Ժամանակագրութիւն (1870)

ԳԼՈՒԽ ԺԹ. Յաղագս սով սաստիկ եղեւ. եւ զկնի եղեւ հողմ սաստիկ հիւսիսային եւ փլոյց բազում եկեղեցիս եւ բրգունս քաղաքաց։ Եւ Ոմարայ՝ որ հրամայեաց ոչ ընդունիլ զքրիստոնէից վկայութիւն։
       Զայսու ժամանակօք եղեւ սով դառնագոյն, եւ կերան մարդիկ զմիմեանս. եւ յերկիրն Գերմանիկէ պատրիչ կրօնաւոր մի անօրէն Եղիշէ անուն՝ բնակեալ յայրի կերաւ յիսուն եւ մի մանկունս, զոր գողանայր ի ծնողացն. եւ մխիթարէր զնոսա վասն կորստեան որդւոց իւրեանց, մինչեւ յայտնեաց Աստուած. եւ կրեաց աստէն, եւ կրելոց է յաւիտեան զհատուցումն իւր։
       Եւ զկնի սովոյն եկն հողմ հիւսիսային ահագին փչմամբ. եւ փլոյց բազում եկեղեցիս եւ բրգունս քաղաքաց եւ բերդից. եւ խլեաց անտառս բազումս։
       Յաւուրսն յայնոսիկ երեւեցաւ այր մի ի Կոստանդնուպօլիս Մաքսիմոս անուն, որ խօսեցաւ հերձուած՝ ի Քրիստոս երկու կամս ասելով եւ երկու ներգործութիւնս. եւ ոչ ընկալան ի նմանէ։ Սակայն նա սերմանեաց եւ շշջէին զնմանէ։
       Իսկ Թէոդորիկէ կոմսն խնդրեաց ի պապէն Հռովմայ որում անուն էր Ագաթոն՝ զի արասցէ քննութիւն վասն այսոցիկ։
       Իսկ ապականիչն Ագաթոն արար ժողով եւ հաստատեաց զհերձուածն Մաքսիմոսի զկնի հարիւր քսան եւ եւթն ամի ժողովոյն Քաղկեդոնի. քանզի ասացին երկու բնութեանն յատուկ կամք եւ գործք արժան է լինել. եւ մեք ասեմք, եթէ եւ անձն եւս պիտի, զի լցցի չափ չարեաց նոցա, եւ մի՛ կացցեն հեռի ի Նեստորէ։
       Ի թուին Ասորւոց ինն հարիւր վաթսուն եւ վեց, եւ Հայոց իննսուն եւ եւթն, յերեսուն եւ եւթն ամին Տաճկաց, եւ յինն ամի իշխանութեանն Ութմանայ, կազմել ետ Մաւի յոյժ բազմութիւն նաւաց ի Տրապօլիս, երթալ ի Կոստանդնուպօլիս. եւ էին ի վերայ նաւացն երկու զինուորք որդիք քրիստոնէից. սոքա արձակեցին զգերիսն եւ այրեցին զնաւսն եւ ելեալ ի մի նաւացն ինքեանք գնացին ի Հռովմ, զի Ֆրանկ էին ազգաւ։
       Իսկ Մաւի եւս զայրացեալ կազմեաց առաւել քան զառաջինն. եւ ետ ի ձեռս Բլղուրին զի գնասցէ ի Կոստանդնուպօլիս։
       Եւ լուեալ թագաւորն Կոստոս, եթէ խորհին Տաճիկքն գնալ առ նա, հաւաքեաց զզօրս ըստ կարի եւ նաւս բաւականս, եւ չոգաւ ի վերայ նոցա ի Փիւնիկէ ընդ ծով եւ ընդ ցամաք։ Կազմեցան եւ Հագարացիքն կրկնակի պատրաստութեամբ։
       Իսկ ի գիշերին յորում վաղիւն մարտն լինէր, զարթոյց ի քնոյ զայրն երազալոյծ եւ ասէ. տեսի զիս ի Թեսաղոնիկէ ի խրախութեան։ Ետ պատասխանի այրն եւ ասէ . երանի թէ ոչ ննջեալ էիր եւ ոչ տեսեալ. զի Թեսաղոնիկէն յաղթութիւն այլոց թարգմանի. եւ սաստեաց նմա թագաւորն, եւ լռեաց. եւ ի վաղիւն խմբեցաւ պատերազմն ի վերայ ծովուն ահեղ յոյժ, մինչ պղտորեցաւ յօդն փոշւով որպէս ի ցամաքի. եւ պարտեցաւ Կոստոս եւ փախեաւ, եւ անկաւ ի նմանէ քսան հազար արանց. եւ դարձոյց զՊտոմէոս իշխանն առ Մաւի, զի մի գնասցէ ի Կոստանդնուպօլիս, եւ տացէ նոցա հարկս. եւ լուաւ Մաւի եւ դարձաւ։
       Բայց ստեաց ուխտին Կոստոս եւ ոչ առաքեաց զխոստացեալն. եւ դարձան Հագարացիքն ի Սուրիա յաւար. եւ եկն Պտղոմէոս եւ եբեր հարկս երեք ամ, եւ զԳրիգոր զորդին իւր պատանդ. եւ եհան զնոսա յերկրէն։
       Յետ այսորիկ սակս կասկածանաց եսպան Կոստոս զեղբայր իւր Թէոդոսիէ եւ եղեւ ատեցեալ ի զօրացն. եւ գնաց ի Հռովմ երեսաց նոցա. եւ նոքա յղեցին եւ կոչեցին անդրէն եւ յարեաւ ի գնալ. եւ չոգաւ մինչեւ ի Սիրակուսայ. եւ անդէն առաքեաց կոչեաց զորդիսն իւր զերեսին՝ զԿոստանդիոս, զՏիբերիոս, զՀերակլ. եւ ոչ ետուն զնոսա. այլ կոչեցին զնոսա Կեսարս. եւ անդէն պահեցին։
       Յաւուրս յայսոսիկ սպանին Հագարացիք զՈւթման թագաւորն իւրեանց յԱթրապ քաղաքի վասն պղծութեանն իւրոյ. եւ առ զիշխանութիւնն Ալի փեսայն Մահմէտի ի վերայ Բաբելոնի եւ Ասորոց։
       Իսկ Մաւի իշխանացաւ ի վերայ Եգիպտոսի, եւ զոր առեալն էր անձամբ. եւ կռուեցան ընդ միմեանս միանգամ եւ երկիցս, եւ բազումք սատակեցան ի մէջ նոցա։
       Եւ զկնի այնորիկ ծառայ մի Մաւեայ չոգաւ նենգութեամբ առ Ալի եւ սպան զնա. եւ հնազանդեցան ամենեքեան Մաւեայ եւ փոխեցին զարքունիս իւրեանց յԱթրապեայ ի Դամասկոս։ Եւ տիրեաց Մաւի ամս քսան. եւ աւերեաց մինչեւ ի Բիւթանիա զամենայն տունն Յունաց. եւ դողային ի նմանէ ամենայն երկիր։
       Իսկ թագաւորն Կոստոս նենգեալ ի զօրացն սպանաւ ի բաղանիս յԱնդրէասայ ստրատելատէ ի Սիւռմիս։ Եւ թագաւորեցուցին զՊատրիկն Մեժէժ. այր քաջ եւ կորովի յիր եւ ի բան հայ ազգաւ եւ բարեպաշտօն։
       Իսկ որդի թագաւորին Կոստընդին զօրաժողով լեալ սպան զնա. եւ թագաւորեաց ընդ եղբարս իւր։
       Իսկ զօրն Տաճկաց եկին յԱփրիկէ. եւ գերեցին ութսուն հազար անձինս. եւ վերստին դարձան ի Կիւլիկիայ, եւ սպանին ի նոցանէ երեսուն հազար արանց յունական զօրքն, որ էր առաջին պարտութիւն նոցա։
       Եւ այր մի ի Բալբաքայ Կալինիկէ անուն իմաստութեամբ իւրով գործեաց զնափաթն. եւ այրեաց զնաւսն ի ծովուն լցեալ զօրօք Տաճկաց, որ է սկիզբն գիւտին փայտի. եւ այրն ասորի էր ազգաւ։
       Յայսմ ամի երեւեցաւ ծիածանդ զգիշերին մի բովանդակ զերկնիւք ծածկելով զնա. եւ զահի հարաւ երկիր ի նմանէ։
       Յերեք հարիւր ինն ամին Կոստընդեայ ելին սրիկայք եւ բնակեցան ի լեառն Լիբանանու եւ կոչեցան ապստամբք. եւ Ասորիք անուանեցին զնոսա Ճուռճանս. (թերեւս այսու պատճառաւ կոչին Վրացիք Ճուճանս ի Ֆռանկաց. զի ապստամբեցին ի հայոց հաւատակցութենէ եւ ի ծառայութենէ ). եւ չոգան Տաճիկք եւ սպառեցին զնոսա սպանմամբ։
       Եւ ի նոյն ամին Յովհաննէս որդին Մեժեժայ հալածեաց զԿոստանդին յեւթն ամիս յաղագս քինու հօր իւրոյ. եւ սպանաւ ի նմանէ. եւ հպարտացեալ Կոստընդին յաղթութեամբն արհամարեաց զեղբարսն իւր. եւ զԼեւոն իշխանն ծայրակտուր արար զի բարեկամ էր եղբարցն. եւ եղեալ նմա որդի, կոչեաց զանուն նորա Յուստիանոս։
       Իսկ Մաւի իշխանն Տաճկաց մեռաւ. եւ առ զիշխանութիւն նորա Իզիտ որդի նորա ամս չորս, եւ մեռաւ. եւ շփոթեցան զօրն Տաճկաց զի Մուխթար ապստամբեաց ի Բաբելովն, որ ասէր զինքն մարգարէ. եւ ի յԱթրապ Աբդլլայ, եւ ի Դամասկոս որդին Իզիտի. եւ ապա ծեր մի ասաց. ժողովեցարուք ամենեքեան, եւ զոր Աստուած ընտրէ նա է իշխան. եւ ժողովեցան, եւ գրեցին երեք անուն երեք նետ եւ ձգեցին. եւ մանուկ մի արձակեցին ի նոցանէ առնուլ զմինն, եւ որ գայցէ՝ այն լիցի թագաւոր. եւ բերաւ անուն ծերոյն որ խորհեցաւ զայն. եւ իշխանացաւ ամ մի . եւ զկնի նորա Աբդլմելք՝ որդին Մրուանայ։
       Մեռաւ եւ թագաւորն Յունաց Կոստընդին. եւ թագաւորեաց Յուստիանոս որդի նորա։
       Եւ Աբդլմելքն նեղեալ յապստամբացն արար խաղաղութիւն ընդ Յուստիանէ ամս տասն, եւ խոստացաւ տալ նմա յամին հազար դահեկան եւ ծառայ մի եւ ձի մի, եւ Կիպրոս լիցի կիսովի երկուցն. քանզի Հայք օգնէին Յունաց։
       Յայնժամ եւ երկոտասան հազար հեծեալ բնակեալ էր ի Լիբանան ընդդէմ Տաճկաց, զորս անդրէն ածին Յոյնք։
       Իսկ սոյն ժամանակս էր սուրբն Յակովբ. որ էր ի գաւառէն Անտիոքայ շնորհապայծառ եւ ուսումնասէր, որ եղեւ եպիսկոպոս Ուռհայոյ. սա չոգաւ եմուտ ընդ հրէութեամբ պատճառանօք, զի արար հնարս եւ թարգմանեաց զծածուկս նոցա յասորի լեզու. սա հանգեաւ յերկիրն Քեսենոյ. ի վանքն որ կոչի յանուն նորա սուրբ Յակովբայ։
       Ի ժամանակին յայնմիկ գերեաց Յուստիանէ զԿիպրոս, եւ ժխորեցան ընդ նոսա Տաճիկք։
       Եւ առաքեաց Աբդլլայն զամիրայն Ճժերոյ յերկիրն Յունաց ի Կեսարիայ. եւ վարձեցին Յոյնք զՍկլաւսն. եւ եկն ի վերայ նոցա, եւ կոտորեցան յԱրապկացն. եւ մնացեալ Սկլաւքն խնդրեցին ուխտ եւ խառնեցան ի Տաճիկսն եւթն հազար հեծեալ. եւ կացուցին զնոսա Տաճիկքն յԱնտաք եւ ի Կիւրիս եւ ետուն նոցա ապրանք եւ կանայս։
       Ի թուին Ասորոց հազար վեց, եւ Հայոց հարիւր երեսուն եւ եւթն, եկին Յոյնք ի վերայ Տաճկաց մինչեւ յԱնտաք. եւ հարան ի նոցանէ. եւ մնացեալքն փախեան։ Եւ թիւ անկելոցն ի սուր յերկուց կողմանցն էր քառասուն բիւր. եւ էր տեղի պատերազմին Բուզիրիքն. որ մինչեւ ցայսօր երեւին ոսկերքն նոցա տարածեալ ընդ դաշտն։
       Ի յերեք հարիւր եւթանասուն եւ եւթն ամին իւրեանց Տաճկունք բարձին զպատկերս ի դահեկանաց, եւ ի դրամէ եւ ի փողոյ վասն կարծեաց կռապաշտութեան. եւ եդին միայն զգիրն։
       Իսկ Յուստիանոս խստացեալ սրտիւ կայր ընդ մեծամեծս իւր. վասն որոյ կալան զնա. եւ հատին զքիթ նորա եւ եդին ի բանտի. եւ եդին իւրեանց թագաւոր զԼեւոն։
       Եւ եհան զԼեւոն Եփեմրոս զօրագլուխն. եւ ինքն թագաւորեաց եւ հնազանդեաց զՍկլաւսն. եւ եկն ի վերայ Տաճկացն ի Սամիսոն. եւ սպան ի նոցանէ հինգ հազար այր, եւ գերի բազում առեալ դարձաւ։
       Ի սոյն ժամանակս կացոյց Աբդլլայ երկու զօրագլուխս զՀաջաջ, եւ զՄահմէտ այր անաստուած եւ չարադեւ. որ եւ զՀայկազունսն իշխանս ազնուականս նենգիւ ժողովեալ ի Նախջաւան. եւ ածեալ յեկեղեցին այրեաց հրով, վասն ոչ առնլոյն յանձն զկրօնս նոցա. որք հանդիսակից եւ պսակակից եղեն սուրբ Անանիանցն. որոց մաղթանօք նոցա գթասցի Քրիստոս Աստուած յազգս եւ յեկեղեցիս։
       Զայսու ժամանակօք գովեցին առաջի Աբդլայի այր մի Ուռհայեցի Աթանաս անուն, որդի Կումիայ իմաստուն եւ աստուածապաշտ, եւ կոչեաց զնա Աբդլլայ, եւ կացոյց զնա ի վերայ արքայութեան իւրոյ մատակարարս. եւ յաջողեցաւ նմա, եւ եգիտ շնորհս առաջի նոցա. եւ տային նմա յամին վաթսուն հազար դահեկան. եւ ամենայն զօրն Տաճկաց ըստ թուոյ իւրեանց տային մէն մի դահեկան. եւ շատ մխիթարութիւն եւ դիւրութիւն եղեւ սա քրիստոնէից։
       Սա շինեաց երկու եկեղեցի յանուն սուրբ Աստուածածնին, եւ յանուն Թէոդորոսի, բերեալ անդ զնշխարս նորա յԵւխայիտոյ, որ է Ապլասթայն. եւ ի մէջ եկեղեցեացն երկուց շինեաց գետնափոր սրբատունս. եւ դաստառակն Քրիստոսի էր ընդ իշխանութեամբ Տաճկաց. գնեաց ի նոցանէ յիսուն հազար դահեկանի եւ եդ անդ. եւ սանդղօք ելանէին եւ իջանէին անդ. եւ յաւուր տօնին իւրոյ հանէին ի տեսիլ տօնողացն մինչեւ ի ժամանակս Յովհաննէս պատրիարքին՝ որ եդ զնա ի մէջ երկուց վիմաց, եւ ամփոփեաց եւ անյայտեաց զտեղին ոչ ուրեք գիտելով. եւ գրեաց թէ արարի վասն երկիւղի անօրինաց. եւ մի ոք ելցէ ի խնդիր զի ոչ գտանէ զնա։ Բայց թէ իրաւի է զոր Հռովմայեցիքն ունին ես ոչ գիտեմ։
       Իսկ Յուստիանոս զկնի տասն ամի արգելման իւրոյ ել ի բանտէն եւ գնաց փախստեայ առ թագաւորն Խազրաց Խաքան. եւ ընկալաւ զնա խնդութեամբ. եւ ետ նմա կին զդուստր իւր. եւ օգնեաց նմա զօրօք եւ դարձաւ ի Կոստանդնուպօլիս. եւ փախեաւ Եփեմրոս. եւ զԼեւոն եսպան. եւ կոտորեաց զարքունի արսն, եւ վեց հազար գերի տաճիկ ազատեաց, եւ գնացին խաղաղութեամբ. եւ արար զօրս բազում եւ առաքեաց ընդ ծով, ածել զկին իւր, եւ խեղդեցան յալիս ծովուն. եւ լուեալ Խաքան տրտմեցաւ եւ առաքեաց զկին նորա, եւ զՏիբերիոս որդին եւ մեղադրեաց ասելով. անմի՛տ, ընդէ՞ր էր բազմութիւն զօրացն ի կորուստ. կարծէիր եթէ արգելո՞ւմ զկին քո. թէպէտ կորուսէր զորդին իմ, ես ոչ ստեցից զբանս իմ։
       Ի թուին Ասորոց հազար տասն եւ եւթն եւ Հայոց հարիւր քառասուն եւ ութ, շինեցաւ Մամուեստիայ ի Մսլիմայ ընդարձակս, եւ կացուցին ի նմա զօրք ընդդէմ Յունաց։
       Զկնի Աբդլլայի իշխանացաւ Տաճկաց Աբդլմելք. եւ յետ նորա Վլիթ ամս ինն. յորոյ աւուրս հալածեաց Յուստիանոս զազգս Հայոց յիշխանութենէ իւրմէ վասն ուղղափառութեան. եւ խնդրեցին Տաճիկք եւ բնակեցուցին զնոսա ի Մելտենի եւ ի Միջագետս. եւ եղեն մեծ ամրութիւն ուղղափառաց Ասորոց. եւ շինեցան անդ գիւղք եւ վանորեայք, եւ անապատք նոցա. եւ կան մինչեւ ցայսօր։
       Իսկ Մահմէտ արար բազում մարտիրոս յերկիրն ի հաւատացեալ Տաճկացն. եւ զգլխաւոր նոցա ազգի ազգի հարուածովք եսպան. եւ ընկէց զնա գէշ գազանաց . եւ ոչ մերձեցաւ ի նա գազան, եւ ոչ թռչուն, եւ ոչ ապականեցաւ. եւ զաւուրս երեսուն, եւ բուրէր ի նմանէ հոտ կնդրկի. եւ յայնմանէ յորդորեցան ի մարտիրոսութիւն եւ մեռան հազարք եւ բիւրք։
       Իսկ Մսլիմ չոգաւ ի Կապադովկիայ. եւ ելին ընդդէմ նորա զօրքն Յունաց, եւ անկան ի Տաճկաց յանողորմ սուրն. եւ մեռան քառասուն հազար հեծեալ թող զգերեալսն. եւ առաւ Տանայա քաղաք եւ Տարանդաբերդ. եւ դարձաւ Մսլիմ ի Կիւլիկիա. եւ առ զՃռճումբերդ. եւ զՊօտանդա քաղաք եւ այլ բազում տեղիս։
       Ի սոյն ժամանակս զօրացաւ Փիլիկտոս, եւ եսպան զՅուստիանոս եւ զորդի իորա զՏիբերիոս, եւ թագաւորեաց։ Էր սա վարժ գրովք, եւ ջանաց նզովել զվեցերրորդ ժողովն եւ բառնալ զաղանդն Մաքսիմոսի, եւ ոչ եղեն ձեռնտուք նմա խմորեալքն յաղանդն հպարտութեան։
       Ի սոյն ժամանակս ոգի պղծութեան շարժեաց զՎլիթ. եւ հրամայեաց բռնադատել զՔրիստոնեայս յուրացութիւն. եւ զոչ հաւանեալսն սպանանել յեկեղեցւոջ իւրեանց. եւ նահատակութեամբ պայծառացան բազմութիւնք յոյժ արանց եւ կանանց։ Եւ չոգաւ Մսլիմ յԱմասիայ եւ առ զնա եւ գնաց մինչեւ յԱնտաք Պիսիդեայ, եւ մարտեաւ ընդ նմա եւ առ զնա. եւ յերկրորդ ամին Փիլիկտոսի հանին զաչս նորա եւ աքսորեցին. եւ թագաւորեաց Անաստաս։
       Եւ զկնի Վլիթայ թագաւորեաց Տաճկաց Սուլիման ամս երկու. յորում ժամանակի առ Մսլիմ զերկիրն Գաղատացւոց։ Իսկ Անաստաս զկնի երկուց ամաց փախեաւ ի Սինիկիայ, զի կամէին սպանանել զնա. եւ թագաւորեաց Թէոդոսիէ։ Զայսու ժամանակօք գնաց Մսլիմ յերկիրն Թուրքաց եւ բազում աւարաւ դարձաւ։
       Եւ դարձեալ գնաց ի վերայ Ասորոց եւ առ զԲրաքմիայ եւ զՍադրիա եւ գերեաց. հպարտացաւ ի միտս իւր. եւ խորհեցաւ գնալ ի Կոստանդնուպօլիս. եւ առ ընդ ինքեան երկու հարիւր հազար հեծեալ. եւ նաւս երկու (հազար ) եւ ելից հեծելօք. եւ էառ այլ եւս երկոտասան հազար Բուլղարս եւ եբարձ ռոճիկս վեց հազար ուղտուց եւ վեց հազար իշուց. եւ եկին ընդ նմա Զեհետք երեսուն հազար. եւ զայս ամենայն բազմութիւն առաքեաց առաջի իւր ընդ ծով եւ ընդ ցամաք. եւ ինքն երկոտասան հազարաւ գայր զհետ նոցա մեղմով։ Եւ եկեալ նստաւ ի Նիկիայ, եւ ընդ որ անցանէին զօրք՝ տային բան խաղաղութեան, եւ ոչ մեղանչէին ումեք։ Լուաւ զայս զօրագլուխն Յունաց Լեւոն. եւ չոգաւ առ Մսլիմ ի ծածուկ. Եւ ուխտեաց նմա Մսլիմ դնել զնա թագաւոր, զի ձեռն տացէ նմա, եւ դարձաւ Լեւոն ի քաղաքն։
       Եւ իմացաւ թագաւորն, եւ կալաւ զընտանիս նորա. եւ փախեաւ Լեւոն եւ չոգաւ առ Սուլիման թագաւորն Տաճկաց, եւ առ ի նմանէ վեց հազար հեծեալս. եւ եկն (իջաւ ) էջ ի վերայ ամուրին քաղաքի. եւ խօսեցաւ գաղտ յականջս քաղաքին եթէ նենգութեամբ շրջիմ ընդ սոսա։ Եւ լուեալ թագաւորին առաքեաց առ նա զընտանիս նորա եւ ասէ ցնա. մի՛ մեղանչեր քաղաքիդ ի գինս ընտանեաց քոց. եւ եթող զքաղաքն, եւ գնաց ի վերայ Կոստանդնուպօլսի Լեւոն։
       Եւ ելին զօրքն Յունաց ընդդէմ Լեւոնի, եւ յղեցին պատգամս եւ ասեն. թագաւորեա մեզ մերովք յօժարութեամբ եւ երդուան նմա. եւ առաքեն առ նա զորդին Թէոդոսի. եւ հաւատաց նոցա. եւ ասէ. ընդ զօրն Տաճկաց կացէ՛ք մնացէ՛ք աստ, եւ ես մտից ի քաղաքն. եւ արարից զկամս ձեր։ Եւ գնաց Լեւոն ի Կոստանդնուպօլիս քարոզիւք թագաւորութեան. եւ լուաւ Թէոդոսիէ եւ կտրեաց զհերս իւր. եւ եղեւ եկեղեցական։ Եւ Լեւոն թագաւորեաց. եւ ամրացոյց զքաղաքն։
       Եւ իմացաւ Մսլիմ թէ խաբեաց զնա Լեւոն, բախեցաւ ի վերայ ոսկի դրանն չորս հազարօք. եւ օգնեաց Տէր, եւ միայն զերծաւ Մսլիմ եւ կոտորեցան զօրքն որ ընդ նմա չորս հազարքն։ Եւ ի միւս կողմանէն անկան երեսուն հազարք. եւ եհաս ի վերայ նոցա ձմեռն. եւ անկաւ սով ի բանակն նոցա։
       Եւ մինչ յայսոսիկ էին մեռաւ Սուլիման թագաւորն նոցա, եւ առ զթագաւորութիւնն Ոմար. եւ լուեալ զայս դարձաւ Մսլիմ ամօթով յոյժ սակաւուք. եւ վառեալ քինու զբազումս կոտորեցին ի քրիստոնէից. զի յանցեան զօրք նոցա ի պատճառս աղօթից եկեղեցւոյ։
       Յայսմ ժամանակի ասորի մի Սեւերոս անուն սկսաւ մոգութեամբ խաբել զազգն Հրէից թէ նա իցէ Քրիստոսն. եւ պարտ է ժողովել բազում գանձս, եւ երթալ թագաւորել յԵրուսաղէմ. եւ հաւատացին բազումք. եւ կուտեաց բազում ինչս։
       Եւ լուաւ Ոմար եւ կոչեաց առ ինքն. եւ կատակաբանութեամբ կակղացոյց զբարս նորա, որ էառ զինչքն եւ եթող զայրն ի կամս իւր։
       Իսկ այսու պատճառաւ եդ զօրէնս Ոմար ոչ ընդունել զՔրիստոնէից վկայութիւն. եւ ոչ հեծանել երիվար թամբօք. եւ թէ սպանանէ Տաճիկ զքրիստոնեայ, ոչ մեռցի ինքն. այլ տացէ գինս արեանն հինգ հազար դրամս։ Բայց եկեղեցականքն ասէ մի՛ տացեն հարկս յարքունիս յամենայն ստացուածոց իւրեանց. եւ Տաճիկքն մի, արբցեն ասէ գինի։
       Եւ մեռեալ սորա՝ առ զթագաւորութիւնն Իզիտ ամս չորս։ Սա առաքեաց ընդ ամենայն երկիր եւ ջնջեցին զնկարս պատկերաց յեկեղեցւոյ ի գրեանց ի հանդերձից յարձանաց եւ յամենայն իրաց եւ ետ նմա իրաւունս Լեւոն արքայն Յունաց. եւ թափուր արար ի պատկերաց զաշխարհն Յունաց. եւ տրտնջէին ընդ գործ նորա բազումք, եւ ոչ հաճէին։
       Դարձեալ նեղեաց Լեւոն զՀրեայսն դառնալ ի քրիստոնէութիւն կամ մեռանիլ. եւ յոլովք մկրտեցան, եւ ոմանք սպանան . եւ կէսք փախեան։
       Մեռաւ Իզիտ եւ թագաւորեաց Հեշմ ամս տասն եւ ինն. այր չար եւ ագահ, որ եւ հարկապահանջութեամբ հասոյց զերկիրն ի ցանկութիւն մահու։
       Սա եհան ջուր յԵփրատայ եւ ի վեր քան զԿալանիկէ ոռոգանել զդաշտս, սա էառ զանմատոյց բերդն Շիզէ յերկիրն Կիւլիւկեցւոց եւ զՆիոկէսարն ի վերայ Գայլն գետոյ։
       Յայսմ ժամանակի էին Աթանաս պատրիարքն Անտիոքու, եւ Յովհաննէս իմաստասէրն հայրապետն Հայոց. եւ Սիւնիք եւ Վասպուրական եւ աղուանք եւ Սասանունք եւ Յակովբիկ Ասորիք էին ի մի դաւանութեան առաքելական հիմամբ. եւ վասն այսորիկ երթային Ասորիք առ Սասանօք առ Հայք եւ ասէին մեք սուրբ Գրիգորի դաւանութեամբն եմք, եւ առնուին ի նոցանէ ձեռնադրութիւն, եւ ոչ գոյր հակառակութիւն. եւ վասն այսորիկ կոչեցան Գրիգորիկք։
       Յայնժամ երէց մի Բարշապուհ անուն եւ սարկաւագ մի Գաբրիէլ անուն ի Մուփարկնայ եղեն բանսարկուք ի մէջ Հայոց, եւ Ասորոց. զՀայոց ասէին թէ Յուլիանոսիտք են եւ զԱսորոց թէ ապականացու ասէին զմարմինն Քրիստոսի. այլ եւ պղտորումն Եզրի մնացեալ էր ի Հայս ի տեղիս տեղիս առ բազումս։
       Իսկ Յովհաննէս այր սուրբ եւ սքանչելագործ եւ լուսաւոր բանիւ գրեաց առ Աթանաս առաքեալ առ նա եպիսկոպոս իւրեանց դաւանութեան գրով. եւ ինքն եկն ի քաղաքն Մանազկերտ Հայաստանօք. եւ վեց եպիսկոպոսք գնացին յԱսորոց, եւ յոլովութիւնք երիցանց . եւ արարեալ քննութիւն, ոմանք յԱսորոցն ասեն զի՞նչ է որ գրեալ է ի գործս առաքելոցն եթէ ՙԱստուած յարոյց զՅիսուս ի մեռելոց եւ այսուհետեւ ոչ եւս դառնալոց է յապականութիւն՚. եւ խնդրեցին զօրինակն Հայոց եւ ոչ գտին զայսուհետեւն. բերին եւ զԱսորոցն եւ ոչ անդ գտին. եւ նզովեցին զՅուլիանիտսն եւ զապականացու խոստովանողսն զՔրիստոս, եւ զԲարշապուհ եւ զԳաբրիէլ, եւ զԵզրիտսն. եւ եղեն Հայք միադաւանք ի վերայ ճշմարտութեանն. եւ Յակովբիկ Ասորիք՝ դաշնակիցք նոցա։
       Բայց սակս տօնից եւ արարողութեանց գտաւ զանազանութիւնս ինչ. որոց ոչ արարին կարի փոյթ, եւ արձակեցան սիրով։ Եւ եղեւ այս ի հազար երեսուն եւ հինգ թուին Ասորոց եւ Հայոց հարիւր վաթսուն եւ վեց. այլք զՀայոցն հարիւր երեսուն եւ հինգ ասեն։
       Յայնմ ժամանակի ելին Թուրք յերկիրն Արթուխի եւ առին քաղաքս բազումս. եւ գնաց Մսլիմ ընդ առաջ նոցա. եւ անկան յերկուց կողմանցն հազարք եւ բիւրք։ Եւ ապա արարին սէր ընդ միմեանս. եւ թողին Տաճիկք զառեալ քաղաքսն ի նոսա եւ դարձան։ Եւ այս եղեւ սկիզբն ելանելոյն Թուրքաց։
       Ի սոյն ժամանակս եղեւ անձրեւ սաստիկ, որ կարծեցին թէ բացեալ են սահանք երկնից. եւ վերստին անկաւ պարիսպն Ուռհայոյ։ Եւ չոգաւ Հեշմ առ Հռովմովք. եւ առ Ճենճերայ քաղաք, եւ զՆիփա. եւ առեալ գերի բազում դարձան։ Եւ հրամայեաց Հեշմ սպանանել զգերեալսն առ հասարակ. եւ եղեւ յաղագս կոտորելոցն քննութիւն ի յՈւռհայ թէ իցե՞ն մարտիրոսք թէ ոչ. եւ ոչ յայտնեցաւ իրքն, այլ տարակոյս մնաց։
       Իսկ թագաւորն Լեւոն ի քսան եւ չորս ամի արքայութեան իւրոյ, էառ զդուստրն Խազրաց թագաւորին որդւոյ իւրում Կոստանդիանոսի ի կնութիւն մկրտելով զնա. եւ ետ զթագն յորդին. եւ մեռաւ ի նոյն ամի։ Բայց Արտաւազ փեսայ թագաւորին հալածեաց զԿոստանդիանոս, եւ ինքն թագաւորեաց։
       Մեռաւ Հեշմ թագաւորն Տաճկաց . եւ առ զթագն Վլիթ, որ արար չար տանն Հեշմայ. եւ եդ զօրագլուխ զԱբաս ոմն. եւ արկ զնա ի ծովն ոսկեղէն ի գանձս Տաճկաց. որ բաշխեաց զայն առատապէս եւ թագաւորեաց։
       Բայց յոլովք ոչ ընդունէին զի հարճորդի էր. եւ Վլիթ եղեւ ատեցեալ վասն զազրագործութեան. եւ խոտեալ զերկոսին թագաւորեցուցին զԻզիտ եղբայրն Վլիթայ ի Դամասկոս. որ եւ կտրեաց զգլուխ եղբօրն. եւ եդեալ ի սայլի եւ ընդ նմա տիկս գինւոյ, շրջեցուցանէին ընդ քաղաքն։
       Եւ յետ այսորիկ մատեան ընդ միմեանս ամիրայքն, եւ խնդրելով իւրեանց թագաւորութիւնս։ Մրվան՝ զՀայս էառ, եւ զՊարսս Վասիդն. եւ զԽորասան՝ Սարիթն եւ զԱփրիկէ Աբդհէլ եւ Իզիտ մեռաւ յետ եւթն ամաց. եւ առ զտեղի նորա Բրեհիմ. այր բարեբարոյ եւ ողորմասիրտ. եւ սակաւօրեայ եղեալ մեռաւ։
       Եւ Մրվան ելեալ ի Հայոց. եկն եւ դիպեցաւ եղբօրն Սուլիմանայ ի վերայ Եփրատայ. եւ կռուեցան անդ. եւ անկաւ ի մէջ նոցա երկոտասան հազար այր։ Եկն Մրվան ի Դամասկոս, եւ թագաւորեաց անդ. եւ առ զգանձն թագաւորութեանն եւ բարձեալ զնա երեք հազար ուղտու եբեր ի Խառան. եւ չոգաւ ի Հեմս, եւ յամիսս չորս էառ զնա. եւ քակեաց զպարիսպ նորա։ Նոյպէս էառ զԲալբաք, եւ քակեաց զնա. առ զՆինուէ եւ գնաց ի Պարթեւս, որ կոչի Բահլ՝ եւ տիրեաց նմա։
       Իսկ Ալի որդին գնաց ի Խորասան. եւ ի պատերազմելն Տաճկաց ընդ միմեանս խաղաղացան Յոյնք. եւ խորագիտութեամբ իւրով օգնականս գտեալ Կոստանդիանոս եկն ի Կոստանդնուպօլիս. եւ կուրացոյց զԱրտաւազ. եւ թագաւորեաց դարձեալ, եւ եղեւ նմա որդի. եւ կոչեաց զանուն նորա Լեւոն։