Գիրք Դատաստանի, Գ խմբ.

ԳԼՈՒԽ Զ
ՅԱՂԱԳՍ ԹԷ Ո՞ՐՊԷՍ ԱՐԺԱՆ Է ԴԱՏԱՒՈՐԱՑՆ ԼԻՆԵԼ Ի ՎԵՐԱՅ ԱՆԴԱՏԱՍՏԱՆԱՅ ԵՒ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՅ

Եւ դատաւորացն անկաշառս լինել արժան է, զի կաշառ զաչս իմաստնոց կուրացուցանէ, ֊որպէս զիհամարձակ նստիցի յատեան դատաստանի, որպէս եւ գրեալէ, թէ կաշառ ի վերայ իրաւանց նա ոչ

առնու. որ զայս արասցէ, նա մի՛սասանեսցի յաւիտեան։ Եւ Քրիստոս հրամայէ, թէ մի՛աչառանօք, այլ ուղիղ եւ իմաստուն դատաստան արարէք։

Եւ արդ, ոչ է պարտ թիւրել զդատաստանսարդար վասն կաշառոյ, զի մի՛ գայթակղեսցին տխմարքեւ երթիցեն առ այլազգիս ի դատաստան, այլ զիհամարձակ լիցին ասել, որպէս եւ Քրիստոս ասէ՝ թէպէտեւ դատիմ, բայց դատաստանն իմ արդար է։

Եւ ոչ է պարտ զանձին միայն խնդրելզօգուտն, այլ զի բազումք հաւատասցեն ի նա եւզդատաստանն ուղիղ արասցեն։ Եւ թէպէտ յամենայնիզողորմութիւն յիշել պարտ է, այլ ի դատաստանի ոչմիայն առ աղքատս, այլ առ ամենեսեան միապէս, ըստայնմ՝ մի՛ ողորմիր որբոյն եւ այրոյն ի դատաստանի, զի մի՛ պատճառ գայթակղութեան լիցի. դատ արարէքորբոյն եւ տուք իրաւունս այրոյն ի դատաստանի՝ասացաւ։ Եւ թէպէտ եւ դատաւորաց զայս պահելի է, սակայն ուսուցանեն զիւրաքանչիւրսն՝ մի՛անզարմապէս առ միմեանս լինել, այլ կարողաց՝ողորմութեամբ առ անկարսն խոնարհիլ։

Մի՛ զամբաստանի կամ զդատախազի լուիցենզբան եւ եթէ լուիցեն, ուսցին միայն, այլ մի՛ զվճիռմիայն հատցէ, մինչեւ ի միասին կատարելապէսքննեսցի։

Երկու կամ երեք վկայիւք զվճիռն հատցէհաւատարմօք, ըստ օրինացն։ Եւ եթէ զի՞նչհաւատարմութիւն է կամ ընդէ՞ր է երկու կամ երեք, ասասցուք ի միւս ճառիդ, որ յառաջիկայդ գրելոց եմք։

Իսկ որոյ վկայ ոչ իցէ, երդմամբ միւսոյկողմաննն հատցի վճիռն։ Այլ զերդմունս ոչհրամայեմք, եւ զի ոչ հրամայեցաւ, բայցսովորութեանցն, զոր ունին՝ անօրէն եւ անհրաման, կանոնս եւ ապաշխարութիւնս հրամայեմք։ Իսկ եթէո՞րպէս լիցի երդումն եւ ո՞րոց, ասասցի յիւրումճառին, ոչ օրինադրելով այլ խրատելով։

Պարտ եւ պատշաճ իսկ է դատաւորաց իդատաստանի երկու կամ երեք ունել արս փորձեալս, հաւատարիմս յամենայն կրօնս աստուածայինս, վկայեալս յամենայն բնակչացն, զի որպէս ոսոխացնհաւատարմանան բանք վկայիւք, սոյնպէս եւդատաւորացն առանց կարծեաց լինի դատաստանն վկայիւքզայս։

Զայս սովորութիւն եւ Հռոմայեցիք կալանյառաջնումն՝ արս եւթանասուն եւ երկու ընտրեալսմիշտ քննութեամբ պարապեցուցանել դատաստանի եւայլոց, զի անվթար եւ յառաջ դատեալքն ի նոցանէ իցեն։Եւ եւթանասուն եւ երկու ըստ լեզուաց եւ ազգացընտրեն, իբր թէ զամենայն ազգաց իմաստութիւն ունելայնոքիւք։ Իսկ այժմ երկոտասան թուով, երկոտասանիցառաքելոցն օրինակաւ, կացուցանեն զդատաւորս՝ ոչմիայն ընտրել զիրաւացին եւ անսխալ ունել զարդարն, այլ եւ բազմացն վկայութեամբ ճշգրտել զատեանդատաստանին։ Իսկ Յոյնք երիս կացուցանեն

զդատաւորս, նմանապէս եւ՝ Վիրք, որ ենՎրացիք, ուսեալք ի նոցունց, ըստ թուոյԵրրորդութեանն եւ կամ ըստ վկայիցն թուոց։ Զոր եւմեք վկայեմք եւ զնոյն պատուիրեմք դատաւորաց մերոցեւ եպիսկոպոսաց մերոց, զի միշտ առ ինքեանսպահեսցեն ի հաւատարիմ քահանայից երկու կամ երեք՝ոչ միայն վկայ, այլեւ եւ նոքօք կրթիլ եւ հմտանալ իգիրս աստուածայինս, եւ ի գիրս դատաստանի եւիմաստութեան, այլ եւ որսալ զբանս իմաստունսյամենայն ազգաց՝ յասել եւ ի լսել, ի դատել, եւ իվճիռ, ի ճանապարհի եւ ի տան։

Այլ եւ յերկարոգի լինել ի դատաստանի, եւաննախանձ, եւ անոխակալ, եւ անյիշաչար, զի նմանԱստուծոյ դատաւոր է, պարտ է, որ զԱստուծոյնմանութիւն բերել մարդասիրութեամբ յամենայնժամանակի, եւս առաւել՝ ի ժամ դատաստանին։

Երկայնամիտք եւ ներողք լինիցինդատաւորք։ Զի բազում անգամ անյայտ իրքն պատահին, մի՛ կարճամտեալ լուծցեն, այլ շտեմարանեալպահեսցեն եւ պարապով տեսեալ՝ վերստին ատենիւլուծցեն, որքան եւ իցէ առնուլ զնոյն։

Բանակռուութեան ոսոխացն յատենիսաստեսցեն, զի մի՛ ամբոխ խռովութեան լիցի յատենիանդ եւ պատճառ խափանման դատաստանին։ Ուսցինմիանգամայն դատախազքն՝ ոչ վասն վիճոյ գալ յատեան, այլ վշտակցաբար զարժանն առնուլ վճիռ։

Ըստ կարգի խօս, երկաքանչիւրոցնլռութեամբ, տացեն միայն միոյն եւ ապա՝ միւսոյն, զիոր ճշմարիտն է՝ երեւեսցի։

Զգոյշ կացցէ դատաւորն ի սպասաւորացիւրոց, զի մի՛ վարձ առցեն եւ զթիւրն խօսեսցին, զիսովորութիւն կալան այնոքիկ, որք գան ի դատաստանի, զի վարձու առցեն զոք ի սպասաւորաց դատաւորին, զիխօսեսցի ոչ զճշմարիտն վասն իւր։ Արդ, պարտ էդատաւորին զճշմարիտն լսել եւ մի՛ երեսս առցէ իսպասաւորաց իւրոց, պատրելով ի խօսից նոցա եւ արդարդատաստան ոչ առնէ, քանզի երկնայինն դատաստան, որ էաստուածային, ոչ պատրի յումեքէ եւ ոչ ամաչէ, քանզիարդար է։ Իսկ երկրաւոր դատաւորք պարտին այնմ նմանլինել, եւ որք ոչ լիցին, մնայ նոցա դատաստան առԱստուած։

Մի՛ հպարտասցին դատաւորք ի վերայմարդկան, քանզի մի է դատաւոր ամենեցուն՝ Աստուած, որպէս եւ գրեալ է։ Թէ հպարտանայ դատաւոր ոք մտօք, զմտաւ ածէ զբանս Ամբակումայ մարգարէին՝ կոչելզԱստուած վրէժխնդիր անիրաւ դատաւորաց։

Պարտ է բանտ ունել դատաւորաց առ ի խրատելնովաւ զանիրաւսն, զի ի Քրիստոս հրամայէ, թէ՝ եւդահիճն արկանէ ի բանտ։ Զնոյն եւ դատախազաց խրատ տայՔրիստոս՝ ի ճանապարհի տալ զհաշիւն եւ հաշտիլ ընդմիմեանս, զի մի՛ հակառակ ինչ պատահի։

Ոչ վայել է Քրիստոսի աշակերտաց խօսելսուտ, զի զստախօսին զհայրն զսատանայ ասաց Քրիստոս, զի որ խօսի սուտ, յիւրոց անտի խօսի,

զի սուտ է եւ հայրն նորա՝ սատանայ, եւ թէկորուսանէ Տէր զայնոսիկ, ոյք խօսին սուտ. զայսԴաւիթ ասէ։ Մի՛ ստեք միմեանց, եւ խօսեսցիիւրաքանչիւր ոք զճշմարտութիւն ընդ ընկերի իւրում։Եւ արդ, եթէ ստախօսին հայրն սատանայ է, ոչ է պարտթողուլ զԱստուծոյ հայրութիւնն եւ լինել որդիսատանայի, զի ոչ է յօրինաց Աստուծոյ որոգայթս դնելընկերի սուտ բանիւք առաջի դատաւորաց, եւ այնուջանան իրաւացուցանել զդատաստանս իւրեանց։ Զիգրեալ է իմաստունն Սողոմոն, թէ որ դնէ ընկերիիւրում որոգայթ, անձամբ իւրով լցցէ զնա, եւ Դաւիթզնոյն ասէ՝ գուբն, զոր փորեաց եւ պեղեաց, անկցի ինա, որ զնա փորեաց։

Մի՛ լիցի դատաւորաց սիրելզանիրաւութիւն, եւ մի՛ լիցի հաւատացելոց սիրելզյաղթութիւն անիրաւաբար առաջին դատաւորաց, զի թէյաղթէ՝ զանձն զրկէ, եւ թէ յաղթի ի սուտ բանից՝ կրէամօթ ի մարդկանէ, իսկ առ Աստուած՝ պարզ երեսօք։

Մի՛ կացուսցեն սուտ վկայս, զի զընկերինզինչսն յափշտակեն, զի գրեալ է յօրէնսն Աստուծոյ, թէ մի՛ ցանկար ընչից ընկերի քո։ Արդ, եթէ ցանկալնպեղծ է, որչափ եւս առաւել յափշտակելն։

Մի՛ վարձէք ճարտարասանս եւ ճարտարախօսսի դատաստանի, զի զչարն ի գլուխ հանիցէք։

Մի՛ կռվուեալ նախատէք զմիմեանս յատենի։

Մի՛ կաշառէք զդատաւորս՝ յափշտակելովզինչս ընկերին՝ ախտացեալ զարծաթսիրութիւն, որ էարմատ ամենայն չարեաց։ Լուարուք առաքելոյնՊօղոսի, որ ասէ՝ ընդէ՞ր ոչ դուք զրկիք եւ նեղիք, այլ զրկէք եւ նեղէք եւ այդ՝ զեղբարս եւս։ Արդ, զարհուրեսցին յառաքելական հրամանէն կանոնաց, որվասն Տեառն գրեալ է, թէ լաւ է, որ հարաւ, քան թէեհար, եւ բամբասեցաւ, քան թէ բամբասեաց։

Մի՛ վայրապար երդուիցեն յատենի, յառաջքան զհրամայել դատաւորին, զի Աստուած ոչ հրամայէերդնուլ, այլ գիտասցեն զասացեալն ի Տեառնէ, եթէընդ ամենայն դատարկ բանից համարս տալոց են յաւուրնդատաստանի, եւ թէ՝ վասն այսր ամենայնի ածցէԱստուած զքեզ ի դատաստան։ Խորհեսցի եւ զայն, զի լաւիսկ է ի դատի աստ զյափշտակութիւն ընչիցնխնդութեամբ ընդունել եւ անվրէպ զանձն պահել, քանագահել եւ յափշտակել եւ ոչ ինչ համարել եւ իդատաստան անթիւրելի մտանել դատաւորին ահեղի եւերկնաւորի։ Խրատեսցին եւ յայսմ, զի աղօթիւք իՏեառնէ նախ՝ օգնականութիւն հայցեսցեն եւ ապայատեան կայցեն դատաստանի։ Եւ երբ ի բարին աւարտիիրաւացի դատաստան

նոցա, զայն Աստուծոյ համարեսցին, քանզինա ետ բերան եւ իմաստութիւն։ Ապա թէ ընդ յանցանելիրիք Տէր ետ ի ձեռն անիրաւին զարդարն, զայնգոհութեամբ համբերեսցեն, զի լաւագոյն հատուցմաննհասանիցեն եւ զնախանձ վրէժխնդրութեանն ի Տէրթողցեն, քանզի Աստուած է վրէժխնդիր։