անդ կացեալ մեծաւ ճգնութեամբ՝ զամացուցանէր զամենայն տեսողսն եւ զլսողսն. քանզի ծախեալ զամենայն գոյս իւր՝ զոր ունէր, յաղքատս եւ ի կարօտեալս՝ նման Հեղինէի, կնոջն Աբգարու, եւ ինքն ձեռագործաւ իւրով կերակրէր։ Եւ անդէն մեռաւ, զոր աստուած փառաւորեաց զփառաւորիչն իւր՝ լոյս կամարաձեւ կացեալ ի վերայ գերեզմանին առ ի յորդորել զայլս ի նոյն բարեգործութիւնս։

Այս իմաստուն իշխանս՝ իբրեւ ետես զյարձակումն անօրինացն, ամրացոյց զբնակիչս իւրոյ աշխարհին ի բերդն, որ կոչի Խօխանաբերդ՝ ըստ բարբառոյն պարսից։ Եւ իբրեւ եկին պաշարել զնա, տեսին, զի ոչ էր հնար առնուլ զամուրսն, կոչեն զնա սիրով խաղաղութեան առ իւրեանս։ Եւ նա իմաստաբար հաճեաց զմիտս նոցա։ Յետոյ չոգաւ եւ ինքն առ նոսա բազում ընծայիւք։ Եւ մեծարանս արարեալ նմա, տան զաշխարհն իւր ի ձեռս նորա՝ այլ եւս յաւելուածով, եւ հրամայեն նմա ամի ամի երթալ զկնի նոցա ի գործ պատերազմի եւ միամտութեամբ կալ ի հնազանդութեան նոցա։ Իսկ նա խոհեմաբար կարգաւորեաց զաշխարհ իւր, որ ինչ մարթ էր առնուլ ի պէտս երթեւեկացն, որ գային առ նոսա, թէ կերակուր եւ թէ այլ ինչ, ինքն առնոյր եւ պահէր եւ յիրմէն յաւելուածով տայր նոցա, յորժամ գային առ նա, եւ ոչ նեղէին զաշխարհն, բայց թէ առ նա գային։ Իսկ յայլ աշխարհս զայս ոչ առնէին, այլ ուր եւ հասանէին, ամենայն ուրէք նեղէին զնոսա։