Անկլիական նամականի

Լոնտօն…

Բարեկամ, խոստումսպիտի կատարեմ: Յարկ էր նախ սիրոյ խնդիրը պարզել, որպէսզի ճակատդ պարզի ուհիւանդութիւնդ բուժի: Միջնորդի չդիմեցի, այլ ուղղակի բանակցիլ ուզեցի Սիրոյ մէջմիջնորդութիւնը ստեպ մատնութեամբ կը լուծուի միջնորդը քիչ քիչ սիրահարի պաշտօնկվարէ եւ անոր տեղը կ'անցնի Եթէ ես նոր ամուսնացած չլինէի, պիտի մերժէի, իբրեւբարեկամդ, այդ միջնորդութիւնը: Հիմակ ինքզինքես վախ չունիմ, կրնամ մտնել այսպիսիհրատապ գործի մը մէջ, որու համար սուր աչք, նուրբ ճաշակ եւ աւելի խոհականութիւնպէտք է, քան թէ քաղաքական խնդրոյ մը լուծման համար:

Արդ իմ առաջինփոյթս եղաւ մօտեն տեսնել պարոն Տենտին եւ անոր սիրային տրամադրութիւնները քննել: Տենտին կը ճանչես. անունը վրան է: Թեթեւ, պճնասէր, պարծուկ ու զբօսասէր պատանիմ’է. բաւական ձեւաւոր ու բարեդեմ, բայց այնքան կը ծռմըկի, կ'ըպճնի, սիրուն, աղուոր, գրաւիչ երեւելու համար, որ յետին ծայր կը տգեղնայ. մանաւանդ երբ ծիծաղի եւխօսի բոլորովին գռեհիկ կերպարան մըկառնու Հիմակ աւելի վրայ դրեր է: Անդադար կ'ըծիծաղի առանց պատճառի եւ այնքանբացբերան է, որ առջեւն ելնողին կպատմէ թէ սիրուհին ի՛նչ անուշ կապոյտ աչքեր ունի, մարգարտի պէս ակռաներր քանի՛ հատ են, քիթն որչա՜փ աղուոր է, ի՛նչ ծաղիկներ կսիրէ, ինչպէ՛ս կը նստի, կելնէ, կքալէ, օրը քանի՛ անգամ իրեն կը ժպտի, ի՛նչ ուշիմ խօսքերունի: Ուստի դժուար չպիտի լինէր ինձ բերնեն շատ բանէր քաղել: Միայն առիթ մը կըփնտրէի սիրոյն վրայ խօսք բանալու, եւ երբոր օր մը մինակ էինք Քլիւպը բնապէս հարցուցի.

— Պարոն Տենտի, երջանի՛կ ես:

– Ո՜հ, շա՛տ, շատ:

— Ո՜հ, շա՛տ, շատ:

– Կսիրե՞ս:

– Ո՜հ, խենդի պէս. բոլոր աշխարհ գիտէ, որ տարիէ մը պիտի կարգվիմ անուշիկ օրիորդի մը հետ, որդեղձանիկ, գանգուր մազեր ունի, մեր Քաստոր շնիկին պէս, կարմրուն պզտիկ բերան, շիկահաւի պէս, ճերմակ վիզ, կարապի պէս, նուրբ մէջք` աքիսի պէս, բարակ հասակ`սիրամարգի պէս: Առայժմ եփելու վրայ ենք. Քիչ մը դիւրաբեկ ու փափուկ է իմ բազկիսհամար, քիչ մ’ալ հպարտ, մաղձոտ, վեհերոտ ու լալկան կերեւի: Միշտ տամուկ են աչքերր. անշուշտ ինձի համար արտասուք կթափէ: Բայց վերջեն պիտի խնդայ, պարոն Վուտ, վերջենպիտի գիրնայ, պիտի զուարճանայ, երբոր իմ ապարանքս բնակի, պարահանդէսներ յաճախէ, արքունիքը ներկայի, ձիարշաւներու գտնուի: Կ'երեւի թէ հիմակ շատ կ'ամչնայ իզմէ, այնպէս որ երեսս նայելու տեղ շանս կը նայի, զօր սիրուհուոյս չափ կը սիրեմ, վասնզիշատ խելացի է եւ անոր մօտ կը նստի: Այժմեն կպահպանէ իմ ապրանքս:

— Բայց դեռ քուկդչէ, պարոն Տենտի, կարելի է որ նա քեղ չսիրեր:

— Զի՜ս չսիրէր, հապա զո՞վ պիտի սիրէ. միթէ կարելի է, որ զիս տեսնող օրիորդը չսիրէ Բոլոր Լոնտօնիօրիորդները վրաս կը խենան. սիրագիրներ կը տեղան գլխուս. ո՞ր մէկուն հասնիմ: Կ'ուզէի անհամար սիրտեր ունենալ, որ ամէն մէկուն հատ մը տամ, թէեւ հիմակ սիրտհարցընող չկայ, այլ ոսկի, ոսկի ու դարձեալ ոսկի է՜հ, փառք աստուծոյ. յիսուն հազարլիրայի եկամուտ ունի հայրս Եթէ ուզեմ, թագուհին անգամ աղջիկ կը տայ ինձ;

— Ուրեմն փորձէ՛. ինչու՞ համար աչք նետեցիր աննշան լորտի մ’աղջկան վրայ, որ քեզի աչք չունի, կ'ըսենամէն տեղ:

— Զարմա՜նք, աչքչունի՜, այդպէս կ'ըսեն, բայը որու՞ փոյթ, աղջիկներն այդպէս նազեր կ'ընեն, դրսենդժկամակ, ներսեն գոհունակ են սիրողի առջեւ, այդ իրենց խաղն է. ես չեմ բռնուիր եւգիտեմ զսպել անմարդ ու վայրենի մտրուկ մը: Ասկէ զատ, պետը է, որ կատարեմ հօրսկամքը: Հայրս լորտ Սենդֆորտ` լորտ Իստհեմի վաղեմի բարեկամն է, անոր խօսքեն դուրսչելնէր. ես ալ չեմ ուզէր անսաստել հօրս, որ յիսուն հազար լիրայի եկամտի տէր է, կ'իմանա՞ս, պարոն Վուտ:

– Այդ ծուռ հաշիւէ, պարոն Տենտի. Քու հօրդ մէկ հատիկ ժառանգորդն ես, կրնաս ուզածդ ընտրել եւմիանգամայն ժառանգել: Ես չէի առնէր, եթէ քու տեղդ լինէի, զիս չսիրող օրիորդ մը…:

– Իրաւ՞, ուրեմնզիս չսիրելուն համար պէտք է գրաւել անոր սիրտը. միթէ արիութիւն չէ՞ այս:

– Ինքնասիրութիւնէ, եթէ կ'ուզես, բայց վեյանձնութիւն չէ,

– Ոսկին ամէն բանէ, բարեկամ Միայն կը փափաքէի գիտնալ, որ ինչու՞ համար այդպէս իմ սիրոյս մէջ կմտնէ: Նպատակ մ’ունի՞ս…:

– Ես իբրեւբարեկամդ կխօսիմ քուօգտիդ համար: Կարելի է, որ սիրուհիդ ուրիշ սիրող մ’ունի, որկրնայ քեզ մենամարտի կոչել:

– Այն ատեն քեզիբրեւ վկայ պիտի հրաւիրեմ. Օրիորդ Իստհեմն իմս է. զանի ձեռքես խլելու մարդը դեռծնած չէ: Պիտի միանամ հետը եւ վերջն ինչ կուզէ թող լինի, դժբախտ կամ երջանիկ: Եսդրամ ունիմ եւ կարող եմ անկախ կեանք մը վարել, իմացա՞ր, պարոն Վուտ:

Եւ այսպէս խօսելովպ. Տենտի ոտներն երկնցուց, գարեջրի բաժակը ձեռքն առաւ ու անոր կենացն ըսելով`սկսաւ քահ քահ խնդալ:

Նելսոն, ահանշանաւոր ոսոխիդ հարեւանցի նկարագիրը: Քիչ ըսի շատ հասկըցի՛ր: Սէրն այսպէսկ'իմանայ, իբրեւ խաղալիք, զբոսանք, եւ իրօք ինքնասիրութիւն է իրեն համար: Անկարողեղայ իր մտքին մէջ կասկած մը գրգռել, նախանձ յուզել եւ առնելիք ծանր քայլին վրայմտածել տալ: Ստոյգ է, որ այսպէս կլինին շատ ամուսնութիւններ. հարստութիւնը հարստութեան հետ, պատշաճութիւնը պատշաճութեան հետ, խենթը խելօքին հետ, ծաղիկը տատասկին, ծերը նորահասակին, սէրն ատելութեան հետ կը կարգեն եւ ապա կ'ելնեն կըզարմանան, կգանգատին, որ շարունակ ընտանեկան վէճեր, դատեր, կռիւներ կպատահին եւ թէամուսնական երջանկութիւնն հազուագիւտ բան մ’է:

Կը մնար ինձհասկընալ թէ Լիլին ի՛նչ վիճակի մէջ էր Թէեւ դիւրին էր պ. Տենտին տեսնելեն ետեւ`երեւակայել օրիորդ Իստհեմի ցաւալիկացութիւնը, բայց խնդիրն անձնապէս ստուգելու համար դժուարութիւններ կային: Այսմտօք` մի քանի անգամ` լորտ Իսատեսնելուն ոգի կառնուր, աչքերուս ու բերնիս մէջ կընայէր եւ անշուշտ լուրի մը կը սպասէր: Վերջապէս օր մ’երբ Րիճենդ Բարք գացեր էի մանգալու, դիտեցի, որ Լիլին անկրօն մը քաշուած` ծառի մը տակ նստեր կը կարդար: Հեռուենզիս տեսնելուն ոտք ելաւ, գիրքը պահեց ու սկսաւ պտըտիլ: Երբոր իրեն մօտեցայ, թեթեւկարմրութիւն մ’իր երեսը գունաւորեց, իր այլայլութիւնը զսպելու կը ջանար որպէս թէիր սիրողը լինէի: Շատ պարզ յագուէր էր Լիլի. բարակ կտաւէ շրչաղգեստ մ’իր նազելիմարմինը կը գրկէր. յարդէ գլխարկ մը, զօր կապոյտ ժապաւէնով մը բոլորէր եւ ծայրնետին ձգէր էր, իր ոսկեփայլ մազերը հազիւ թէ կը ծածկէին. սպիտակ վիզէն սեւ սաթէճեպուկ մը կախէր էր, որու ծայրը խաչ մը կար, որ Լիլիի կուրծքին վրայ կը հանգչէր. նեղ ու գողտրիկ կօշիկ մ’իր մանր ոտքերը կ'ամփոփէր, իսկ դէմքը, շարժումները, քալուածքն աննկարադրելի անուշութիւն ու ազնուութիւն մ ունէին: Սիրողի մ’աչքըթերեւս ճանչեր Լիլին` երկար բացակայութենէ մ’ետք, ես, ճիշտը խօսելով, չկրցայիսկոյն ըսել, որ տարի մ’առաջ տեսած օրիորդս էր: Այնքան մեծ փոփոխութիւն մը կրէր էրիր բոլոր մարմինն ու կերպարանը: Իր ծաւի աչքերն անգամ մթացած կերեւին եւ անոնցբոլորտիքը թեթեւ սեւ ծիր մը նկարուէր էր: Այս ամէնն իր նիհարութեան, տրտմութեան, տկարութեան ու գունատութեան հետ ցոյց կը տային թէ որչա՜փ տառապէր, հսկէր, լացէր էրանբախտ աղջիկն, եւ որու՞ համար, աւելորդ է ըսել: Հետեւապէս աւելորդ էր նաեւ հարցու փորձ ընել իր վիճակն եւ վերստին ցաւերը գրգռել: Ուստի` քանի մ’օդային խօսքերընելեն ետեւ` իր քովեն հեռանալու կը պատրաստուէի, երբ Լիլի մեղմիկ ձայնով մ’ըսաւ.

– Պարոն Վուտ, այսպէս շու՞տ:

– Կը վախնամ, որանհանգհստ չընեմ քեզ, օրիորդ: Անշուշտ ուշագրաւ բան մը կը կարդայիր եւ իմպատճառաւս ընդհատեցիր ընթերցումդ: Միթէ զիս անքաղաքավար չե՞ս գտներ:

– Հիմակ չէ, այլմեզի այցելութիւններդ դադրեցընելեդ ի վեր:

– Բայց ձեր տաննոր այցելուներն հիներուն տեղ չե՞ն տար:

Այս ակնարկութեանս վրայ` Լիլի գոյն առաւ տուաւ, շրթերը դողդողացին, աչքըվար իջեցուց եւ ապա հանդարտ պատասխանեց.

– Կսխալիս, պարոն Վուտ: Քիչ շատ կարողութիւն ունիմ հինին ու նորին մէջ եղած տարբերութիւնը գտնել եւ կը զարմանամ, որ մեր տան հին բարեկամ մ’այսպէս անտարբեր, մոռացկոտ ու անիրաւ գտնուի:

– Քիչ մ’իրաւունք ունիս, օրիորդ, միայն պարագաները փոխված են եւ ես լսածս կխօսիմ:

– Ին՞չ են լսածներդ. ես ամէն լսածիս չեմ հավտար:

– Այս է, որ սիրտդուրիշի տուեր ես. պարոն Տենտին երջանիկ պիտի լինի, մինչդեռ տարակայ բարեկամմ’ապերջանիկ պիտի տառապի: Արդեօք չհաւա՞տմ:

Լիլի գոյնը նետեց, քիչ մ’ատեն արձանի պէս անշարժ կեցաւ. կենդանի միայն իր անուշ աչքերն էին, որ իրսրտին յուզմունքը կը յայտնէին եւ հազար լեզուէ աւելի ճարտասան էին. եւ ապամըրմընջեց.

– Մարդիկ ամէն բաներեւոյթի վրայ կը դատեն, նոյնիսկ անոնք, որ սկզբունք, սիրտ ու սէր ի՛նչ է դիտեն: Չեմ կարող այս պիսիներու դատողութիւնն ուղղել խօսքով, վասնզի տեսայ արդէն, որխօսքս անզօր է, այլ կթողում, որ իրողութիւնները ջրէն անոնց սխալմունքը, թէեւ ուշ:

– Բայց մինչեւհիմակ պատահած իրողութիւնները քեզի դէմ կխօսին, ազնիւ օրիորդ, ինչու՞ համար փորձմը չես ընէր ցրուելու կասկածներ, որ բոլորովին անհիմն չեն. քու մէկ խօսքդ, ժպիտդ, ակնարկդ բաւական էր ատեն մ’ամեն մռայլ փարատել, այժմ ինչպե՞ս պիտի ջրէս ահագինիրողութիւն մը, նշանած մ’որ քեզի սահմանուած է:

– Պարոն եւ Վուտ, իմ նշանտուքս դիպուած մ’է, իմ ստրկական վիճակիս արդիւնքն, որ նշանակութիւն մըչունի ինձի համար: Կարեւոր կէտն այս է. անյուսալի էր անվստահութիւն, կասկածայնպիսի անձի մը կողմէ, որ այս վիճակս քաջ գիտէր, աւելի ծանր վէրք մը բացաւ այդկասկածոտ վարմունքն իմ սրտիս մէջ, քան թէ ծնողացս բուռն կամքն, որու առջեւ ծռելուստիպուեցա: Այս իմ հնազանդութիւնս անհաւատարմութեան նշան չեր: Բարեկամդ չըմբռնեցայս բանս եւ զիս արհամարհեց ու ամբաստանեց: Այդ ամբաստանութիւնը բաւական էրսպաննել իմ սէրս, եթէ այդ սէրս կեանքս չլինէր Լռեցի, լացի, ինքզինքս արդարացնելուչխոնարհեցայ, քաջ գիտնալով, որ եթէ խոսէի անդամ անօգուտ պիտի լինէր Վասնզի դուքմարդիկ եսասէր էք. խօսք, ուխտ, երդում բաւական չէք համարիր, աւելի իրականապացոյցներ կ'ուզէք, ծանր զոհողութիւններ կպահանջեք: Կը պահանջէք, որ օրիորդ մըձեր ստրուկը լինի, մինչդեռ զայն թագուհի կ'անուանէք, կ'ուզէք, որ ամէն բան

ատէ եւ միայնձեզմով զբաղի, ամէն ընտանեկան կապ անմիջապէս կտրէ, հայր, մայր, ազգական թողու, ուրանայ նոյնիսկ աստուածն եւ ձեզ պաշտէ, իր սէրը բոլոր աշխարհի հռչակէ, հայի, մաշիեւ իր սիրողին նահատակ լինի, եթէ ընդդիմութիւն, արգելք մը տեսնէ, ամէն ընկերականպատշաճութիւն, ամէն ակնածութիւն առ ոտն կոխելով: Ես այդպէս չեմ իմանար սէրը, պարոնՎուտ, փոխադարձ վստահութեան ու հաւասարութեան մէջ կը գտնուի այն, եւ եթէ բարեկամըդչէ ճանչցած զիս, ո՞վ է յանցաւորը: Ես իրմէ աւելի արիութիւն, աւելի անձնուիրութիւն, աւելի վստահութիւն ու համբերութիւն կը յուսայի, կցավիմ որ յոյսերս պարապ ելան: Թողուց զիս որ մինակս մաքառիմ անհնարին դժուարութեանդ դէմ, բռնութեան դէմ եւ ինքնառաւ գլուխը գնաց: Սիրտ ունեցող մարդ այսպէս չվարուիր…

– Բայց, ազնիւօրիորդ, պարտաւոր չէի՞ր իր վերջին գրոյն պատասխան մը տալ Աւելի որոշ խօսիմ. Նելսոնայնպիսի լուրեր կ'ընդունէր, որ չէր կարող չկասկածիլ, ձեռքն այնպիսի գրեր ունէր, որքու սէրդ կարատէին, արդէն գիտես Ին՞չ ընէր, որու՞ դիմէր այդ արատը սրբելու համար:

– Թո՛ղ իր սրտին, իր սիրոյն խորհուրդ հարցըներ: Իմ առաջին խօսքս վերջինն էր, ինչպէս որ վերջինը պիտիլինի իմ առաջին սէրս, որու վրայ դառնալ աւելորդ է:

– Չէ՛, աւելորդչէ, պէտք է պարզել այս կենսական խնդիրն, որմէ կախում ունի իմ թշուառ բարեկամիսբախտը;

– Շատ ուշ է:

– Կ'աղաչեմ, ազնիւԼիլի, լաւ նկատէ այս կէտը, երբ որ լռութիւնդ իբրեւ անտարբերութիւն մեկնեց Նելսոն, այն ատեն միայն անյոյս ու վշտաբեկ, հեռացաւ այս կ'ողմերեն մխիթարութիւն ու թերեւսմահ փնտրելու համար: Բաւական չէր, որ ոսկի շղթայով մը շըջապատած էին քեզ, սիրտդալ, թերեւս կամացդ հակառակ, ուրիշ անձի մը պարգեւել կ'ուզէին Նելսոն տեսութենեդհեռու, գէթ գիրդ առնէր, ձայնդ լսէր, կարելի է քիչ մը հանդարտէր բայց ո՛չ, նշանտուքդ կ'իմանար, կը զայրանար, կը փրփրէր, ստեպ պ. Տենտիի վրայ յարձակիլ ուզարնելու կ'ելնէր, բայց ես կ'արգիլէի. մանաւանդ կը վախնար միշտ քեզ վշտացընել: Իրոսոխն ու երջանկութեան թըշնամին քու սիրոյդ համար կը յարգէր, բայց իր կարողութենէվեր էր հարսանեացդ ալ ներկա գտնուիլ ու անտարբեր հանդիսատես լինի է: Լոնտօնի մթնոլորտըլեռի պէս կը ծանրանար իր սրտին վրայ: Եթէ հոս մնար եւ մանաւանդ եթէ պ. Տենտինմօտեն ճանչեր, անշուշտ դժբախտութիւն մը պիտի պատահէր եւ իր սրով անոր սիրտըծակելով թերեւս քուկդ ալ վիրաւորէր;

Այս խօսքիս Լիլիդառն ժպիտով մը պատասխանեց, բայց ես աւելի որոշ պատասխանի մը կը սպասէի. կվարտներնա, ձայն չհանեց: Ես շարունակեցի,

– Ուրեմն նոր բանմը չպիտի ունենամ գրելու բարեկամիս, որ միշտ յուսով կապրի: Վիճակիդ ծանրութիւնըկ'ըմբռնեմ. պ. Տենտին յայտնեց ինձ, որ տարիէ մը պիտի պսակուի իր փափաքն որուկհամակերպիս: Փոյթ չէ. պէտք է որ մարդ իր ճակատագիրը տանի, բանի որ դարման մըչկայ: Կը մաղթեմ որ երջանիկ լինիս, Լիլի, եւ Նելսոնը չյիշես:

– Բաւական է, պատասխանեց ազնիւ օրիորդը դեղնելով Օգուտ չունին այս խօսքերը իմ վիճակսանդարմանելի կը գտնեմ, բայց տարի մը բաւական երկար պայմանաժամ է: Տենտի անուն անձչկայ ինձի համար, թէեւ իմ նշանածս է կ'ըսեն, Բայց Նելսոնի համար ալ ես չկամ. Իրարմէ շատ հեռացանք. մեր մէջ ոչ միայն լեռներ ու ծովեր կգտնուին, այլ աւելիանանցանելի պատուար մը, անվստահութիւն, որ սիրոյ դահիճն է: Կցավիմ, պարոն Վուտ, որտուն պիտի դառնամ:

– Յուսամ որ կըներես նորէն տեսնուելու:

– Ինչու՞ չէ:

Այսպէս իրարմէբաժնուեցանք, սիրելի Նելսոն Երանի՜ թէ դու իմ տեղս լինէիր, այնպէս չէ՞: Բառ առ բառգրեցի այս խօսակցութիւնս, որ դատես ու հետեւութիւնը դուն հանես: Ես միայն թարգմանեմ, բայց այսչափս միայն կարող եմ պնդել, որ իմ լսածս ու տեսածս կը հաստատենհամոզումս: Լիլին քեզ միշտ կսիրէ. ամենէ առաջ ըսելիքը վերջն ըսաւ. այսպէս ենկ'անաք, մինչեւ անգամ ամենէ պարզն ու անմեղը:

Իսկ միւս խնդրոյնգալով` պէտք է խոստովանիմ, որ իմ խուզարկութիւններս դեռ յաջող ելք մը չունեցան: ՊարոնՔինկ, քոլ խնամակալդ, խորհրդաւոր մարդ մը կերեւի: Զանի գտնելու համար պիտիպարտաւորիմ ոստիկանութեան դիմել: Քաջ գիտես, որ լաւ որսորդ շուներու կնմանին մերոստիկանները, թեթեւ ոտք, սուր հոտառութիւն ունին եւ ճագարն իր ծակեն հանելուճամփան գիտե՛ն ուստի համբերութիւ՜ն: Լիլիին վրայ գրածներս խորհրդածութեան բաւականնիւթ պիտի տան քեզի, բայց մի՛ մոռնար նաեւ Հայերն, որոց վրայ շատ ատենէ ի վեր գրածչունիս: