Վասն
լսելոյն,
թէ
Դօլֆին
ի
բանտի
է,
եւ
վասն
ազատութեան,
եւ
վասն
երթալոյն
յաշխարհն
իւրեանց
Փարէզ
ելեալ
Մըսրայ՝
գայ
դէպ
ի
Բէրութ,
Զի
անտի
կայ
ծովուն
ճանապարհին
մուտ,
Միթէ
եւ
անդ
լսէ
խօսս
իրաւ
կամ
սուտ,
Որ
լինի
իւր
անձինըն
ճար
կամ
օգուտ:
Մտնու
նա
յայն
քաղաքն
ըզթուղթըն
փորձէ,
Տարեալ
ի
մօտ
պարոն
տեղացըն՝
ցուսցէ.
Եւ
նա
բացեալ
զթուղթն,
զմօհր
տեսանէ,
Արար
նմա
հարկիք,
որ
ասելի
չէ:
Իմացաւ՝
զօրութիւն
կայ
ի
մէջ
իրաց,
Այլ
եւ
սակաւ
աւուրս
անտի
համբերեաց:
Յաւուր
միում
ելեալ՝
ի
զբօսանս
գնաց,
Տեսեալ
մի
կրօնաւոր
յազգէն
Ֆռանկաց:
Խօսի
արապ
լեզուով
եւ
ասէ
ցնա.
Իսկ
աբեղան
ղատի
զնա
իմանայ,
Ահիւ
եւ
երկիւղիւ
պատասխանի
տայ
Եւ
դողալով
կացեալ
առաջի
նորա:
Ասէ
նա
ցաբեղան,
թէ.
-
Յի՞նչ
ազգէ
ես:
Աբեղան
ասէ,
թէ.
-
Քրիստոնեա՛յ
եմ
ես:
Ասէ.
-
Ապա
քաղաքըս
յի՞նչ
եկեալ
ես:
-
Յերուսաղէմայ
գամ,
զիս
որ
հարցանես:
Ասէ.
-
Յաշխարհըն
ձեր
ունի՞ք
թագաւոր:
Ասէ
աբեղան,
թէ.
-
Մեծ
եւ
ահաւոր:
Ասէ.
-
Ունի՞ք
իշխան,
պարոն
եւ
զինուոր:
Ասէ,
թէ.
-
Երկնչիմ
ասել
քեզ
բոլոր:
Փարէզ
ասէ.
-
Ասա՛,
եղբայր,
մի՛
վախեր,
Քրիստոնէի
որդի
եմ
ես,
որ
տեսեր.
Արդ՝
զինչ
գիտես,
ասա՛,
յինէն
մի
պահեր,
Աստված
է
ինձ
վկայ,
ումեք
չեմ
յայտներ:
Իսկ
աբեղան
սկսեալ՝
ասէ
զամենայն,
Որ
ինչ
իմացեալ
էր
ի
Ֆռանկիստան,
-
Կայ
եւս
մեզ
թագաւոր
մեծ
քան
ըզսուլթան,
Եւ
բազմութիւն
զօրաց
չորեքպատի
կան:
Ասէ
Փարէզ.
-
Վասն
է՞ր
ոչ
գան
յայս
երկրի,
Պատերազմեալ
ի
դէմ
Երուսաղէմի:
Ասէ
աբեղան
այն.
-
Կան
ի
յայս
մտի.
Եւ
առաքեալ
կայ
աստ
ոմն
այլ՝
լրտեսի:
Եւ
էր
ի
յազգէ
մեծ
եւ
ի
փարթամաց,
Եկեալ
նա
ի
յաշխարհս
եւ
եղեւ
իմաց.
Ահա
կայ
ըմբռնեալ
եւ
ի
բանտ
դրած,
Բայց
ոչ
գիտեմք
զեղեալն
եւ
ըզկատարած:
Ասէ
Փարէզ.
-
Ո՞ւր
է
կամ
անուն
ի՞նչ
է:
Ասէ.
-
Դօլֆի
իշխան
զանունըն
կոչէ:
Երբ
Փարէզ
իմացաւ,
որ
բան
սխալ
չէ,
Զի
ստուգեաց
զքաղաքն
եւ
զամէն
ինչ
է:
Վարանեալ
Փարէզի
եւ
ասէ
ցնա.
-
Երթ,
գնա՛,
եղբայր
իմ,
որ
մարդ
չիմանայ.
Եւ
վաղն
ես
առաքեմ,
որ
մարդ
քեզ
ձայն
տայ,
Եւ
դու
գալոյ
առ
իս՝
անյապաղ
փութա՛:
Եւ
Փարէզի
դարձեալ՝
յարկն
իւր
մտանէր,
Եւ
ընդ
լսել
իրացն
մտօք
վարանէր,
Գիշերն
ամենայն
աննընջել
նա
խորհէր,
Թէ
որպէս
առնիցէ,
որ
զնա
ազատէր:
Կանուխ
փութանակի
խնդրակ
առաքէ,
Եւ
փութայ
աբեղան,
անդէն
ժամանէ:
-
Յորո՞յ
քաղաքի
բանտ,
-
իշխանն
հարցանէ:
Ասէ.
-
ՅԱղէքսանդրի,
ի
մէջ
բերդին
է:
Ասէ
նա
ցաբեղան,
թէ.
-
Ե՛կ
դու
ընդ
իս,
Եւ
տամ
քեզ
այլ
ըզգեստ,
որ
դու
ագանիս,
Երթանք
ի
յայն
տեղին՝
միթէ
տեսանիս,
Եւ
կամ
ի
նմանէ
ինչ
նշանս
առնիս:
Ասէ
ցնա
կրօնաւորն.
-
Յայս
իրս
յօժար
եմ,
Բայց
ըզքեզ
չգիտեմ,
անկից
կու
վախեմ:
Ասէ
Փարէզ.
-
Յաստուած
քեզ
երդում
առնեմ,
Որ
բնաւ
քեզ
վնաս
ոչ
հատուցանեմ:
Ելին
ընդ
այն
բանին՝
յԱղէքսանդր
եկին,
Զհրամանք
սուլթանին
նոցա
մատուցին,
Իսկ
նոքա
ըզնոսա
ի
բերդըն
մուծին,
Բազում
հարկօք
պատուեալ՝
յոյժ
մեծարեցին:
Բայց
յոր
տեղիքն
որ
բանտ
իշխանին
ընկալ,
Ջանս
եդ
յառնել
իւրոց
ըզնա
իմանալ,
Որոնեալ
աստ
եւ
անդ՝
ըզտեղն
իմացեալ,
Եկեալ
նա
Փարէզու
ըզտեղն
ասացեալ:
Ապա
երբ
իմացաւ
ըզտեղն,
ուր
է
նա,
Փարէզ
միշտ
զանց
առնէր
հանապազ
ընդ
նա,
Եւ
խոնարհի
բարեւ
պահնորդաց
նորա,
Մինչեւ
ծանօթութիւն
դնէ
ընդ
նոսա:
Յանցանելն
՚ւ
ի
դառնալն
ընդ
նայնք
զրուցէ,
Բաժակի
ըմպելոյ
միշտ
դրամ
տացէ,
Այլեւ
հաց
՚ւ
ի
սեղանըն
մեծարեսցէ,
Մինչեւ
որ
կատարեալ
յինքըն
դարձուսցէ:
Յաւուր
միում
խօսի
ընդ
նոսա
բանս
շատ,
Այլ
եւ
թէ.
-
Զի՞նչ
ունիք
դուք
ի
ձերում
բանտ:
Ասեն,
թէ.
-
Ոմն
ֆռանկ,
որ
է
չար
եւ
վատ,
Լրտես
եկեալ
յաշխարհս
ուսանիլ
խրատ:
Փարէզ
երբ
որ
լուաւ՝
զերեսըն
դարձուց.
-
Լրտե՞ս-ասէ-եկեալ,
զինքըն
իմացո՞ւց:
Անգոսնեաց
ըզնա
յոյժ
եւ
ետ
չար
յիշունց,
Ասէր.
-
Թէեւ
լինէր,
առնէի՞ք
ինձ
ցուց:
Ասեն.
-
Ի
սուլթանիցն
այնպէս
հրաման
կայ,
Մարդ
ի
վերայ
հողոյն
ոչ
տեսանէ
զնա.
Բայց
քո
սրտին
համար
առնեմք
զինչ
պիտնայ,
Եւ
թէ
լեզու
գիտես,
խօսեաց
հետ
նորա:
Փարէզ
շնորհ
կալաւ՝
զգլուխն
խոնարհէ,
Ասէ.
-
Ես
ոչ
գիտեմ,
բայց
ծառայս
գիտէ:
Երթայ
ի
հետ
նոցա,
անդ
եւս
հասանէ,
Հրաման
տայ
աբեղին,
ընդ
նա
զրուցէ:
Իսկ
Փարէզ
խօսի
միշտ
յարապ
լեզուի
Եւ
ասէ.
-
Հարց
ըզդա,
զինչ
որ
քեզ
պիտնի,
Իմանալ
որպէս
է
եւ
կամ
զինչ
ունի:
Եւ
ինքն
ընդ
պահնորդաց
զնա
ծաղր
առնի:
Այլ
ասէ
ընդ
պահնորդս,
թէ.
-
Խնա՛մ
տարէք,
Վասն
աստուծոյ
սիրուն
զնա
խնամեցէք,
Զի
ծեր
՚ւ
ալեւոր
է,
զօրհնութիւն
առէք,
Թէպէտ
ինքն
այլազգի,
դուք
զտէրն
գիտէք:
Դառնայ
անտի
ի
յարկն՝
շնորհ
կալելով,
Եւ
բերեալ
զաբեղան՝
յոյժ
երդում
տալով,
Զի
մի
ի
վեր
հանցէ,
զոր
նա
ասելով,
Ազատման
իշխանին
բան
հնարելով:
Ասէ.
-
Ինձ
մեղք
թուի,
զի
ծեր
է
ալեօք,
Եւ
երկարի
եւ
բանտըն
բազում
ամօք,
Զի
հայրն
իմ
քրիստոնեայ
է
այն
աղետօք,
Եւ
ես
այլ
լինելոց
եմ
յօժար
կամօք:
Ապա
երբ
զաբեղայն
բազում
երդում
տայ,
Եւ
զայսոսիկ
անցանս
յայտնեաց
նորա,
Ասէ.
-
Գնա՛
ի
բանտն
եւ
խօսեաց
ընդ
նա,
Եթէ
երբ
ազատի,
ինձ
ի՞նչ
խոստանայ:
Եւ
երթեալ
աբեղան՝
ըզնա
հարցանէր,
Թէ
ինչ
ժամ
որ
կամէր,
հրաման
առեալ
էր,
Թէ
ծաղր
եւս
առնէր,
նա
պատճառեալ
էր,
Ոչ
իմանան
ոչ
ոք,
թէ
ինքն
ինչ
առնէր:
Ասէ
ցնա
աբեղան.
-
Իշխա՛ն,
ի՞նչ
հալի
կաս:
Պատասխանէ
իշխանն.
-
Չունիմ
իրս
պակաս,
Զի
յայնմ
աւուր
եկաք
դուք
ի
յարկըս
յայս,
Անդադար
լուծանի
կապանս
եւ
շղթայս:
Ասէ.
-
Կտրիճն
այն,
որ
իմ
աղայն
է,
Կամի,
թէ
փրկութեան
քո
խորհուրդ
անէ.
Առաքեաց
զիս
վասն
այն,
ըզքեզ
հարցանէ,
Թէ
տէրն
զինքն
ազատէ՝
ինձ
ի՞նչ
փոխ
առնէ:
Դօլֆին
յոյժ
դառնացաւ,
երբ
որ
զայն
լուաւ,
Եւ
յոյժ
արտասուալից
ի
նա
հայեցաւ,
Ըզսուրբ
երրորդութիւնըն
երդում
կալաւ,
-
Տացի
յիմ
աշխարհին,
զինչ
նա
կամեցաւ:
Գնա՛,
ասա՛
նմա,
թէ
զա՛յս
նա
անէ,
Թէ.
-
Ունիմ
ես
մի
դուստր՝
անօրինակ
է.
Զի
ոչ
ամուսնանայ,
ահա
ի
բանտն
է,
Եւ
ոչ
գոյ
այլ
զաւակ,
նա
իմ
ժառանգն
է:
Տացի
դուստր
իմ
նմա,
թէ
նա
հաւանի,
Վկայ
մարմին
՚ւ
արիւն
տեառն
մեզ
լինի,
Որով
ձեռամբ
քոյով
միշտ
պատարագի,
Զի
սովաւ
հաւատալ
մեզ
քրիստոնէի:
Եւ
զքեզ
այլ
կացուցից
տէր
բազում
վանից,
Զի
յիմ
իշխանութիւնս
կայ
մինչ
ի
քսանից,
Այլ
եւ
երդմամբ
իմով
հաւատայ
ուխտից,
Զի
ծեր
եմ,
մահըս
մօտ,
ոչ
սըխալեցից:
Իսկ
աբեղան
ի
լուռ
եւս
ի
տուն
դառնայ,
Եւ
ըզխօսքն
իշխանին
յայտնէ
Փարէզայ,
Թէ
դուստր
իւր
գեղեցիկ
նմա
ի
կին
տայ,
Որ
ոչ
ամուսնացեալ՝
ահա
ի
բանտ
կայ:
Յորժամ
Փարէզ
լուաւ,
թէ
բանտն
է
Վեննա,
Փրկութեան
իշխանին
առաւել
ջանայ,
Առաքէ
զաբեղան,
որ
զանցս
իմանայ,
Ըզպարըսպաց
իջնալն,
թէ
ընդոր
գնայ:
Նոյնպէս
եւ
Փարէզի
ի
դուրս
ելանէր,
Ի
գլուխ
պարսպաց
նա
շրջագայէր,
Ըզանցս
եւ
զգնացըս
զամէն
որոնէր,
Մինչեւ
ամէն
իրաց
յոյժ
տեղեակ
լինէր:
Երբ
որ
այն
աւարտեալ՝
ասէ
ցաբեղան,
-
Երթ
ի
ծովեզերին,
տես
ինչ
նաւեր
կան
Եւ
ի
ծածուկս
արա
նաւս
պատրաստական,
Բնաւ
մի
հայեսցես
ի
թանկ
եւ
յաժան:
Իսկ
Փարէզի
զմանուկըն
իւր
առաքէ,
Առ
Դօլֆու
պահապանս
զայն
ազդումն
առնէ,
Թէ.
-
Ահա
աղայս
իմ
ինչըս
պատրաստէ,
Զի
յայս
գիշերս
ընդ
ձեզ
ուտէ
ու
ըմպէ:
Բայց
մի՛
լիցի
իրաց,
թէ
հոգըս
տանիք,
Թէ
եւս
ի
կերակրոց
բնաւ
իրս
չունիք,
Բայց
միայն
պատրաստէք
դուք
նմա
տեղիք,
Զի,
այս
է
կամք
նորա՝
ընդ
նա
լինիցիք:
Երբ
որ
լուան
ըզայն,
տեղս
պատրաստեցին.
Իսկ
Փարէզ
առաքեաց
ըզկերն
եւ
զգինին:
Երբ
որ
երեկոյեաց՝
ելեալ
գնացին,
Փարէզ
եւ
մանուկն
իւր
ընդ
աբեղային:
Ըսկսան
ի
կեր
եւ
յարբս
ուրախութեան.
Եւ
Փարէզ
յառաջմէ
ազդեալ
էր
մանկան,
Որ
ըզգինին
տացէ
նոցա
անխափան,
՚Ի
ինքըն
խօսօք
առնէր՝
նոքա
չիմանան:
Իսկ
գինով
ըզնոսա
յոյժ
արբեցուցին,
Զերդ
ըզբազմօրեայ
հիւանդ
դարձուցին.
Երբ
որ
նոքա
անկան,
զբանալիքն
առին,
Եւ
մի
ըստ
միոջէ
ի
պատրաստ
մտին:
Ասէ
Փարէզ
ցաբեղան.
-
Մի՛
յամեր,
յարիր,
Եւ
բաց
զբանտի
դուռն
եւ
ի
ներքս
մտիր,
Եւ
լուծ
փութով
զկապանս
եւ
ի
դուրս
զերծիր,
Փոյթ
ի
փոյթ
միշտ
արա՛
եւ
մի՛
յապաղիր:
Եւ
ես
եմ
յոյժ
պատրաստ
եւ
սուրն
ի
ձեռս
իմ,
Եթէ
ոք
զարթնուցու,
ժամն
զհոգին
առնիմ,
Այլ
դու
փութով
արա՛,
որ
աստի
զերծիմ,
Այլ
յումեքէ
կասկած
ես
բնաւ
չունիմ:
Իսկ
աբեղան
փութով
ըզդռներն
եբաց,
Եւ
ելոյծ
ըզկապանս
ոտացն
եւ
ձեռաց,
Եւ
յարեալ
չորեցունցն
եւ
կացին
ի
բաց,
Իջին
ի
պարըսպէն,
զի
կայր
պատրաստած:
Եւ
փութով
հետեւեալ,
որ
ի
նաւ
մտին,
Որն
ոտով,
որն
թիով
ըզնաւն
ուղղեցին,
Եւ
եկեալ
ի
ծածուկ՝
ի
Կիպրոս
ելին,
Այլ
անդ
ոչ
ժուժկալեալ՝
նոր
նաւ
վարձեցին:
Ուղղեալ
նոցա
ողորդ՝
գան
ի
Կըրիտէս,
Զերծան
ի
փորձանաց,
որ
կային
պէսպէս.
Արդ
անդէն
արարին
ցնծութեան
հանդէս,
Եւ
գոհնային
վերնոյն,
որ
արար
այնպէս:
Եւ
Փարէզ
յումեքէ
ծանօթի
ոչ
տէր,
Եւ
անտի
մի
քայլուն
նաւեակըս
վարձէր,
Որ
ի
Մարչիլիա
քաղաքըն
բերէր,
Զի
փութայր,
Վեննայու
բանտին
ժամանէր:
Հասն
Մարչիլիա
՚ւ
ի
նաւէն
ելին,
Քայլուն
ձիով
ողորդ
ի
Վեննա
ճեպին.
Հասաւ
Դօլֆին
փութով
ի
յիւր
քաղաքին,
Յանկարծակի
եմուտ
ի
յապարանին:
Իսկ
ընտանիքն
ամէն
երբ
ըզնա
տեսան,
Եւ
յոյժ
զահի
հարեալ՝
ահաբեկեցան,
Բազումք
ի
խնդութեանց
եւս
ճիչ
բարձան,
Թուէր
նոցա
տեսիլք՝
մինչ
ժամ
մի
անցան:
Իսկ
իշխանի
գալն
ի
Ֆրանցայ
սփռեցաւ,
Մեծամեծք
եւ
փոքունք
յոյժ
ուրախացան,
Թագաւորք
եւ
իշխանքն
ամէն
զարմացան,
Սքանչելագործն
աստուած
փառաւորեցաւ: