ԳԼՈՒԽ
ԻԱ.
Յաղագս
Սալահատնին
եւ
մեծին
Լեւոնի։
Ի
վեց
հարիւր
երեսուն
եւ
ութ
թուին
Հայոց
զօրացաւ
Սալահատինն
ի
յաճախութենէ
մեղաց
մերոց
եւ
ժողովեաց
զամենայն
հնազանդեալսն
իւր,
զԵգիպտացիս
եւ
զներքին
Լիբէացիս,
եւ
զՊտոյիս
զԱթուրացիս
եւ
զՄիջագետս,
եւ
եղեւ
բանակ
մեծ
եւ
ահագին.
եւ
արար
պատրաստութիւն
զինուց
եւ
մեքենայից
որոց
ոչ
էր
թիւ.
եւ
խաղաց
գնաց
ամենայն
բազմութեամբ
Լեգէօնին
իւրոյ
ի
վերայ
թագաւորին
Երուսաղեմի,
առնուլ
զքէն
վրիժուց
կորանաց
իւրոց
զորս
կրեաց
ի
նոցանէ
յառաջինն
յելանելն
իւրում
յԵգիպտոսէ
երեսուն
երկու
հազար
սպառազինօքն՝
զորս
կորոյսն
եւ
տկարացաւ.
եւ
գանձեաց
ի
սրտի
իւրում
զթոյնս
տրտմութեան
մինչեւ
եգիտ
օր
թափելոյ
զնոսա։
Եւ
զօրն
որում
ցանկայր
նա,
եկն
եբեր
սպանօղն
մեր
հին
չարութիւնն
զոր
սերմանեաց
որոմնացան
մշակն։
Արդ՝
գնաց
երկրորդն
Յերոբովամ
սատանն
Սողոմոնին
մերոյ
Սալահատինն
եւ
եհար
զբանակն
իւր
մօտ
ի
Տաբարիա.
եւ
գնաց
թագաւորն
Երուսաղեմի
ի
վերայ
նորա.
եւ
յիշատակեցան
մեղքն
քրիստոնէից
առաջի
Տեառն.
եւ
քննեցան
ի
քանոնս
արդար
իրաւանցն
Աստուծոյ
եւ
կշռեցան
ի
կշիռս ,
եւ
գտաւ
պակասեալ.
քանզի
կոմսն
Տրապօլեաց
եդեալ
յառաջագոյն
բանս
ընդ
անօրէնսն.
եւ
ծարաւեցոյց
զզօրսն
եւ
տկարացոյց,
եւ
մատնեաց
թշնամեացն.
եւ
ինքն
գնաց
անցաւ
ի
կողմ
օտարացն.
եւ
զօրացան
ատելիքն
ի
վերայ
անդամոցն
Քրիստոսի.
եւ
արկին
զնոսա
ի
սուրս
իւրեանց
անողորմն։
Ո՜հ
ահագին
ժամուն
եւ
նսեմացեալ
պահուն
եւ
կորստեան
աւուրն
մերում,
յորում
հօտն
դրօշմաւոր
եւ
գառինքն
երկնաւոր՝
գազանաց
մատնեցան
ընդ
երեսս
դիակոյտ
դաշտին.
քանզի
ծարաւեալ
երիւարքն
խնդրէին
ջուր
դիմելով
ի
ծովն.
եւ
թուլացուցանէին
զբազուկս
արիական
քաջացն.
եւ
գայլքն
գիշակերք
ծարաւեալք
արեան
պարարտ
զուարակացն
խնդրէին
զնոսա
եռանդնոտ՝
եւ
սրեալ
ժանիւքն
ի
համառօտ
ժամու
զաստեղագեղ
բանակն
ցուցանէին
իբրեւ
զկոյտս
դերբուկ
քարանց,
եւ
զդրախտն
աստուածատունկ
իբրեւ
զմայրիս
կոտորեալս
ի
փայտահարաց.
եւ
արդարեւ
սաստկացաւ
կոծ
յԵրուսաղէմ,
այսինքն
յամենայն
եկեղեցիս
իբրեւ
զկոծ
նռնենեաց
կոտորելոց
ի
դաշտի։
Զի
կալան
զթագաւորն
մատաղ,
եւ
զվառեալ
գունդ
Փրերացն
գովելեաց.
եւ
սպան
ի
նոցանէ
կատաղին
Զամբրի
անձինս
երեք
հարիւր
եւ
զԲրինծն
Անտաքայ,
եւ
լուացաւ
արեամբ
նոցա
եւ
ետ
փառս
Մահմետի
եւ
աղօթեաց.
եւ
առ
զՏոպարիայ
եւ
կոտորեաց
զնոսա։
Եւ
չոքաւ
ի
յԱքքայ
եւ
առ
զնա.
եւս
եւ
իշխանքն
որ
կային
անդ.
փախեան
նաւու
ի
Սուր։
Իսկ
Կեսարիա
եւ
Նազարէթ
եւ
Ճափն
թողին
զտեղիս
իւրեանց
եւ
փախեան.
եւ
դիւրաւ
տիրեաց
ի
վերայ
նոցա
որպէս
եւ
կամէրն։
Եւ
ո՞
է
կարող
ողբալ
զնախատինսն
զոտնհարութիւնն
զոր
առնէր
նա
մեզ.
զպէս
պէս
կատականսն
եւ
զթուքսն.
եւ
զմնացորդս
կրիցն
Քրիստոսի,
քանզի
ոչ
գրեմք
մի
ըստ
միոջէ
զորպիսութիւն
անցիցն,
զոր
ինչ
գործեցին
եւ
զոր
ինչ
խօսեցան.
զորս
բերին
յինքեանս
յոլով
մատեանք
ըստ
լեզուաց
ազգաց՝
այլ
մեզ
թեւաբեկութիւն
է
ցանկալի.
եւ
մանաւանդ
անողջանալի
աղետիցն
մերոց
հանգամանք
որոշեաց
զլալեացն
դասս
ըստ
ազգաց
արուաց
եւ
իգաց
հասակաց
եւ
արժանաւորութեանց։
Վասն
զի
յետ
այսորիկ
գնաց
ի
յԱսխալան,
եւ
զի
մի
աշխատ
լիցի
վասն
ամրութեան
տեղւոյն,
եւ
սակաւ
մի
հանգիցէ
ի
սպանութենէ
հօտից
հաւատացելոց,
խօսեցաւ
կակղութեամբ,
եւ
երդուաւ
թողուլ
զթագաւորն
նոցա
ազատս
ուր
եւ
կամեսցի
երթալ
հանդերձ
նոքօք.
եւ
ետուն
զքաղաքն
ի
ձեռս
նորա.
եւ
առեալ
զթագաւորն
Երուսաղեմի
գնացին
ի
Տիւրոս
որ
է
Սուր
անառիկ
քաղաք
եթէ
տէր
պահեսցէ.
եւ
թէ
ոչ՝
ի
նանիր
տքնին
շինողքն
եւ
ընդունայն
զգուշանան
պահապանքն։
Եւ
Սալահատինն
մխեալ
յաղթութեամբն
իբրեւ
զպողովատ
ել
խնդութեամբ
ի
սուրբն
Երուսաղէմ,
եւ
աւուրս
ինչ
պաշարեաց
զնա.
եւ
զի
ոչ
գոյր
նոցա
ուստեք
ակնկալութիւն,
կամեցան
տալ
զքաղաքն
եւ
մատնել
զանձինս
անյագ
սրոյն
հեթանոսաց։
Բայց
նա
անդանօր
եցոյց
զանձն
մեծախորհուրդ,
եւ
կտրեաց
նոցա
գինս
տասն
դահեկանս
ըստ
գլուխս
տալ
եւ
գնալ
ի
խաղաղութիւն,
եւ
արարին
այնպէս.
եւ
ելանէին
կականեալք
յարտասուացն
իբրեւ
զգառինս
ի
մօրէ
զատչէին
բառաչելով
յաստուածընկալ
քաղաքէն՝
շարժելով
յարտասուս
վիմեղէն
սրտից
անգամ.
որ
մնացին
ի
տեղին
էին
քսան
հազար
արք
եւ
կանայք.
եւ
ազատեաց
ի
նոցանէ
չորս
հազար
անձինս
ծերս
եւ
պառաւունս.
եւ
եւթն
հազար
տղայս
արու
եւ
էգ
բաշխեաց
զօրաց
իւրոց.
եւ
հինգ
հազար
երիտասարդս
առաքեաց
յԵգիպտոս
յաղիւսագործութիւն
ի
շինութիւն
պարսպաց
եւ
ապարանից.
ազատածին
որդիքն
Սիովնի
դարձան
ի
գործս
հնոյն
Իսրայելի
ի
մերոյն
Փարաւոնէ.
զոր
ետ
մեզ
չարչարիչ
անմարմինն
Փարաւոն.
եւ
հինգ
հազարս
եթող
անդէն
յԵրուսաղէմ
շինել
զպարիսպն
յամրութիւն,
իւրում
անձինն
սեպհականեալ
զնա։
Իսկ
զտաճարն
լուացին
արեամբ
քրիստոնէիցն
զոր
անդէն
սպանին.
եւ
դարձեալ
լուացին
ջրով,
եւ
ապա
վարդի
ջրով.
եւ
աղօթեցին
ի
նմա
եւ
ստացան
ինքեանց.
եւ
ետ
Սալահատինն
գիր
սահմանի,
զի
մի
մտցէ
ի
նա
քրիստոնեայ.
եւ
որ
մտանէ,
մահու
պարտական
լինիցի
կամ
հաւատոյն.
եւ
զտաճար
սուրբ
Յարութեանն
արար
ընդ
հարկաւ
զի
որք
գան
ի
նմա
աղօթականք,
տացեն
դահեկան
մի
կարմիր
ըստ
գլուխ
մարդոյ։
Եւ
յետ
այնորիկ
գնաց
Սալահատինն
ի
վերայ
Տիւրոսի
ամենայն
պատրաստութեամբ .
եւ
քանզի
եկեալ
էր
անդ
կոմս
մի՝
եւ
մտեալ
ի
քաղաքն
նախ
քան
զպաշարելն
զնա,
այր
քաջ
եւ
հանճարաշատ,
ի
ձեռն
նորա
ապրեցայց
տէր
զՍուր
ի
պաշարմանէն,
եւ
ոչ
ինչ
կարաց
նմա
մեղանչել։
Եւ
ել
անտի
Սալահատինն
եւ
գնաց
ի
Սիդոն,
եւ
առ
զնա
դիւրաւ։
Եւ
գնաց
անտի
եւ
մարտեաւ
ընդ
Պերութ,
եւ
ընդ
Ճեպելն
եւ
ընդ
Ափնին.
եւ
զկնի
սակաւուց
մատնեցան
ի
ձեռս
նորա.
եւ
տիրեաց
ի
վերայ
նոցա։
Իսկ
ի
թուին
վեց
հարիւր
քառասուն՝
գնաց
Սալահատինն
ի
Քարաք
եւ
ի
Շոպաք.
եւ
նստաւ
ի
վերայ
նոցա.
եւ
շատ
աշխատեալ
զզօրս
իւր
յաղթահարեաց
զնոսա,
եւ
առեալ
կոտորեաց
զնոսա
եւ
գերեաց
եւ
զաւարի
եհար.
եւ
գտաւ
ի
Քարաք
այր
մի
լցեալ
արծաթով
որ
հալ
մի
էր
պակաս
առ
ի
զտել
եւ
սրբել
զնա
ամենեւին.
եւ
ոչ
կարացին
առնուլ
ի
պէտս.
եւ
ոչ
գտաւ
արուեստաւոր
որ
կարէր
իմանալ
ինչ
ի
նմա.
եւ
ոթղին
զնա
նոյնպէս
եւ
գնացին։
Զկնի
այնորիկ
գնաց
Սալահատին
յերկիրն
Սեհոնին
եւ
պաշարեաց
զԼատիկն,
եւ
առ
զնա.
եւ
մարտուցեալ
ընդ
Ճեպելէ
քակեաց
զնա.
եւ
թողեալ
զնոսա
չոգաւ
ի
Պաղրաս
եւ
հնազանդեաց
զնա.
եւ
ի
վեր
մատուցեալ
կռուեցաւ
ընդ
պարսպակն,
եւ
փլոյց
զնա։
Եւ
դարձաւ
ի
Դամասկոս.
եւ
զոհեաց
Ուռկանին
իւրոյ.
եւ
արար
խնդութիւն
տանն
Մսլիմանաց,
եւ
խնդացոյց
զզօրս
իւր
պարգեւօք
եւ
առատ
ռոճկօք.
եւ
արար
սուգ
սիրելեացն
Քրիստոսի։
Յաւուրն
յայնոսիկ
Հասան
զօրագլուխն
Խլիճ
ասլանայ
դառնացոյց
զնա
ընդդէմ
որդւոյն
իւրում,
եւ
ատէր
զնա.
իսկ
նորա
զբազումս
յանգուցեալ
յինքն՝
արա
մեծ
հանդէս
զօրաց
պատերազմել
ընդ
հօրն.
հաւաքեցաւ
եւ
հայրն
նոյնպէս
ընդդէմ
որդւոյն։
Իսկ
նախ
քան
զդիպելն
նոցա
Վահրամ
շահն
տէրն
Երզնկային,
որ
էր
փեսայ
նոցա
անկեալ
ի
մէջ
նոցա
նուաճեաց
ի
խաղաղութիւն
սիրոյ.
եւ
հաշտեցան։
Քանզի
ամաչեցին
ի
ծերութենէ
Սուլտանին
զօրքն
որ
ընդ
որդւոյն
միաբանեալ
էին,
եւ
առ
ժամայն
խաղաղութիւն
խօսեցաւ
ընդ
ամենեսեան
Սուլտանն։
Բայց
զկնի
այնորիկ
սպան
ապստամբացն
չորս
հազար
անձինս.
եւ
զՀասան
զօրագլուխն
սպանին
հրամանաւ
որդւոյն.
եւ
մի
յորդւոցն
Սուլտանին
որում
անուն
էր
Ազըդին
Խայատ
շահ
էառ
զՄելտենի
ի
ժառանգութիւն
իւր։
Ի
վեց
հարիւր
քառասուն
եւ
մի
թուին
Հայոց
շարժեցաւ
տունն
Փռանգաց
խառնիճաղանչ
բազմութիւն
առանց
թագաւորի.
սակայն
բորբոքեալ
սրտիւ
յաղէտս
քրիստոնէից
եւ
ի
սէրն
Երուսաղեմի
յօժարութեամբ
դիմեալք
եկին
ընդ
ծով.
եւ
ելին
միայն
Աքայոյ
ի
դուրս.
եւ
զԱքքայ
ամրացուցեալ
էր
Սալահատինն
եւ
կացուցեալ
ի
նմա
հարիւր
հազար
այր
պատերազմող,
եւ
մարտնչէին
ընդ
միմեանս .
եւ
Սալահատինն
ոչ
վստահանայր
օգնել
քաղաքին.
եւ
հանդարտեցին
Փռանգքն
եւ
շինեցին
տունս
բազումս,
եւ
եկեղեցիս
եւ
ջրաղացս
որպէս
ասեն
չորս
հազար
շինեցին.
եւ
եղեւ
ի
յամենլ
նոցա
անդ,
ել
թագաւորն
Ալամանաց
եւ
գնաց
ի
Կոստանդնուպօլիս .
եւ
ժամանակ
մի
կռուեցաւ
ընդ
նոսա.
եւ
զի
յերկարէր
գործն
արար
ընդ
նոսա
սէր
եւ
անց
յայս
կոյս
ծովուն.
եւ
որպէս
է
նենգութիւն
Յունաց
առաջնորդեցին
նոցա
ընդ
անջուր
եւ
ընդ
առապարս
քարաժայռաց
եւ
անկոխս.
եւ
պակասէր
ի
նոցանէ
օր
ըստ
օրէ։
Այլեւ
Թուրքմանն
վնասէր
նոցա
յայտնի
եւ
ի
ծածուկ։
Բայց
հասեալք
յԻկոնիոն
քաղաք
զբազումս
կոտորեցին
ի
Թուրքացն.
եւ
իմացեալ
Սուլտանին
արար
ընդունելութիւն
նոցա
եւ
ետ
ճանապարհ
եւ
առաջնորդս,
եւ
բերին
զնոսա
ի
Սելեւկիայ.
եւ
մինչ
հանգչէին
նոքա
անդ.
եւ
թագաւորն
կամեցաւ
լոգանալ
ի
գետն,
յանկարծակի
յազդմանէ
չարին
ի
նոյն
մնացորդաց
մեղացն
մերոց
ընկղմեցաւ
եւ
հեղձաւ
ի
ջուրն.
եւ
կորեաւ
անդէն։
Եւ
գտեալ
զմարմինն
եւ
տարեալ
յԱնտաք
թաղեցին
անդէն
ըստ
արժանւոյն
ողբալով
զնա։
Իսկ
զօրքն
առանց
գլխոյ
մնացեալ
տարակուսեցան
անդէն։
Եւ
Լեւոն
իշխանն
Կիւլիկիոյ
եղբայրն
Ռոբենայ
որդին
Ստեփանեայ
արար
բազում
մարդասիրութիւն
բաժանելով
զզօրսն
յերկիրն.
եւ
զաւելի
մասն
առեալ
ի
տուն
իւր
կերակրեաց
եւ
խնամեաց
զնոսա
զձմեռնային
եղանակն,
մինչեւ
եկին
նոցա
առաջնորդք
երկու.
եւ
գնացին
յԱքքայ,
եւ
առին
զքաղաքն
եւ
կոտորեցին
զԹուրքն
որ
անդ.
զյոլով
մասն
պահեցին
կենդանի
զի
գնեսցեն
նոքօք
զգերիսն
որ
ի
Դամասկոս
յազգէն
Փռանգաց.
Եւ
յորժամ
ոչ
կամեցան
փոխել
զնոսա.
կոտորեցին
ի
նոցանէ
քսան
եւ
հինգ
հազար
անձինս
ի
վերայ
միմեանց.
եւ
կանգնեալ
ի
վերայ
դիականցն
արարին
աղօթս
ի
փառս
անուանն
Քրիստոսի.
որպէս
արար
Սալահատինն
ի
վերայ
քրիստոնէիցն.
եւ
շինեցին
վերստին
զԱքքայ
եւ
բնակեցան
ի
նմա.
եւ
զորդի
քեռ
Անկլիթեռ
թագաւորին
եդին
կոմս
Աքքայոյ.
եւ
քանզի
եհաս
համբաւ
ինչ
տրտմագին
յերկրէն
իւրեանց,
արարին
խաղաղութիւն
ընդ
Սալահատինն,
եւ
գնացին
յաշխարհն
իւրեանց։
Իսկ
ի
թուին
վեց
հարիւր
քառասուն
երկու՝
մեռաւ
Խլիճ
ասլանն
ի
Կօնն,
եւ
անդէն
թաղեցաւ
թագաւորեալ
ամս
երեսուն
եւ
ութ.
եւ
մնաց
թագաւորութիւն
նորա
երկոտասան
որդւոց
նորա։
Եւ
զկնի
ամի
միոյ
մեռաւ
Սալահատինն
ի
Դամասկոս,
եւ
եթող
քսան
երեք
որդիս.
զաւագն
կացոյց
ի
Դամասկոս,
եւ
զերկրորդն
ի
Մսր,
զերրորդն
ի
Հալապ,
եւ
կարգեաց
զնոսա
Սուլտանս.
եւ
այլոցն
տուեալ
տուրս
կացոյց
ընդ
ձեռամբ
նոցա։
Եւ
եղբայր
մի
էր
նոցա
Յետլ
անուն.
կոչեաց
զնա
Մելիք.
եւ
ետ
նմա
զՈւռհայ
զԽառան,
զՄերտին,
զՄուփարղինն,
զՍամուսատ,
զԽլճապար,
զՔարաք
եւ
զՇոպաք,
որ
եւ
յետոյ
առ
զՄծբին
եւ
զՌաղայ։
Եւ
տէրն
Մօսլայ
արար
միաբանութիւն
ընդ
եղբարս
իւր
ընդ
տէրն
Ճզիրայ
եւ
ընդ
տէրն
Շնճարայ.
եւ
եկն
նոքօք
առնուլ
զԽառան,
եւ
կալաւ
զնա
ցաւ
ի
ճանապարհին
եւ
դարձաւ
անդրէն
ի
Մօսլ.
եւ
գնացին
եղբարքն
ի
տեղիս
իւրեանց։
Յորժամ
գնացին
նոքա
մեռաւ
Ազըդինն.
եւ
առ
զտեղի
նորա
Նորըտինն
որդի
իւր։
Եւ
ի
նոյն
ամի
մեծն
Լեւոն
իշխանն
Հայոց
կալաւ
զԲրինձն
Անտաքայ,
եւ
արկ
զնա
ի
չարչարանս,
փոխարինեալ
նմա
զյանցանս
նորա՝
զոր
արար
Ռոբենայ
եղբօր
իւրում.
եւ
եկեալ
կոմսն
Անտաքոյ
թափեաց
զնա
աղաչանօք
ի
ձեռաց
նորա,
զի
այր
խաղաղարար
էր
նա
եւ
բարեսէր,
որում
անուն
էր
Հեռի։
Իսկ
արիագոյնն
Լեւոն
տիրեաց
եւթանասուն
եւ
երկու
բերդից.
եւ
ել
անուն
նորա
ընդ
ամենայն
երկիր.
եւ
փութացան
պսակել
զնա
տունն
Յունաց
եւ
տունն
Փռանգաց.
ըստ
որում
առաքեցին
նմա
թագ
յերկաքանչիւր
կողմանց,
ի
պարծանս
ինքեանց
առնելով
զնա.
եւ
էր
այնուհետեւ
թագաւոր
ճոխ
եւ
անուանի
եւ
ահարկու
ի
վերայ
օտար
ազգացն
որ
շուրջէին
զնովաւ
եւ
դողային
ի
նմանէ.
վասն
որոյ
ապաւինեցան
ի
նա
որդիքն
Խլիճ
ասլանայ.
քանզի
տկարացան
ի
բաժանել
իշխանութեան
իւրեանց
ի
բազում
մասունս.
քանզի
ոմն
թագաւորեաց
ի
Կօնն
որ
կրտսերն
էր,
եւ
ոմն
յԱպլասթայն,
եւ
ոմն
ի
Նէոկեսարն.
եւ
այլք
զայլ
մասունս
աշխարհին
առին,
եւ
էր
հակառակութիւն
ի
մէջ
նոցա.
մանաւանդ
յուսացաւ
ի
նա
Մելիքն
որ
ունէր
զվերջին
աշխարհն,
եւ
նստէր
յԱպլսաթայն.
եւ
նա
ել
ի
դուրս
եւ
յաւել
ի
բաժինն
նորա
բերդս
եւ
գաւառս։
Իսկ
թագաւորն
Մսրայ
Մելիք
Ազիզն
եկն
ի
վերայ
եղբօր
իւրոյ
ի
Դամասկոս։
Եւ
լուեալ
զայն
Մելիք
Յետլն
հօրեղբայրն
նոցա
գնաց
առ
նոսա
առնել
խաղաղութիւն
ի
մէջ
եղբարցն,
եւ
արար
նենգութիւն
մեծ.
քանզի
արբոյց
դեղ
մահու
թագաւորին
Մսրայ.
որ
եւ
ընդ
հասանելն
ի
Մսր՝
մեռաւ,
եւ
առ
յինքն
զԵգիպտոս
եւ
տիրեաց
նմա։
Նոյնպէս
խաբեաց
եւ
զՄելիք
Սալեհն.
եւ
ասաց
գնա
յերկիրն
իմ
ի
Սամուսատ
եւ
կաց
ի
խաղաղութեան
եւ
ի
հանդարտութեան,
եւ
քեզ
լիցի
Ուռհայ
եւ
Խառան
եւ
Ռաղայ.
եւ
ես
նստեալ
ի
Դամասկոս
կացից
ընդդէմ
Փռանգին,
եւ
ամենայն
թշնամեաց
մերոց.
եւ
հաւանեցաւ
եւ
կամեցաւ
առնուլ
զգանձս
հօր
իւրոյ
եւ
գնալ.
եւ
ասէ
ցնա
միթէ
ո՞չ
վստահանաս
յիս,
քանզի
եւ
իմն
ո՞ւմ
է,
եթէ
ոչ
քո.
արի
եւ
գնա
եւ
ես
բառնամ
զամենայն
եւ
առաքեմ
զկնի
քո.
եւ
հաւատաց
նմա .
եւ
յարեաւ
գնաց
եւ
զառաջինն
չոգաւ
նա
յՌաղայ,
որ
մանաւանդ
պատրեաց
զնա։
Բայց
նոցա
գիտելով
զկամս
Յետլին՝
ոչ
ընկալան
զնա
ի
ներքս,
եւ
ոչ
պատուեցին
զնա.
դարձաւ
անտի
եւ
եկն
յՈւռհայ.
եւ
ոչ
նոքա
ընկալան
զայրն
պարզամիտ.
զի
եւ
ոչ
ի
նոցանէն
էր
ծածկեալ
խորամանկութիւն
հօրեղբօր
նորա.
դարձաւ
յայնմանէ
զայրացմամբ
եւ
չոգաւ
ի
Սամուսատ,
եւ
զայն
ետուն
ի
ձեռս
նորա.
եւ
նստաւ
անդ.
այլոցն
եւս
ակն
ունելով
յետ
այնորիկ։
Իսկ
Մելիք
Յետլն
շրջեալ
եւ
տեսեալ
զտունս
գանձուց
Սալահատնին,
եւ
զարմացեալ
ընդ
յառաւելութիւնն
եւ
ընդ
պատուականութիւնն
զոր
ոչն
կարծէր
ագահեաց
ի
յիչսն,
եւ
ոչ
կամեցաւ
տալ
ի
նմանէ
եղբօրորդւոյն
իւրոյ.
այլ
եւ
արար
զնա
ծաղր.
քանզի
եգիտ
նա
տուն
լցեալ
մատուտակով
զոր
կոչեն
ըստ
աշխարհաց
Մարուխս
կուտեալ
ի
պէտս
ինչ,
զայն
եբարձ
քսան
բեռն
եւ
կնքեաց
մատանեաւ,
եւ
առաքեաց
առ
նա։
Իսկ
նորա
տեսեալ
զնախատինս
իւր,
ապաշաւէր
այնուհետեւ
զանմտութիւն
իւր.
քանզի
չէր
ձեռնահաս
օգնել
խելաց
իւրոց
եւ
կամ
փոխարինել
նենգչին,
որ
ընկէց
զնա
ի
բարձրութենէ
ի
խոնարհ.
վասն
որոյ
ոչ
ետ
նմա
պատասխանի,
այլ
եթող
կարող
դատողին
աստուծոյ
եւ
վերջին
օգնականին։
Իսկ
պսակաւորն
Հայոց
Լեւոն
բարւոք
կարգաւորեալ
զաշխարհն
իւր
լայն
իմաստութեամբ
եւ
կարող
ձեռօք
ընդդիմանայր
արտաքին
թշնմաեացն.
եւ
խաղաղացաւ
ի
կեանս
իւր
շինելով
բազում
վանորայս
եւ
զառաջագոյն
շինեալսն
ընդարձակելով
առատառէս
տալով
զպէտս
նոցա.
այլ
եւ
արձանագրով
սեպհականէր
նոցա
գիւղս
եւ
ագարակս
այգիս
եւ
անդաստանս,
եւ
գրեթէ
ետ
նոցա
զպարարտութիւն
երկրին
իւրոյ,
եւ
առատացոյց
զռոճիկս
նոցա
պատրաստագոյնս
ի
ծովէ
եւ
ի
ցամաքէ.
եւ
ոչ
միայն
զհամազգի
վանորայսն
այնպէս
փարթամացուցանէր,
այլ
եւ
զայլալեզու
քրիստոնէից,
զԱսորոց
եւ
զՓռանգաց,
այլ
եւ
զՅունացն
եւ
զՎրաց
ոչ
պահելով
նոցա
ոխս
զոր
արարին
նոքա
ընդ
նմա
եւ
ընդ
ազգն
նորա
արենայս.
այլ
եւ
ընդ
ամենայն
ուղղադաւանս
առ
հեռաւորս
եւ
առ
մերձաւորս։
Իսկ
նա
բարեգութ
լեալ
առ
ամենեսեան
բարի
առնէր
եկեղեցականաց
եւ
աշխարհականաց.
եւ
էին
եկեղեցիք
նոցա
պայծառք
եւ
անկարօտք
յանապատս
եւ
ի
քաղաքս
սահմանեալ
մտիւք
որ
են
մինչեւ
ցայսօր
ժամանակի.
եւ
այսպէս
բազում
դրուատիւք
կեցեալ
առ
ամենայն
ազգս,
հանգեաւ
ի
Քրիստոս.
թողլով
դուստր
մի
ժառանգ
թագաւորութեան
իւրոյ.
զոր
տուեալ
յամուսնութիւն
որդւոյ
Բրնծին
Անտիոքայ ,
որում
անուն
էր
Փիլիպ,
եւ
եդին
զնա
թագաւոր
գրաւեալ
զնա
երդմամբ
զի
պահեսցէ
զդաւանութիւն
եւ
զօրէնս
Հայոց.
որ
եւ
կեցեալ
ամս
երկու
խաբեալ
լինէր
ի
հօրէն
իւրմէ,
եւ
ընդ
ակամբ
հայէր
յաւագ
իշխանսն
Հայոց,
եւ
խորհէր
բառնալ
զնոսա.
զոր
իմացեալ
նոցա
ըմբռնեցին
եւ
եդին
յարգելանս
ժամանակս
ինչ,
եւ
անդէն
վճարէր
ի
կենաց։
Եւ
ընտրեցին
զորդի
Կոստանդեայ
փառաւոր
իշխանին
Կիւլիկեցւոց,
որ
էր
յազգականութենէ
անտի
Լեւոնի
արքայի,
որում
անուն
ճանաչիւր
Հեթում.
եւ
պսակեցին
ընդ
նմա
զաղջիկն
Պայազատ
արքայութեանն
Զապէլ
կոչեցեալ
ըստ
Փռանգաց
բառին.
որ
է
ըստ
Հայոց
Եղիսաբէթ
պարկեշտ
կենօք.
եւ
երկիւղած
ի
տեառնէ,
հաճոյ
Աստուծոյ,
եւ
գովելի
ի
մարդկանէ,
բարեսէր
կամօք,
եւ
զգոյշ
քաղաքավարութեամբ.
զսա
զուգեալ
ընդ
Հեթմոյ
ետուն
ցնա
զթագաւորութիւնն
տղայ
տիովք
բայց
զարդարեալ
ծերունական
հանճարով
հանդարտ
արգասիւք
եւ
լայն
խորհրդով.
զոր
յարդեան
ժամանակիս
ունի
զթագաւորութիւն
հայկական
զարմից
յաւելլով
օր
ըստ
օրէ
յիմաստս
եւ
ի
վարս
հաճոյս
նովին
Թաքուհեաւն՝
զուարճացեալ
եւ
ծաղկեալ
որդւովք.
եւ
լիցի
հայցուած
ի
մէնջ
եւ
աղաչանք
ի
սրբոց
Տեառն
բարերարի
եւ
ամենակալի
եւ
մարդասիրի
յերկարել
եւ
յաւելուլ
ի
ժամանակս
նոցա,
եւ
ի
պատիւ
փառաց
իշխանութեան
նոցա
ընդարձակեալ
եւ
տարածեալ
ընդ
բնաւ
Հայաստանեայս
յորդիս
յորդւոց
մինչեւ
ի
գալուստն
ինքնաբուն
եւ
ամենակալ
թագաւորին
անմահի
Տեառն
եւ
Աստուծոյ
մերոյ
Յիսուսի
Քրիստոսի,
որ
է
օրհնեալ
ընդ
Հօր
եւ
ամենասուրբ
Հոգւոյն։
Իսկ
պարոն
Լեւոն
որդին
Ստեփանեայ
օր
ըստ
օրէ
երթայր
եւ
զօրանայր
Աստուծով
յաջողեալ,
եւ
յամենեցունց
փառաւորեալ.
եւ
յայնժամ
յորժամ
տկարացոյց
Աստուած
շուրջանակի
զթշնամիս
նորա,
եւ
ի
կոր
կործանեաց
զամենայն
հակառակորդս
նորա.
եւ
տիրեաց
նա
լիով
երկուց
Կիլիկէից,
լերամբք
եւ
դաշտօք,
քաղաքօք
եւ
ամրական
դղեկօք,
էառ
քաջութեամբ
իւրով
եւ
զհասարակն
Սօրացւոց.
եւ
մասունս
ոչ
սակաւոյ
Երկրորդ
Կապադովկացւոց.
յԵրրորդ
Հայոց
զոր
ոմանք
Առաջին
անուանեն
Հայք։
Գրաւեաց
ընդ
իւրով
իշխանութեամբ
եւ
յԱսորեստանեայց
գաւառաց.
եւ
ցուցաւ
ինքնագլուխ
եւ
ճոխ
իշխանութեամբ.
զի
ոչ
ոք
տիրէր
ի
վերայ
նորա։
Եւ
համբաւ
արիութեան
նորա
թուլացուցաներ
զջիլս
անօրինաց.
եւ
պարզէր
զերեսս
քրիստոնէից
եւ
լնոյր
խնդութեամբ
եւ
ուրախութեամբ։
Վասն
որոյ
փութային
պատուեալ
զնա
թագիւ.
թագաւորն
Յունաց
վասն
պատճառին,
զի
թերեւս
հնար
լիցի
նովաւ
յաղթել
Թուրքացն,
որ
բռնացեալ
կալան
զիշխանութիւն
նորա։
Իսկ
թագաւորն
Փռանգաց ,
վասն
դաշանց
սիրոյն
զոր
ունէին
ընդ
Հայք
ուխտիւք
ի
հին
ժամանակաց։
Եւ
վասն
այսորիկ
երկոքին
առաքեցին
նմա
թագ
ոսկիակազմ.
եւ
պսակեցին
զնա
յաղթութեան
պսակաւն
ըստ
վայելման
եւ
պատշաճի
արժանաւորութեան
իւրում։
Եւ
այսպէս
վերստին
նորոգեցաւ
թագակալութիւն
Արամեան
զաւակին,
եւ
թագն
Հայկազանց
եւ
Սենեքերիմանց
ադաւ
ի
գլուխ
արժանաժառանգ
զարմին
Լեւոնի
ի
վեց
հարիւր
քառասուն
եւ
հինգ
թուին
Հայոց՝
այր
բարի
եւ
ազատամիտ
եւ
արիական
եւ
հեղ,
եւ
մեծահաւատ։
Որ
եւ
բազմացոյց
զարդիւնս
աստուածպաշտութեան,
ելից
վանորայիւք
եւ
անապատաւորօք
զաշխարհսն
իւր
եւ
շինուածօք
եկեղեցեաց,
զմասն
ազնիւ
եւ
զպարարտութիւն
երկրի
իւրոյ
տալով
նոցա
եւ
նուիրելով
Աստուծոյ՝
արձանագրութեամբ
եւ
կտակօք
անլուծիւք։
Եւ
էր
ահագին
առ
օտարսն,
եւ
բարեմիտ
առ
իւրսն,
ահաւոր
առ
անիրաւեալսն,
եւ
ողորմած
առ
որբս
եւ
այրիս,
եւ
առ
աղքատս։
Եւ
հեզ
եւ
խոնարհ
առ
ամենեսեան։
Եւ
այսպէս
դրուատիւք
թագաւորեալ
ամս
քսան
երեք,
հանգեաւ
ի
Քրիստոս
բարի
անուամբ
եւ
ուղղափառ
հաւատով
կենցաղավարեալ.
թողլով
ժառանգ
թագաւորութեանն
դուստր
մի,
Զապէլ
անուն.
յանձնելով
զնա
մեծ
իշխանին
Սիրատնայ,
սոսկալի
երդմամբ.
տալ
զնա
որդւոյ
թագաւորին
Ունկռաց։
Մկրտելով
զնա
Հայ
դաւանութեամբ,
զի
դեռ
երեխայ
էր։
Որոյ
նենգեալ
ախտին
ըստ
բնական
ատելութեանն
Յունաց
ընդ
ազգիս
Հայոց,
քանզի
Հոռոմ
էր
ազգաւ,
խորհէր
ի
միտս
յինքն
առնուլ
զիշխանութիւնն.
վասն
որոյ
փութապէս
ի
խնամոցն
Աստուծոյ
առեալ
զարժանն
պատուհաս՝
սպանաւ
ի
Հաշիշեանցն.
սակաւ
ժամանակս
ինչ
կալեալ
զպայլութիւնն։
Եւ
յետ
նորա
տուաւ
նա
որդւոյ
Բրնձին
Անտիոքու
Փիլիպ
անուն.
որ
ատելութեամբ
գնայր
ընդ
իշխանս
Հայոց
ի
խրատս
հօր
իւրոյ
խաբեալ
եւ
թագաւորեալ
ամս
երկու,
եւ
վախճան
էառ
ի
կապանս։
Այլ
թերեւս
կամք
վերին
խնամոցն
տնօրինէր
եւ
դարձուցանէր
զմարդկօրէն
անհաստատութիւնն.
եւ
զչարաբարութիւն
ոմանց
ի
բարիս.
քանզի
զայն
գաւազանն
փոքրիկ
զոր
ետ
Աստուած
Հայկազանց
ի
մխիթարութիւն
լքեալ
եւ
խոնարհեալ
ազգին,
փոխան
բարձրացեալ
թագաւորութեան
նոցա,
զայն
ոչ
կամեցաւ
տալ
ի
ձեռն
օտար
ազգի.
վասն
որոյ
յետ
բազում
ժխորմանց
եւ
ամբոխից
եւ
վիճմանց,
ընտրեցաւ
որդին
պարոն
Կոստանդեայ
ի
թագաւորութիւն.
զոր
ընտրեալ
էր
Տէր
յորովայնէ,
գեղեցիկ
հասակաւ,
եւ
բարի
խորհրդով,
մեծահոգի,
եւ
երկայնամիտ,
հեզ
եւ
հանդարտ
ի
տիս
մանկութեան։
Եւ
իուաւ
նմա
յամուսնութիւն
շառաւեղն
օրհնութեան
ազատուհին
Զապէլ։
Անթերին
ի
գովելութենէ
աստուածապաշտ
եւ
երկիւղած
կնոջ,
ողջախոհ
եւ
ցածուն
եւ
անզարդասէր
եւ
լռին
լիահաւատ
եւ
մեծայոյս։
Քրիստոսասէր
եւ
սրբասէր,
աղօթասէր
եւ
ծերունի
հանճարով,
ի
տղայութեան
հասակի։
Եւ
լցաւ
բանն
Սաղովմոնի
թէ՝
ի
Տեառնէ
պատշաճի
կին
առն։
Զի
վայել
են
նոքա
ի
մի
մարմին
կատարիլ
ի
Քրիստոս
օրինօք։
Վասն
որոյ
սիրեաց
զնոսա
Տէր.
եւ
եհան
ի
միջոյ
նոցա
զմեքենայսն
սատանայի,
որ
զառաջինն
հակառակէր
ըստ
բնական
իւրոյ
չարութեանն.
եւ
աջողեաց
նոցա
տէր
յամենայնի
եւ
ետ
նոցա
ուստերս
եւ
դստերս։
Եւ
է
այժմ
թուին
Հայոց
վեց
հարիւր
իննսուն
եւ
հինգ։
Այլ
որ
ինչ
ի
միջոցի
աստ
եղեն,
եւ
զայն
ասասցուք
համառօտ։
Ի
ժամանակս
թագաւորութեան
Հայոց
Լեւոնի,
յորում
էր
թիւն
Հայոց
վեց
հարիւր
վաթսուն
եւ
հինգ,
եւ
ի
տէրութեանն
Կապադովկացւոց
աշխարհին,
Խոստրով
Շահ
Սուլտանին.
եւ
ի
ժամանակս
Մելեք
Յետլ
Սուլտանին,
որ
բռնացեալ
ունէր
զԵգիպտոս,
զԵրուսաղէմ,
եւ
զԴամասկոս,
եւ
զՄիջագետս
Ասորւոց
եւ
զԽլաթայ
իշխանութիւն,
ելին
զօրքն
Փռանգաց
յԱքքայ,
հրամանաւ
պապուն
Հռովմայ.
առնուլ
ի
Տաճկաց
զաստուածակոխ
քաղաքն
Երուսաղէմ։
Զոր
լուեալ
զհամբաւ
ելիցն
նոցա
ազգքն
անօրինաց,
սրտաբեկեալ
լինէին։
Իսկ
որդի
Մելիք
Յետլ
Սուլտանին.
գնացեալ
յԵրուսաղէմ.
քակեաց
զսուրբ
Սիովն
որ
կոչի
մայր
եկեղեցւոյ։
Եւ
այլ
բազում
ուխտեր
եւ
եկեղեցիք
եւ
զՆազարեթայ
եկեղեցին.
եւ
թողին
զսուրբ
գերեզմանն
Քրիստոսի
Աստուծոյ
մերոյ
զՅարութիւնն,
եւ
զԳողգոթայն
եւ
զԲեթղահեմի
եկեղեցին։
Եւ
զայլն
ամենայն
եւ
զպարիսպն
Երուսաղեմի
առ
հասարակ
քակեցին.
եւ
հայր
նորա
Մելիք
Յետլն
արարեալ
ժողով
ամենայն
զօրաց
իւրոց,
առ
ծովոյն
Տիբրերական
բանակեալ
զտեղի
առնոյր։
Եւ
լուեալ
Հռովմայեցի
զօրացն.
դիմեցին
գնալ
ի
վերայ
նոցա
պատերազմել.
եւ
որչափ
սոքա
մօտենային
ի
բանակ
նոցա
նոքա
օթեւանօք
ընդ
կրունկն
դարձեալ
հեռանային.
եւ
յերկարէր
այս
ի
բազում
աւուրս։
Մինչեւ
ձանձրացեալ
քրիստոնէիցն
կամեցան
յետս
դառնալ
երկուցեալք
ի
խաբէութեանց
նոցա։
Եւ
յաղագս
անծանօթութեան
աշխարհին
խորհեցան
դառնալ
յԱքքայ.
եւ
համակամութեամբ
ամենայն
զօրագլխացն
խորհուրդ
առեալ
իջին
յԵգիպտոս,
եւ
հասեալք
ի
քաղաքն
որ
կոչի
Տէմիաթ,
պաշարեցին
զնա.
եւ
ի
նեղս
արկեալ
ընդ
յերկար,
մինչեւ
երրորդ
մասն
քաղաքին
սատակեալ
լինէր
ի
սովոյ
եւ
ի
տարաժամ
մահուանէ
որ
անկաւ
ի
նոսա։
Եւ
ապա
առին
զքաղաքն
եւ
կոտորեցին
զմնացեալսն
առ
հասարակ.
եւ
առին
յաւարի
զմթերս
գանձուց
նոցա
եւ
լցան
առ
հասարակ
ոսկւով
եւ
արծաթով։
Եւ
յայսմ
ամի
մեռաւ
Մելիք
Յետլն։
Եւ
որդիք
նորա
Մելիք
Քեմլն
Սուլտանն
Եգիպտոսի,
եւ
Աշրասին,
եւ
Սուլտանն
Դամասկոսի
Մուղատամն.
եւ
այլ
եղբարքն
նոցա
առ
հասարակ
արարեալ
ժողով
բազում
եւ
անհամար
զօրաց,
եւ
ի
թուին
Հայոց
վեց
հարիւր
վաթսուն
եւ
վեց,
մտին
յԵգիպտոս։
Բայց
յերկեղի
լեալ,
ոչ
իշխէին
պատերազմել
ընդ
Քրիստոնեայսն։
Եւ
ի
նոյն
իսկ
Քրիստոնեայքն
իբրեւ
առին
զՏէմիաթն,
կամեցան
երթալ
առնուլ
եւ
զայլ
քաղաքսն։
Եւ
էր
ընդ
նոսա
թագաւորն
Աքքայոյ
Ռետճուանն
փեսայն
Հայոց
թագաւորին
Լեւոնի,
եւ
Դամբլն,
եւ
Ոսպիթալն
եւ
այլք
բազումք
յիւրաքանչիւր
կողմանց
յարելոց
ի
նոսա։
Եւ
գնացեալ
բազումթիւն
զօրացն
բանակեցան
առ
ափն
Նեղոս
գետոյ,
ի
հարթայատակ
դաշտի
միում.
եւ
իմացեալ
անօրինացն,
լուծին
զկապս
ջրաբուղխ
տեղեացն.
եւ
ելեալ
ջուրն
շրջապատեաց
զզօրսն։
Եւ
Մահմետականքն
յարձակեալք
ի
վերայ
նետաձգութեամբ
սկսան
խոցոտել
զամենեսեան.
մինչեւ
անյոյս
լինելոյ
Քրիստոնէիցն
ի
փրկութենէ,
տուին
զքաղաքն
զոր
առին.
եւ
յանձն
առին
դառնալ
յիւրեանց
աշխարհն.
եւ
դաշինս
եդեալ
հաստատութեամբ
մնալ
ի
նոյնն,
երդուան
եւ
Սուլտանայքն
նոցա
անվնաս
պահել
զամենեսեան.
եւ
այսպէս
ի
շփոթս
հասեալ
զօրացն
Քրիստոնէից,
դարձան
ի
տունս
իւրեանց։
Իսկ
Մելիք
Յետլն
ի
վախճանելն
իւրում
զաւագ
որդին
զՔեմլն,
կացոյց
իշխան
ի
վերայ
այլոցն.
եւ
ամենեքեան
հնազանդեցան
նմա.
զի
էր
բարեբարոյ
եւ
իմաստուն.
եւ
առատաձեռն
առ
ամենեսեան։
Նոյնպէս
եւ
իւր
եղբայրն
Աշրափն
որք
կալան
զիշխանութիւն
հօրն
իւրեանց
բազում
ժամանակս։
Ի
թուին
Հայոց
վեց
հարիւր
վաթսուն
եւ
եւթն՝
Քեքայուղ
Սուլտանն
Հոռոմոց,
որդի
Խոստրով
Շահ
Սուլտանին
յաղթող
եղեալ
քան
զհայրն
իւր ,
լինի
պատճառ
շմորի
ընդ
թագաւորն
Հայոց
Լեւոն.
եւ
բազում
զօրս
ժողովեալ
հասանէ
ի
Կոկիսոն
Հայոց.
եւ
պաշարէ
զամուր
դղեկն
որ
կոչի
Կապան.
եւ
բազում
աւուրս
մարտուցեալ
ոչ
կարաց
առնուլ
զնա։
Եւ
թագաւորն
Հայոց
Լեւոն
զիւրոյ
աշխարհին
զօրքն
գումարէր,
եւ
փութայր
ելանել
ընդ
առաջ
նորա։
Եւ
նորին
զօրագլուխն
պարոն
Կոստանդին
Գունդստապլն.
որ
էր
քեռորդի
թագաւորին
Լեւոնի,
առեալ
սակաւ
ինչ
գունդս
ի
զօրացն,
յառաջ
մատուցեալ
գնդի
միում
ի
զօրացն
Թուրքաց,
եւ
անկեալ
ի
վերայ՝
զամենեսեան
կոտորեաց
եւ
ըմբռնեաց
ի
նոցանէ
արս
գլխաւորս.
որք
ազդեցին
նմա
զբուն
գալուստ
զօրացն
Սուլտանին.
եւ
աղաչէին
դառնալ,
եւ
բաւական
համարիլ
զյաղթութիւնն
զոր
արար.
եւ
նորա
ոչ
անսացեալ
բանից
նոցա.
առաւել
եւս
յամառեալ
եւ
քաջալերեալ
զզօրսն.
հանդիպի
ծանր
զօրու
կուռ
վառելովք
զինու,
եւ
ի
պարտութիւն
մատնի
Գունդստապլն
եւ
զօրքն
որ
ընդ
իւր.
եւ
ըմբռնեցան
ինքն
եւ
պարոն
Կոստանդին
Լամբռունցին
եւ
Կեռսակն,
եւ
այլ
մեծամեծ
իշխանք.
թող
զորս
կոտորեցան
ի
նմին
տեղւոջ,
իբրեւ
հազար
այր
պատերազմող։
Եւ
ընբռնեալ
նոսա
դարձաւ
ի
Կեսարիայ։
Իսկ
թագաւորն
Լեւոն
իբրեւ
լուաւ
զկոտորումն
զօրացն,
եւ
զընբռնումն
իշխանացն,
առեալ
զզօրս
իւր
արշաւէր
ի
միւս
այլ
կողմն
աշխարհին
Հոռոմոց
եւ
բերէր
աւար
անթիւ,
եւ
կուտէր
իբրեւ
զաւազ
առ
ափն
ծովու։
Եւ
յետ
սակաւ
աւուրց
արարեալ
սէր
ընդ
միմեանս.
ետ
թագաւորն
Հայոց
Լեւոն
զբերդն
Ջլուայ,
եւ
թափեաց
զիշխանսն
որ
ընբռնեալ
էին։
Եւ
խոստացաւ
տալ
Հոռոմոց
Սուլտանին
յամենայն
ամի
երեք
հարիւր
այր
ի
ծառայութիւն,
եւ
հնազանդեցաւ
նմա։
Եւ
այս
լինէր
ի
ծերութենէ
եւ
յանկարութենէ
մարմնոյն.
եւ
իշխանայքն
ոչ
էին
ընդ
նմա
ուղիղ։
Եւ
ի
սոյն
իսկ
յայսմ
ամի
արարեալ
ժողով
Սուլտանն
Քեքայուզ
զօրաց,
առեալ
եւ
ի
թագաւորէն
Հայոց
օգնականութիւն.
գայ
յերկիրն
Հալպայ
ի
յՌապան
եւ
առնու
զնա.
եւ
անտի
գնացեալ
ի
Թլպաշար
առնու
եւ
զԹլպաշար
եւ
զԱնթափ։
Եւ
կամեցաւ
գնալ
ի
վերայ
Հալպայ.
եւ
երեք
ամաւ
յառաջ
Սուլտանն
Հալպայ
վախճանեալ
էր
Մելեք
Տահրն։
Եւ
որդի
նորա
Մելեք
Ազիզն
մանուկ
գոլով
ամաց
հնգից,
ունելով
զիշխանութիւնն։
Եւ
էր
նորա
աթապակ
մի
յոյժ
իմաստուն.
առաքեաց
առ
թագաւորն
Հայոց
Լեւոն,
եւ
խնդրեաց
ի
նմանէ
օգնական
լինել.
թերեւս
զերծանիցին
հնարիւք
նորա
ի
հասեալ
բարկութենէն.
եւ
խոստացան
նմա
տալ
բազում
գանձս
ոսկւոյ։
Եւ
թագաւորն
Հայոց
այնուհետեւ
ի
հոգս
անկեալ
իւրով
կորովամիտ
իմաստութեամբն.
առաքեաց
զանխլաբար
առ
Սուլտանն
Հոռոմոց,
մինչ
ի
սահմանս
Թլպաշարայ
էր,
գրեալ
առ
նա
այսպիսի
օրինակաւ։
ՙԹագաւորն
Հայոց
Լեւոն.
եղբօր
մերոյ
Քեքայուզ
Սուլտանիդ
ի
Տէր
խնդալ։
ՙՅուշ
լիցի
քեզ
իբրեւ
սիրելւոյ
մերում.
զի
իմացեալ
հաստատեցաք.
եթէ
քառասուն
ամիրայ
ի
զօրաց
քոց
դաշինս
եդեալ
են
տալ
զքեզ
ի
ձեռն
Աշրափուն։
Եւ
դուն
այսուհետեւ
զօգուտ
անձին
քո
խորհեաց.
զի
մի
անկցիս
ի
ձեռս
ատելեաց
քոց.
ողջ
լեր՚։
Եւ
իբրեւ
ընթերցան
առաջի
նորա
զպատճեն
նամակին.
իսկոյն
զարհուրեալ
ահիւ
մեծաւ
հրաման
տայր
զօրացն
դառնալ
անդրէն
փութանակի։
Եւ
ինքն
յառաջ
անցեալ
աճապարէր
գնալ.
զոր
իմացեալ
Աշրափուն
եւ
զհետ
մտեալ
արար
փախստական։
Եւ
ինքն
դարձեալ
էառ
զՌապան
եւ
զԹլպաշար,
եւ
դարձոյց
ի
Հալապ։
Եւ
այսպիսի
օրինակաւ
այնքան
մեծ
Սուլտանն
շփոթեալ
ի
պարտութիւն
մատնէր.
եւ
հասեալ
ի
Կեսարիայ
զամիրայսն
զայնոսիկ
զքառասուն
խաշել
հրամայէր։
Եւ
յայսմ
ամի
եկն
դեղին
մարախ
եւ
ծածկեաց
զլերինս
եւ
զդաշտս.
եւ
եկեր
զամենայն
ծառ
սահմանաց
մերոց
մինչեւ
ի
սպառ
զերիս
եւ
զչորս
ամս։
Ի
վեց
հարիւր
վաթսուն
եւ
ութ
թուականին
Հայոց
Լեւոն
թագաւորեալ
ամս
քսան
երեք,
մեռաւ։
Եւ
յանձն
արարեալ
զիշխանութիւն
աշխարհին
եւ
զդուստր
իւր
զԶապէլն
ի
Սիրատանն,
որ
էր
ազգաւ
Հոռոմ.
եւ
զկնի
սուղ
ժամանակի
սպանաւ
ի
Հաշիշեացն.
որպէս
վերագոյն
գրեցաւ։
Եւ
առնու
զհոգաբարձութիւն
աշխարհին
պարոն
Կոստանդին,
որ
էր
քեռորդի
թագաւորին
Հայոց
Լեւոնի։
Յայսմ
ժամանակի
ոմանք
յիշխանացն
Հայոց
ապստամբեալք,
եղեն
ընդ
Ռոբինայ
Բրնծին
Անտիոքու,
կամելով
զնա
թագաւորեցուցանել.
յորոց
էր
Ճօսլին
Մարաջախտ
եւ
Լեւոն
Կապանու
տէրն
եւ
Կեռսակն
եւ
այլք.
որք
առեալ
զԲրինծն
Ռոբէն
եւ
մտին
ի
Տարսուս
եւ
ամրացան։
Իսկ
պարոն
Կոստանդին
եւ
տէր
Յովհաննէս
կաթուղիկոսն,
գնացին
զօրօք
եւ
պաշարեցին
նոցա.
եւ
առին
զքաղաքն.
եւ
ընբռնեցին
զապստամբսն
որ
եւ
ամենեքեան
բանդարգեալք
եղեալ
վախճանեցան
ի
կապանս.
եւ
հանդարտեցաւ
երկիրն.
բայց
տէր
Յովհաննէս
կաթուղիկոսն
յառաջ
քան
զառնուլ
քաղաքին
վախճանեցաւ.
ի
թուին
Հայոց
վեց
հարիւր
վաթսուն
եւ
ինն։
Եւ
ապա
միաբանութեամբ
ամենայն
իշխանացն,
եւ
եպիսկոպոսացն
ընտրեցաւ
յամենեցուն
տէր
Կոստընդին.
որ
էր
եպիսկոպոս
Մլիճոյն։
Եւ
եդաւ
յաթոռ
հայրապետութեան
Հայոց
ի
թուին
վեց
հարիւր
եւթանասուն։
Եւ
եղեւ
ուրախութիւն
ամենեցուն.
յաղագս
առաքինի
եւ
բարեբարոյ
եւ
խաղաղասէր
մտացն.
որով
ամենեցուն
հռչակաւոր
լինէր։
Իսկ
իշխանացն
Հայոց
բազում
անմիաբանութիւն
լինէր
վասն
դնելոյ
թագաւոր.
զի
ոչ
հաւանէին
միմեանց։
Եւ
ապա
ի
մի
կամս
եկեալ
ընտրեցին
զորդին
Բրնծին
Անտիոքու
թագաւորեցուցանել.
զոր
եւ
արարին
իսկ.
եւ
ետուն
զդուստր
թագաւորին
Հայոց
Լեւոնի
նմա
ի
կնութեան.
եւ
թագաւորեցուցին
ի
վերայ
Հայոց
ի
թուին
Հայոց,
վեց
հարիւր
եւթանասուն
եւ
երկու։
Եւ
անուանեցին
զնա
Փիլիպ
թագաւոր։
Ի
թուին
Հայոց
վեց
հարիւր
եւթանասուն
երկու,
եղեւ
երաշտ
սաստիկ.
եւ
յերկարեաց
յոյժ՝
մինչ
զի
ի
Դեկտեմբերի
հասարակն
նշենիք
ծաղկեալ
եղեն
ի
ջերմութենէ
օդոյն։
Եւ
անպատմելի
վշտօք
տառապէր
երկիր
զերիս
եւ
զչորս
ամս։
Յայսմ
ժամանակի
մեռաւ
Սուլտանն
Քաքայուզն
եւ
առնու
զՍուլտանութիւնն
կրտսեր
եղբայր
նորա
Ալադինն։
Ի
թուին
Հայոց
հազար
եւթանասուն
եւ
երեք՝
Փիլիպ
թագաւորն
թպտրով
հօր
իւրոյ,
կամեցաւ
ըմբռնել
զերկուս
մեծամեծ
իշխանսն.
զպարոն
Կոստընդին՝
որ
էր
թագաւորահայրն,
եւ
զպարոն
Կոստընդին՝
Լամբրունին
տէրն։
Զոր
իմացեալ
յառաջեաց
պարոն
Կոստընդին,
եւ
ընբռնեաց
զնա
ի
թիլն
Համտնոյ.
եւ
տարաւ
ի
Բարձր
բերդ,
եւ
անդ
վախճանեցաւ։
Իսկ
հայրն
նորա
Բրինձն
Անտիոքու
լուեալ
տրտմեցաւ
յոյժ։
Եւ
զի
անկարանայր
առնուլ
զվրէժ
որդւոյն՝
առաքէ
առ
Ալադին
Սուլտանն
Հոռոմոց։
Որոյ
եկեալ
էառ
զՃանճին,
եւ
զԿանչին
եւ
զՄազոտ
խաչն.
եւ
արար
վնաս
բազում
ի
լեռնակողմանս։
Եւ
Բրինձն
ժողովեալ
զօրս
եմուտ
յերկիրն,
եկն
ընդ
սահմանսն,
որ
կոչի
Ճկեր.
եւ
եհաս
մինչեւ
ի
թիլն
Համտնոյ։
Եւ
ոչինչ
օգտեալ
դարձաւ
ամօթով
յԱնտաք։
Ի
թուին
Հայոց
վեց
հարիւր
եւթանասուն
եւ
հինգ՝
միաբանութեամբ
ամենայն
իշխանացն
տուին
զԶապէլ
դուստր
Լեւոն
թագաւորին,
ի
կնութիւն
Հեթմոյ,
որդւոյ
պարոն
Կոստանդեայ,
եւ
թագաւորեցուցին
ի
վերայ
Հայոց.
որ
էր
տղայ
հասակաւ.
եւ
հայրն
նորա
կարգաւորէր
զթագաւորութիւնն.
որ
եւ
արար
սէր
ընդ
Ալադին
Սուլտան.
եւ
հնազանդեցաւ
նմա.
տալով
նմա
յամենայն
ամի
երեք
հարիւր
այր
ի
ծառայութիւն։
Յայսմ
ժամանակի
լուաք
զհամբաւ
երկուց
ազգաց
անաստուածից
եւ
գազանաբարոյից.
որոց
անուանքն
Խորազմ
եւ
Տաթար.
որք
իբրեւ
հուր
ընդ
խռիւ
ընթացեալ,
ապականեցին
զերկիր
ուր
եւ
հասան.
եւ
ոչ
ոք
ընդդիմացաւ
նոցա,
եւ
սարսեցին
ի
համբաւոյ
նոցա
ամենայն
որ
ի
ներքոյ
երկնից։
Այլ
սկիզբն
ելից
նոցա
ի
բուն
աշխարհէն
իւրեանց
ի
վաղուց
ժամանակաց
է.
եւ
զբազումս
աշխարհս
եւ
զազգս
եւ
զթագաւորութիւնս
աւերեալ
եւ
քանդեալ,
հասին
յաշխարհն
արեւելից։
Եւ
յայսմ
ժամանակի
թագաւորէր
Վրաց
դուստր
Թամարին
Ուռուզուքան,
եւ
էր
Աթապակ
նորա
Իւանէ.
եղբայրն
Զաքարիայի,
որ
էին
ազգաւ
Հայք.
եւ
ի
հրապուրանաց
Թամարին
Վրացի
եղեւ
Իւանէ.
եւ
ի
հակառակս
դառնայր
կրօնից
Հայոց։
Եւ
յայսմ
ժամանակի
ի
գաւառն
Բջնոյ
եղեւ
նշան
ինչ,
զի
կրօնաւոր
մի
սուրբ
եւ
ընտրեալ
վախճանեալ
Հայ
ազգաւ,
որոյ
գերեզմանն
երկնաւոր
լուսովն
վկայեցաւ,
եւ
փառաւորեցաւ,
որ
եւ
ամենեքեան
տեսին.
եւ
ել
համբաւ
նորա
ընդ
ամենայն
երկիրն։
Իսկ
Իւանէ
նախանձ
շարժեալ
ամենայն
Վրացւովքն
նախատէին
եւ
թշնամանէին,
եւ
յետոյ
զոսկերս
սուրբ
Կրօնաւորին
հրամայեցին
այրել
հրով,
եւ
ի
տեղի
պատուական
ոսկերացն
սատակեալ
շուն
թաղել։
Եւ
եպիսկոպոսն
Բջնոյ
տէր
Յովհաննէս
բազում
բանիւք
յանդիմանէր
զանաստուածն
Իւանէ։
Իսկ
նա
սպառնայր
կամ
դարձուցանել
ի
Վրացութիւն
զամենայն
Հայս,
եւ
կամ
հանել
յաշխարհէն։
Եւ
մինչ
յայսոսիկ
էին
եհաս
համբաւ
Խորազմին.
եւ
նոքա
փութով
ժողովեալ
զօրս
կամէին
ելանել
ընդդէմ
նոցա
ի
դաշտամէջն
Գառնի
քաղաքոյ.
զոր
շինեաց
մեծ
արքայն
Հայոց
Տրդատ
բերդ
եւ
սարաւոյթ
ի
մեծամեծ
վիմաց
թագաւորութեան
իւրոյ,
որ
կայ
անխախտելի
մինչեւ
ցայսօր։
Իսկ
ամբարիշտն
Իւանէ
ամենայն
զօրօքն
Վրաց
գնաց
եւ
իջաւ
ի
լեառն
Գառնոյ,
որ
կոչի
Աղուջերմն։
Եւ
ապա
խորհեցան
միաբան
առաքել
զմեծ
իշխանն
քաջ
եւ
անուանի
զԻւանէ
զեղբայր
Շալւայի
փոքր
ինչ
զօրօք
ընդ
առաջ
Խորազմին.
որոյ
հասեալ
ի
դաշտն
Գառնոյ
որ
կայր
առաջի
իւրեանց
հարիւր
մղոնօք
ի
զատէ.
եւ
ապա
ընդդէմ
ելին
անօրէն
Խորազմիքն
եւ
սկսան
պատերազմել
ընդ
նմա.
եւ
յորժամ
խառնեցան
ի
միմեանս
Իւանէ
եղբայր
Շալուային,
եւ
Խորազմիքն,
յայնժամ
առաքեաց
զմի
ի
զօրաց
իւրոց
առ
մեծ
զօր
հեծելուն
գալ
փութանակի
յօգնութիւն
նմա։
Եւ
նա
ի
գնալն
ձայնէր
որպէս
սովորութիւն
է
թէ՝
շուտով
հասիք,
եւ
ձայնն
ձիաւորին
ոմանց
լսելի
լինէր
թէ՝
փախիք
եւ
մի
գայք,
զի
չեմք
կարող
դիմանալ
սոցա։
Եւ
ոմանց
լսիւր
թէ
փութանակի
հասիք
կարող
եմք
յաղթել.
եւ
մինչ
ի
յայս
էին,
փախեաւ
Աթապակն
Իւանէ
անկանել
յամուրս
երկրի
իւրոյ,
եւ
բազմութիւն
զօրացն
փախստեամբ
անկանէին
ի
գեօղաքաղաքն
Գառնի,
որ
շինեալ
է
ի
վերայ
բարձր
քարախրամի,
եւ
գետ
յորդ
անցանէ
ընդ
տակ
խրամին.
եւ
յորժամ
ի
փախուստ
դարձան
անկանել
յամուրս
տեղեացն,
նոյն
ժամէն
մրրիկ
փոշոյ
մթացոյց
զաչս
փախուցելոցն.
եւ
առ
հասարակ
լցան
ընդ
բարձր
եւ
ընդ
յոյժ
ահագին
խրամն
Գառնոյ
ի
գետն
յորձանուտ.
եւ
Խորազմիքն
յետոյ
հասեալ
զմնացեալսն
սրոյ
մատնէին.
եւ
ասացին
թէ՝
ալամ
Վրացւոյն
հրով
այրեցաւ.
նշանակեալ
թէ
աստուածային
է
բարկութիւնն։
Իսկ
զքաջ
իշխանն
Շաւլէ
ընբռնեցին
կենդանւոյն,
եւ
տարան
առ
Սուլտանն
իւրեանց.
եւ
այսպիսի
ահագին
վրէժս
էառ
Աստուած
յանպարտաւան
եւ
ի
կենցաղասէր
ազգէն
Վրաց,
վասն
անարգելոյ
նոցա
զհաւատս
Հայոց։
Իսկ
Պարսիկքն
որ
ի
Դուին
քաղաք,
լուեալ
զպարտութիւն
Վրացւոյն
ընբռնեցին
զգլխաւորս
քաղաքին
եւ
սպանին.
եւ
ապա
սուր
եդեալ
կոտորեցին
զամենայն
Քրիստոնեայս
որ
ի
քաղաքին։
Եւ
զայսոսիկ
լուեալ
քաջ
եւ
անուանի
իշխանն
Հայոց
որդին
մեծին
Վասակայ
թոռն
Հաղբակայ
Պռօշ
անուն
եւ
առեալ
զզօրս
իւր
գնայ
ի
Դուին.
եւ
գտեալ
պատճառս
բանի
մտանէ
ի
քաղաքն
սիրոյ
պատճառաւ
եւ
զուգեսէր
խաբէութեամբ.
եւ
կոչէ
զամենայն
մեծամեծսն
որ
ի
նմա
եւ
ի
սիրելն
զնոսա,
յանկարծակի
յիշէ
զկոտորումն
Քրիստոնէիցն
թէ
զինչ
պատճառաւ
արարիք,
եւ
ապա
հրամայեալ
զօրացն
իւրոց
առ
ժամայն
սուր
ի
վերայ
եդեալ
կոտորեցին
առ
հասարակ.
եւ
ինքն
դարձաւ
խաղաղութեամբ
ի
տուն
իւր։
Յայսմ
ժամանակի
եկին
Խորազմիքն
եւ
պաշարեցին
զմեծ
քաղաքն
Վրաց
զՏփխիս.
եւ
Պարսիկքն
որ
կային
ի
քաղաքին,
ետուն
զքաղաքն
ի
ձեռս
Խորազմեացն.
եւ
Խորազմիքն
խոստացան
թողուլ
զՊարսիկսն
խաղաղութեամբ
ստացուածօք
իւրեանց,
եւ
ապա
առեալ
զքաղաքն
կոտորեցին
զամենայն
Քրիստոնեայսն
որ
ի
նմա.
նոյպէս
զՋհուտսն.
եւ
զամենայն
ազգ
բաց
ի
Պարսիցն.
եւ
արարեալ
ընդ
ձեռամբ
իւրեանց
զքաղաքն ,
գնացին։
Եւ
ի
գալն
գարնանային
ժամանակին,
եկն
թագաւորն
Վրաց
ի
Տփխիս.
եւ
կոտորեաց
զՊարսիկն
որ
ի
նմա.
եւ
մնաց
քաղաքն
աւեր
ի
մարդոյ
եւ
յանասնոյ։
Յայսմ
ամի
աստղ
մի
գիսաւոր
երեւեցաւ
յերկինս,
եւ
անյայտ
եղեւ։
Ի
թուին
Հայոց
վեց
հարիւր
եւթանասուն
եւ
եւթն
Ալամանաց
թագաւորն
Անբրուրն
ել
բազում
զօրօք
ի
Կիպրոս
կղզի.
եւ
գնացեալ
յԵրուսաղէմ,
երկրպագեաց
սուրբ
տեղեացն։
Իսկ
Փրերք
Դամբլուն
առաքեցին
ի
Քեմլըն.
որ
էր
Սուլտան
Մսրայ
գալ
նմա
զօրօք
որպէս
զի
տացեն
զԱնբրուրն
ի
ձեռս
նորա.
իսկ
Քեմլն
առեալ
զթուղթ
Փրերացն,
եւ
յղեաց
առ
Անբրուրն,
եւ
եցոյց
նմա
զնենգութիւն
ազգին
իւրոյ.
եւ
ետ
սիրով
զԵրուսաղէմ
յԱնբրուրն.
եւ
հաստատեցինն
ընդ
միմեանս
դաշն
եւ
ուխտ
սիրոյ
յաւիտեան։
Եւ
Անբրուրն
առեալ
զգերեզման
ետ
ի
Փռանգն,
եւ
հանին
զՏաճիկն.
եւ
ինքն
Անբրուրն
գնաց
յաշխարհն
իւր։
Եւ
յայնմ
հետէ
սպառնայր
Դամփլուն
քակել
զտունս
նոցա
որ
յայնկոյս
ծովուն։
Ի
թուին
Հայոց
վեց
հարիւր
եւթանասուն
եւ
ութ
Քեմլն
էառ
զԴամասկոս
ի
Մելիք
Նասրէն.
եւ
ետ
եղբօր
իւրում
Աշրափուն ,
եւ
տայ
նմա
տեղիք
բնակութեան
զՇօպաք
եւ
զՔարաք
եւ
զՄամլուղ,
եւ
այլ
բազում
տեղիս.
իսկ
զՄիջագետս
Ասորոց,
զՈւռհայ
եւ
զԽառան
եւ
զՍրուճ
որ
էր
եղբօրն
իւրոյ
Աշրափուն
յինքն
առնու
Քեմլն։
Այլ
մեք
թեւօք
լցեալ
զկուր
բանիս
եւ
թռուցեալ
ի
վերայ
ծովացեալ
պատմութեանց
յոքունց,
եւ
հասեալք
ի
մինայս
հանգստեան
մերումս
կենցաղավարութեան,
դարձեալ
նովին
յուսով
երկնաւոր
սքանչելեացն
եւ
շնորհաց
Հոգւոյն
սրբոյ,
երկրորդ
անգամ
ծովամուխ
լիցուք
յանհասական
խորս
քահանայական
կարգաց
եւ
զարդուց.
եթէ
ուստի՞
սկսաւ
եւ
ո՞ւր
լցաւ
եւ
յո՞
կատարի,
տեղեկասցուք
ըստ
մերում
կարի
աշխատեալք
ի
պարգեւսն
Աստուծոյ.
եթէ
զի՞նչ
է
քահանայութիւն
եւ
զի՞նչ
է
գործ
եւ
աստիճան
քահանայութեան
եւ
պատիւ
նոցա.
եւ
հանգուսցուք
զյօժարութիւնս
մեր
ի
փառս
Աստուծոյ։