Պատմութիւն Փարէզի եւ Վեննայի

Փարէզ ելեալ Մըսրայ՝ գայ դէպ ի Բէրութ,
Զի անտի կայ ծովուն ճանապարհին մուտ,
Միթէ եւ անդ լսէ խօսս իրաւ կամ սուտ,
Որ լինի իւր անձինըն ճար կամ օգուտ:

Մտնու նա յայն քաղաքն ըզթուղթըն փորձէ,
Տարեալ ի մօտ պարոն տեղացըն՝ ցուսցէ.
Եւ նա բացեալ զթուղթն, զմօհր տեսանէ,
Արար նմա հարկիք, որ ասելի չէ:

Իմացաւ՝ զօրութիւն կայ ի մէջ իրաց,
Այլ եւ սակաւ աւուրս անտի համբերեաց:
Յաւուր միում ելեալ՝ ի զբօսանս գնաց,
Տեսեալ մի կրօնաւոր յազգէն Ֆռանկաց:

Խօսի արապ լեզուով եւ ասէ ցնա.
Իսկ աբեղան ղատի զնա իմանայ,
Ահիւ եւ երկիւղիւ պատասխանի տայ
Եւ դողալով կացեալ առաջի նորա:

Ասէ նա ցաբեղան, թէ. - Յի՞նչ ազգէ ես:
Աբեղան ասէ, թէ. - Քրիստոնեա՛յ եմ ես:
Ասէ. - Ապա քաղաքըս յի՞նչ եկեալ ես:
- Յերուսաղէմայ գամ, զիս որ հարցանես:

Ասէ. - Յաշխարհըն ձեր ունի՞ք թագաւոր:
Ասէ աբեղան, թէ. - Մեծ եւ ահաւոր:
Ասէ. - Ունի՞ք իշխան, պարոն եւ զինուոր:
Ասէ, թէ. - Երկնչիմ ասել քեզ բոլոր:

Փարէզ ասէ. - Ասա՛, եղբայր, մի՛ վախեր,
Քրիստոնէի որդի եմ ես, որ տեսեր.
Արդ՝ զինչ գիտես, ասա՛, յինէն մի պահեր,
Աստված է ինձ վկայ, ումեք չեմ յայտներ:

Իսկ աբեղան սկսեալ՝ ասէ զամենայն,
Որ ինչ իմացեալ էր ի Ֆռանկիստան,
- Կայ եւս մեզ թագաւոր մեծ քան ըզսուլթան,
Եւ բազմութիւն զօրաց չորեքպատի կան:

Ասէ Փարէզ. - Վասն է՞ր ոչ գան յայս երկրի,
Պատերազմեալ ի դէմ Երուսաղէմի:
Ասէ աբեղան այն. - Կան ի յայս մտի.
Եւ առաքեալ կայ աստ ոմն այլ՝ լրտեսի:

Եւ էր ի յազգէ մեծ եւ ի փարթամաց,
Եկեալ նա ի յաշխարհս եւ եղեւ իմաց.
Ահա կայ ըմբռնեալ եւ ի բանտ դրած,
Բայց ոչ գիտեմք զեղեալն եւ ըզկատարած:

Ասէ Փարէզ. - Ո՞ւր է կամ անուն ի՞նչ է:
Ասէ. - Դօլֆի իշխան զանունըն կոչէ:
Երբ Փարէզ իմացաւ, որ բան սխալ չէ,
Զի ստուգեաց զքաղաքն եւ զամէն ինչ է:

Վարանեալ Փարէզի եւ ասէ ցնա.
- Երթ, գնա՛, եղբայր իմ, որ մարդ չիմանայ.
Եւ վաղն ես առաքեմ, որ մարդ քեզ ձայն տայ,
Եւ դու գալոյ առ իս՝ անյապաղ փութա՛:

Եւ Փարէզի դարձեալ՝ յարկն իւր մտանէր,
Եւ ընդ լսել իրացն մտօք վարանէր,
Գիշերն ամենայն աննընջել նա խորհէր,
Թէ որպէս առնիցէ, որ զնա ազատէր:

Կանուխ փութանակի խնդրակ առաքէ,
Եւ փութայ աբեղան, անդէն ժամանէ:
- Յորո՞յ քաղաքի բանտ, - իշխանն հարցանէ:
Ասէ. - ՅԱղէքսանդրի, ի մէջ բերդին է:

Ասէ նա ցաբեղան, թէ. - Ե՛կ դու ընդ իս,
Եւ տամ քեզ այլ ըզգեստ, որ դու ագանիս,
Երթանք ի յայն տեղին՝ միթէ տեսանիս,
Եւ կամ ի նմանէ ինչ նշանս առնիս:

Ասէ ցնա կրօնաւորն. - Յայս իրս յօժար եմ,
Բայց ըզքեզ չգիտեմ, անկից կու վախեմ:
Ասէ Փարէզ. - Յաստուած քեզ երդում առնեմ,
Որ բնաւ քեզ վնաս ոչ հատուցանեմ:

Ելին ընդ այն բանին՝ յԱղէքսանդր եկին,
Զհրամանք սուլթանին նոցա մատուցին,
Իսկ նոքա ըզնոսա ի բերդըն մուծին,
Բազում հարկօք պատուեալ՝ յոյժ մեծարեցին:

Բայց յոր տեղիքն որ բանտ իշխանին ընկալ,
Ջանս եդ յառնել իւրոց ըզնա իմանալ,
Որոնեալ աստ եւ անդ՝ ըզտեղն իմացեալ,
Եկեալ նա Փարէզու ըզտեղն ասացեալ:

Ապա երբ իմացաւ ըզտեղն, ուր է նա,
Փարէզ միշտ զանց առնէր հանապազ ընդ նա,
Եւ խոնարհի բարեւ պահնորդաց նորա,
Մինչեւ ծանօթութիւն դնէ ընդ նոսա:

Յանցանելն ՚ւ ի դառնալն ընդ նայնք զրուցէ,
Բաժակի ըմպելոյ միշտ դրամ տացէ,
Այլեւ հաց ՚ւ ի սեղանըն մեծարեսցէ,
Մինչեւ որ կատարեալ յինքըն դարձուսցէ:

Յաւուր միում խօսի ընդ նոսա բանս շատ,
Այլ եւ թէ. - Զի՞նչ ունիք դուք ի ձերում բանտ:
Ասեն, թէ. - Ոմն ֆռանկ, որ է չար եւ վատ,
Լրտես եկեալ յաշխարհս ուսանիլ խրատ:

Փարէզ երբ որ լուաւ՝ զերեսըն դարձուց.
- Լրտե՞ս-ասէ-եկեալ, զինքըն իմացո՞ւց:
Անգոսնեաց ըզնա յոյժ եւ ետ չար յիշունց,
Ասէր. - Թէեւ լինէր, առնէի՞ք ինձ ցուց:

Ասեն. - Ի սուլթանիցն այնպէս հրաման կայ,
Մարդ ի վերայ հողոյն ոչ տեսանէ զնա.
Բայց քո սրտին համար առնեմք զինչ պիտնայ,
Եւ թէ լեզու գիտես, խօսեաց հետ նորա:

Փարէզ շնորհ կալաւ՝ զգլուխն խոնարհէ,
Ասէ. - Ես ոչ գիտեմ, բայց ծառայս գիտէ:
Երթայ ի հետ նոցա, անդ եւս հասանէ,
Հրաման տայ աբեղին, ընդ նա զրուցէ:

Իսկ Փարէզ խօսի միշտ յարապ լեզուի
Եւ ասէ. - Հարց ըզդա, զինչ որ քեզ պիտնի,
Իմանալ որպէս է եւ կամ զինչ ունի:
Եւ ինքն ընդ պահնորդաց զնա ծաղր առնի:

Այլ ասէ ընդ պահնորդս, թէ. - Խնա՛մ տարէք,
Վասն աստուծոյ սիրուն զնա խնամեցէք,
Զի ծեր ՚ւ ալեւոր է, զօրհնութիւն առէք,
Թէպէտ ինքն այլազգի, դուք զտէրն գիտէք:

Դառնայ անտի ի յարկն՝ շնորհ կալելով,
Եւ բերեալ զաբեղան՝ յոյժ երդում տալով,
Զի մի ի վեր հանցէ, զոր նա ասելով,
Ազատման իշխանին բան հնարելով:

Ասէ. - Ինձ մեղք թուի, զի ծեր է ալեօք,
Եւ երկարի եւ բանտըն բազում ամօք,
Զի հայրն իմ քրիստոնեայ է այն աղետօք,
Եւ ես այլ լինելոց եմ յօժար կամօք:

Ապա երբ զաբեղայն բազում երդում տայ,
Եւ զայսոսիկ անցանս յայտնեաց նորա,
Ասէ. - Գնա՛ ի բանտն եւ խօսեաց ընդ նա,
Եթէ երբ ազատի, ինձ ի՞նչ խոստանայ:

Եւ երթեալ աբեղան՝ ըզնա հարցանէր,
Թէ ինչ ժամ որ կամէր, հրաման առեալ էր,
Թէ ծաղր եւս առնէր, նա պատճառեալ էր,
Ոչ իմանան ոչ ոք, թէ ինքն ինչ առնէր:

Ասէ ցնա աբեղան. - Իշխա՛ն, ի՞նչ հալի կաս:
Պատասխանէ իշխանն. - Չունիմ իրս պակաս,
Զի յայնմ աւուր եկաք դուք ի յարկըս յայս,
Անդադար լուծանի կապանս եւ շղթայս:

Ասէ. - Կտրիճն այն, որ իմ աղայն է,
Կամի, թէ փրկութեան քո խորհուրդ անէ.
Առաքեաց զիս վասն այն, ըզքեզ հարցանէ,
Թէ տէրն զինքն ազատէ՝ ինձ ի՞նչ փոխ առնէ:

Դօլֆին յոյժ դառնացաւ, երբ որ զայն լուաւ,
Եւ յոյժ արտասուալից ի նա հայեցաւ,
Ըզսուրբ երրորդութիւնըն երդում կալաւ,
- Տացի յիմ աշխարհին, զինչ նա կամեցաւ:

Գնա՛, ասա՛ նմա, թէ զա՛յս նա անէ,
Թէ. - Ունիմ ես մի դուստր՝ անօրինակ է.
Զի ոչ ամուսնանայ, ահա ի բանտն է,
Եւ ոչ գոյ այլ զաւակ, նա իմ ժառանգն է:

Տացի դուստր իմ նմա, թէ նա հաւանի,
Վկայ մարմին ՚ւ արիւն տեառն մեզ լինի,
Որով ձեռամբ քոյով միշտ պատարագի,
Զի սովաւ հաւատալ մեզ քրիստոնէի:

Եւ զքեզ այլ կացուցից տէր բազում վանից,
Զի յիմ իշխանութիւնս կայ մինչ ի քսանից,
Այլ եւ երդմամբ իմով հաւատայ ուխտից,
Զի ծեր եմ, մահըս մօտ, ոչ սըխալեցից:

Իսկ աբեղան ի լուռ եւս ի տուն դառնայ,
Եւ ըզխօսքն իշխանին յայտնէ Փարէզայ,
Թէ դուստր իւր գեղեցիկ նմա ի կին տայ,
Որ ոչ ամուսնացեալ՝ ահա ի բանտ կայ:

Յորժամ Փարէզ լուաւ, թէ բանտն է Վեննա,
Փրկութեան իշխանին առաւել ջանայ,
Առաքէ զաբեղան, որ զանցս իմանայ,
Ըզպարըսպաց իջնալն, թէ ընդոր գնայ:

Նոյնպէս եւ Փարէզի ի դուրս ելանէր,
Ի գլուխ պարսպաց նա շրջագայէր,
Ըզանցս եւ զգնացըս զամէն որոնէր,
Մինչեւ ամէն իրաց յոյժ տեղեակ լինէր:

Երբ որ այն աւարտեալ՝ ասէ ցաբեղան,
- Երթ ի ծովեզերին, տես ինչ նաւեր կան
Եւ ի ծածուկս արա նաւս պատրաստական,
Բնաւ մի հայեսցես ի թանկ եւ յաժան:

Իսկ Փարէզի զմանուկըն իւր առաքէ,
Առ Դօլֆու պահապանս զայն ազդումն առնէ,
Թէ. - Ահա աղայս իմ ինչըս պատրաստէ,
Զի յայս գիշերս ընդ ձեզ ուտէ ու ըմպէ:

Բայց մի՛ լիցի իրաց, թէ հոգըս տանիք,
Թէ եւս ի կերակրոց բնաւ իրս չունիք,
Բայց միայն պատրաստէք դուք նմա տեղիք,
Զի, այս է կամք նորա՝ ընդ նա լինիցիք:

Երբ որ լուան ըզայն, տեղս պատրաստեցին.
Իսկ Փարէզ առաքեաց ըզկերն եւ զգինին:
Երբ որ երեկոյեաց՝ ելեալ գնացին,
Փարէզ եւ մանուկն իւր ընդ աբեղային:

Ըսկսան ի կեր եւ յարբս ուրախութեան.
Եւ Փարէզ յառաջմէ ազդեալ էր մանկան,
Որ ըզգինին տացէ նոցա անխափան,
՚Ի ինքըն խօսօք առնէր՝ նոքա չիմանան:

Իսկ գինով ըզնոսա յոյժ արբեցուցին,
Զերդ ըզբազմօրեայ հիւանդ դարձուցին.
Երբ որ նոքա անկան, զբանալիքն առին,
Եւ մի ըստ միոջէ ի պատրաստ մտին:

Ասէ Փարէզ ցաբեղան. - Մի՛ յամեր, յարիր,
Եւ բաց զբանտի դուռն եւ ի ներքս մտիր,
Եւ լուծ փութով զկապանս եւ ի դուրս զերծիր,
Փոյթ ի փոյթ միշտ արա՛ եւ մի՛ յապաղիր:

Եւ ես եմ յոյժ պատրաստ եւ սուրն ի ձեռս իմ,
Եթէ ոք զարթնուցու, ժամն զհոգին առնիմ,
Այլ դու փութով արա՛, որ աստի զերծիմ,
Այլ յումեքէ կասկած ես բնաւ չունիմ:

Իսկ աբեղան փութով ըզդռներն եբաց,
Եւ ելոյծ ըզկապանս ոտացն եւ ձեռաց,
Եւ յարեալ չորեցունցն եւ կացին ի բաց,
Իջին ի պարըսպէն, զի կայր պատրաստած:

Եւ փութով հետեւեալ, որ ի նաւ մտին,
Որն ոտով, որն թիով ըզնաւն ուղղեցին,
Եւ եկեալ ի ծածուկ՝ ի Կիպրոս ելին,
Այլ անդ ոչ ժուժկալեալ՝ նոր նաւ վարձեցին:

Ուղղեալ նոցա ողորդ՝ գան ի Կըրիտէս,
Զերծան ի փորձանաց, որ կային պէսպէս.
Արդ անդէն արարին ցնծութեան հանդէս,
Եւ գոհնային վերնոյն, որ արար այնպէս:

Եւ Փարէզ յումեքէ ծանօթի ոչ տէր,
Եւ անտի մի քայլուն նաւեակըս վարձէր,
Որ ի Մարչիլիա քաղաքըն բերէր,
Զի փութայր, Վեննայու բանտին ժամանէր:

Հասն Մարչիլիա ՚ւ ի նաւէն ելին,
Քայլուն ձիով ողորդ ի Վեննա ճեպին.
Հասաւ Դօլֆին փութով ի յիւր քաղաքին,
Յանկարծակի եմուտ ի յապարանին:

Իսկ ընտանիքն ամէն երբ ըզնա տեսան,
Եւ յոյժ զահի հարեալ՝ ահաբեկեցան,
Բազումք ի խնդութեանց եւս ճիչ բարձան,
Թուէր նոցա տեսիլք՝ մինչ ժամ մի անցան:

Իսկ իշխանի գալն ի Ֆրանցայ սփռեցաւ,
Մեծամեծք եւ փոքունք յոյժ ուրախացան,
Թագաւորք եւ իշխանքն ամէն զարմացան,
Սքանչելագործն աստուած փառաւորեցաւ: