Պատմութիւն Հայոց

Այս քաղաքս՝ իբրեւ ետես, զոր ինչ գործեաց թաթարն ընդ բնակիչսն Անւոյ, փութացաւ եւ աճապարեալ տարաւ զբանալի քաղաքին ընդ առաջ նոցա, զի թերեւս խնայեսցեն ի նոսա։ Իսկ նոքա, քանզի խանձեալ էին աւարաւ եւ ոչ յումեքէ ունէին երկիւղ, զնոյն անցս եւ ընդ նոսա անցուցին, որպէս ընդ Անի, յափշտակութեամբ ընչից եւ ստացուածոց, եւ կոտորմամբ բնակչացն, եւ աւերմամբ քաղաքին՝ անզարդացուցեալ զվայելչութիւն նորա եւ գերի վարեալ զբնակիչս նորա։ Եւ սակաւ սինլքորս թողեալ՝ գնացին ի բաց, զոր յետոյ եկեալ զօրք սուլտանին հոռոմոց՝ զզերծեալսն ի թաթարէն վատնեցին ի գերութիւն եւ ի սուր անողորմաբար. ըստ գրեցելումն, թէ՝ «Ահ, գուբ եւ որոգայթ ի վերայ ձեր, բնակիչք երկրի, որ փախիցէ յահէն, անկցի ի գուբն, եւ որ ելանիցէ ի գբէն՝ ըմբռնեսցի յորոգայթնե <Ես. ԻԴ 17-18>, եւ որ փախիցէ յայնմանէ՝ «Հարցէ զնա օձե <Ժող. Ժ 8>։ Այսպէս եղեւ տառապեալ բնակչացն Կարուց։

Նոյն զօրքն առին եւ զքաղաքն սուրբ Մարի, զոր սակաւ ամօք յառաջ առեալ էր զնա ի տաճկաց Շահնշահի եւ Աւագին. եւ դեռ եւս կարկատեալ էին, յանկարծակի եհաս ի վերայ նոցա մի ոմն յաւագաց զօրօք բազմօք, որում անուն էր Ղարա Բահատուր, եւ վաղվաղակի առ զնա, եւ զոր ինչ եգիտ ի նմա՝ յափշտակեաց։

Եւ իբրեւ այս այսպէս գործեցաւ ընդ աշխարհս ամենայն, ապա հրաման ետուն մնացորդացն, որ ապրեալ էին ի սրոյ անտի եւ ի գերութենէ, գնալ յիւրաքանչիւր տեղիս՝ ի գիւղս եւ ի քաղաքս, եւ շինել յիւրեանց անուն, եւ ծառայել նոցա։ Եւ սկսաւ երկիրն առ սակաւ սակաւ զշինութիւն առնուլ։

Բայց աստուած որպէս սովոր է ի ժամանակի բարկութեան զողորմութիւն յիշել, զոր եւ աստ արար, զի «Ոչ ըստ մեղաց մերոց արար մեզ եւ ոչ ըստ անօրէնութեան մերում հատոյց մեզե <Սաղ. ՃԲ 10>, զի ժամանակն ամառնային էր, յորում ասպատակեցին նոքա ի մեզ, վաստակն չեւ եւս էր հնձեալ կամ ժողովեալ ի շտեմարանս. եւ նոքա՝ եկեալ ուղտօք եւ անասնովք, կերան եւ կոխեցին զամենայնն։ Իսկ մերձ յեղանակն ձմեռնային՝ իբրեւ գնացին նոքա ի դաշտն, որ կոչի Մուղան, յաշխարհն Աղուանից, քանզի անդ կային զձմեռնային ժամանակն, եւ ապա գարունն սփռէին ընդ կողմանս կողմանս. մարդիկն, որ մնացին ի սրոյ անտի, մերկք էին եւ առանց կերակրոյ, ի հասկից անտի անկելոց եւ կոխելոց լնուին զպէտս իւրեանց. եւ ձմեռն ոչ ցուրտ եղեւ սաստիկ, որպէս յայլ ժամանակսն, այլ կակուղ եւ ըստ միտս։ Եւ զի ոչ ունէին եզինք՝ որ գործէին զերկիր, եւ ոչ սերմանք՝ զոր ցանէին, ի գալ գարնանւոյն ի հրամանէ աստուծոյ երկիրն բուսոյց ինքնեակս, որ բաւական էր լնուլ զպէտս մարդկան. այլ եւ ընդ ամենայն կողմանս լիութիւն եղեւ հացի, որով ապրէին փախուցեալքն ի տեղիս։ Այլ եւ անողորմ ազգն վրաց բազում գութս եւ խնամս ցուցանէին երթելոցն առ նոսա պանդխտանալ։ Եւ այսպէս ողորմածն աստուած մխիթարեաց զվշտագնեալսն։