Ճշմարտացի պատմություն

ՍԿԶԲՆԱԿԱՆ ՀԱՋՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՆ ՈՒ ՀԱՂԹԱՆԱԿՆԵՐԸ

Այսպիսով թագաժառանգը մեծհանդիսավորությամբ պաշարում է Շուշի բերդը: Ղարաբաղի բեկերի ու մելիքների մի մասը, որոնքամրոցից հեռու էին ապրում չեն հասցնում ամրոցումապաստանել եւ հարկադրված են լինում ներկայանալԱբաս Միրզային ու Մեհդի Ղուլի խանին եւհպատակություն հայտնել: Դրանց թվում էին ՋրաբերդիՄելիք Վանին, Դիզակի Մելիք Ասլանը, Գանձասարի(Գյանջեսարի) կաթողիկոս Սարգիսը, թեքելլու, մուղանլու (127ա) ցեղերի բեկերն ու այլոք: Ղարաբաղցիների մի մեծ բազմություն է հավաքվում: Աբաս Միրզան, որը երբեւէ այդպիսի մեծաքանակբազմության հպատակության մասին չէր էլ երազել, Ամիր խան սարդարին ու Մեհդի Ղուլի խանին իր մոտկանչելով, մեծամտորեն ասում է. «Այսուհետեւ ոչ ոքչպետք է ինձ հակառակ մտածի ու իմ կամքին հակառակգործի: Ալլահի կամքով այս տարի ռուսներինկովկասյան սահմաններից դուրս կքշենք, ձմեռըՂզլարում կանցկացնենք, այնտեղից էլ կգնանք, Ռուսաստանը կգրավենքե:

Նրանք էլ, ճարահատյալ, ակամահամաձայնվում են եւ ասում. «Անշուշտ կմտնենքռուսների երկիրը, եւ այն մի քանի անօգնականթշվառները, որոնք դեռեւս Կովկասում են, կհեռանանայնտեղիցե:

Երբ մելիքը [Վանին] առաջին անգամներկայանում է [թագաժառանգին], վերջինս այսպես էդիմում նրան. «Մելի՛ք Վանի, սրանից առաջ, երբԱսկերանի ու Թառնակյուտի մարտերում ռուսներինգրեթե հաղթել էի, իսկ դու նրանց օգնեցիր ու ոտքիկանգնեցրիր, ես երդվեցի քեզ խստորեն պատժել, բայցհիմա երբ դու քո ոտքով եկել, մեր առաջ գլուխ եսխոնարհել, ներում եմ քո մեղքերըե:

Ու թեեւ այսպիսի պարծենկոտ մտքեր էրարտահայտում, այնուամենայնիվ շատ էրանհանգստանում, որ Շուշիի ռուսները, որ նախորդժամանակների պես գիշերահարձակ կլինեն ու իրենցբանակը ցրիվ կտան:

Մի անգամ Աբաս Միրզան Ամիր խան սարդարինմի գրություն է ուղարկում ու խորհուրդ հարցնում, թե՝ «Սարդա՛ր, մենք բանակի գումակն ու գույքը մեզմոտ պահե՞նք, թե՞ Ավետարանոց ուղարկենք եւ առանցբեռների գանք, (127բ) մեր կայանում մնանքե:

Սարդարը ի պատասխան գրում է. «Վեհապանծթագաժառանգը ղզլբաշ զորքի բնավորությունը ավելիլավ գիտի: Ցերեկով այն անվախ մարտնչում է, բայցգիշերը՝ ոչ: Եթե գումակը Ավետարանոցում լինի, իսկռուսները գիշերով զորակայանը գրոհեն, բոլորը դեպիիրենց բեռները կվազեն: Իսկ եթե բեռները նրանց մոտլինեն, ստիպված կպայքարեն դրանք պաշտպանելուհամարե:

Այսպես, սարդարի խորհրդով գումակը իրենցմոտ են պահում: Զորքին կարգադրվում է ասպատակելերկիրն ու կողոպտել հնազանդության չեկածներին: Ռուսների Ավետարանոցում թողած բեռներն ուզինամթերքը կողոպտելուց հետո [իրանցի] զինվորներըՄեհդի Ղուլի խանի կարգադրությամբ հրդեհում ուավերում են գեներալ Մադաթովի տունն ու կալվածքը, Չանախչի գետի ափին գտնվող ռուսական շտաբիշինությունները, որից հետո նաեւ անարգում ենգեներալի նախնիների գերեզմանները: