ԳԼՈՒԽ
ԺԸ.
Յաղագս
որ
յայսմ
ժամանակի
երեւեցաւ
Մահմէտ
որդի
Աբդլլահի
ի
թուին
Հայոց
վաթսուն
եւ
եւթն.
զայսու
ժամանակօք
խաւարեցաւ
կէս
արեգականն
յարեգ
աշնանամտին
մինչեւ
ի
քաղոց
ամիս։
Յայնմ
ժամանակի
երեւեցաւ
Մահմէտ
որդի
Աբդլլայի
յԵթրա
յԱրաբիա.
եւ
է
Արաբիա
յԵփրատ
գետոյ
մինչեւ
ի
ծովն
հարաւոյ.
եւ
յարեւմտից
ի
կարմիր
ծովէն
մինչեւ
յարեւելս
ի
Պարսից
ծովն։
Եւ
բնակիչքն
կոչին
Իսմայելացիք՝
վասն
Իսմայելի,
եւ
Սարակինոսք
վասն
Սառայի.
զի
յանուն
Սառայի
ծնաւ
Իսմայէլ
որդեգրութեամբ.
եւ
կոչին
Ագարացիք՝
վասն
Ագարայ.
եւ
Մադիանացիք՝
վասն
Մադանայ
որդւոյ
Կենդուրայ։
Այս
Մահմէտ
ելանէր
յԱթրապ
քաղաքէ
եւ
գնայր
վաճառականութեամբ
յԵգիպտոս
եւ
ի
Պաղեստինէ.
եւ
եղեւ
ծանօթութիւն
նմա
ընդ
Հրէից.
եւ
ուսուցին
նմա
զօրէնսն,
եւ
հաւատաց
յԱստուած.
եւ
ետուն
նմա
կին,
եւ
երթեալ
քարոզեաց
ազգին
իւրում.
եւ
ոմանք
հաւատացին
եւ
այլք
փախուցին
զնա
իբրեւ
զմոլեգնեալ.
եւ
ել
սակաւուք
յանապատ
եւ
յարեցան
ի
նա
այլք։
Եւ
երթայր
նոքօք
գերէր
կողոպտէր
զանհաւանսն՝
եւ
զհաւանեալսն
յանկուցանէր
յինքն։
Եւ
սիրեցին
զնա
Հրեայքն
եւ
տարան
առ
ինքեանս.
եւ
նովաւ
հալածեցին
զզօրսն
Պարսից.
եւ
ել
համբաւ
զնմանէ,
եւ
գային
կուտէին
առ
նա.
եւ
տիրեցին
բազում
գաւառաց.
եւ
հռչակեցաւ
անուն
նորա
յինն
հարիւր
երեսուն
եւ
վեց
թուին
Ասորոց.
եւ
ի
վաթսուն
եւթն
թուին
Հայոց,
եւ
յերկոտասաներրորդ
ամի
թագաւորութեան
Հերակլեայ։
Զայսու
ժամանակօք
խաւարեցաւ
կէս
արեգական
յարեգ
յաշնանամտին
մինչեւ
ի
քաղոց
ամարան
ամիս.
եւ
կարծեցաւ
թէ
այլ
ոչ
յղորդի
արեգակնդ
յաւիտեան։
Ի
հնգետասան
ամին
Հերակլեայ
առին
Պարսիկք
զՌոդոն
կղզի
եւ
գնացին
նստան
ի
Կոստանդնուպօլիս.
եւ
սփռեցաւ
զօրն
ի
Թրակիայ
եւ
յարեւմուտս
կոյս.
եւ
ամ
մի
պաշարեցաւ
Կոստանդնուպօլիս
եւ
անյուսացաւ
յամենայն
կողմանց։
Իսկ
ի
խնամոցն
Աստուծոյ
եղեւ
հնարք
սակաւ
ինչ
այսպիսի
օրինակաւ.
քսեցին
առաջի
Պարսից
արքային
եթէ
Շահրպարզն
հպարտացեալ
է
ընդ
գործս
իւր
եւ
ասէ.
կնամոլն
Խոսրով
նստեալ
է
յարբեցութիւն
ի
մէջ
հարճից
եւ
վարձակաց.
եւ
զայս
ոչ
կարծէ
եթէ
ոչ
տամ
ես
նմա
զերկիր
զոր
առի
վաստակօք
իմովք.
եւ
ցասեաւ
Խոսրով
եւ
գրեաց
թուղթ
առ
Ղարատօղան
երկրորդն
զօրագլուխ,
եթէ
յորժամ
տեսանես
զգիրդ՝
հատ
զգլուխ
Շահրպարզիդ,
եւ
առ
իս
առաքեա։
Եւ
անկաւ
թուղթս
այս
ի
ձեռն
ծառայիցն
Հերակլեայ
եւ
տարան
առ
նա.
Հերակլ
գաղտապէս
ազդ
արար
Շահրպարզին
զիրքն։
Եւ
եկն
առ
Հերակլ
ծածկապէս
եւ
ուխտեաց
նմա.
եւ
առ
զթուղթն
եւ
շրջեաց
եւ
գրեաց
այսպէս.
ՙՇահրպարզ
եւ
Ղարատօղան
հաւատարիմք
իմ՚։
Ընդ
գալն
թղթոյդ
առ
ձեզ.
երեք
հարիւր
իշխանք
որոց
անուանք
այդ
եւ
այդ
գլխատեցէք.
եւ
գրեաց
զանուանսն .
եւ
տարաւ
եցոյց
մեծամեծացն
եւ
Ղարատօղանայ.
եւ
դառնացան
եւ
անարգեցին
զԽոսրով.
եւ
արարին
սէր
ընդ
Հերակլ.
եւ
դարձան
ի
Պարսս.
եւ
առաքեաց
թագաւորն
Հերակլ
առ
թագաւորն
հիւսիսոյ
Խաքան.
զի
տացէ
նմա
զդուստր
իւր
Եւդոսիա
ի
կնութիւն.
եւ
խնդրեաց
ի
նմանէ
քառասուն
հազար
հեծեալս
ի
վերայ
Պարսից.
եւ
յանձին
կալաւ
Խաքանն.
եւ
խոստացաւ
առաքել
զոր
խնդրեացն
ընդ
դուռն
Կասպից,
զի
իմ
բան
ինչ
է
ասէ
առ
Փայտակարան
քաղաք
աւերել
զնա։
Եւ
լուեալ
Հերակլեայ
ել
ի
Հայս
ընդ
առաջ
հիւսիսականաց,
զի
նոքօք
երթիցէ
ի
վերայ
Պարսից.
եւ
լուեալ
Խոսրով
որ
ինչ
եղեւ,
եւ
ժողովեաց
զօրս.
եւ
կացոյց
նոցա
գլուխ
զՌոզիբահան,
եւ
առաքեաց
ընդդէմ
Հերակլեայ.
եւ
Հերակլ
զհիւսիսականսն
առեալ,
չոգաւ
ընդ
առաջ
Ռոզիբահանայ,
եւ
եհար
զնա
իսպառ.
եւ
իմացեալ
Խոսրովու
փախեաւ
ի
Սագան
յամրոց
իւր։
Իսկ
Շիրի
որդի
Խոսրովու
կայր
ի
բանտի,
ել
անտի
հրամանաւ
Պարսից.
եւ
սպան
զհայր
իւր,
եւ
թագաւորեաց.
եւ
Հերակլ
դարձաւ
ի
Նինուէ
ձմերել
անդ։
Եւ
առաքեաց
Շիրի
առ
Հերակլ
խնդրել
զխաղաղութիւն.
եւ
հաւանեցաւ
Հերակլ,
եւ
առաքեաց
զԹէոդորիկէ
զեղբայր
ի
Միջագետս
եւ
չոգաւ
յՈւռհայ.
եւ
Հրեայքն
որ
անդ
բռնացան
ընդդէմ
նորա
եւ
առեալ
զքաղաքն
կոտորեաց
զբազումս
ի
նոցանէ,
եւ
Հերակլ
դարձաւ
ի
Թէոդուպօլիս.
եւ
տկարացոյց
զՀայս
վասն
տգիտութեան
Եզրի
նոցա
առաջնորդի։
Բայց
ոչ
կարաց
զամենեսեան
որպէս
կարծէրն,
հայելով
Աստուծոյ
ի
քրտունս
նահատակին
Գրիգորի.
եւ
յետ
այնորիկ
եկն
յՈւռհայ ,
եւ
ելին
ընդ
առաջ
նորա
բազմութիւն
եկեղեցականաց.
քանզի
վանորայք
լերինն
առ
հասարակ
եկին
եւ
խառնեցան
ի
բնակիչս
քաղաքին,
որոց
թիւն
էր
իննսուն
հազար.
եւ
պատկառեաց
թագաւորն.
եւ
խոնարհեալ
երկիր
եպագ
սրբութեանցն
եւ
ասէ.
ոչ
է
արժան
անմասն
առնել
զմեզ
յաղօթից
սոցա
թէպէտ
մի
բնութեանն
են
սիրողք.
եւ
ի
տօնի
ծննդեանն
էր
մուտ
նորա
ի
քաղաքն.
չոգաւ
ի
սուրբն
Սոփի,
եւ
մատոյց
ընծայս
եկեղեցւոյն
եւ
քահանայիցն.
եւ
ի
ժամ
պատարագին
խնդրեաց
հաղորդիլ,
եւ
ասէ
ցնա
արքեպիսկոպոսն
Եսայի.
նախ
նզովեա՝
զտումարն
Լեւոնի
եւ
զժողովն
Քաղկեդոնի.
եւ
բարկացաւ
թագաւորն.
եւ
առ
զեկեղեցւոյն
բանալին
եւ
ել.
եւ
յետ
պատարագին
արտաքս
եհան
զնոսա
յեկեղեցւոյն,
(զբանալին
)
ետ
ցՔաղկեդոնիկսն։
Եւ
սուրբն
Աթանաս
պատրիարքն
ելեալ
յԱնտաքայ
եկն
ի
Մընբէճ՝
ի
պատահումն
թագաւորին,
եւ
երկոտասան
եպիսկոպոսք
ընդ
նմա,
որք
էին
այսոքիկ՝
Թովմաս՝
Թրմուրին,
Վասիլ՝
Հեմսայ,
Սարգիս՝
Արիսոյ,
Յովհաննէս՝
Կիւրիսոյ,
Թովմայ՝
Յարապօլսոյ,
Դանիէլ՝
Խառանու,
Սեւիրէ՝
Կնշրոյ ,
Աթանասիոս՝
Յարապիսոյ,
Կոզմա՝
Եպիփանոյ,
որ
ի
Կիւլիկիա.
միւս
Սեւերէ՝
Սամսոտիայ,
Եսայի՝
յՈւռհայոյ,
որ
եւ
գնաց
առ
նա
պատմել
որ
ինչ
եղեւն.
եւ
ի
գալ
թագաւորին
ի
Մնբէճ,
տեսին
զնա
անդ
եւ
ասեն
(ցնա
).
մի
առներ
արքայ
սիրելի
մեզ
զփառս
Պարսից
քան
զքրիստոնէից.
եւ
մի
վանել
փութասցիս
զճշմարտութիւնն։
Իսկ
թագաւորն
հասկացաւ
զբանն՝
եւ
նստաւ
ի
քննութիւն
զաւուրս
երկոտասան
իւրովք
իմաստնովք
խորհրդականովք
ընդդէմ
ուղղափառացն.
եւ
յաղթեաց
ճշմարտութիւնն.
եւ
ասէ
թագաւորն՝
բիծ
ինչ
ոչ
գոյ
ի
ձեզ,
այլ
զմերս
պահեսցուք
մեք.
եւ
գնաց
յԱնտաք.
եւ
խորհեցան
(ընդ
միմեանս
)
իշխանքն
եւ
եկեղեցականք
քաղաքին,
եւ
որք
ի
դրան
արքունի
էին,
եւ
ասեն
ցթագաւորն.
եթէ
ոչ
պատերազմիս
երեւելապէս
ընդ
ուսումնդ
ընդ
այդ՝
զոր
ատեն
Հռովմայեցիք
եւ
Յոյնք,
ոչ
յերկարէ
թագաւորութիւնդ
քո.
այլ
եւ
ոչ
հաճի
Աստուած
ի
քեզ,
տապալալել
զայնքան
արանց
աշխատութիւն.
եւ
ոչ
յաւելուլ
ի
նոսա։
Եւ
լուաւ
նոցա
թագաւորն
եւ
ետ
հրաման
նախատելոյ
եւ
չարչարելոյ
զմիադաւանսն.
եւ
մի՛
կալցին
առ
իս
ասէ
համարձակութիւն
եւ
մի՛
կալցին
կաթուղիկէ
եկեղեցիս,
քանզի
դարձուցի
ասէ
առ
իս
զմեծն
Հայք.
եւ
ո՞յք
են
որք
ոչ
հնազանդին
ինձ.
եւ
զայն
ոչ
գիտաց
անմիտն
զի
թէ
կաշառեաց
զանմտութիւն
Եզրի,
եւ
պատրեաց
զանիմաստութիւն
նորա։
Այլ
պարկեշտ
վանորայքն
արեւելից
եւ
բազում
մասն
աշխարհին
արհամարհեցին
զնա,
եւ
զխաբեալն
ի
նմանէ
անուանեալն
կաթուղիկոս
մինչեւ
ամենեւին
բարձաւ
հետք
չարութեանն
ի
նոցանէ։
Իսկ
նա
սիրեաց
զփառս
մարդկան ,
եւ
ոչ
զփառս
Աստուծոյ.
եւ
պատահէ
արժանեաց
իւրոց։
Իսկ
թագաւորն
Պարսից
Շիրի
զկնի
ինն
ամսոյ
մեռաւ,
եւ
թագաւորեաց
Արտաշիր
որդի
նորա
ամս
երկու.
եւ
զսա
եւս
սպան
Շահրպարզն,
եւ
ինքն
թագաւորեաց
կամակցութեամբ
Հերակլեայ.
եւ
զի
Ղարատօղանն
ժողովս
կուտեաց
ի
վերայ
նորա,
առաքեցաւ
նմա
զօր
յօգնականութիւն.
եւ
սպան
զնա։
Եւ
ամ
մի
կալեալ
զթագաւորութիւնն
Շահրպարզ
որ
նա
ինքն
է
Խոռիանէ,
եւ
սպանաւ.
եւ
առ
զթագաւորութիւնն
Պարամ
դուստր
Խոսրովու
սակաւ
աւուրս
եւ
մեռաւ։
Եւ
թագաւորեաց
Զարմանդուխտ
քոյր
նորա։
Եւ
զկնի
նորա
առին,
Շահրօրի
եւ
Դաբուրան,
Խոսրով,
Պերոզ,
Զրուանդուխտ,
Որմիզդ.
ընդ
ամենեսեան
ամս
երկու։
Իսկ
Հերակլ
յաւել
ի
չարիս
իւր,
եւ
առ
կին
զՄարտինէ
դուստր
եղբօր
իւրոյ
ի
ծերութեան
իւրում.
եւ
ծնաւ
ի
նմանէ
յԵրակլէ
որդի
անօրէնութեան։
Այլ
Մահմէտ
բռնացեալ
ի
վերայ
բազում
գաւառաց
եւ
քարոզեալ
կրօնս
ըստ
կամաց
իւրոց
եդեալ
օրէնս
կալեալ
զիշխանութիւնն
ամս
եւթն,
մեռաւ
եւ
փոխեաց
Բուբաքր
զնա
ամս
երկու.
եւ
ամիսս
եւթն։
Եւ
զկնի
նորա
Ոմար
էառ
զիշխանութիւնն
որ
էառ
զԲասրա
յասորի
իշխանէ.
եւ
առաքեաց
զօր
մեծ
ի
Պարսս.
եւ
գտին
զնոսա
ամբոխեալս,
զի
սպանեալ
էր
զՈրմիզդ
եւ
կամէր
թագաւորել
Աղտաճատ.
եւ
առին
բազում
գերի
եւ
աւար
ի
Պարսից.
եւ
դարձան
եւ
հարին
զզօրն
Յունաց
եւ
զզօրավար
նոցա
զՍարգիս.
եւ
զօրացան
ի
վերայ
Պարսից
եւ
Յունաց,
եւ
եղեն
իշխանութիւն
մեծ։
Իսկ
Հերակլ
ժողովեաց
զօրս
ընդդէմ
նոցա
եւ
առաքեաց
ի
վերայ
նոցա,
զԹէոդորիկէ
զեղբայր
իւր,
եդեալ
գլուխ
զօրացն,
որք
եկին
իջին
յԱնտաք
ի
գիւղն
որ
կոչի
Կուսիդ։
Եւ
կայր
անդ
սիւնակեաց
մի
Սիմէոն
անուն.
եւ
գնաց
առ
նա
Թէոդորիկէ
եւ
մեծամեծք
իւր
ընդ
նմա
խնդրել
աղօթս,
եւ
հարցանել
նովաւ
առ
Տէր.
եւ
նա
ասաց
ցնոսա
ուխտեցէք
ինձ
զի
ի
յաջողիլն
ձեզ
ի
Տեառնէ
անհետ
առնիցէք
զհակառակորդս
սուրբ
ժողովոյն
Քաղկեդոնի.
եւ
ասեն
երդնումք
քեզ
զի
արասցուք
զայդ.
եւ
զդոյն
պատուէր
ունիմք
ի
թագաւորէն.
եւ
ասէ
ցնոսա,
երթայք
աղօթիւք
սուրբ
ժողովոյն.
եւ
իբրեւ
գնացին
սրտմտութիւն
Տեառն
եղեւ
ի
վերայ
նոցա.
եւ
փախեան
առաջի
թշնամեացն,
եւ
մաշեցան
ի
սուր
սուսերի.
եւ
առան
ամենայն
պատրաստութիւնք
նոցա,
եւ
մազապուր
զերծաւ
Թէոդորիկէ
սեաւ
երեսօք
յԱստուծոյ
եւ
ի
մարդկանէ։
Իսկ
Հերակլ
դարձեալ
քաջալերեցաւ
յանձն
իւր,
եւ
հաւաքեաց
զօրս
եւ
ետ
ի
ձեռն
որդւոյն
Շահրպարզայ,
որ
կայր
առ
նմա
պատանդս
ի
հօրէն
տուեալ՝
անուամբ
հօրն
կոչեցեալ.
եւ
չոգաւ
եւթանասուն
հազարաւ,
եւ
կռուեցաւ
ընդ
Տաճիկսն
առ
գետովն
Դամասկոսի.
եւ
պարտեցաւ
դարձեալ
առաջի
նոցա.
եւ
փախեաւ
զօրն
Յունաց,
եւ
անկան
ի
նոցանէ
քառասուն
հազարք։
Եւ
Շահրպարզն
անկաւ
ի
Հեմս,
եւ
յղեաց
առ
նա
Ոմար,
զի
ուխտեսցէ
նմա
գալ
առ
նա,
եւ
առնուլ
զօրս
եւ
երթալ
ի
Պարսս,
եւ
դարձուցանել
առ
նա
զթագաւորութիւնն
Պարսից.
եւ
կոչեաց
զնա
առ
ինքն
ուխտիւ։
Եւ
քանզի
կային
առ
Ոմար
դստերք
Խոսրովու
ի
գերութեան,
ասացին
ցնա.
որդի
ապստամբի
է
եւ
երթայ
կորուսանէ
զզօրսդ,
եւ
թագաւորէ
ի
Պարսս
հակառակ
քեզ.
եւ
հաւատաց
նոցա
Ոմար,
եւ
սպան
զնա
կախաղանաւ
փայտի.
եւ
ինքն
առ
զԴամասկոս
եւ
նստաւ
ի
նմա.
եւ
առաքեաց
զՍադ
ամիրայն
ընդդէմ
Պարսից,
որ
եւ
չոգաւ
եւ
եհար
զբանակս
իւր
ի
վերայ
Քուփայ
քաղաքի։
Եւ
լուաւ
Աղտաճատ
թագաւորն
Պարսից,
եւ
եկն
ի
վերայ
նոցա
եւ
վանեցաւ
առաջի
Տաճկացն.
եւ
անկան
յոլովք
եւ
փախեան
սակաւք։
Եւ
ելին
անզէն
Արապիկքն
տրմուղ
երիվարօք
զհետ
նոցա.
եւ
կոտորէին
զսպառազինեալ
եւ
զյաղթազգեաց
Պարսիկքն։
Եւ
պատմեաց
արապ
մի,
եթէ
հալածէի
ես
ամիրայ
մի
սպառազինեալ,
եւ
եհար
ի
սիրտս
իմ
տասն
անգամ
նետիւ,
եւ
ոչ
կարաց
խոցել
զիս.
զի
նալակտուր
մի
կայր
ի
գրպանս
իմ ,
եւ
ի
վերայ
այնր
դիպէր
միշտ
նետն.
եւ
ամիրայն
զարմացեալ
լինէր
զի
ոչ
կարէր
խոցել
կորովի
գրկօք
զմարդ
մերկ.
վասն
որոյ
ետես
առաջի
իւր
բահ
մի
ցցեալ
ի
կոթոյն
յեզր
նորոռոգ
արտի.
եւ
եհար
զնա
եւ
անց
նետն
թափ
ընդ
երկաթն
եւ
ցցեցաւ
ի
գետինն.
եւ
վաղվաղակի
անկաւ
յերիվարէն,
եւ
եխուբ
(խբեաց
)
զաչս
իւր.
եւ
սպանի
զնա
սրով
իւրով։
Քանզի
իմացաք
երկոքեանս
եթէ
բարկութիւն
Տեառն
հասեալ
է
ի
վերայ
նոցա։
Յաւուրն
յայնոսիկ
ժողովեցան
բազմութիւն
քրիստոնէից
ի
վանս
սրբոյն
Սիմէոնի
կատարել
տօն
վկայիցն.
եւ
իմացան
Տաճիկքն
եւ
երթեալ
կոտորեցին
զնոսա
եւ
գայթակղեցան
բազումք.
զի
ոչ
փրկեաց
զնոսա
Տէր.
եւ
զայս
ոչ
իմացան
զի
սահման
առաջնոց
տօնողացն
բարձաւ.
որք
պահօք
եւ
արտասուօք
եւ
հաւատովք
կատարէին.
եւ
այժմ
լուծութեամբ
ուտելով
եւ
արբեցութեամբ
տօնս
անուանեն,
որ
չէ
հաճոյ
Աստուծոյ.
այլ
ի
մեղս
եւ
ի
դատապարտութիւն
անձանց։
Յետ
այսորիկ
դարձեալ
եկն
Աղտաճատ
թագաւորն
Պարսից
ի
վերայ
Տաճկաց
առ
Տիգրիս
գետով։
Եւ
յորժամ
տեսին
զբազմութիւն
նոցա,
քակեցին
զկամուրջ
գետոյն։
Եւ
ասեն
Տաճիկքն
եկայք
անցցուք
ընդ
գետս
եւ
գնասցուք
առ
նոսա,
զի
այն
որ
օգնեաց
մեզ
ի
ցամաքի,
զնոյն
կարող
է
եւ
ի
ջուրս.
եւ
զայս
ասացեալ
թափեցան
ի
գետն
եւ
անցին.
եւ
մի
ի
նոցանէ
ոչ
վնասեցաւ.
եւ
հարին
զՊարսիկքն
եւ
հալածեցին.
եւ
չորիցս
անգամ
կռուեալ
Աղտաճատ
ընդ
Տաճիկսն,
հարաւ
ի
նոցանէ։
Եւ
ապա
գիտացեալ
եթէ
եկեալ
է
կատարած
նոցա
փախեաւ
ի
Սիկիստան
յերկիրն
Մարագանի
ի
սահմանս
Թուրքաց.
եւ
եկաց
անդ
ամս
հինգ,
սպանաւ
ի
Թուրքաց։
Եւ
այսու
օրինակաւ
բարձաւ
գոռ
թագաւորութիւնն
Պարսից,
որ
կոչի
Սասանայ,
տեւեալ
ամս
չորեք
հարիւր
տասն
եւթն.
եւ
առին
Տաճիկքն
զթագաւորութիւնն
Պարսից։
Եւ
գնաց
Ոմար
յԵգիպտոս.
եւ
եկն
ընդ
առաջ
նորա
եպիսկոպոսն
Կորայ
եւ
խոստացաւ
տալ
նմա
յամի
երկու
հազար
դահեկան,
զի
մի՛
մտցէ
նա
յԵգիպտոս.
եւ
հաւանեցաւ
Ոմար,
եւ
դարձաւ։
Եւ
լուաւ
Հերակլ
զԿորային.
եւ
առաքեաց
ոստիկան
Եգիպտոսի
զՄանուէլ
հայկազնի
եւ
արտաքսեաց
զԿորա.
եւ
յորժամ
եկին
հարկառուքն,
ասէ
Մանուէլ.
ոչ
ունիմ
ես
փիլոն
եթէ
տաց
քեզ
ոսկի.
այլ
թուրս՝
զոր
տամ
քեզ։
Եւ
լուեալ
Ոմարայ
չոգաւ
յԵգիպտոս
եւ
առ
զնա.
եւ
դարձաւ
եկն
յԵրուսաղէմ։
Եւ
իբրեւ
ետես
Սոփրոնիոս
եպիսկոպոսն
Երուսաղեմի
զՈմար
խամ
եւ
հին
հանդերձիւ
եւ
հին
մուշտակով
ի
մորթոց
մաքեաց,
եբեր
առաջի
նորա
պատուական
հանդերձս,
զի
զգեցցի.
եւ
աղաչէր
եւս.
եւ
ասէ
(Ոմարն
)
ցնա.
ետ
ինձ
Աստուած
զգանձս
Պարսից
ի
Տիսբոն
զՅունացն,
զԴամասկեայն,
եւ
զԵգիպտոսին,
եւ
այլս
բազումս.
եւ
ես
ոչ
փոխեցի
զհանդերձս
աղքատութեան
իմոյ.
զի
մի՛
գուցէ
մոռանամ
զիս
թէ
ո՞վ
իցեմ.
եւ
ոչ
զայդ
առից
եւ
ծածկեցից
զաղքատութիւն
իմ.
եւ
պատուեաց
զեպիսկոպոսն,
եւ
ետ
զաշխարհն
ի
ձեռս
նորա.
եւ
հրամայեաց
նմա
ի
տեղի
տաճարին
շինել
մզկիթ։
Եւ
գնաց
Ոմար
յԱսորիս։
Իսկ
զօրագլուխն
Յովհաննէս,
որ
կայր
յՈւռհայ,
եկն
առ
Ոմար
ի
Կնշրի,
եւ
ետ
նմա
հարիւր
հազար
դահեկան
հարկս
տարւոյ
միոյ.
զի
մի՛
մտցէ
նա
ի
Միջագետս
յարեւելից
կողմանէ.
զոր
լուեալ
Հերակլեայ
ցասեաւ
եւ
կալաւ
զՅովհաննէս.
եւ
ետ
ի
կապանս.
քանզի
Աստուած
որ
կամէր
եղծանել
զնա,
ետ
նմա
հպարտ
եւ
դառն
միտս։
Վասն
որոյ
ի
գալ
տարւոյն
եկին
առին
զՄիջագետս
եւ
տիրեցին։
Իսկ
Ուռհայ
քաղաք
իմաստութեամբ
իւրով
եհան
զօրսն
Յունաց
որ
անդ
կային.
եւ
գնացին
խաղաղութեամբ.
եւ
եդ
Ոմար
գլխահարկս
քրիստոնէից
որ
էին
ընդ
իշխանութեամբ
նորա։
Իսկ
զԹմլուզն
եւ
զՏարայ
կոտորեաց
Ոմար,
զի
բռնացան
ընդդէմ
նորա.
յորում
ամի
մեռաւ
Հերակլ
թագաւորեալ
ամս
վեց։
Սա
եթող
երիս
որդիս
զԿոստանդիանոս՝
որ
թագաւորեաց
ամս
չորս.
զոր
եսպան
դեղով
Մարտիանէ
կինն
Հերակլեայ,
եւ
թագաւորեցոյց
զիւր
որդին
զԵրակլեակ.
զոր
իշխանքն
սպանին։
Եւ
երկրորդն
Երակլիս
զոր
ոչ
եդին
զսա
թագաւոր
իբր
զծնունդ
չար
խառնակութեան.
այլ
զԿոստաս
զորդին
Կոստանդիանոսի
զթոռն
Հերակլի։
Իսկ
Ոմար
աղաչեցեալ
ի
ծառայէ
միոջէ
առնել
նմա
դատաստան,
եւ
նա
յերկարէր
զիրն.
եւ
ոխացեալ
ծառայն
սպան
զնա
դանակաւ
խոցեալ
զնա
ի
կուշտն,
յորժամ
առանձնացեալ
կայր
յաղօթս.
որ
իշխեաց
ամս
տասն
եւ
երկու։
Եւ
ետուն
զպատիւ
նորա
Ութմանայ.
որ
էր
այր
ագահ
եւ
խակ,
եւ
անցանէր
զսահմանաւ
առաջնոցն.
եւ
սպառնացան
նմա՝
եթէ
ոչ
կացցէ
ի
չափու։
Եւ
եդին
գլուխ
զօրացն
զՄաւին՝
որոյ
առեալ
զզօրսն
չոգաւ
ի
Կեսարիա
եւ
արար
ընդ
հարկաւ։
Եւ
անտի
յարուցեալ
գնաց
յԱմասիա.
եւ
առեալ
աւար
բազում,
դարձաւ
ի
Կիւլիկիայ.
եւ
հնազանդեաց
զնա։
Եւ
թագաւորն
Կոստաս
բաժանեաց
զզօրսն
յերկուս.
զբաժինն
առաջին
ետ
ի
ձեռս
Վաղինեայ՝
որ
չոգաւ
ի
Կիւլիկիա.
եւ
հալածեցաւ
ի
Տաճկաց.
եւ
զբաժինն
երկրորդ
ետ
ի
ձեռն
Դաւթի
հայկազնոյ,
որ
չոգաւ
զվերին
կողմամբն,
եւ
հալածեաց
զՀագարացիսն
ի
Կապպադովկիայ։
Բայց
զօրն
Յունաց
առնէին
պղծագործութիւնս
ընդ
կանայս
քրիստոնէիցն
յերեսս
արանց
իւրեանց,
եւ
յափշտակէին
զկարասիս
նոցա.
զոր
իբրեւ
լուաւ
Դաւիթ՝
սաստեաց
նոցա
եւ
ասէ.
այդ
մատնեաց
զՔրիստոնեայս,
զի
ոչինչ
է
խտիր
ընդ
անհաւատսն
եւ
ընդ
հաւատացեալս
ի
գործս
աղտեղութեան.
եւ
առեալ
զզօրսն
դարձաւ
ի
Կոստանդնուպօլիս.
եւ
այլ
ոչ
կամէր
առաջնորդել
այնպիսեացն։
Իսկ
Մաւի
ետ
ածել
յԵգիպտոսէ
նաւս
հազար
եւթն
հարիւր.
եւ
ել
նոքօք
ի
Կիպրոս
կղզի,
եւ
խնդրեաց
հնազանդութիւն
եւ
հարկ.
զի
խնայեսցէ
ի
նոսա։
Իսկ
նոքա
ամրացան
ի
քաղաքս,
եւ
արարին
ընդդէմ
պատասխանի.
եւ
սուրն
Հագարու
զարթեաւ
ի
վերայ
նոցա.
եւ
եղեն
քաղաքք
նոցա
ամուրք
գերեզմանք
նոցա.
առին
եւ
զքաղաքն
Կոստանդեայ
ուր
ամենայն
գանձ
կղզւոյն
կայր.
եւ
արանցն
ոչ
գոյր
թիւ
զոր
կոտորեցին
զնոսա,
եւ
կորուսին
իսպառ.
եւ
արարին
պղծութիւն
ի
սուրբ
կաթուղիկէն
մեծ
ի
շինեալն
Եպիփանայ
սրբոյ.
զի
ոչ
գտին
զեդեալ
կանոնքն
Եպիփանու
ի
նմա
վասն
հաւատոյ
եւ
գործոյ .
եւ
լցաւ
Մաւի
աւարաւ
անչափիւք
եւ
դարձաւ։
Եւ
տուեալ
մասն
եգիպտականացն
յուղարկեաց
զնոսա
ի
տեղիս
իւրեանց։
Զայսու
ժամանակօք
գրեաց
պատրիարքն
Ասորւոց
ուղղափառաց
սուրբն
Աթանաս
առ
պատուական
Կաթուղիկոսն
Հայոց
զայս
օրինակ։
ՙՀօր
իմոյ
եւ
Տեառն
Քրիստափորի
ի
Տէր
խնդալ։
ՙԼուայ
եթէ
անմտութիւնն
Եզրի
ոչ
եղեւ
հաճոյ
սրբութեանդ
քո,
եւ
փառաւորեցի
զՔրիստոս
Աստուած,
եւ
զշնորհս
նորա
առ
քեզ։
Յիշեցուցից
քեզ
հայրապետ
պարկեշտ
բան
ինչ
զոր
գտի
գրեալ
սրբոյն
Մարութայի
ազգակցին
ձերոյ.
եթէ
Բարսումայ
ապականիչն
յաշակերտաց
անտի
Նեստորի
էր ,
եւ
յորժամ
եղեւ
սուրբ
ժողովն
յԵփեսոս
նա
կայր
ի
յՈւռհայ.
եւ
ի
Պարսս
կաթուղիկոս
էր
Պաւի
ձեռնադրեալն
ի
Հայոց։
Գնացին
նմա
խնդրակք
երիցունք
վանից
երկուք։
Նոյնպէս
եւ
զԲարսումայ
կոչեցին
ի
ձեռն
առն
միոյ։
Իսկ
Բարսումայ
արար
պատասխանի
թէ
ես
ընդ
ձեռամբ
Պաւեայ
կամ։
Եթէ
նա
գայ
եւ
ես
գամ։
Իսկ
Պաւի
անատակ
եղեալ
ոչ
եկն.
այլ
գրեաց
թուղթ
ի
ժողովն,
եւ
ասաց.
մեք
ընդ
իշխանութեամբ
անօրինաց
կամք
եւ
չար
տերանց,
եւ
չեմք
ի
կամս
մեր.
վասն
որոյ
երկնչիմք
եթէ
կարծեն
զմեզ
բանաբերս
այդր
եկեալք
ի
Պարսից.
եւ
սուրն
սպանող
հարցն
մերոց
եւ
ոչ
ի
մեզ
խնայեսցէ
եւ
ոչ
ի
հէտս
մեր.
այլ
զոր
ինչ
եւ
Հոգին
սուրբ
խօսեսցի
առ
ձեզ,
տուք
առ
իս
բերել,
եւ
հաւանիմ։
Եւ
զարսն
որ
գնացին
առ
նա
սիրով
դարձոյց.
եւ
զթուղթն
ոչ
ետ
ի
ձեռս
նոցա
զի
մի
վնասեսցեն.
այլ
ընտրեաց
արս
երկու
յիւրոցն,
եւ
այլափոխեաց
զնոսա
եւ
առաքեաց
թղթովն.
զի
եւ
նոքա
եւ
գիրն
լցցեն
զտեղի
նորա։
ՙԻսկ
նոքա
եկին
ի
Մծբին
եւ
գտին
զԲարսումա
անդ
խոյս
տուեալ
ի
կոչողացն
յԵփեսոս.
եւ
հարցեալ
զնոսա
Բարսումայ,
եւ
ուսեալ
զիրն,
խնդրեաց
թուղթն
եւ
ասաց.
գնացէք
ի
տեղիս
ձեր,
զի
մի
լրտեսս
կարծեսցեն
զձեզ
եւ
սպանցեն.
եւ
ես
երթամ
եւ
տանիմ
զթուղթս.
եւ
նոքա
դարձան
պարզամտութեամբ։
ՙԻսկ
օձն
խորամանգ
յորժամ
լուաւ
եթէ
նզովեցին
զՆեստոր,
եւ
աքսորեցին,
խոցեցաւ
խստագոյնս.
եւ
չոգաւ
առ
Պարսից
թագաւորն
եւ
ասէ
ցնա.
այր
մի
էր
ի
Կոստանդնուպօլիս
Նեստոր
անուն՝
որ
միշտ
զբարիս
խորհէր
Պարսից
եւ
արգելոյր
զՅոյնս,
եւ
զՀռովմայեցիս
ասպատակել
ի
Պարսս.
եւ
լսէին
նմա
զի
առաջնորդ
էր
եկեղեցւոյ.
կամեցաւ
եւ
կրօնս
ինչ
մուծանել
յեկեղեցի՝
որ
չէ
կարի
հեռի
ի
Պարսից.
եւ
վասն
այնորիկ
քսեցին
զնա
թագաւորքն,
եւ
աքսորեցին.
եւ
զեդեալ
սահման
նորին
նզովեցին.
եւ
արդ
հրամայեա
ինձ
հաստատել
ի
քրիստոնեայս
զկանոն
բարեկամին
Պարսից.
եւ
որք
ոչ
հաւանին
կողոպտել
յընչից
եւ
լնուլ
զգանձս
քո.
եւ
ոչ
գիտես
եթէ
կաթուղիկոսս
այս
լրտես
է
եկեալ
առ
ձեզ
Հայոց
եւ
Հոռոմոց.
եւ
ահա
թուղթս՝
որ
գրեալ
է
զքեզ
անօրէն
եւ
չար
եւ
արիւնահեղ
(անուանէ)։
Եւ
հաւատաց
նմա
թագաւորն.
եւ
ետ
զՊաւի
ի
ձեռս
նորա
եւ
զամենայն
քրիստոնեայս
որ
ընդ
իշխանութեամբ
Պարսից.
եւ
ետ
զօրս
որչափ
եւ
կամիցի.
եւ
չոգաւ
առ
Պաւի։
ՙԵւ
ասէ
ցնա
ապաքէն
լուար
զհաւատն
Նեստորի
դու,
եւ
ասէ.
լուայ
զի
նզովեցին
զնա .
զի
ոչ
պահեաց
զաւանդ
սուրբ
առաքելոցն.
եւ
եղիցի
նզովեալ։
Եւ
բարկացեալ
կատաղին
այն
եհատ
զլեզու
նորա,
եւ
առաքեաց
առ
թագաւորն
եւ
ասէ.
հայհոյեաց
զքեզ.
եւ
նա
ասաց
կտրեա
եւ
զգլուխն։
Եւ
արար
այնպէս.
եւ
չոգաւ
ի
Բաղտատ
եւ
սերմանեաց
անդ
զՆեստորին.
եւ
գնաց
ի
Նինուէ.
եւ
ըմբռնեաց
զարհեպիսկոպոսն
Մարտիրոս,
եւ
երկոտասան
եպիսկոպոս
ընդ
նմա
եւ
երիցունս
իննսուն,
եւ
ասէ
ցնոսա.
այլ
ինչ
ոչ
խնդրեմ
ի
ձէնջ.
հաղորդեցէ՛ք
դուք
զիս.
կամ
հաղորդեցարուք
յինէն։
ՙԻսկ
նոքա
ասեն
ոչ
տամք
զսրբութիւն
շանց,
եւ
ոչ
առնումք
զսրբութիւն
ի
շանէ.
եւ
սրտմտեալ
սպան
զերիցունսն.
եւ
զեպիսկոպոսունսն
բերեալ
ի
Մծբին
եդ
ի
բանտի
ի
տան
Հրէի
միոյ.
եւ
հանեալ
անտի
ետ
քարկոծել
զօրացն,
եւ
զմարմինսն
կախեաց
զփայտից.
եւ
երեւեցաւ
ի
վերայ
նոցա
նշան
երկնաւոր
փառաց.
եւ
հաւատաց
Հրեայն
ի
Քրիստոս
ըստ
կրօնից
սպանելոցն,
եւ
մկրտեցաւ։
ՙԻսկ
վնասակարն
այն
գնաց
եմուտ
յեզր
Հայոց
եւ
առաքեցին
հալածեցին
զնա
եւ
զզօրսն
որ
ընդ
նմա.
եւ
գրեցին
սպառնալիս,
որ
եթէ
կրկնեն
զգալն
հրով
մաշին։
ՙԻսկ
պիղծն
այն
գրեաց
առ
թագաւորն
եւ
ասաց.
ապստամբեցին
Հայք
ի
քէն,
եւ
զայրացոյց.
զնա
եւ
գրեաց
թագաւորն
առ
Հայս
զի
երթիցեն
արասցեն
պատասխանի
վասն
իրացն
թագաւորն
Հայոց
եւ
Կաթուղիկոսն։
Եւ
պատասխանեցին
Հայք
Պարսից՝
եւ
ասեն.
վասն
հաւատոց
մեք
քեզ
ինչ
ոչ
պարտիմք.
աւադիկ
առաքեցաք
զգիր
երդմանդ
քո.
յորում
գրեալ
է.
եթէ
Հայք
յորժամ
գան
առ
մեզ
ի
գնալն
մեր
ի
վերայ
թշնամեաց
մերոց,
եկեսցեն
խաչիւք
իւրեանց
եւ
քահանայիւք
եւ
օրինաւոր
կարգօք
հարցն
իւրեանց։
Արդ
եթէ
ոչ
ես
դու
ի
բանս
քո,
ազատ
եմք
եւ
մեք
յերդմանէ
մերմէ.
եւ
ոչ
գամք
առ
քեզ
վասն
այդր
բանի.
եւ
ոչ
դարձցի
առ
քեզ
Բարսումայ
եւ
որք
ընդ
նմա,
եթէ
գան
առ
մեզ։
ՙԵւ
այսու
օրինակաւ
սուրն
սատանայի
եւ
երկրորդ
ջրհեղեղն
աշխարհի
ոչ
եմուտ
ի
Հայս.
այլ
դարձաւ
ի
վերայ
Ասորոց.
յերիս
տեղիս
արար
ժողով՝
հակառակ
երից
սուրբ
ժողովոցն
ի
Կատիսբոն
ի
Գադրի
ի
Գրօմիա.
եւ
գրեաց
կանոնս
զՆեստորին
միտս,
եւ
բռնադատէր
դաւանել
զայն.
եւ
զոչ
հաւանեալսն
կողոպտէր,
հալածէր.
եւ
զբազումս
սպանանէր
անողորմաբար.
որոց
թիւ
եկեղեցականացն
սպանելոց
ընդ
եպիսկոպոս
եւ
ընդ
քահանայ
եւ
ընդ
սարկաւագ
եւթն
հազար
ութ
հարիւր։
Իսկ
աշխարհականաց՝
թիւ
ոչ
գոյր.
զայսպիսի
աղէտս
զոր
կրեաց
Ասորեստան
գրեաց
սուրբն
Մարութայ,
յորմէ
դուք
ապրեցարուք
շնոհօքն
Քրիստոսի։
ՙԵւ
արդ
աշխարհդ
Պարսից
եւ
կողմանքդ
Նինուէի
որ
ընդ
իմով
իշխանութեամբս
է
աթոռոյս
Անտիոքայ.
եւ
ես
ի
բազումս
վտանգից
միջի
կալով,
ոչ
ժամանեմ
խնամել
զմնացեալ
ուղղափառսդ,
զորս
յանձն
առնեմ
սրբութեանդ
ձերում
հոգալ
ցաւակցաբար.
եւ
առաքել
քարոզս
եւ
բժիշկս
ուր
մանաւանդ
յաճախեաց
հիւանդութիւնն .
եւ
ըստ
պատշաճի
ձեռանդրէք
նոցա
հովիւս
եւ
տայք
նոցա
օգնութիւն
եղբարց
մերովք
աղաչանօք.
ողջունեմք
զամենայն
աթոռակիցս
ձեր
մերովք
աթոռակցովքս
ի
Քրիստոս
Յիսուս
Աստուած
մեր
յաւիտեան՚։
Այլ
մեք
անդրէն
դարձցուք
ի
յոճ
կարգին
մերոյ
զոր
թողաքն։
Արդ
ի
յինն
հարիւր
վաթսուն
եւ
հինգ
թուին
Ասորոց,
եւ
Հայոց
իննսուն
եւ
վեց՝
գնաց
Բլղուր
զօրագլուխն
Տաճկաց
ի
Կիպրոս
եւ
յատակեաց
քակեաց
ծակախիլ
արար
զամենայն
կղզին.
եւ
զմնացեալսն
անդ
ի
Մաւեայ
եւ
զայլսն
եւս
ժողովեալսն
ընդ
հարկաւ
արարեալ ,
դարձաւ։
Իսկ
Մաւի
չոգաւ
յՌոդոն
կղզի
եւ
առ
զնա
եւ
աւերեաց.
եւ
տեսեալ
անդ
զպատկերն
պղնձի՝
որ
մի
էր
յեւթն
հրաշիցն՝
շրջեալ
պարանօք
շատ
աւուրբք
ճգնեալ
եւ
հազիւ
կարացեալ.
եւ
գտաւ
չափ
երկայնութեանն
հարիւր
եւթն
ոտն.
եւ
վառեալ
ի
ներքոյ
նորա
հուր՝
քակեցան
շամփուրքն.
եւ
գնեաց
զնա
Հրեայ
մի
ի
Հեմսայ.
եւ
կապեաց
ի
նմանէ
բեռինս
երեք
հազար.
եւ
տարաւ
ի
տուն
իւր։
Եւ
առ
Մաւի
զՄարուդ
կղզի,
եւ
զԿըւէ.
եւ
դարձաւ։
