Պատմուածքներ

ԱՅԳԻԻՍ ՓՇԵՆԻՆ

Բոլոր գեղին բերանը ծամ ձութի պէս կը տրորուի Մըյրէի [1] անունը, որի մասին գեղովին ալ առտուան, իրիկուան խել խօլ մտածութիւնն է թէ՝ ծովերու ձկտիքն ալ եթէ օր մը լեզու ելլեն ու մարդու հետ կամ մարդու վրայ խօսիլ փորձեն, անոնք ալ անտարակոյս, առաջին թոթովումով մը, այդ գիժ քածին միսը պիտի խածկռտեն իրաւամբ:

Խորթ մայր մը՝ Մըյրէ, գլխուն մազերէն մինչեւ ոտուըներուն ըղունգը կարիճի պատմութիւն ունի: Առջի էրիկը հող գերեզման ընելէն ետքը, տարի չի բոլորիր, նոր մը կը գտնէ, ու այս վերջինին խաղաղիկ երդիքին տակ ալ նոյն արին-բերան կնիկը կը մնայ:

Խրատ, թելադրութիւն չի բռներ այնպէս, ինչպէս յուլիսի կատղած օձերը տըլըսում չեն բռներ, ու փրփուրով ժանիքաւորուած շրթունքով մը գիշերի, ցորեկի պահանջն է որ՝ էրիկը առջի կնկանէն ունեցած որբ աղջիկը՝ հազիւ ութը տասը տարեկան՝ տունէն դուրս վռնտէ մէկ անգամ, տունէն դուրս հորերն ու ջուրերը, որպէս զի իրենք էրիկ կնիկ՝ միսի ըղունկի պէս իրարու փակչին, իրար ճանչնան, ու երկուքը, ո՛չ երրորդ մը, մէկ մէկու դունչ ու շողինք լզելով՝ համտէրտ կեանքը ապրին: Հակառակ պարագային կ՚ըսէ. «Հօ հա [2], երդում քեզի ան արեւուն ու կանանչներուն վրայ որ տուն տեղ գլխուդ կը հոսիմ, ու բուտիտ [3] ալ կռնակը արընէ շապիկ կը հագցընիմ»:

Գըլէին [4] ու Մըյրէին մէջ երկար, շատ երկար օրերով այս կռիւը միշտ լսողին ականջը կ’այրէ թէեւ ու սիրտերու մէջ խըշխիշ [5] ջուր մը վազցնէ, բայց ո՞վ սիրտ կրնայ ընել անոնց հասցէին բանաձեւ մը ապսպրելու: Մըյրէն կայ բանին մէջ, շատերուն վախն է թէ՝ այդ գէշ կնկան, այդ կովռծուծին շուքին վրայ կոխողն անգամ եօթ տարի կը դողցնէ: Աղջիկն ըսես, կուլիկ, խելօքիկ մրջիւն մըն է, մօրուին ունքն ի վեր ալ չիշխեր հայիլ, ընկոյզի պէս կը գլուի անոր ցցուցած բանտեղին [6] ետեւէն, ու նորէն կկոցի արագութիւնով, այդ մայր ըսուած Քամոսուհիին [7] դարձած, անոր նոր նոր հրամանները կը հասկնայ: Միշտ գերի ու գետնի հաւսար, բայց Մըյրէն ամէն բանէ աւելի լման ողջակէզի պահանջը կ՚ընէ, իր հօէն, որբուկի հօրմէն. «Դո՛ւրս, աղջիկդ դո՛ւրս ըրէ, յամառ մարդ, եթէ լեռը չէր հաւներ, դաշտը կար, դաշտը չէր հաւներ, գերեզմաննոցներն հերտկէր, ու եթէ տակաւին ատ տեղուանքներէն ալ ողջ տուն դառնայ, ան ատեն իր մազերը իրեն կախաղանը կ՚ընեմ»:

Տատասկի մխոցներով այս սուր՝ ածելիի մը չափ սուր հայհուչներուն, սպառնալիքներուն պատասխան, քարերը գետնէն վեր վեր կը թռչկոտին, ծառերն իրենց տերեւները կը թոթուեն, ինքը սակայն՝ գեղի այս դժբախտ մարդուկը, անվրդով կը մնայ. գոցած է ականջը, ու լեզուն իր բոլոր երկայնութիւնով պուկն [8] ի վար հրելով, ձայն հանելու անճրկութեան մը մէջ կը գտնէ ինքզինք, եւ կամ աւելցուցէք ըսել որ՝ նա այդ կնոջական պոռչտուքներուն, որոտումներուն դիմացը այնքան հեգնոտ ականջ մը վարժեցուցեր է, որքան դարբինին ականջը իր մուրճին հանած շարաչներուն վարժուած: Կամաց կամաց ինքն իր հոգիին մէջ մտիկ կ՚ընէ հիմայ ու կը հասկնայ վճիտ մանրամասնութիւններով թէ՝ այդ կարմիր ձիւնը [9] իր իսկ ձեռքով բերաւ իր գլխուն, ու օր մը, ի՜նչ ծիծաղելի յիմարութիւն, հաւկուրի աչքով մը ծակ հլուններուն մէջ, թանկագին մարգարիտ գտնողի բախտաւորութեան մը տիրանալը կը հռչակէր դէմը ելլողին. ցատկտելու ատենն ալ ագը [10] կռնակին կը զարնէր:

Հիմայ ալ կը ցատկտէ, կը պոռթկատայ թէեւ, բայց ադ վիճակը աւելի ոտքերուն տակ կրակ կոխկռտող դատապարտեալի մը ցաւատանջ գալարումները կը մատնէ, ուրկէ պահ պահ ազատելու մտքով, դուրս կուգայ բրշակէն ու դաշտին հեռաւոր եզերքներուն վրայ թափառկոտ՝ ինքն իր շուքին հետ խօսող ու լացող ոճրագործի մը ստրջանքները կ՚որոճայ:

* * *

Տարիները կ’անցնին այսպէս շփոթ ու փոթորկոտ, Գըլէի բոյնին վրայ շարունակ ձիւնին կարմիրն ու կարկուտին քարը տեղալով. Մըյրէ իր փէշերուն տակ ցըկնած ուրիշ աղջիկ մը կը մեծցնէ: Մեծցած հասունցած շուտիկ մը, որը եթէ այսօր չհնձուի, վաղը ատենն անցուցած ըլլիլը պիտի ըսէք: Կուլիկին համար այս աղջիկը, այն մայրը, դժոխքէն արձկուած գրողներ կը դառնան:

Ցորեկը մօրուն է իր մորթը խարանողը, գիշերն ալ, պակաս մնացածը, անոր նորընծայ որձակը կը լմնցնէ:

Տարին տասներկու ամիս, տանը մէջ ու տունէն դուրս ելած ծանր գործերը որբին քամակը կը կապուին. ձիւն քերել, ջուր կրել, գիշերանց հաց թխել, առտուընէ մինչեւ մթնշաղ ճախրակ դարձնել, եկող գացողին դէմն ելլել, ամառը՝ գլխիբաց՝ արեւուն տակ, ձմեռը՝ բոպիկ սառոյցներուն վրայ, որբ աղջկան բաժին հանուած չարչարանքները կ՚ըլլան: Գերեզմանը հազար անգամ հեշտ վիճակ մը կը հաւտայ իրեն համար, բայց ի՞նչ կրնայ ընել:

Ի՞նչ կրնայ ընել որ՝ Մըյրէի հարազատը ձեռքը հինայով նախշած՝ անդին թոնիրին տաքուկ դումէն թիզ մը հեռուն չապրիր. աւելն ուսկէ կը բռնուի չի գիտեր, փորը կուշտ, կռնակը թանձր, հացը ուտելէն վերջը, սեղանն ալ ոտուըներովը դէն կը հրէ որ՝ մնացած փշրանքները Կուլիկին ճաշը ըլլի:

Ու դեռ այս պզտիկ Մըյրէին վրայ խօսքերնիս՝ նստուկ հանգստուկ դիրքի մը մէջ միշտ, փետուրներուն տակ ձեռք զգացող էգ հնդկահաւի մը քթուրտուքները կ՚ընէ ատեն ատեն, ու շատ անգամ ալ մեղկօրէն քով վրայ ընկած՝ իր բոլորքը վազվռտող մծղոտած կատուներուն մռլտուքները կ՚ունկնդրէ ան հաճոյքով, որ մինչեւ մազերուն արմատը անդիմադրելի հոսանք մը կ՚ելեքտրացնէ:

* * *

Խորթ մայրը այդ բոլորէն ետքը դեռ վերջին նենգ փորձ մըն ալ կը պահէ, որի հետեւանքը այս անգամ բաբախուն կուրծքով մը ան աւելորդ աղջկան կորուստն ըլլալը կը յուսայ վերջապէս: — «Վե՛ր ել, աղջիկ, կ՚ըսէ, առ սա կորեկ հացն ու բամպակը, կովը դաշտը տար, հոն արծէ կուշտ մը, բամպակը մանէ, իրկունն ալ կովն առաջքդ ու բանտը (մանածին կարժը կամ կծիկը) փէշդ՝ տուն դարձիր»:

Կուլիկին համար դժուար բան չէ համակերպիլը. ատ իսկ պահուն անմիջապէս, կովն առաջքը՝ գեղէն դուրս կ՚ելլէ յանցաւորի քայլերով: Կը կոխէ դժուար առապարները, լեռները կ՚անցնի ու թուփերը ետեւ կը թողու. բայց թէ ո՞ւր պիտի ըլլի իրապէս գնալիք տեղն ու գտնելիք արօտավայրը, մէկ մը սա է չգիտցածը, մէկն ալ այն՝ որ կը խորհի թէ հացը հատնելէ ետք ի՞նչ պիտի գտնէ ուտելու. փէշը ծրարուած պատառը հաւի կտնամպարն չի կրնար լեցնել. ու յետոյ բամպակն ինչո՞վ վերածէ թելի, ի՞նչպէս, ո՛չ ճաղ կայ, ո՛չ ճախրակ: Այս դժուար մտմտուքներով բեռցուած՝ արիւն կուգայ քիթէն կարծես, ու ողջ ողջ ակռաներուն վրայ՝ մէյ մէկ պողպատ աքցանի ծանրանալը կը զգայ:

Տրտում ու խռովիչ մենութեան մէջ, որբ հովուուհին իր անլեզու ընկերէն, անոր ստուերէն չի բաժնուիր, ծունկերը կը կթոտին, կը ծալուին, ինչպէս մաշած զմելիի շեղբ մը, որ իր կոթին վրայ կ՚իյնայ ինքնիրեն. ալ անկարելի է առաջ երթալ. բամպակին ծրարիկը գետին կը նետէ, ձեռքին ճոկանն ալ, կը նստի փուլի մը վրայ, ուր աչքը շեշտ դէպի կովը, անոր գործունի ու շողոտ [11] ցռուկը կը դիտէ, որ մէկ չանչելով կապերտ մը տեղի խոտերը կը հնձէ: Հոս Կուլիկին իր ալ ախորժակը շատ պահանջ կ՚իմացնէ իրեն, ու պահ մը կը համաձայնի ինքնիրեն հետ որ վայրի բանջար ծամէ հացին վերջին փշուրէն ետքը, բայց սա բամպակին համար ինչ կրնար ողջն ձեւել. ինչո՞ւ Մըյրի տանը ճախրակը հետը չտուաւ:

Խեղճ որբուկին համար հոգ ընող շնչաւորը ո՛վ պիտի ըլլայ. գետնէն պիտի բուսնի այն թէ երկինքէն սպասէ: Ոտքերուն տակը ոսկի բզէզներ, մեղուներ, գլխուն վերեւը՝ չիլ ճնճղուկներն ու կարմրալանջը իրաւ որ հարսնիքի երգեր կը պոռացնեն, եւ որոնք իրեն կարծես ճախրակի մելամաղձոտ ճռինչներ ալ լսեցնելու զգայութիւն մը կը բերեն. մտիկ կ՚ընէ, կը յուզուի, կուլայ, որի՞ ինչ փոյթ. օր մը այդ ապուշ փետրաւորներուն կարաւանները այսպէս ու այսչափ զուարթ՝ ճագարի դժբախտ ընկեցիկին վրայէն ալ անցան, ու սակայն կարեկցողի արցունք մը՝ պուտ մը գոնէ չի կաթեցուցին գլխուն:

Լքուած աղջկան ճակատագիրը այս աստիճան շփոթ ու անայլայլ՝ կրանիթի մը չափ պինդ կ՚երեւի ըլլալ: Գլուխը ան հողկուռ փուլին վրայ ու օրհասի յուսահատ խրումով՝ անգամ մըն ալ կը մրմնջէ. — «Ինչպէս աղնիմ, ինչպէս մանիմ, ինչպէս կարժեմ, իրիկունը Մըյրէն զիս անօթի ծարաւ՝ հաւբունին մէջ կը թաղէ»:

* * *

Բաղամի իշուկէն առաջ թէ վերջը, կով չորքոտանիին խօսիլն ալ լսուա՞ծ էր. — «Մի՛ լար, հէգ աղջիկ, մի՛ յուսահատիր, ոտքի ել, բամպակը բերանս տուր, ու պահէ մը վերջը առաջքս անցիր որ՝ քթիս ծակտիքներէն մանուած թել կ՚արժես»:

Աղջիկը անհունապէս շլմորած ու ցնցայոյզ ոստումով դէպի կովը կը խոյանայ, կը շոյէ, կը համբուրէ. խօսքով չեն բացատրուիր իր հոգիէն անցածները: Քիչ վերջը ահա իրաւ ալ նոր լիսեռի մը վրայէն ժողուածի պէս գունտ մը թել կը կծկէ թեւերուն վրայ: — «Սիրկէլի Շմէս, հոգիս, կը հարցնէ Կուլիկ, բամպակը մանած եղաւ, բարի՛, հիմա ալ ըսէիր թէ՝ ինչպէս մինչեւ իրկուն կորեկ հացով մը պիտի ապրիմ»: — «Ան ատենն ալ, աղջի՛կ, բերանդ մէկ եղջիւրիս վրայ, ուզածիդ չափ մեղր կթէ»:

Որբին աղօնը Աստուած կ՚աղայ վերջապէս. կը փոխուի այս վայրկեանէն աղջկան բախտը, ինչ որ օր մը չէր սպասուեր, ամբողջ գարունը ու ամառը բարի Շմէին եղովն ու մեղրովը յափրացած՝ կը գիրնայ հետզհետէ, ու առաջուան կմախք աղջիկը կլորիկ լորամարգիի մը աղուոր ձեւերը կ՚երեւցնէ երեսներուն ու ամբողջ մարմինին վրայ: Մըյրէն զայրոյթէն մորթին վրայ սպի կը թավէ, գաղտնիք մը հասկնալու շատ ալ փորձեր կ՚ընէ, բայց բան չի կրնար հոտուըտալ: Հիմայ իր բուն բուտը որսի նիհար շուն մը կ՚լմանի:

* * *

Աշունի նօսրկեկ արեւով օր մը, այս փետրփոխ եղած վառեակը՝ Կուլիկը, նորէն դաշտ կ՚երթայ, այս անգամ ինքն իր ստուերին հետ մինակ կը քալէ ու ինքնիրենը անուշ հովուերգութեան մը միամիտ սոյլերը կը պիսմակաւորէ գլխին վերեւը հալող ծիրանի ամպերուն տակ.

Գարնայ վրայ սիրտս ընկեր էր կուման,

Դառնամ էտիս հայիմ, լեռները տուման,

Մորճիկ մըլ բուսցեր էր աղջկան նման:

Մորճիկը կըյրեցին, կթոց շինեցին,

Կթոցն ի էգին, խավող լեցուցին,

Խավողն ի կարաս գինի շինեցին:

Էլի՛ր, էլի՛ր էտ քնուն, եաման,

Գինուն կարմիրը սիրէ խուրպան,

Աշխընին թուխը սիրէ խուրպան… եւայլն։

Հեռուն, հեռուն, նոր եզերք մը հասած՝ Կուլիկ՝ ձմռան փակցանքի համար չոր բողկեկ ու տոշկուկ կը ժողվէ, կը ծարուընայ հոս, ու մօտի առուակին կողմը շիտկուելով, ջուր խմելու փորձ մը կ՚ընէ. բայց ի՞նչ առուակ, ի՞նչ ջուր, կաթիլ մըն ալ չկայ: Այս ցամքած առուին կանանչ եզերքին վրայ ճիշտ՝ աղջիկը ինքզինք նորանշան դէմքի մը առաջքը կը գտնէ: Արթուն, սակայն խառնակ, ահաբեկող երազի մը սարսուռովը աչքերը կոպիճներէն դուրս կը պոռթկան: Առաջին տպաւորութիւնով մը անիկա ստուեր մը ըմբռնելէ ետքը բուն մարմինը կը փնտռէ, բուն իսկ մարմինն ալ ահա, — մարդ է եղեր:

Մարդ է եղեր, հին մրճոտ պառաւ մը, այնչափ չոր ու ոսկրացած որ կը խորհիս թէ՝ լուցկիի մը ծայրովը չոր խռիւի մը պէս պիտի բռնկի:

Վերէն վար քայքայուած է, ու եթէ արեւը աչքերուն ալ բռնուի, չպիտի խտղըտի: Առաջին տպաւորութեամբ մը, ո՛վ որ ալ ըլլայ, պիտի մտածէ անկասկած թէ այդ ծեր կնկան երեսին միսը, օր մը, երկաթ սանտրով խորունկ մը արօրուելէ ետքը, այն վիճակին մէջ յանկարծ քարացած ըլլալու սոսկալի դիմագիծը ստեղծեր է, որուն եթէ մարդ գիշերը հանդիպի, վախէն ոտքին կաշին ալ ետեւը մոռնալով՝ ինքզինք ջրհոր մը պիտի նետէ:

Վհուկ մըն է այս, թէ՝ պատրանքներէ շանթահարուած նայատ մը, որ հոս երաշտ առուակի մը խռուացած կողերուն վրայ մոլորուն՝ կանանչ յոյսերու ծլարձակումին կը սպասէ: — «Ի՞նչ կ՚ընես հոս, մամիկ, կը հարցնէ աղջիկը, որո՞ւ կը նայիս, ո՞վ կը խորհիս»:

Մամիկը, յուզուած լալկանի երեւոյթ մը կախելով դէմքէն, իր ջիղ ու չուան պարանոցին վրայ տատանող գլուխը, յամր ու բռնազբօս ձգտումով մը, այն ձայն ծնած դին կը դարձնէ: Առաջին անգամ չի կրնար խօսիլ ու կը հասկցուի որ չարչրկուած գալարում մը իր արդէն ջախջախ էութիւնը կտոր կտոր կ՚ընէ, կամ աւելի ճիշտ, վայրկեան մը ինքզինքդ անապատի ծեր օձի մը դիմացը կ՚ըմբռնես, որ հինցուցած խորխը վրայէն նետելու ատեն, մահուան չափ դժուար երկունքի մը ցաւերուն մէջ կը տառապի:

Խուլ աւաչ մը, կռինչ մը մամիկին կոկորդէն, խորունկ գետնադամբանի մը մէջէն պայթող կոծկոծանքի մը փշրանքները կը լեցնեն լսողին ականջը ու մեր որբ գեղջկուհիին ալ ականջը, որ իր կեցած տեղէն քար կտրած, վախէն թէ՝ զարմանքէն, անգամ մըն ալ կը կրկնէ. — «Ի՞նչ կ՚ընես, մամիկ, որո՞ւ կը սպասես, ո՞վ կը խորհիս»:

— Արեւուն կը տաքնամ, կը պատասխանէ, ձագուկս. աշունին մէջ ձմեռին կծող ցուրտը կայ որ ոսկորներուս կը թափանցէ, մի՛ վախնար, առաջ եկուր, կ՚աւելցնէ պառաւը, որբուհիներուն պաշտպանուհին եմ ես, նստիր քովս, բախտիդ սպասէ:

Կուլիկ իր հին մայրը գտած ըլլալու շլացումը կ՚ունենայ պահ մը, ու անձնատուր ու անձնուէր բոլորովին այս գորովոտ մօրը շունչին տակ, անոր հետ ծունկ ծնկի մտիկ կ՚ընէ.

— Ես հիմայ քնանամ պիտի, աղջիկ, բայց դուն արթուն կեցիր, զիս ու իրեղէններս հսկէ. քնացած միջոցիս մէկ քանի տեսակ ջուր պիտի հոսի սա ցամքած առուէն. սեւ ջուրի երեւումին մի՛ արթնցներ, կարմիրը անցնի՝ մի՛ շարժիր, համբերել գիտցիր. վերջը երբ ճերմակն ու դեղինը սկսին վազել մէկ մէկու ետեւէ, ան ատեն շուտով ձայն հասցուր ինծի, կ՚արթննամ ու կը տեսնես ըլլուելիքները:

Շատ զգուշաւոր ու շատ արթուն, մէկ մէկ կը գործադրէ պառաւին թելադրութիւնները. կ՚արթննայ սա ատենին ու իր իսկ ալքու ճանկերովը աղջիկը սպիտակ ջուրին մէջ լոկցնելով շուշանի գոյն մը կը հագցնէ անոր մորթին, ետքն ալ գլուխը առանձին դեղնորակ ջուրին մէջ լուալով՝ որբին մազերուն ոսկեշող երանգի մը կախարդիչ գեղեցկութիւն մը կուտայ:

Կովին ու կնոջը այս եզական հանդիպումներէն անմիջապէս վերջը, աղջկան գլխէն մինչեւ ոտքերուն մատը հլունի մը չափ տեղ չերեւնար որ առաջուան ճղճիմ ու տգեղուկ էակը յիշեցնէ: Կուլիկ ալ բոլորովին ջրածին դիցանոյշ մը կրնայիք հասկնալ, արեւուն դէմ արեւուն հետ կը մրցի, մռայլ գիշերներու ծոցը ճրագի մը պէս կը վառի: Անոր աչուըներէն ինկած հրայրքով այգիներուն ողկոյզները կը հասուննան ու երեսներուն գիրգ խնձորիկները այդքան շողարձակ ու թովող գիծերով՝ աստուածները կը խելագարեն: Նայեցէ՛ք, հեղ մըն ալ նայեցէ՛ք, եթէ քիչ էր, անգամ մըն ալ խորունկցուցէք նայուածքնիդ այդ դաշտի աղջկանը վրայ, որ հասկնայիք թէ՝ հին որբէն ոչինչ կը մնայ անոր մէջը, ու դուք ալ երդումով մը հաստատէք այն թէ՝ վերերը պտուտքող ամպերը օր մը, երկրի վրայ իջնելու ատեննին ադ իրենց ծոցէն ծնած հուրին, այդ ամայի դաշտերուն մէջ մոռցած ըլլալու անխոհեմութեան համար է որ այդքան զայրացկոտ կ՚որոտան ու կը պոռան:

* * *

Շատ չանցնիր, հարուստ շահապ մը կը ճամբորդէ այս կողմերէն, որ հարաւն ու հիւսիսը ոտք քաշելէ ետքը՝ հեղ մըն ալ աս գեղին ծածքերուն տակ կը փնտռէ ուզածը: Ուզած աղջիկը, իր ասպետափառ թագին մէկ վառ գոհարը պիտի ըլլայ, ու կ՚ուխտէ որ անոր հետ մինչեւ վերջը ոսկեհուռ բարձի ու գահոյքի վրայ ապրի կեանքը: Երեք օր իրարու վրայ մունետիկ կանչել կուտայ, հրաւէր տարտղնելով որ բոլոր աղջիկները մէկտեղ գան ու իր քովը եղած ոսկի մուճակը հագնին: Այդ մուճակը որ ոտքի որ յարմարեցաւ, վայլեց, ան աղջիկը պիտի ըլլայ իր հաւնած լուսնթագը ու ինքն ալ անոր անձնուէր վարուժանը:

Երեք օր ու գիշեր աղուոր, փողփողուն թռչուններու հանդիսաւոր տողանցում մը կ՚երկարի պերճաշուք երիտասարդին առջեւէն. ամէնքն ալ մէկ մէկ կը հագնին կօշիկը, բայց մէկուն ալ ոտքին չի կպիր այն ու չի վայլեր: Կուլիկն ետեւ մոռցուած է, ո՛վ գիտէ ինչո՞ւ. քիչ վերջը կարգը անոր կը տրուի ու փառքն ալ, իր բոլոր զգլխիչ պերճանքով, Կուլիկին կ՚ըլլայ: Շահապը յետոյ ոսկի մուճակին հետ իր ամուսնին ոտքերուն տակ իր սիրտը ու աշխարհք մըն ալ հարստութիւն կը դնէ:

* * *

Մըյրէ ու իր հարազատը անդին իրենց անորակելի ցաւէն ու նախանձէն այնքան կը հալին ու կը սպառին որ փետուրի մը հովն ալ կրնայ զիրենք կործանել:

Մայր ու աղջիկ օրէն մէկը ա՛լ տուն չեն կրնար դառնալ դաշտէն, ուր խռիւ հաւաքելու գացած կ՚ըլլան, այնտեղ սոված գայլի մը ժանիքներուն տակ երկուքն ալ բզիկ բզիկ կ՚ըլլուին միեւնոյն եղերական վերջով:

Գըլէն որովհետեւ վաղուց արդէն անյայտ կը մնայ տունէն, մէկն ալ իրենց հետքը հոտը չի բնտռեր, ինկած տեղերնին հող մոխիր կը դառնան:

Կ՚անցնին օրերն ու տարիները, երկրի չորս հովերը կ՚ելլենք, Մըյրէի ու իր աղջկան աճիւնը կը ցանցընեն լեռ ու սար, դուրին ու դաշտին վրայ ամէն կողմ, ամէն ուղղութեամբ: Մըյրէի մոխիրին հատիկներէն գիժ, իժ փշենիները կը ծնին, աղջկանը ոսկորներուն կտորուանքներէն ալ սուր, արիւնոտ տատասկները կը բուսնին:

«Մասիս», 24 ապրիլ 1898