Ճշմարտացի պատմություն

ԿՈՎԿԱՍՅԱՆ ՏԱՐԱԾՔՆԵՐՈՒՄ ԳԵՆԵՐԱԼ-ԼԵՅՏԵՆԱՆՏ ՄԱՐԿԻԶ ՊԱՈՒԼՈՒՉԻԻ ԿԱՌԱՎԱՐՉԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆԻ ԻՐԱԴԱՐՁՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

1811/1227թ. սեպտեմբեր ամսին Ն. Գ. գեներալ-լեյտենանտ մարկիզ Պաուլուչին նշանակվելովՎրաստանի կառավարչապետ՝ գալիս է Թիֆլիս ու գնդապետԿոտլյարեւսկուն ուղարկում Ախալքալաք (Ախարքալաք): Գնդապետը դեկտեմբեր ամսին գրոհով նվաճում է այն: Տեղի բնակչությունը հնազանդություն է հայտնումՌուսաստանի պետությանը:

Գեներալ-մարկիզը ճանապարհ է ընկնումդեպի Բաքու: Մեծ զորաբանակով ժամանելով Գանձակ՝ազատ է արձակում Ջավադ խանի բանտարկված ընտանիքինմի քանի ղզլբաշ խաների հետ եւ գնում Բաքու:

Այդ ընթացքում ապստամբում է Կախեթի ուԿիզիքի (Ղասիղ) բնակչությունը: Գեներալ-մայորՍիմոնովիչը իշխան Օրբելյանովի հետ գնում, ճնշում էԿախեթի խռովությունը եւ բնակչությանըհանդարտեցնում:

1812/1228թ. Ղարաբաղի Իբրահիմ խանի թոռ ՋաֆարՂուլի աղան փախչում է ղզլբաշների երկիրը: Թագաժառանգ Աբաս Միրզան գալիս է Ղորչի կոչվածվայրը (117բ) ու ոչնչացնում այնտեղ գտնվող [ռուսական]զորագունդը: Այդ դեպքի մանրամասները հետեւյալն են: Քանի որ ինչ-ինչ պատճառներով Մուհամմադ Հասանաղայի որդի Ջաֆար Ղուլի աղան վատհարաբերությունների մեջ էր իր հորեղբայր ՄեհդիՂուլի խանի հետ, եւ նրանց միջեւ մշտականթշնամություն կար, վերջինս զրպարտում է [ՋաֆարՂուլի աղային] եւ նրան Թիֆլիս են կանչում, որպեսզիՌուսաստան աքսորեն: Նրան տանելու ժամանակ, երբԹարթառ գետն էին անցնում, [Ջաֆար Ղուլին]պահակազորի գլխավոր սպային խնդրում է իրեն թույլտալ ձիով այն անցնել, որովհետեւ զգուշանում էսայլակով ջուրը մտնել: Ձին հեծնելով՝ մի կերպայնտեղից փախչում է եւ իր հպատակների մի մասի հետհեռանում ղզլբաշների երկիրը:

Այդ ժամանակ Աբաս Միրզան իր զորքով եկել, կանգ էր առել Արաքսի ափին գտնվող Ասլանդուզ կոչվածվայրում: Նույն տարվա ձմռանը [Ջաֆար Ղուլի աղան]թագաժառանգ Աբաս Միրզային իր զորքի ու թնդանոթներիհետ կռվի է հանում Մեհդի Ղուլի խանի դեմ, որը այնժամանակ գտնվում էր Ղորչի կոչված վայրում եւջանում էր հանդարտեցնել թարաքեմե ու մյուսցեղերին:

Երկու օր ու գիշեր այնտեղ ուժգին մարտերեն տեղի ունենում: Ղզլբաշներից շատերն են զոհվում: Ի վերջո ղզլբաշների հետագա կողոպուտի հեռանկարովվախեցնելուց հետո թարաքեմե մահմեդական ցեղերինհաջողվում է զորակայանը բերել: Երբ ցեղերի կանայքմտնում են ռուսական գնդի շարքերը, կարգուկանոնըխախտվում է: Բանակի առջեւից թշնամին, իսկ ետեւիցցեղերի այրուձին վերոհիշյալ զորագունդը ցաքուցրիվեն անում: Մի մասը ստիպված անձնատուր է լինում, շատերը սպանվում են, իսկ Մեհդի Ղուլի խանը այնտեղիցփախչելով՝ գալիս է Շուշի ամրոցը: Ջաֆար Ղուլի աղանիր հպատակներից ու ցեղերից շատերին (118ա) նույնձմռանն իսկ գաղթեցնում, տանում է ղզլբաշների կողմը: Ինքը եւս հեռանում է [Իրան] եւ այնտեղ մնում մինչեւոր մեկ տարի անց հաշտություն է կնքվում, որից հետոկրկին վերադառնում է Ղարաբաղ:

Գեներալ մարկիզը այս դեպքերի մասինլսելով՝ Բաքվից գնում է Շիրվան, Մուսթոուֆի խանիմոտ: Այնտեղ լսում է Ղորչիի միջադեպի մասին ուգալիս Ղարաբաղ: Ժամանում է Շուշի եւ Ղորչիի դեպքերիհամար որոշ անձանց կշտամբում է: Այդ ժամանակ կնոջիցնամակ է ստանում, որ հաղորդում էր Կախեթի ու Կիզիքիվրացիների ապստամբության մասին, եւ նա շտապճանապարհ է ընկնում դեպի Թիֆլիս: Չնայած, որգլխավոր հրամանատարը ղազախ ցեղի նկատմամբանվստահություն ուներ, վերջիններս ճանապարհիննրան դիմավորում են ու հարգանքով ուղեկցում մինչեւԹիֆլիս: [Պաուլուչին] մի քանի անգամ արշավում էապստամբած վրացիների վրա ու կողոպտում նրանց:

Այդ ժամանակ, այսինքն 1812/1228թ., լուրեր ենստացվում ֆրանսիացիների Ռուսաստան ներխուժելումասին: Գեներալ-մարկիզը կառավարչապետի պաշտոնիցազատվելով՝ Ռուսաստան է կանչվում: