ՂԶԼԲԱՇՆԵՐԻ
ՈՒ
ՌՈՒՍՆԵՐԻ
ՄԻՋԵՎ
ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ
ԽԱԹԱՐՈՒՄԸ:
ԱԲԱՍ
ՄԻՐԶԱՅԻ
ՆԵՐԽՈՒԺՈՒՄԸ
ՂԱՐԱԲԱՂ
ԵՎ
ՆՐԱ
ՊԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆԸ
11
տարուց
ավելի
էր
անցել
ղզլբաշների
ուռուսների
միջեւ
հաշտության
կնքման
ժամանակվանից:
Այդ
մի
քանի
տարիների
ընթացքում
Իրանի
ժողովուրդնու
զորքը
ապրում
էր
հանգիստ
ու
խաղաղ
կյանքով:
Ոչ
միկողմից
որեւէ
ուժեղ
թշնամի
ու
բանակ
չէր
խախտումնրա
անդորրը:
Իսկ
այն
մանր
ընդհարումներն
ուհուզումները,
որ
տեղի
էին
ունենում
երկրում
(121ա)հանդարտեցվում
էին
փոքր
զորագնդերով:
Բայց
շուտով[ղզլբաշները],
մեծամտորեն
իրենց
ուժեղացածհամարելով,
ինչպես
նաեւ
որոշ
այլ
պատճառներովխզում
են
իրենց
բարեկամական
կապերը
ռուսների
հետեւ
խախտելով
խաղաղությունը՝
պատերազմի
են
ելնումայն
հզոր
պետության
դեմ:
Այդ
պատճառներից
առաջինը
անգլիացիներիօգնությունն
էր:
Նրանք
ամեն
տարի
զենք
ու
զինամթերքէին
մատակարարում
Իրանին,
որպեսզի
նա
ուժեղանա
եւռուսներին
ճանապարհ
չտա
իր
տարածքի
միջով
դեպի[անգլիացների
տարածքները]:
Աբաս
Միրզան,
որ
Ֆաթհալիշահի
ավագ
որդին
ու
թագաժառանգն
էր,
Ատրպատականումաստիճանաբար
անգլիացի
մասնագետներիղեկավարությամբ
կազմակերպում
է
իր
հետեւակազորնու
հրետանին:
Այդ
տարիներին
[ղզլբաշները]
օսմանցիներիու
թուրքմենների
դեմ
առանձին
ընդհարումներ
ենունենում,
որոնցում
հաղթանակ
են
տանում:
Կարծելով,
թե
ռուսների
դեմ
պատերազմը
եւս
այդպիսին
է
լինելու,
անմտորեն
ցանկանում
են
կռիվ
սկսել
ռուսների
դեմ…
Երկրորդ
[պատճառը
հետեւյալն
էր].
արդենմի
քանի
տարի
էր,
ինչ
Գեղարքունիքի
ու
Սադարաքիտարածքների
[պատկանելության]
հարցի
շուրջ
երկուպետությունների
միջեւ
տարաձայնություններ
ուվեճեր
էին
ծագել:
Կողմերից
ոչ
մեկը
զիջումների
չէրգնում
եւ
հարմար
առիթի
էր
սպասում
[այդ
հարցը
զենքիուժով
լուծելու
համար]:
Երրորդ
[պատճառն
այն
էր],
որ
այդտարիներին
լուրեր
էին
պտտվում
Դաղստանի
կողմերումՂազի
Մոլլայի
բարձրացրած
խռովությունների
մասին:
Նա
ղազավաթի
ու
ջիհադի
կոչեր
էր
անում,
այդուղղությամբ
բուռն
գործունեություն
էր
ծավալել՝հրահրելով
Դաղստանի
բնակչությանը
ռուսների
դեմպատերազմի՝
ի
վնաս
իրենց
իսկ
շահերի:
Երկրի
մոլլաները
եւ
մոջթեհիդները
կռիվ
բորբոքելու
ցանկությամբտարված,
գրքեր
ու
ուղերձներ
են
հղում
ջիհադի
ու
ղազավաթի
մասին
(121բ)
եւ
իրենց
պերճախոսությամբ
գրգռումբնակչությանը
ռուսների
դեմ:
Անգամ
պալատական
մոջթեհիդ
Աղա
ՍեիդԱլին
մի
գրություն
է
հանձնում
Ֆաթհալի
շահին՝հայտնելով,
որ՝
«Ռուսների
դեմ
մղվող
պատերազմը
եւս
ղազավաթ
է:
Երազումս
ինձ
հայտնվել
է,
որ
այսինչամսին
դուք
հաղթանակներ
եք
տանելու:
Այնպես,
որ
եթեայդ
ժամանակ
Ձեր
բանակը
ռուսների
դեմ
կռվի
ելնի,
հաղթելու
էե:
Ժողովրդի
մեջ
ասեկոսեներ
են
տարածվում,
թե
Աղան
իբր
ասել
է.
«Ես
ռուսների
թնդանոթի
արկըձեռքովս
կվերցնեմ
ու
նրանց
վրա
կնետեմե:
Այդ
ժամանակվա
մարդկանց
էլ
միայնայդպիսի
խոսքերի
էին
պետք,
հատկապես
Իրանիժողովրդին,
որը
հրաշքներին
հեշտ
էր
հավատում:
Չորրորդ
[պատճառն
այն
էր],
որ
մի
քանիտարի
էր,
ինչ
Իրան
էր
հեռացել
Վրաստանի
վալիությանժառանգորդ
Ալեքսանդր
Միրզան,
որ
այնտեղ
պատվավորվալի
էր
համարվում:
Ռուսաստանից
Իրան
էին
հեռացելնաեւ
[Անդրկովկասի]
խաների
մի
մասը,
ինչպես
ՇիրվանիՄուսթոուֆի
խանը,
Ղարաբաղի
Մեհդի
Ղուլի
խանը,
Գանձակի
Օղուրլու
խան
Զիադօղլին
եւ
Շաքիի
Սելիմխանի
որդիները,
որոնք
մշտապես
հարմար
առիթի
էինսպասում,
որպեսզի
իրենց
երկրները
վերադառնան
ուվերականգնեն
իրենց
իշխանությունները:
Այս
հանգամանքներից
ելնելով՝
Ֆաթհալիշահը
1826/1242թ.
իր
որդի
թագաժառանգ
Աբաս
ՄիրզայինԹեհրան
է
կանչում
եւ
(122ա)
ուղարկում
ռուսների
դեմպատերազմելու:
Աբաս
Միրզան
էլ,
հոր
հրամանինհամապատասխան,
Թեհրանից
Ատրպատական
է
վերադառնում,
սկսում
զորք
հավաքել
ու
կռվի
նախապատրաստվել:
Այդ
ընթացքում
վախճանվում
է
Ն.
Մ.
կայսրԱլեքսանդր
Պավլովիչը:
Այս
հանգամանքը
եւս
նպաստումէ
խաղաղության
խաթարմանն
ու
կռվի
բռնկմանը:
Թագաժառանգ
Աբաս
Միրզան
այս
առթիվ
իրպալատականների
ու
բանիմաց
իշխանավորների
հետխորհրդակցություն
է
անցկացնում:
Որոշ
իմաստունիշխանավորներ
հեռատեսորեն
օգտակար
չեն
համարումռուսների
դեմ
պատերազմը
պետության
համար:
Նրանքջանում
են
այնպես
անել,
որպեսզի
շահը
հրաժարվիպատերազմելու
իր
ցանկությունից:
Այդ
նպատակովբարձրաստիճան
իշխանավորներից
ու
անվանի
խաներիցիր
պերճախոսությամբ
հայտնի
սանդուղդար
ՀեյդարԱլի
խանին
փող
բերելու
ու
որոշ
այլպատրաստություններ
տեսնելու
պատրվակով
Թեհրան
ենուղարկում,
որպեսզի
Շահին
ներկայանա
ու
նրան
որեւէկերպ
համոզի
իր
մտադրությունից
հրաժարվել:
ՀեյդարԱլի
խանը
գալով
Թեհրան՝
ներկայանում
է
շահին:
Երբզրույցի
ընթացքում
շահը
նրան
հարցնում
է
զորքիվիճակի
մասին,
վերջինս
պատասխանում
է.
«Տիեզերքիկենտրոնի
հրամանով
թագաժառանգը
զորք
է
հավաքում
ուռազմական
պատրաստություններ
տեսնում
ռուսների
դեմպատերազմելու
համար:
Եռանդագին
ջանք
է
թափում
շահիհրամանները
[ճշտորեն]
կատարել:
(122բ)
Քանի
որ,
ՓառքԱստծո,
Ձեր
խոնարհ
ծառան
եմ,
որը
եթե
մի
բան
գիտի
ութաքցնում
է,
դավաճանություն
է
գործում,
ուստի
եթեՏիեզերքի
կենտրոնը
թույլ
կտա,
մի
քանի
բան
կասեմե:
Այնուհետեւ
շահի
թույլտվությամբ
ասումէ.
«Թեեւ
այժմ
շահի
հաղթական
զորքին
ոչ
ոք
չի
կարողդիմադրել,
եւ
այն
որ
կողմ
էլ
իր
երեսը
դարձնի,
հաղթանակը
նրանը
կլինի:
Սակայն
ռուսների
հետբարեկամական
կապերի
խզումն
ու
նրանց
դեմ
պատերազմըայժմ
ոչ
մի
լավ
բան
չի
խոստանում
եւ
մեր
պետությանշահերից
չի
բխում:
Չէ՞
որ
Ռուսաստանը
հինպետություն
է,
պատերազմում՝
կոշտ,
իսկ
խաղաղությանդեպքում՝
մեղմ:
Ոչ
մեկին
հավատի
համար
չի
նեղում
ուճնշում:
Դեռեւս
ոչ
մի
թշնամական
քայլ
չի
կատարել
ուխաղաղության
խզման
համար
ոչ
մի
առիթ
չի
տվել:
Նամանավանդ,
որ
կայսրն
էլ
վախճանվել
է,
ու
նոր
կայսրէ
գահ
բարձրացել:
Հետեւենք
նրա
գործերին
ուպահվածքին:
Դրանից
հետո
միայն
համապատասխան
քայլերձեռնարկենք:
Եթե
այժմ
թշնամական
քայլերձեռնարկենք,
ժողովուրդը
դրանք
դաժան
ու
փոքրոգիկհամարի,
որը
հաճելի
չի
լինի
շահինե:
Այդ
պահին
Ֆաթհալի
շահը,
սաստիկբարկացած,
հրամայում
է
իր
մանկահասակ
որդուն՝Մուչելի
խանին,
որը
մշտապես,
գոհարազարդ
սուրըկապած,
նրա
մոտ
կանգնած
էր.
«Գլխատի՛ր
Հեյդար
Ալիխանին,
(123ա)
որովհետեւ
նա
դավաճան
է,
եւ
շահինհակառակ
է
մտածումե…
Երբ
Մուչելի
խանը
պատրաստվում
է
նրան[Հեյդար
Ալիին]
գլխատել,
շահը
լինելով
սաստիկփողասեր,
կարգադրում
է .
«Հեյդար
Ալի
խա՛ն,
արյանդգինը
վճարի՛ր
եւ
կենդանի
կմնասե:
Վերջինս
անմիջապես
տալիս
է
այն
հարյուր
աշրաֆիբաջաղիները,
որոնք
իմանալով
շահիբնավորությունը,
նախօրոք
վերցրել
էր
իր
հետ
եւփրկվում
է:
Դրանից
հետո
սկսում
է
շահի
կամքինհամապատասխան
խոսել
եւ
հաստատել
նրա
մտքերիանսխալականությունը:
Շահի
կամքով
ու
հրամանով
թագաժառանգԱբաս
Միրզային
նորից
հանձնարարվում
է
հետեւակայինու
հեծյալ
գնդերից
բաղկացած
եւ
թնդանոթներովհամալրված
մի
բանակ
նախապատրաստել
Ղարաբաղներխուժելու
ու
ռուսների
դեմ
կռվի
ելնելու
համար:
Այդ
հրամանի
մեջ
շեշտվում
է.
«Բավական
է,
ինչխաբվեցինք:
Հանգստի
ու
անգործության
այդժամանակամիջոցում
կարող
էինք
շատ
տարածքներնվաճել
ու
հասնել
մինչեւ
Կովկասյան
սահմաններըե…
