ՀԻՆ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ 

Ա.

Կամ՝ 

Հին օրերու գիրք մըն է, կաշեպատ ու ոսկեզօծ, որուն գիրերը դեռ չեն ազատած ձեռքին յուզումներին եւ որուն էջերէն ներս տարօրինակ Յիսուսներ իրենց միամիտ աստուածութիւնը կը մերկանան: 

Կամ՝ 

Հին օրերու բերան մըն է, բարի պառաւի մը դէմքին վրայ, որ ժամուն ճամբէն տուն դառնալու ատեն, կամաց–կամաց կը տանի իր մարմինը, չփախցնելու համար՝ կտոր մը հոտ ու օրհնութիւն։ 

Ասոնցմէ մէկն է, որ կը խօսի տարօրինակ աղջկան մը վրայ, որուն պատմութիւնը իր եղերական գեղեցկութեամբը մարմին կ՚առնէ իմ առջին, երբ հիմա միտքովս ետ կերթամ ես դէպի արուած երջանկութիւնը մեր գեղին։ 

Ի՜նչ փոյթ։ Թուղթ ու բերան երկուքն ալ չիկան հիմա։ Բայց աղջի՞կը։ 

Բ. 

Անիկա կապրի հին երգի մը մէջ։ 

Գիւղ մըն է անոր ամբողջ աշխարհը, որուն տուները կը վախնան իրենց հասակը փողոցներէն վեր նետելու ու կը թաղուին խորունկները, ձգելով միայն տանիքներուն քարէ գիծը, որ փողոցը կը շինէ ու այդ գիծին վրայ լուսնկայի ծաւալով բացուածքը, ուրկէ լոյսը վար կը թափի։ 

Աղուոր աղջիկ մըն է անիկա։

Ու գեղերուն մէջ, երբ գոյներն ու գիծերը քիչ մը կը զարտուղին, երբ աղջկան մը յօնքերը պարզ թերակատարի մը տեղ՝ մեծարուեստ ու խենթացնող աղեղի մը պէս կ՚իյնան անոր աչքերուն վրայ, երբ անոր մազերը լուսաւորող երանգը կը զատուի պարզ սեւէն կամ դեղինէն, ըլլալու համար երկնային ոսկին, այն ատեն պառաւները սարսափով կը նային անոր ետեւէն ու վա՜յ մարդուն, որուն տունը հարս պիտի երթայ ան: 

Ու աւանդութիւնը հզօր է՝ ինչպէս գեղին քարերուն, նոյնպէս մանաւանդ գեղին սրտերուն համար։

Մեր օրերուն աղէտը չէ բաժնուած աղուոր աղջիկներուն կրունկէն: Հին օրերուն անոնց խնայուած է ան, բայց ինչ գնով։ 

Գ.

Ու երիտասարդ աղջիկը, աղուո՛ւր աւելի, քան բոլոր աղջիկներն իր գեղին, թաղուած է իր գիւղակին մէջ ու անոր օրերը կանցնին հոր գործելով։ Ու ան, ինքզինքը նուիրած է երկնքի փեսային։ 

Անիկա ետին է ձգած շատ բան պարմանութենէն, առանց նշանի ու առանց ոսկիի, ան կը մտնէ իր գեղեցկութեան խորանին մէջ, զոր ուխտին մշուշը կը գոցէ աշխարհին։

Երկինքին աղջիկն է ան, որուն սիրտը խուլ կը մնայ մարդերուն արցունքին եւ որուն աչքերը անկարող կը դառնան լսելու տառապանքը պաղատող նայուածքին։ 

Քսան տարեկան է ան ու անոր երեսներուն վրայ լոյսը կը նիհարնայ ու անոր կոպերը իրենց թարթիչները իրարու կը հիւսեն՝ պաշտպանելու համար դիւրաբեկ դուռը բիբերուն, որ ճառագայթով մը կը կոտրի երբեմն։ 

Քսան տարեկան է ան ու անոր իրանին վրայ քուրձը կը պառկի սեւ կրակի մը նման, ու անոր միսերուն փափկութիւնը ասեղ–ասեղ կ՚արիւնոտի ձարին համբոյրէն։ 

Ու կիսաստուերին մէջ, ուր ժամուն խորհուրդը կը քնանայ, ու ճնշուած ձեղունին տակ, ուրկէ՝ օղակներ դերձաններուն մարմինները կ՚ոլորեն, աղջիկը նստած է հորին առջին ու անոր թափանցիկ խունկ մատները կը նետեն կկոցը, առաւօտէն մինչեւ իրիկուն ու  անոր ոտքերը թափ կու տան տախտակի մեծ կտորին, որ թելերը իրարու կը շաղկապէ։ 

Ամէնէն աղուորն է ան իր գեղին ու ան Յիսուսը կը սիրէ:

Դ.

Ո՜վ բոլոր դարերու մեծ սիրողները:

Դուք երկինքին կը դառնաք շատ անգամ, երբ ձեր սիրտը մեծ փորձի մը մէջ կը պարպուի իր ստաշխէն ու երկնատուր բոյրը փնտռելէ, գտնելէ յուսահատ, մարդերուն պարտէզէն կը հեռանաք գլխիկոր։ Բայց ձեր նուիրումը զոհողութեան ճերմակ արիւնովը կը դիմանայ ձենէ դուրս ու բոլոր դարերուն դուք նոյնը կը մնաք։ Ձեր մարմինը, ըլլայ մազերուն կծիկին տակը խափանուած՝ կամ նոր օրերու թաւիշին տակը թրթռուն՝ դուք կը տանիք ձեզի հետ անպէտ անօթի մը նման, ուրկէ փախած ըլլար ազնուական իսկութիւնը, այն չտեսնուող արի՛ւնը, որուն ալիքները ձեր երակներէն՝ բոցի պէս, հեղուկ դարձած համբույրի պէս թռան ու թռան։ 

Բայց բոլոր ձեզ ճանչցողները կարծած են տեսնել ձեր սեւ վերարկուներուն տակ, ձեր գեղեցիկ մարմինին տառապանքը, որ կ՚եռայ թանկագին ընդունարանին մէջը ձեր երիտասարդ երազներուն: Ու դուք անապատին մէջ ձեր երիտասարդ երազներուն։ Ու դուք անապատին մէջ ձեր տաղաւարը կը բանաք հովերուն ու կրակներուն, զմայլելի պատրանքով մը ստեղծելով ցանկալի կրկներեւոյթը, երիտասարդ աստուածը, որ դալկահար՝ ինչպէս փուշը աւազներուն, արիւնոտ՝ ինչպէս կարմիր ծաղիկը ովասիսի աղբիւրներուն, ու ժպտագին՝ ինչպէս երգը լռութեան մէջ հալող կարաւանին, կու գայ ձեր հոգիին ստուերին մէջ հանգչելու: Ու ձեր աստուածը դուք կը սիրէք շատ անգամ, երբ գերեզմանէ ետ կը դառնաք։

Դո՜ւք սրբուհիները բոլոր դարերուն ու բոլոր կրօնքներուն։ 

* * *

Հին ձեռագիրը կամ հին բերանը չեն բանար աղջկանը հոգին։ Անի կա կը մտնէ իր խուցին մէջ, գամուելու իր հորին տախտակներուն ու  Յիսուսը գտնելու համար չի կորսնցներ աղջիկներուն Յիսուսը, աներեւոյթ աստուածը, որ չսպասուած օրի մը, ոսկի մատիկովը կը զարնէ անոնց սրտերուն: 

Բայց առանց պատիժի մարդ ոսկին չի թափեր հողերուն ցեխին ու ծաղիկէ ու լոյսէ, ու երկինքի բիւրեղէ շինուած միսի մը քերթուածը, առանց պատիժի մարդ անկարող է պահելու արեւին համբոյրէն:

Ու պատռուած մագաղաթէն ներս կ՚իյնայ դեմքը երիտասարդին: 

Ե. 

Պատուհասուած երազ է, որ կը դառնայ իր կրունկներուն վրայ:

Երիտասարդ է ան, ամենազօր աստուածը, որուն շունչին տակ աղջիկներուն սիրտը տերեւի պէս կը դողայ, որմէ փախչելու համար թեւ բացող աղջիկները ետ երթալու տեղ՝ դէպի անոր գոգը կը նետուին։ 

Անոր մատներուն առջեւ սիրտը երկաթ չունի ու անոր համբոյրը քաղցր է, այնքան՝ որ մեռնող հոգիները իրենց երիտասարդ գերեզմաններէն կը բարձրանան տենդագին ու կը բանան իրենց շրթներուն կնքուած աղեղները:

Ու պատռուած մագաղաթէն նոր աստուածն է, որ կերեւայ։

* * *

– «Գեղեցիկ են քու մազերդ, ինչպէս չեն եղած բոլոր մետաքսները Արեւելքին։

Անոնք մութին մէջէն, որ քու խուցիդ մէջ քեզի կը փաթթուին, իրենց լոյսը կը ձգեն ու անոնք դէմքիդ շուրջը դեղին երազի մը պէս կը պսակեն քու հոգիդ։

Գեղեցիկ են քու մազերդ, ինչպէս են եղած ազնուական ցօղունները, արքունի բարունակներ Արեւելքի տօսախներուն։ 

Անոնք կռնակէդ վար իրենց ճիւղերուն ոսկի ձողերը, գռուզ խոյակները կը նետեն ու անոնց ցանցէն, անոնց հպումէն՝ նայուածքը՝ վիրաւոր եղնիկի պէս գետին կը փռուի: 

Գեղեցիկ են քու մազերդ ու կը սիրեմ ես քեզի»։ 

Հին ձեռագիրը կամ հին պառաւը կը կտրեն մազերն աղուոր աղջկան ու պատռուած մագաղաթէն դուրս կը նետեն անոնց փունջը սպասող տղուն ոտքերուն։ 

*  *  *

– «Գեղեցիկ են քու յօնքերդ՝ ինչպէս չեն կրցած ըլլալ կիսաղեղները մեր տաճարներուն։

Անոնք ճակտիդ մարմարին վրայ ոսկի ծիածանները կը ձեւեն քու հոգիիդ երկինքին ու անոնց գիծը լուսնակէն բերուած երիզն է երազին: 

Գեղեցիկ են քու յօնքերդ ու անոնք աչքերուդ զոյգ անհունները իրարու կը կապեն: 

Անոնք կորութիւններուն հմայքը կը կամարեն ու անոնք նայուածքիդ վրան կը կախեն ոսկի մանգաղը երիտասարդ մահերուն: 

Գեղեցիկ են քու յօնքերդ ու կը սիրեմ ես քեզի»։ 

Աւանդութիւնը, որ մազերը կտրելու ատեն անտարբեր է, կը փափկանայ ու աղջկանը ձեռքը կը դնէ վայրի դանակը գրեթէ հեշտանքով։ Ու ան, սուր գործիքին ծայրովը, կը հերկէ երազին այդ գիծերը, ինչպէս պիտի հերկէր անողորմ խոփ մը՝ նրբին արտ մը ոսկիի: 

– «Գեղեցիկ են քու երեսները, ինչպէս չեն եղած երբեք արեւածաղիկները իշխանի պալատներուն։ 

Անոնք մազերուդ դեղնութեանը տակ ճերմակցող վահանն են տարփանքին ու անոնք կը գոցեն անդունդը զգացումներուն ամէնէն եղերականին: 

Քու այտերուդ վրայ քու սիրտդ կը բաբախէ անարիւն աղջկան մը հոգիին նման ու անոնք երկնային նշխարի մը չտեսնվող սրբութիւնովը կը թառամին։ 

Գեղեցիկ են քու երեսները, ինչպէս չեն եղած լուսինները հեշտանքի գիշերներուն, երբ ամպերուն մէջէն համբուրող շրթունքներ կ՚երկննան լուսեղէն սկաւառակին ու վարը, տուներէն ներս, սենեակներուն մութին վրայ, համբոյր փնտռող երեսները լոյս կ՚արձակեն։

Քու երեսնե՜րդ։ Անոնք քու կտաւներուդ վրայ պուտ-պուտ, թել առ թել իրենց կուսութիւնը, իրենց արիւնը կը թափեն ու գործուած ամէն կտոր պատանքն է քու հրաշքիդ։

Գեղեցիկ են քու երեսներդ ու կը սիրեմ ես քեզի»: 

Եւ եղերական է հեքիաթը, երբ աղջիկը իր դանակովը կը գծէ իր դէմքին վրայ սրբազան խորհրդանշանը՝ Խաչուողին, ու մանրիկ գիծերուն առէջը՝ որ քառաթեւին անկիւնները կարմիր ստուերումով կը քողաւորէ։ 

* * *

«Գեղեցիկ են քու աչքերդ, որքան չեն եղած մեծ աստղերը հարաւի ծովերուն։

Անոնք լոյսի անյատակ երկինքներ են ու անոնց խորը տարրերուն ու աստուածներուն սկզբնանիւթը կը թրթռայ: 

Անոնք ծովերուն գգուանքը եւ անոնց վայրագութիւնը ունին եւ անոնցմէ դուրս քու հոգիդ կը թափի անիմանալի աղբերացումով։

Անոնց մէջ տղաքը կ՚իյնան առանց ուզելու եւ գիտնալու, եւ անոնք կը բացուին դժոխքներուն բերնին վրայ։

Գեղեցիկ են քու աչքերդ, ամէնէն աւելի քան քու բոլոր հրապոյրներդ։ Անոնք քու մարմնիդ խորհուրդին վրայ անտես ձեռքերի վառուած կանթեղներ են ու անոնք՝ արիւնին ու ադամանդին, արցունքին ու ժպիտին, մահուան ու կեանքին վրայ, ողբերգական ջահերու նման, առագաստներ կամ գերեզմաններ կը լուսաւորեն։

Քու աչքե՜րդ։ Անոնք անքոյթ խորշերն են կիրքերու մեծ ծովին, ու անոնք ահարկու յորձանքները կը գահավիժեն խաղաղ սրտի մը բաժակն ի վար, զոր ճակատագիրը կը նետէ ճամբաներուդ։ 

Քու աչքերդ անուշ են՝ ինչպէս առտուան մէջ կամաց-կամաց վաթող նայուածքն աղբիւրին, ու անոնք հոգիներուն վրայ զով համբոյրի մը պէս սարսուռով կ՚երկննան։ 

Գեղեցիկ են քու աչքերդ. գեղեցիկ են քու աչքերդ ու անոնց մէջէն մահն է, որ կը վազէ։ Գիտե՞ս, թե որքան կը սիրեն տղաքը՝ երբ անոնք աչքերուն հետ կը խօսին»։ 

Ահարկու է հեքիաթը ասկէ վար։ Ան կը բռնէ կկոցները ու կը մխրճէ զանոնք երիտասարդ աղջկանը աչքերուն խորը, կը դարձնէ զանոնք իրենց սուր առանցքին վրայ քանի մը անգամ ու ահա անթառամ գոհարներու նման, նորօրինակ արցունքի կայլակներու նման, աչքին պտուղները կ՚իյնան կտաւին հիւսուող պատանքին վրայ: 

Արի՛ւն ու լուսամուտի մագաղաթին նետուած կկոցներուն չոր կեղերջը ու անհուն, անսփոփ գիշերը, որ կը խուժէ լոյսի աղբիւրէն ներս լեցնելու համար մինակութիւնը կուրացած աղջկան։ 

Զ.

Ի՜նչ խաղաղ են գերեզմանները, երբ մեր ոտքերը կը տեսնեն զանոնք: 

Ի՜նչ խաղաղ են գերեզմանները, երբ մեր ձեռքերը կը խաղան անոնց կողերէն դողացող ցօղուններուն հետ։

Բայց ո՞վ է պատռեր հողին վարագոյրը եւ մռայլ պատը։ Ո՞վ է իջեր մեռելներուն հսկայ տառապանքին, երբ անոնց սիրտը ամեն օր չհատնող երգի մը պէս կը թրթռայ ինքնիրեն ու կ՚ապրի զգացումներուն ամէնէն եղերականն ու չմեռնողը: 

*  *  *

Ի՜նչ խաղաղ են սեւերու մէջ պլլուած ճերմակ աղջիկները, որոնց մատէն վարդարանը կը կախուի անքաւելի մեղքի մը նման եւ որոնք կը քալեն կարծես աներեւոյթ զառիվերը, որ երկինք կը տանի: 

Ի՜նչ խաղաղ են սեւերով աղջիկները, որոնք պատուհաններուն՝ առջին կը նստին ու ամպերուն հետ խօսիլը կը սիրեն։ 

Բայց ո՞վ է բացեր սիրտը վարդարանով աղջիկներուն եւ ո՞վ երբեք գտեր ճամբան, որուն կը հետեւի պատուհանէն թեւ առնող նայուածքը՝ սեւերով աղջիկներուն։ 

Է.

Գերեզմանի չափ խաղաղ է հիմա խուցը կուրացած աղջկան։ Ա՛լ հոն կը լռէ շաղակրատ աղմուկը կկոցներուն ու տախտակները կը հանգչին իրենց խորունկ հեծքերէն։

Պատուհանին մագաղաթը տարուած է հովէն եւ աւելորդ է ստուերը, ուրկէ ազատելու համար աղջիկ մը իր մարմինը զոհաբերեց։ 

Հեքիաթը կը կենայ հոս ու խաղաղ մահով մը կը փութայ գոցելու տրամը երկինքին դուռներուն առջեւ։ 

Ը. 

Ի՜նչ միամիտ են թուղթերը եւ որքա՜ն անխելք են պառաւները։ Անոնք չեն տեսներ իր ամբաւ գերեզմանին մէջ կամաց–կամաց այրող աղջիկը անոնք չեն կասկնար ահեղ տառապանքը, զոր աղուորները կանչուած են ապրելու ամեն անգամ, որ իրենց գեղեցկութիւնը ալեբեկ խլեակի մը պէս՝ կը մնայ խաչուած՝ իրենց օրերուն վերեւ –անկարեկիր ու օտարոտի յիշատակարան՝ աստուածութեան մը, որ գնաց ալ չգալու համար։

Ու մեծ պատարագէն ետքը, ու մեծ խորտակումէն ետքը, մեծ ու անմխիթար գիշերին մէջ, ուր հոգիներ արեւներու պէս կը տեսնեն, կուգայ, կուգայ կանչուած աստուածը։ 

Լուսամուտի մագաղաթին առջին, ուրկէ երկինքի մը ամայի բոլորակը միայն ներս կը նայի հիմա, հիմա ի՜նչ քաղցր է նայուածքը երիտասարդ աստուածին։

Անիկա չէ այս տարտամ, խաչով աղուորցած ու մահով պսակուած երիտասարդ աստուածը, որ խորանները կը զարդարէ եւ աղջիկները դէպի ողջակէզ կը տանի:

Անիկա երիտասարդ աստուածն է, բանաստեղծ, որ երգեց իրեն քաղցրութիւնն իր յօնքերուն, մազերուն, իր այտերուն ու իր աչքերուն։ 

Անիկա ճամբու դրուած սիրահարն է, որ ետ կը կանչուի, երբ ամէն բան մոխիր է հին փառքերէն, ու հրաշալի պարտէզէն աւերակ մը միայն կը մնայ։ 

* *  *

Ո՞վ կրցաւ հասնիլ երբեք ահեղ այն տառապանքին, որ բռնկած սրտերէն դուրս կը բարձրանայ ու ո՞վ չափեց խորութիւնը կսկիծին, որ ինքն իր վրայ գալարուող մարմինները կը բեւեռէ անլոյս սենեակներու անվախճան գերեզմաններուն։ 

Բոլորշի լուսամուտէն միշտ կը նայի երազուած ասպետը, բայց անիկա մեռած աստուած մըն է, որուն շրթները քարերուն լռութիւնովն են կնքուած։ 

Ու կոյր աղջնակը կը սպասէ սրբազան բարբառը, որուն համար, ուրկէ փախչելու համար ան իր մարմինը զոհեց։ 

Բայց սենեակին մէջ գերանները երբեմն–երբեմն կը հեծկլտան ու բացերէն գացող թռչունէն երկու վանկ հազիւ ներս կու գայ։

Ու անբարբառ բերանէն, որ աղջկան հոգին տարիներ գոցեց, հիմա կը բարձրանայ յետադարձ երգը, մեղմ, առանց հնչումի ու արցունքի մը չափ լեղի երգը՝ սպասող սիրականին։ 

* * *

– «Անուշ է քու ձայնդ՝ ինչպէս չեն եղած մեղեդիները բոլոր գործիքներուն։ 

Անիկա ոսկի մշուշ մըն է, որ կը բխի քու հոգիէդ ու անոր ալիքները անմահ համբոյրներուն գինովութեամբը կը թրթռան։ 

Անիկա կ՚իյնայ աղջիկներուն սիրտէն ներս հեղանիւթուած վարդի մը նման ու անոր ամէն մէկ վանկը գերագոյն հրաւէրն է, որուն առջեւ գերեզմանները կը դղրդին ու պատերը կը խորտակուին։ 

Անիկա գալարափողն է, որ քաղաքները կը զգետնէ ու նոր աւերներէն ոստաններ կը վերընձիւղէ։ 

Քաղցր է քու ձայնդ՝ ինչպէս առտուան հովը, որ ջուրի թելերուն հետ կը խաղայ, ինչպէս գիշերուան հովը, որ համբուրուող մազերը կ՚աշխատի զատելու: 

Քաղցր է քու ձայնդ ու կը սիրեմ ես քեզի»։

Ու բոլորշի լուսամուտէն մեռած աստուածը կը նայի անտարբեր ու մեռած արձագանգը իր քարէ քունին է գացած։ 

*  * *

Ո՞վ լծորդեց սէրը մահուան հետ:

Ո՞ր աստուածը երկինքին դուռները բացաւ մեր աչքերուն, բայց  այդ ճամբուն վրայէն չհեռացուց երիտասարդ նայուածքներուն դժոխքը։

Ո՞ր աղջիկը մորթեց իր հոգիին մէջ տարփանքին աղաւնին ու օր մը անոր արիւնոտ վերադարձը չսպասեց։ 

Ու դուք, որ տղայ կամ աղջիկ էք եղած ու հիմա տարիներուն սառոյցին տակ սրբազան ծաղիկը չէզոքացուցած, կը յիշէ՞ք ցաւ մը, որ ըլլայ ահեղ ու անպատմելի, որքան ցաւը այս հեքիաթին աննման աղջկան: 

Անիկա կը սիրէ հիմա, երբ իր մարմինէն ոչինչ կը մնայ ու անոր տարփանքը եղերական պատմուճանէն ալ սրտառուչ է դիտողին։ 

Ան կը սպասէ անոր, որ զինքը կանչեց մեծ օրուան մը առտուն եւ տակաւին կէսօր չեղած գնաց ալ չգալու համար։ 

Ան կը սպասէ անոր, որ ալ պիտի չգամ: