Նուագք

ՄԱՂԹՈՒՆԻ

ԱՄԱՆՈՐԱԲԵՐ 

ԱՌ ՀՈԳԵՒՈՐ ՏԷՐ 

Ընդ ծով դարուց յալիս ամաց
Յաւերժ ովկիան՝
Ի զաղփաղփուն տախտակ կենաց
Վարիմք միաբան
Նաւուս փոքու՝ դու Հայր՝ հորդես
Շաւիղ անխոտոր,
Ընդ թուխ կոհակըս՝ լուսատես
Բանալով հուն խոր
Մեք ի կողիցն յառեալք ընդ ծով
Սահուն եւ անդարձ,
Տեսանեմք կոյտ ահեղ փրփրով
Նաւուս դիմադարձ:
Այլ չերկընչիմք ի կոհակէն
Որ գայ յամերամ
Աստղըն ծովուց՝ հողմն յիւր գահէն
Շընչէ բարեկամ։
Ծաղկապըսակ նաւուս բերկրեաց -
Նաւուղիղըդ վարժ,
Քեզ դիւրեսցէ կախ ըզքեղեաց
Տաւիղս հոգեշարժ։

 

1840 

ԱՌ ՆՈՐԸՆԾԱՅ՝ 

Մանկունս սքեմառուս

 

Ի պուրակաց հեռաւորաց հիւրք մատաղ
Ցոփինաթիռ խառնեալ յարփւոյն շամանդաղ
Ընդ կոհակ թեթեւ
Զուգեալ թեւ ի թեւ,
Ի սուրբ թիրախ սուրակնագոյն բբօք պիշ
Իբրեւ փըքինք ի կուռ բազկաց երկնանիշ՝
Թափ յոլորտս ի խոր
Դիմեն անխոտոր։
Մօրն Հոգեծին սոքա թռուցեալ գան ի ձօն
Յոտսըն մաքուր խոնջ անկանին հաւք զգօն,
Ի սուրբ ջերեալ հուր
Թօթափեն զփետուր։
Այլ ընդէ՞ր թեւք նկարէն գունին տխրերանգ.
— Զի թառ զուգիս որ այսքան բարձր են խոյանք՝
Սեաւն Է կիպարի
Յոր Յիսուս փարի։
Ո՜հ, ոստ դորին դարեալ հանէք ինձ մրմունջ,
Մինչ առ բընովն ես կորացեալ անշըշունջ՝
Ածից սիրաբար
Ըզնուաղս իմ քընար։

1840

ԱՌ ՆՈՐԸՆԾԱՅ ՎԱՆԱԿԱՆ 

Ընդ ո՞ր ելեալ ես Պօղէ,
Ձայն ծանօթիդ տուր աղէ
Հի՞մ զընկերաց քոց դասակ
Լըքեալ ի տիս դեռհասակ՝
Մեծագունից քան ըզքեզ
Մըտեր քաջացն յասպարէզ:
Միթէ ժողովքն այն սըրբոց
Զքեզ կարդացին յերկնից ծոց:
Ո՜հ, շնորհք փրկչին՝ որ այսպէս
Զմանկունս կոչէ ի հանդէս.
Այլ շնորհք կըրկին եւ արդար
Զի հանդիսին մարտյարդար
Խաչիւն իւրով ինքն Յիսուս
Հորդէ շաւիղ՝ կեանք մեր յուս,
Եւ որոց զհետ ընթանան
Երանաւէտըն խոստման,
Դընէ հանդէպ պէսպէս կիրս
Ի քաջութեան սուրբ գըրգիռս,
Եւ յաղթողաց բընաւին
Սփռէ զպըսակս երկնային։
Ահա գնացեալ աստուստ արդ
Ելեր ի գործ եւ ի մարտ.
Իբրեւ ըզտունկ կամ ծաղիկ
Որ կարծի, դաշտն ընկեցիկ,
Ցորչափ անդէն տատանի՝
Թէպէտ եւ շատ գեղանի,
Ոչ ակն ուրուք շեղ՝ ի նա
Անուլ հեշտիւ վայր մի զկայ,
Եւ ոչ ձեռօք ինչ ուրուք
Անփոյթքն ուղղին անդր առուք.
Իսկ թէ յանկարծ ինչ ազդումն
Կամ բաղդ շնորհաց անպատումն
Ի մայրենին հղոյ զնա
Կանգնէ ի վայր գերակայ,
Շարժեն անցորդք անդր աչկունս,
Քննել ծաղկունս եւ բուրմունս:
Այսպէս որ ցարդ անխըտիր
Յաշխարհակցաց դաս կայիր,
Քեզ եւ նոցա հաւասար
Յաչաց ճաճանչ մի լոկ գայր,
Իսկ մինչ զատար ի բարձու
Մենաստանիդ երկնաչու,
Բոլոր տեսոյ դու նպատակ
Եղեր առ մարդ եւ հրեշտակ։
Այլ քեզ եղուկ եւ աւաղ
Թղ մանկական իբր ի խաղ,
Կամ ի շըրջուն ինչ հրապոյր՝
Ելեալ գնացեր անդր յահուր
Զի ոչ ձըգէ տունկ արմատ
Թէ ոչ խնամէ շնորհաց կաթ,
Մերժեալ յերկրէն զոր թողեր,
Անընդունակ ուր գնացեր՝
Իբրեւ ըզխոտն ի դաշտի
Ում պատահեաց գերանդի,
Վերայ ծըղիդ ցամաքիս
Յոտընկելեացդ անկանիս։
Բայց երանի՜ քեզ, եւ բիւր,
Ում եւ վկայէ սըրտիս դիւր,
Եթէ նոյն ինքն ըզքեզ շնորհ,
Յայդ ամբարձ գայ երկնաւոր.
Սակայն չեն փառք ինչ կըրել
Եւ նըշանակ ոսկեթել,
Թէ մարտընչել ինչ նոքօք
Կամ՝ վայելել չունի ոք։
Խաղաղութիւն է արդ շուրջ,
Երեսք ծիծաղ քան թէ լուրջ,
Սիրտ քո հանդարտ եւ ուրախ,
Ուստեք հայիս չիք զըմբաղ
Այլ մի ասեր ի սըրտիդ,
Թէ ի հաղբից քո վարմիդ
Աշխարհ, թռուցեալ եմ թռչուն,
Եւ անկասկած ունիմ` տուն.
Է արդարեւ իսկ ըստոյգ
Զի չէ ոսոխն այն ջատուկ,
Արկեալ բոլոր զվայրն ի ցանց
Որպէս զաշխարհ չիւրըն գանձ
Այլ, ո՜հ, են են եւ անդ քեզ
Ոստեղք ըղձից ծածկապէս,
Յոր բազումք սիրտք անըզգոյշ
Իբրեւ ի բարձ ինչ քընքոյշ
Ասեն վայրիկ մի նըստիք,
Ապա քաջիկ թըռանիմք։
Ա՜յ հէգք, մինչ թեւք ձեր պարզին
Նոր չարաչար պատատին։
Յայնժամ ի զուր ի տատան
Տայք դուք թեւացդ եւ տըտան.
Կամ ուժաթափ յօդս ի կախ
Մեռելոտի կայք կըմախ,

Կամ թէ մնացուած ինչ ուժոյ
Հասեալ օճան ի հոգւոյ՝
Թեւակապուտ եւ գըծուծ՝
Հազիւ լիջիք անձնապուրծ։
Մի եւ այսու ինչ կարծեր,
Յամէն վտանգէ զերծանել:
Անդ ոչ սակաւ լարեալ կան
Քեզ եւ ծուղակք եւ դարան,
Հետաքրքիր բնութեան չարք
Անբըռնազբօս մեր պատճառք,
Յոր մատուցեալ իբր ի զնին`
Ի կիրս ւ ի գործ մարդկային,
Ի նոյն ապա շաղին սիրտք
Թէ ոչ երագ փախչին միտք։
Դարձեալ եւ յօդս են բազայք՝
Անգեղք արծուիք սուրակնեայք,
Բարձրացելոց մըտաց դէտ.
Զորովք ածեն ահափետ,
Յանկարծ կալեալ ի խաւար
Ծածկեն զհըպարտն օդապար։
Եւ աստ դարձեալ երկրաքարշ
Ի մարդ գիճին եւ ի գարշ՝
Ի հեշտախառըն բաժակ
Թէ տաս ըզքիմն ի ճաշակ,
Ո՜հ, հարկանիս ի սիրոյ
Ապականեալ կենցաղոյ,
Որպէս թռչուն որ ի քաղց
Ճարակեցաւ դառն ի գաղձ
Մոռա՛ դու զմեղր աշխարհի
Զի ջուր փրկչիդ քաղցրասցի։
Եւ երբ ըզգոյշ յայս բնաւէն
Կարծես ազատ ի դիւէն,
Յիշեա զի միւս եւս ոսոխ՝
Քեզ դարանի ոչ անոխ,
Որ ի խըրճիթս ու առագաստ
Յանպատրաստից եւ պատրաստ,
Ընդ առաւօտս եւ գիշերս
Եւ յամենայն իսկ րոպէս
Հասցէ յանկարծ ի պահուն
Հսկող պահակն այն մահուն,
Ընդ որ կըռուել չիք օգուտ,
Լոկ լաւութիւնն է անքոյթ.
Իբրեւ գընտակ հրազինին
Յօդս իսկ կտրէ զթեւ հաւին.
Դառնայ յերկինս շունչ մաքուր,
Իսկ յոր արատ գոյ՝ նա ո՞ւր: …
Արդ ա՛ռ ինձ քեզ մարտակից
Զահն Աստուծոյ, զսէրն անբիծ՝
Կենաց կըցորդ անբաժան
Քեզ առաջնորդ եւ խըթան.
Յառաջիկայդ մանաւանդ՝
Որ զսուրբ ուխտին պարաւանդ՝
Չեւ միջամուխ իբր ի ծով
Կշռես աչացըդ հոգւով,
Ընդ որ ի նաւ մենական
Երիւք դրօշուք քրիստոսեան
Թ՚արժանասցիս սահարկել
Գըտցես զերկինս անարգել։
Ահա պընդեա զքեզ, որդեակ,
Ընդ հաւատոց ամուր ղեակ,
Քաջալերեաց սուրբ յուսով
Եւ բորբոքեա ջերմ սիրով,
Դիր ըզսըրտիկդ ի քո խաչ,
Մի՛ երկընչիր, երթ յառաջ։ 

1845 

ԱՌ ՈՒԽՏԱՆՈՒԷՐ ԵՂԲԱՐՍ 

Հուր զոր յերկնից էարկ Յիսուս
Լուցկիս սրտից պարզ ու անպարտ,
Բոց հատանէ յերկինըս կոյս
Ծըխմամբ զոհին բարդ ի բարդ.
Անշէջ ցոլից ի ձեզ եղբարք
Բորբոքեցաւ սուրբ հըրատ.
Յանտաշ սեղանըն պատարագք,
Եւ վերանայք անարատ։
Ո՜հ, ես քանիցըս զիմ նուիրան
Յանձուկ եդեալ սըրտիս վէմ
Կացեալ հեռուստ արտօսր յական
Զինչ Գեդէոն նըկատեմ,
Թէ ե՞րբ եկեալ հրեշտակըն սուրբ
Հըպի ճապուկ մականաւ
Եւ Յիսուսին յարեալ զիս հուրբ,
Ծըխէ զսրտիս ծուխ անբաւ։

1840 

 

ՅԱՍՏՈՒԱԾԱՆՈՒԷՐ ՈՒԽՏ  ԿՐՕՆԱՒՈՐԻ 

Զոհք են, արիք ի գլուխ լերին սրբավայր,
Սուրբ է նըւէրս եւ վեհ, հանուրց գերածայր:
Գեղեցկաշէն՝ սիրտն է սեղան սխրալի,
Իղձ՝ պատարագ, կամք՝ քահանայ, յոյս՝ լուցկի,
Հաւատք են սուր՝ յօդից կապից որոշիչ,
Սէր սրբազան՝ դու ես զոհին հուր կիզիչ։
Բոց ծիրանի ծուխ արձակեաց քաղցրաբոյր,
Ողջակիզին անոյշն ել յամբս ոսկեթոյր.
Հոտոտեցաւ Տէր, ամփոփեաց ի ծոց իւր,
Զոհ եւ զոհիչ եւ բեմն ի մի կիզան հուր։

1840

 

ՅՈՒԽՏ ԿՈՒՍԱՆԻ

Ո՞ւր պարայած ընդ երկնիւք
Ըստ շունչ Հոգւոյն հեզասիւգ՝
Ի տես անդուր եւ անժոյժ
Աչօք հանդարտ եւ աշխոյժ
Սլանաս երթաս դու վըսեր
Աստուածային անմահ Սէր.
Ո՞ւմ յայսմ` աւուր տալ նըշան.
Երկնաբուսիկդ այդ շուշան
Ո՞ւմ ձօնեսցի երջանիկ,
Եւ սուրբ շըրթանցդ համբուրիկ
Մահացուաց ո՞յր ի ճակատ
Դադարիցէ խանդակաթ։
Ի կենցաղում մեղկաղէտ
Որ ըզցնորից անկեալ հետ
Բիւր ասպարէզ յօրէ օր
Ի քէն օցտի հեռաւոր,
Գուցէ՞ դեռ սիրտն այն արի
Որ վարիցի քեզ գերի։
Արդեօք յարեանց ճապաղիս՝
Երթա՞ս պսակել ըզՀոգիս,
Կամ վըկայիցն ի խարոյկ
Քաղցրածաւալ ցօղիջիւք
Զանբըծութի՞ւնըս կընքել
Երկնի ծաղկօք լուսաթել:
Թէ մենաւոր ի մայրին
Կամ անապատն յամային
Եւ ի փապար ծակամուտ
Երթաս պսակել զալեւոյթ,
Կամ ճըգնողացն առ խրախոյս
Կարդալ համբաւս բարեյոյս։
Ոչ ի խըռան բազմամբոխ
Ուղղես դու ՚նթացս հեզակոխ.
Ի խորշս հանդրեան յալէծուփ
Զասպընջական քոյին սուրբ՝
Խընդրես ի ծոց մի կուսի,
Սիրտ վառ անձուկն Յիսուսի։
Հապա թեւօք քոյին հար՝
Եւ զսարտուցեալսն յանդր տար.
Տեսցեն աչօք սառնորակ՝
Ըզխաչին գիրգ նահատակ,
Տեսցեն զի գոն յաշխարհի
Որոց նա չէն արժանի.
Տեսցեն զսիրոյն զայն պատուար
Զամէն բարեաց զօրավար,
Ըզմատաղ սիրտն այն վըստահ,
Ում չարկանէ այլ եւս ահ՝
Աշխարհ՝ ժողովն ըստուերաց
Որ խոչընդոտն էբազմաց։
Օն անդր ի բաց յայն սըրտէ՝
Զուր կըրից ջահ եւ աշտէ
Աճապարեաց քան ըզձեզ,
Հար ըզնա սէր սրրբակէզ,
Որ ճանաչէ զմահացումն՝
Անմահւթեան գոլ մարթուն։
Նիզակակիցք զաչացուք՝
Աշխարհ, մարմին եւ դեւք դուք,
Առեալ ըզհաղբ ձեր եւ լար
Ի բաց ելէք վայրապար.
Ոչ ումեք ոչ է բաժին՝
Որ ձօնեցաւն անմահին։
Սիրտն այն աման է սիրոյ,
Ծըրար ստաշխին եւ զըմռոյ.
Քաղցրիկ հոտով արտաքուստ,
Եւ քանիօ՞ ի ներքուստ.
Ոչ ծըխեսցէ նա այլուր,
Բայց ուր փրկչին վառի հուր։…
Այլ նա նընջէ… մեռանի…
Ծածկէ զնա վէմըն խըրթնի…
Շուրջ բոլորեալ քերց կուսից
Լան ըզքոյրն աչք ցօղալից։ …
Այլ ո՛չ. աշխարհ անդ մեռաւ.
Նորակենցաղ նա յարեաւ։
Ըզթանձըր քօղ կենցաղոյս
Հերձեալ հոգւովն իսկալոյս՝
Ըզհաւատոց ելոյց ջահ
Յերկնաբորբոք հուրն անմահ,
Ի թելս յուսոյ առեալ հիռ՝
Կախի ՚նդ երկին եւ երկիր.
Յանմահութեան եւ սիրոյ,
Որ են գաւառք Աստուծոյ,
Այժմէն եմուտ յանդաստակ
Եւ նազելով համարձակ,
Նազէ ի գոգ մի նըսեմ.
Ո՜վ աղաւնեակ օդաճեմ։…
Նազէ մընչէ սիրաբար
Յուխտական քաղցր ի բարբառ.
«Ընկալ Տէր զսիրտ եւ տուր խաչ,
Բայց ի մահուս ե՛լ յառաջ
Եւ մոյծ ի քոյդ սրըսկապան,
Կացուրդ սըրտից սըրբազան:

1844 

 

Ի ՆՈՐԸՆԾԱՅ ՔԱՀԱՆԱՅՍ 

Ըզքեզ ի բարձրըն Սիովնէ՝
Ուր յերկնախօս լարս ի թինդ
Յանտըխրական նազեալ խինդ՝
Իբրեւ ճաճանչ ճօճաս յերկնէ,
Եւ ի գըլխոյն սիրաբորբոք՝
Ուր յաստուածեան ճապաղիս
Արտօսրակաթ յառեալ բբօք
Թեւասքօղեալ լուռ ճեմիս,
Ըզքե՛զ կարդամ Երաժիշտ
Անմահութեան քարոզ միշտ
Ահեղ բեմին եւ գերապանձ
Արդ ի բարձունս հաւատոց
Ուր մաղթանաց եւ խընկոց՝
Ամպք վերանան հեզոց անձանց,
Կացցէ քընար քո հոգերգակ.
Եւ յանթառամ՝ դարաստից
Հրեշտակահիւս չըքնաղ պըսակ
Նուիրականացս եւ ամբիծ
Շուք ճակատուց՝ իջցէ վայր,
Յոր աջ կարկառ Աստուածն հայր։
Քանի՜ վըսեամ՝ ըսքանչելիս
Աջդ այդ յայտնէ մեծդ Աստուած,
Յորժամ ի տուն մահացուաց
Խընդրես զերկնից քոց արժանիս.
Յորոց հաւատք եւ սէր ամբիծ
Իբրեւ բուրումն ընդ բոցոյ՝
Մատաղօրեայ ի սուրբ սըրտից
Ճենճերին քոց կամաց հաճոյ.
Եւ առ ի քէն սիրաբար
Յաստուածութեանդ տաղաւար
Կոչեալ հասակքն այն աղածրի,
Դողդողալով անշըշունջ
Իբր աղաւնիք հեզ մրմունջ
Ի սաղեմեան քում տաճարի,
Մատչին ի բեմըն վեհավայր
Դեռ մանկութեամբ ամօթխած,
Աստուածընտիր գըլուխք ի վայր
Սիրտք ի բարձունըս սլացած
Կոխեն զահեղ զայն սըրահ
Ուր քրովբէից իսկ է ահ։
Ո՛ղջ լիք մանկունք ինձ նոր Ղեւեայ,
Ոյց ոչ իբր անդ յԱհարոն
Անուչահոտ կինամոն
Տեղայ ՚նդ գըլուխն՝ ի խորշխորշեայ
Պատմուճանին պճեղնաւոր,
Զոյր աստ հրեշտակք ունին վերջս,
Այլ ինքն Հոգին սուրբ աստանօր
Հեղեալ ըզշնորհս իւր անզեղջ,
Ըզսիրտ, ճակատ եւ զոգիս
Սըրբէ գործէ սըխրալիս։
Ո՜հ, մինչ ի տիպ նոր նաւուղղի
Ընդդէմ ալեաց սարսըռուն
Մըտայոյզք յեզր ի ծովուն
Զանհուն կըշռեալ աչօք զուղի
Տրոփմամբ սըրտիւք յաստուածութեան
Զանձինս ի ծով խառնեցէք,
Եւ յանմատոյց ի դաբիրայն
Ընդ հրեշտակաց պարեցէք,
Երկին երկրիս ձայն արար,
Էջ քաւութիւն սըրբարար.
Եւ մըրտենեաց պէս ի տատան
Ձըգմամբ մատանցդ երերկոտ
Մինչ յաշխարհի դէմս աղօտ
Ելէք կընքել զսիրոյն նըշան,
Տըւեալք սնոտի կենաց հրաժեշտ,
Եւ իբր ամոլք հոգեկից
Ըզպարանոցս առ լուծըն հեշտ
Ետուք յակօս անդր երկնից,
Ո՜հ, հրեշտակաց ի տիպար
Հանդիսացայք թեւապար.
Խաղաղութեան ձայն սըրտառուչ՝
Երբ ի շըրթանցդ երերուն
Իբր ի լարից դեռ թըրթռուն
Ըզնախն հընչեաց քաղցըր մրմունջ,
Եւ սրբագործ դողդոջ մատունս
Երբ յուս արկէք անմահին,
Էջ հաշտութիւն յաշխարհի դրունս.
Եւ պար հոգեաց վըշտագին
Թողեալ ըզբանտն՝ ի ձեր ձեռս
Թեթեւ թըռեան ի յեթերս։
Իսկ մինչ ի պահն այն ի յաւեժ
Անմահութեամբ պատարուն՝
Ընդ արարչիդ բարձրելոյն
Որպէս յԱդին ջուրք զուգավէժ՝
Սիրտք ի սիրտ անդըր խառնեցան,
Տիպք ջընջեցան մահացու,
Քանի՜ գաղտնեաց քօղք վերացան
Ձեզ ի խորհուրդն ահարկու…։
Լըռէ քընար. Մի՛ այլ բանք,
Հոգւոց ելցեն արձագանգք։
Արդ իմ օծեալք երջանիկք,
Որք ի տիոցըդ ծաղիկ,
Նըւիրեցայք ի տաճար
Խորհըրդածուք դուք անճառ,
Մինչ զըւարթունք եւ ըզգաստ
Երթայք այգուն յառագաստ
Զոգոց փեսայդ ըզՅիսուս
Առնուլ գըրկաց Հօրն ի լոյս,
Ի սեղանոյն հրաշազան
Իջուցանել բազմարան,
Եւ դէմ ընդ դէմ սըխրանայք
Եւ բիբ առ բիբ հիանայք,
Եւ շուրթն առ շուրթն համբուրիք
Եւ սիրտ ընդ սիրտըս խառնիք,
Եւ ի ներքին անձանց տունս
Յանփորձն աղտից կենցաղոյս՝
Ուր մանկութեան դեռ փըթիթ
Արձակէ քաղցըր ժըպիտ,
Յայնժամ, թէ ոչ թելք հատցին
Աստուածախօս ձեր ըղձին,
Ո՜հ, քաղցրասցի յայնժամ ձեզ
Ընդ մարդկութեանըս գրոհի
Առնել յիշումն համառօտ
Եւ սըրտեկիս այս կարօտ: 

1844

 

Ի ՅՈԲԵԼԵԱՆ ՔԱՀԱՆԱՅՈՒԹԵԱՆ
Հօր իմոյ հոգեւորի 

Բոյլ շնորհաց է՛ջ ի պարտիզէն սովփերայ,
Բոլորել զսուրբ ճակատ յանանց համասպրամ
Ուրախ լեր հայր իմ, աւետեաց է պատգամ,
Նոր լոյս նոր շող գայ ի սըրտիդ դաբիրայ,
Ուր յաւերժին սէր թեւածեալ թըրթըռայ.
Յոստոյ խաչին շւղ հաշտութեան անթառամ
Եւ ձայն կենաց արձակելով յամերամ,
Նոր զքեզ ձօնել նոր տաճարի Սաղեմայ։
Այլիս կենացն հարկանէ ձայն զարգագանգ.
Մի՛ ոք խանդայ ՚նդ իս, զի եմ հօրըս ժառանգ,
Ոյր սիրտ՝ փրկչին ասպընջական զամս յիսուն
Չըկարօտէր փողով այդու հաշտութեան։
Ուրախ լեր հայր իմ, ի կէս քո սուրբ դարուն,
Ինձ քաւիչ, քեզ յաղթից է այդ յոբելեան։ 

1841 

 

Ի ՅՈԲԵԼԵԱՆ ՔԱՀԱՆԱՅՈՒԹԵԱՆ
Հ. Դաւթի Վ. Ճերմ. 

Մի՛ ով գուշակք ի Բեդղեհէմ մի՛ ՚նթանայք
Խնդրել զօծեալ Տեառն ի տուարածս եւ ի մարգ.
Զոր սըրբալոյս իւղով օծ Տէր երբ եգիտ,
Մըխիթարայ ի տուն հարցէք ըզԴաւիթ,
Ոչ յայտ կարմիր, ի հոպս հերաց շիկորակ
Սոսկավիթխար ոսոխի դոլ նահատակ
Այլ ի տեսակ ձիւնակերպիկ, աջ սորուն
Կընքէ դժոխոց գաւազանաւ գալարուն։
Սա իւղագլուխ նազի, չեն պէտք մուրտ, թեղօշ,
Զորոյ ներբող Հանդրին հընչէ եւ Թաշոշ [1] ։
Ցերբ ի բեմէն լոյս հոսեն ջահքն իննակնեան [2],
Պաշտեսցի՛ քեզ, Ճերմակ յաւերժ յոբելեան։

1841

 

ԱՌ ՆՈՐԱԿԵՐՏ ՎԱՐԴԱՊԵՏՍ 

Ի ծայրդ ի սուրբ գաւազանիդ երկնադէտ
Բարձրացուցէք ըզսիրտս, ով հարք վարդապետք.
Նեցուկ հոգւոց, դա եւ լըծակ տէրունի,
Ուղղել վարել զկարգ աչխարհիդ ծերունի.
Առէք հանգոյն Յեսուեայ, երթայք յասպարէզ՝
Վարդապետացն ուր վարդապետ կոչէ զձեզ.
Եւ յայն երկիր մանաւանդ յայն սրացարուք
Որ էր բարեաց երբեմն հանուրց խանձարուրք,
Եւ մեր, աւա՜ղ նժդեհութեանս՝ տեղի բուն,
Զոր սէր հաստչին կազմեաց, ցասումն եղծ նորուն,
Յորժամ կըրից գազանադէմ գագաթունք
Պայքարեցան ընդ ձեզ երկինք աննըկունք։
Փութացարուք տուք՝ գաւազան առեալ զայդ՝
Չար խաւարին մըտաց հարուած բարկաճայթ.
Խեթկիչ գըլխոյ յամառութեանն անձընդիւր,
Խտրոց կենաց ընդ մահ, ՚նդ ուղիղն եւ ընդ թիւր.
Յորժամ երկիր գրգռէ ու երկինք զայրանան
Ըզդա ի մէջ արկէք հըզօր հաշտարան.
Ի տեսակէդ բերեալ ըզբարս աղաւնոյն
Լի՛ք խորագէտք իբր որ ի ծագ անդ ցըպոյն,
Որ զի հանգոյն մովսիսայնոյն շրթնաբաց
Կըլցէ զլեզու դարուդ շաղփաղփ եւ զրասաց։
Ձեզ գաւազան հեզի հովուի ոչխարաց
Հ. տապետին ուղղել յարօտն երկնընթաց,
Հսկել առ ձեռն ընդդէմ գայլոց եւ գողոց
Եւ զամենայն մերժել մոլար ըզփողոց։
Հսկել առ ձեռն ընդդէմ գայլոց եւ գողոց
Եւ զամենայն մերժել մոլար ըզփողոց։
Ե՛լ եւ ընթա ՚ւետարանիչ Սիոնի
Գոչեա՛ ի գլուխ լերանց ու ի խոր տապանի.
Ահա դողան սիւնք տատանեալ եւ բեմ սուրբ,
Տեղի տան վէմք որպէս դիմաց ինչ քօղ նուրբ.
Եւ ձայն, «Խօսեա ՚պաշխարութեան վարդապետ
Զոր կնիք անուանդ եւ աշխարհի հայցէ պէտ»։
Լըւա՞ր, եղբայր, զաստուածախառըն պատգամ
Զոր կըրկնեցին վերուստ վեհից պատըշգամք.
Արդ խրախուսեա՛ց արդ զօրացի՛ր արդ փութա՛,
Զապաշաւանս ի ձեռն առեալ յանդեղայ,
Խաչակընքեալ մեղսամակարդն հե՛ղ յաշխարհ,
Եւ կուրասցին շաւիղք դժոխոց ի խոնարհ։
Վարեա՛ց սիրով եւ հօտ քո քեւ բորբոքի,
Քրտնեա՛ց, եւ քեւ թըւին բեռինք փոքրոգի.
Կոխեա՛ զշաւիղս, զհետ քո գայցէ հօտ քոյին,

Հար մականաւդ, ահա բացան մուտք յերկրին։

1845

 

Ի ՆՈՐԸՆՏԻՐ
Գահակալ Մխիթարայ Գ. Գ. Վ. Հ.

Ծայրազարդեալ լուսաբողբոջ տըւնջենիս գալ ի յայտ
Յանեղի՜ն ծոցոյ բղխմամբ սիրայորդոր հաճութեանց՝
Ի մէգ սըգոյ ստուերանըստաց սրտիցս եհար ճարագայթ.
Արի՛ ՚րաժիշտ, լոյծ ի վիմէն ուր ողբայիր զհօր մեր անց,
Ըզհրճուական լո՛յծ ըզքնար,
Զարտասուաթոր հնդեա զթել.
Յաջորեցա՜ւ Մըխիթար,
Սիւգ Սիովնի քեզ ազդել։

 

Արցի՛ հարցի՛ բարձրացուսցի՛ այսօր սրտի մատն ի վեր.
Յերկնից խառնին յաղիս հոգւոց ման ի մանի խինդք ի մեզ.
Մեծամեծար ըսքանչելեաց Բարձրելոյն տօնք՝ են պատուէր,
Տօնեցէք, ի յեզր հասաք ընդ մըտածուփս ասպարէզ,
Յոր յայսքանեաց ի յամսոց
Ի մենաչուս ի տապան՝
Ընդ բարձրայօն վէգս այսոց
Տալով տայաք մեծ տատան.
Առ ձեռն առ հուպ զերկնածըրարըն դիտելով Մասեաց յոյս,
Ճապաղէին աչկունք ի ծով ափանն ըղձիւք ծարաւիք.
Տատանեցան ընդ տապանիս բաղդքըն Հայկայ յարտասուս,
Խարիսխ ի գոգ գայթ ի գայթի սահեալ գնային սիրտք ու ալիք.
Մինչեւ եցոյց ձեռն անքուն
Ընդ մէգ թնդ ամպ առաջնորդ
մինչեւ ըզյոյս մեր թագուն
Ըզքեզ, Հայր, ցոյց ռահահորդ։

 

Ընդ տեսն ընդ քո հըպարտ հրոսակքն հարթեալ հարան դիր ու տար,
Հանգըստականքն ըզմըկանամբք կայք խայտալով մերձեցան.
Ահա վարչիդ աւանդէ զկապ սրտիցս ի յաջ՝ Մըխիթար,
Որ քեւ երկնից զօդիմք համայն տարերց տոկունք անսասան.
Եւ ահ՚ առեալ զիւր բողբոջ
Կոյսն աղունեակ գայ հանդարտ,
ԶԱյցելութիւն [3] իւր անխոնջ,
Պըճնել զընտրեալ քո ճակատ։

 

Հովանասցին անդ յաւերժ թեւք արծաթափայլք իսկուհւոյն,
Երկնաճառ քառքն հսկեսցեն քո նախորդք ծագս ի քառեակ,
Զբազմամանուած վըշտաց վիշապս ընկճեալ քո քաջն [4] համանուն,
Պսակահամբար ընդ նաւս արհի սխրասցի զարմն Արամեակ.
Եւ յանուանէդ մեծ եւ սուրբ
Պատկառեսցին տիեզերք,
Կամ թէ հրաշիցդ հարեալ հուրբ Կիզցեն ըզքնարս իմ եթերք։

1846

 

Ի ԴԱՐՁ ՀՈԳԵՒՈՐ ՏԵԱՌՆ ՅԱԹՈՌ ԻՒՐ
Օծութեամբ Արհի Եպիսկոպոսութեան

 

Բաղդք մեր հասին, բաղդ տանդ եհաս Մըխիթար,
Յաստուածային շարժեա՛ զորդիքս ի կիթառ.
Որք զանձկալւոյն զհետ թընդայիք ապաժոյժ,
Բաղդք ձեր հասին, հընչեցէք սիրտք՝ իղձս անոյշ.
Զարթո՛ Սիսակ, զարթո՛ զպարծանս վաղեմի,
Նախանձ բերեալ Սեմայ վիճակդ Յաբեթի։
Բաղդք ձեր հասին ո՜ ծմակացեալ դուք մարմանդք,
Վարդից խնկոց մըրսից լերուք կոյս արգանդք՝
Գեղգեղ ի գիլս համբուրեցէք զմարգաց ծոց

Ո՜վ ծըփծըփեալ ծընունդք յուռթի ծործորոց.
Սըփռեցէք սօսք տերեւաշարժք Արեւեաց
Քաղցր հովանի հօտից ի ձեզ կայտռելեաց։
Զարթի՛ր փութա՛ դու մանաւանդ պարառաջ
Եկեղեցեակդ այրի, թախծից մատն յաւաչ,
Ո՜վ դու մերոյն Սիովնի նախդ ի հարսանց
Որ յայնքան դարս չեղեր ի քում Տեառնէ զանց,
Որ յԱնանեան եւ Ստեփանեան գահ վեհից՝
Նոր ընծայէ փեսայ սիրուն եւ անբիծ.
Իմաստութեամբ հոծ ոչ լոկոյդ տալ բեղուն,
Այլ համօրէն յաննախանձ տարփըս սիրուն։
Լեառըն կենաց, խոնարհեաց բարձրըդ Մասիս,
Տես գրաւական ձօնեն Սիւնիք որպիսի՞ս.
Տես դու ընդ մեզ զաստուածաշուք հայր արհի,
Մըխիթարայ տանս յոյս եւ Հհայ աշխարհի։
Ո՜հ, ես ըզքեզ խնամողդ օրհնեմ՝ մահացուաց
Որ այսպիսի տաս բաղդ հովտիս արտասուաց,
Ի ծանրացեալ նուազի սըրտից հեղիկ սուգ,
Ի ձեռատունկ դրախտդ հաշտութեան ճեմի սիկգ.
Թէ օդք շնչեն, գոռան այերք, ծովք յուզին,
Եւ եղկելեացս յուսոյ թէ հնարք թանգուզին,
Համայն անխռով շեշտ վերակնեմք ընդ ճակատ՝
Յոր կայ Հաստչիդ մեզ ռհահորդ հաշտ հըրատ։
Ո՜վ վեհ Հոգի, հայր սքանչելեաց ծածկատես,
Ամբարձ ըզմիտս իմ տաճարիս քան զհանդէս,
Զարուեստ մատանց քոց ընթեռնուլ զոր գըծեր՝
Յորում աւուր ընտրեալ ըզԳլուխս եւ օծեր,
Համառօտեալ զճակատագիրս մեր համբուն
Ի կուսական տախտակի վսեմ ճակատուն.
Սակայն հրամանք են լըռութիւն համբուրել,
Մի զհոգւոյն տառս՝ թոթովանօք եպերել:
Այլ եթէ լուռ՝ թէ խօսուն՝ իղձք նոյն են մեզ,
Հայր, անեղին աջով ի սիրտ զուգեալ քեզ,
Որով չըքնաղ խորհուրդք, սէր եւըս չըքնաղ
Բացափայլէ եւ յակնարկել քում խաղաղ:
Ծածան ծըւէնք ամպոց ոստոց ի զեփիւռ
Հանդարտագին աւուրց ցուցակք են համբոյր
Եւ երբ երկին մըխիթարեան ժըմտի ՚դրախտ
Ոչ վայրապար որոնէ սիրտ զիւրըն բաղդ.
Ոչ վայրապար Հայկ զօգնական իւր աստ տես,
Եւ Սիսսկայ սուզաւ տըրտունջ սըգատես,
Զ՚առ ի մորմոք մընչեալ սըրտին հառաչանս՝
Տէրըդ Գէորգ, յանուանդ յեղեալ արձագանս։
Քու սիրայնոյ երկնապարգեւ քում սըրտին
Ժողովք սըրտից իբրեւ երկնից ակն ունին.
Դու զծայրացեալ ծերունեաց վեհըս պարու
Գըգուեալ ըզկեանս երկարեսցես յանդորրու.
Դու յեռանդուն երիտասարդս ազդեալ ոյժ
Տեսցես խիզախս ի դըժուարինս եւ ըզգոյշ:
Առաքինիդ դրոշմեսցիս սիրտ ի մանկանց՝
Առաքինեաց յարուցանել ազգս հարանց.
Քեւ կայկայեալ կացցէ պանդուխտս այս խորան
Շըրջապարիսպ թեւօք տիկնոջն աստուածեան,
Որ ակն յայտնի յայցելութեան իւրում սուրբ՝
Քեզ հաւատաց զտուն ծառային բազմածուփ,
Զի յօր ցաւոց՝ զոր գրաւ սիրոյ օժտեաց տանս,
Քեւ ծանուսցին՝ թէ չեն պատիժք՝ այլ փորձանս,
Եւ թէ երբէք հեծեծեսցես յայնքան վիշտ,
Նեցուկք ահա նուիրեալ որդիքդ անցցեն միշտ:
Այլ նախահօրդ արեւ քեզ ցանկ ընդ առաջ
Եւ խոհականն արիութիւն կացցէ յաջ։
Զորդիս թոռանց տեսցես յարդիւնս եւ հասակ,
Հանուրց յաղթեալ ի լուսակիզըն գիսակ.
Երջանկութեամբ աստիճանեալ եւ փառօք
Յերկինս դիցես զոտն անկարօտ հուր կառօք։
Գեր քան զոսկւոյն՝ քեւ եդեմեան ծընցի դար,
Երիցութեամբն իցէ լոկ նախ՝ Մըխիթար։…
Ահա լուարո՛ւք բարձեալ զհոգիս ընդ երկին,
Զի այլ ուստի՞ ձայնս աւետեաց՝ Եղիցին։ 

1846 

 

ԱՌ ՀՈԳԵՒՈՐ ՏԷՐ
Ընծայելով զվարս Ս. Գէորգեայ

Զերկնաւորին քո կենցաղ հռչակապանծ պաշտպանի,
Զեդեալն ի քէն կէտ դիտման՝ գեր քան զանունն  ընտանի,
Ի նախնական հարց երկոց նըւիրելով խայրի նոր՝
Գրաւականս ընծայեմք քան ի խրախոյս ու ի յորդոր,
Թէ հոմանուանդ զուգիս քաջ համաշաւեղդ յասպարէզ,
Նովին սիրով՝ անարիւն դու ճենճերեալ յողջակէզ.
Ոչ ժանեւոր առեղի շըրջաբերեալ ընդ հոլով,
Այլ յահամբոյր ի գելոց ժամանակիս վշտյոլով.
Սակայն քոյդ քե՛զ Գէորգէ, մաղթեմք՝ եւ կայ օգնական,
Ընդերկարել աննըկուն ըզհանդիսիդ սուրբ շրջան.
Զի վայելմամբ յերկնաձիր մեր ի յօրհնիսդ հայրագութ
Նախատըպիդ, քեւ աճեն` եւ քեզ մեւք փառք  անկապուտ: 

1849 

Ի ՅՈԲԵԼԵԱՆ ԿԵՆԱՑ
Հոգեւոր Տեառնս 

Ո՜վ կենսաձիր ջահավառեալդ յարփիասկիզբն  յԱնեղէն
Դիտապետիս մեր քաղցր աւուրց աստղ այգածին լուսագէս,
Ի կապուտակ յանծուփ ծովէս եւ ի Մասեաց շափիւղէն՝
Ե՛լ վերացիր զակն անքըթիթ ի քոյդ կալեալ Գէորգէս.
Ա՛ռ եւ ընկալ վերամբարձ թեւս, այնքան սրտիւք ակըմբիս,
Վառարանիդ քո անմահի կացեալ հանդէպ եւ գոգջիր.
«Հովանացեալ ինեւ Պետիս որդիքն ահա շողալ զիս
Մըշտափըթիթ լուսով յօծեալ ճակատն՝ ըղձան սիրալիր
Ի հրամանուած երդուեալ ի ծամըս ծալի ծալ ճակատուս,
Եւ ի բուլիցս յուրաստ ի սուգ երթեալ նըստիմ տարադէմ
Թէ ոչ այժմէն կընքի հայցուածս՝ յաւելուածով  իմ շըքոյս»։
Յաւերժական յակնէ լուսոյն ահա հատաւ ճառագայթ,
Զարծաթափայլ լըցոյց ծոց կենացդ աստեղ  ուղփաճեմ.
Կեցցե՛ս մեզ Հայր, վերնոյդ հանգոյն՝ աստղ անթառամ լուսացայտ։

1847

 

ԱՌ ՎՐՈՅՐ
Ի Հռովմ դարձ առնելով 

Եւ ա՞յսպէս պարտ ուրեմն հասին անյեղլի
Ըզհրաժեշտին մաղթել ողջոյն տըխրալի.
Քեզ որ յերկար նըժդեհ յախորժ քո տանէն,
Նըժդեհ գըրկաց սիրեցելոցդ համօրէն,
Երթաս անդրէն դարանակալ ի նոյն վայր՝
ԶՆախնին առնուլ ըզմենական աւուրց լար.
Երթաս եւ ոտք ի յետս ի մեր կոյս դիմեն,
Երթաս եւ աչքըդ չըմեկնի յականէն
Որ անքըթիթ գարշապարացդ յառեալ զհետ
Փոխէ շըփոթ զարտօսր եւ խինդ ետ ընդ ետ:
Ո՜վ դառնութիւն բաղդի, եւ մե՞զ ազդես դու,
Եւ դուք երկինք ժըլլատք սըրտից սիրարկու
Առաքինեա՞ց իսկ անջըրպետ անկանիք
Չըտալ վայելս ի միութեանըս կընիք։ 
Ո՜հ, ես ըզձեզ երդմնի առնեմ քաղցր երկինք,
Օն ասացէք, ի՞բր անարիւն զատչին սիրտք
Որ թել ի թել շարամանեալ սերտ մածան.
Մըտերմութիւն լիցի՞ նշաւակ տըրտմութեան։
Ոչ Վըրոյր, ո՛չ. սիրտ մըտերմաց անքակ կայ
Ընդ քեզ պանդուխտ դեգերեսցուք յարակայ,
Եւ ի քաղցրիկ զըրկեալ տեսոյն իրերաց
Վըստահագոյն յառեսցուք զակն եթերաց,
Զի՚նդ քաղցրութեան ըզդառնութիւն սբ սիրոյն
Տեսցէ ի սիրտ մեր երկնաւորն ուղղութիւն։
Քաջաց միայն է զսէր կարդալ յասպարէզ.
Թէ եւ հեռիք՝ անդուլ լիցի մարտ ընդ քեզ.
Ընդ բազմութեան մըրցեսցիս քաջդ ընդ սրտից,
Ընդ բազմութեան եւ մեք քոյոց սուրբ ձըրից։
Այո՛ Վըրոյր. հանճար քո պերճ եւ զըւարճ
Իմաստութիւնդ հեշտ ու ապոլլեան քո կապարճ,
Գութք քո անխոնջ առ անծանօթ եւ ծանօթ,
Անձնանըւէր քո պարապմունք սիրայորդ,
Քաղցըր ժըպիտ ի դէմս ու ի շուրթն անուշակ
Որ ազնուագոյն ներքին դիմաց են գուշակ,
Մէն են հարուածք, զոր դու չըտալ չըկարես
Եւ չընդունել ըզնոսա վէրք մեծ են մեզ.
Ստեղծուածք ինքնին ճարտար մատանցդ երկասէր
Ի զգօն թերթիցըն բարբառին ի սիրտ մեր։
Լալով ըզքեզ, այլ յարի սիրտ յուղարկեմք.
Ուր Մըխիթար կոչէ աստեղբք լուսաճեմ.
Ի սէր նորին անկ է նուիրել եւ զիրար
Դէտն ակն եդեալ յաղթանակաց անվըթար.
Քանիցս ի սէր տան քո ու ազին փոխես քայլ`
Ի տապայեղցն ի Հռովմ ընդ քիրտըն մըտեալ,
Մըխիթար ինքըն չափեսցէ յոսկի չափ,
Յերկնուտ բերկրէ եղբարք հարցեն ծափ ի ծափ։
Ողջամբ գընա գըլուխ ընտրեալ եւ սիրուն
Այսքան սրտիւք մեր սիրալիր ու ակաղձուն.
Ոչ յՈրատեայ քընար ըզնորըդ Վիրգիլ
Եւ քաջ հընոյն թարգման՝ յանձնեմ ի զեփիռ,
Այլ ի նոյն Տէր՝ որ զքո ծագեաց քաղցր արեւ
Ի տանս Մասեաց քաղցր ի խրախոյս եւ պարգեւ։

1844

 

Ի ԲԱԺԱԿ ՀՐԱԺԵՇՏԻ
Արհի եպիսկոպոսին Տարօնոյ

Բաժա՜կ բաժա՜կ, որ ըզսըրտից մեր ի թինդ
Մատռուակես խառըն զարտասուս եւ ըզխինդ,
Ընկալ եւ զկայլս ընդ օշարակն անմահից
Զոր Տարօնեանն ոգի ցօղէ ցընծալից.
Եւ քաւեսցես ճանապարհին ի Հռովմ կոյս,
Ընդ որ ուղւոյ առնեմք զմասունս մեր հոգւոյս.
Մինչեւ անդրէն նոքիմբք պաշտեալ յայս տաճար
Եւ դոյզն իսկ քո պարզեսցի մրուր տըխրարար։ 

1844

 

ՅԱՆԱԿՆԿԱԼ ՅԵՏԱԴԱՐՁ
Եղբօր յուղարկելոյ ի նաւ 

Եւ զի՞նչ կարծես ըզպատահումնըդ, Պետրէ,
Ճշմարտութի՞ւն թ՚երազ ըզմեզ ինչ պատրէ.
Եւ ոչ իսկ մին. սիրոյն հընարք բարեգութ
Գործեաց ըզխաբս՝ ի դիւր ցաւոց ի զայրոյթ.
Հուր ջուր եւ օդք դաշինս կըռեալ ընդ իրար
Չէին արգել առ տէրունիդ ճանապարհ,
Այլը զպարգեւս անակընկալ երկնէին
Ըզտրտմախառն ողջունի կնիք զայս յետին։
Մինչ ձեռն ի գլուխ դարձ արարեալ մեր լըռիկ
Այժմէն ըզքեզ հազար մըղոն տարաձիգ
Յափանց յափունս պոնտեան սահել դիտէաք
Թաւալելով զսիրտս յալեացըն կուտակ,
Ո՜վ ճառագայթ ի մուտս արփւոյ յեղակարծ,
Միթէ կարօ՞տ էիր եւ նորս արտասուաց,
Որ համառօտ յայտնեալ ի նոյն եւ խուսես,
Առ զաչս ըստ քէն մանրաքընին գործել եւս։
Մի՛ եւս այլ, ե՛րթ փախի՛ր ի քոց սիրելեաց,
Գըտցես ընդ քեզ ի ցանկալին հայրենեաց: 

1845

 

ՈՒԽՏ 
Հոգեկից Սիրելւոյ

Ոգի անմահ, որ ի մահացուս երկնից չափ
Վերապատուեալ զհոգեհարազատ սիրոյն կապ՝
Ըզմըտերմաց բարձրացուցանես սիրտ յերկին,
Զ՚ի յարազուարճ յաղբերէն հեղցի սէր կրկին,
Համբուրալից մերթ շըրթամբ փարիս ի զօդն այն
Որ աստ զանդորր՝ անդ զանմահութիւն խոստանայն,
Եւ մերթ հուր սուրբ յեթերաց թափես ի մին յայնց
Զի առ ընկերն ընթասցին փոյթ ցոլք կայծականց.
Հովանացիր յօծեալդ իմ գագաթն ի Գուրգէն
Զոր իղձք հոգւոյս յերդումն ուխտական ընդգրկեն.
Խոնարհեալ յունկն, ի սիրտն՝ ի փոքրիկն այն Եդեմ
Ասա՛, զի ես ի Յիսուս ըզնա քաջ սիրեմ
Լեր արեգակն ի նա եւ լուսնակ գիշերի
Աստղիկ հըսկող ի գագաթնակէտ բեւեռի.
Եւ վերաuցիս մի՛, բայց թէ յերկին կոյս կամ յիս
Զանկեղծ սրտին շըշընջել պատգամս հոգելիս։
Անմեղութիւնդ՝ արարեալ ըզնա քեզ հաղորդ
Յաւերժասցի անդ մինչեւ ի յօրն հոգեկցորդ,
Յորում ըզհետ թռուցեալ քո միոյս յերկուց մէնջ
Զանքակ ընկերն ըզկնի ձըգելով բազմատենչ՝
Կրկնաստեղաց տիպ կաճառանալ բարենշան՝
Մըխիթար զիւրըն տեսցէ Գուրգէն ու Ալիշան: 

1846

 

ԱՌ ՀԱՐԱԶԱՏՆ ԻՄ
Ծովաչուելով յԱմերիկա 

Սիրով Սերոբիդ սիրտըս ձայն առած
Լուռ միայնութեան ճրագիկըն վառած՝
Գիշերէ գիշեր յանծանօթ ճամբայ
Մինչեւ յԱմերիկ քո հետ կը թրթռայ,
Որ թողած սրտիդ հատորն աղուական
Հազար փարսախով կ՚երթաս բացական։
Ո՜հ, ես բարեկա՞մ կոչեմ եթէ ոչ
Այն բաղդն՝ որ կրկին իմ գրկէս դողդոջ
Զքեզ յափըշտակած յԱդրիոյ խորշէն
Կ՚անցընէ ցամքներն ու ծովերն ամէն,
Մինչեւ այն երկիրն՝ ուր իմս հակառակ
Աստղեր կու ծագեն, դառնան եղանակք։
Ովկիանոս, ծո՜վ դու մեծ եւ ահեղ,
Գիտե՞ս որ նըման ծովհաւին անտեղ
Որ զհողն ուրացած՝ ի գիրկդ անկայուն
Երթայ կու հաւտայ իր բոյնն երերուն,
Սրաիկս է ելեր ու ալիքներուդ մէջ
Յանդունդն ու յամպերն ժամ ժամ ել եւ էջ՝
Անձկոտ կրակըն վառ նըման փարոսին՝
Որ հողմով ծեծաւծ ի նաւհանգըստին
Քո մրըրկաց մէջէն զնաւըն կու փնտռէ,
Այսպէս Սերոբիկըն քենէ խնդրէ։
Քո տարածութեան մէջ անբաւ անհուն
Իւր մէկ հատիկ կէտն՝ է նաւն անձկալւոյն։…
Բայց ի՞նչ կը տեսնամ, ծով, ինչո՞ւ ես մռայլ,
Ինչո՞ւ գոյն կու տաս կ՚առնում այլ եւ այլ.
Ահեղ մրըրիկներ կ՚ելլեն չորք դիաց
Եւ երերագին խեղճ բնութեան դիմաց
Սեւ գարշապարով պար բռնած կ՚իջնան.
Իսկոյն կու տիրէ կատղածն ուրական.
Կոհակ կոհակէ կը վազեն ի վեր
Ճերմակ ու կանաչ փրփուրն յամպն հասեր.
Վո՜ւ վո՜ւ կը մռնչեն գոչմունք հովերուն,
Թփի կու տայ երկինք իւր թուխ՝ ամպերուն,
Կ՚որոտան գոռմունք օդերուն վերեւ
Կարկտախառն ի վայր թափելով անձրեւ,
Եւ խառնափընդոր տարերաց ծայրէն
Կու ցատքէ կայծակն իր կրակոտ դարէն,
Պինդ պինդ քարշելով զաղեղն ամպրոպին
Շանթեր շողալով կ՚արձըկէ փըքին.
Ի թարթել մ՚աչիդ զամպերըն պատռած
Ալէծուփ նաւուն գըլուխն երկընցած…
Կեցի՛ր չար կայծակ, կեցի՛ր, ո՞ւր կ՚ինջնաս,
Իմ Սերոբն է հոն, յամպըն կախ մընաս,
Կամ՝ թէ ծովի ի ներս ըլլաս ցիրուցիր
Ուր շատ գանձ, շատ յոյս, շատ լոյս մարեցիր։
Գիտեմ ովկիան, գիտեմ որ յատակդ
Ունիս անկողին` որ մահն է վերմակ.
Վըհերդ ու փոսերդ ոսկրով են փըռուած,
Բայց իմ Սերոբիս քեզ տեղ չէ տըրւած.
Չէ՛, չէ՛, յաւիտեան չինջներ ի քո ծոց
Այն յոյսըն պայծառ սրտիս ու Հայոց,
Որ ըզՏէրն առած յոգին անվեհեր
Բացաւ առագաստ՝ հովու տուաւ հրաւէր,
Ղրկեց սրտին մասն յիս, մաս մ՚ իմ առաւ
Մինչ ի Հերակլեանս մէկ ուժով թըռաւ։
Ծո՜վ, նա զքեզ չափեց, դու զինքըն հերիք.
Լըռե՛ն արդ հովերդ, ամպերն ու ալիք,
Հասնի հանդարտիկ քո ափունքդ հեռու.
Նորէն ծուխ ու բոց լըծած նոր նաւու
Յաղթըւած ալեացդ երեսէն սահուկ
Աւարով դառնայ իմ գիրկս երերուկ.
Զօրացած կրծքով փըչէ մէկ մի շունչ,
Դրախտ թոռմած հոգւոյս ծաղկի ոսկեփունջ:
Հիմ ասեմք քեզիկ, Ատլանդեանդ անդունդ
Ուսկից բիւր եզերք դողան սրտաթունդ,
Քո երկայն թեւերդ մինչ հոս կը հասնին,
Է՜հ, բերնէ բերան թող ալիք խօսին.
Ահա ես կ՚ինջնամ՝ ի յեզր ի ծովիս
Սրտիս բոցն ի գլուխս, գլխիկս ի յալիս,
Տեսնում ի՞նչ լըրիկ ունիս Սերոբէն.
Արդեօք ձանձրալի դաշտերուդ մէջէն
Միայն իր ուզած ողջութիւնն առած
Հասա՞ւ ցանկալի հանգըստին նաւաց,
Դիտե՞ց ի գլխոյ դրօշազարդ կայմին
Ու ցատքե՞ց նըման մեծ Կոլոմպոսին.
Զայն որ յուղարկեց ծերըն Վոսպորոն՝
Հանեցի՞ր ցամաք, ըսէ՛ ինձ Հո՛ւտսոն.
Եւ դու Կոնտոլա [5] պահեցի՞ր ամբողջ,
Հասուցի՞ր զաւանդն անգին՝ քո տիրոջ.
Ելա՞ւ, ա՜հ, ելա՞ւ նա, կոխե՞ց արդեօք
Ուր ազատութիւն կանգնեց ըզՆորն Եօռք.
Բարեւ սիրելւոյս տըւի՞ք արդեօք հոն
Քաղցր իմ Ֆրանգլին, քաջըդ Ուոշինկդոն:
Դու Հայր Նոր Եօռքայ Ռունտ-Թօփ բարձրագլուխ
Խաժումաժ աչուի ու ծնօտովըն թուխ
Տեսա՞ր զայն կտրիճն որ թէպէտ հնասէր
Քու նորեկ ափանցդ ի տես էր ելեր։
Դուք քաղցրակարկաջ վըտակք Կանադայ,
Դուք յորդախաղաց առուք Լաւրենտայ,
Լուսահայելի Էրեան դուք լըճեր,
Խոխոջուն սահանք ի քարուտ լեռներ,
Ո՜վ յաւերժական կէս գիշեր մայրիք
Որ զաս կարդցողին ու գրողին նմանիք,
Լըսե՞ց ձեր շըշուկն արդեօք Սերոբէս.
Ա՜հ, ըսա՞ւ սրտէն, յիշեց զանոր կէս,
Հետ Սերոբ անուան իմըս Ղեւոնդեակ՝
Արտսունք աչքն ի վայր բերաւ փայլունակ. -
Ա՜հ, գնտին երկու դիէն հեռաւոր
Դէմ դէմ թնդացի՞ն երկու սիրտքն հրաւոր։
Արդեօք հինավուրց գոգոյին ներքեւ
Որ հովն որորայ ի ճղերն ու տերեւ,
Մտածմունքէ մտածմունք երազէ երազ
Եղբայրդ ի քովիկդ
Հիմայ կը տեսնա՞ս
Արմաւրայ սօսեաց շըքովըն նստած,
Երդւընցընելով մէկտեղ զԱրագած.
Կամ Արտաշատու դրամներուն հին ժանգ
Սրբելով ճակտիդ ցօղով քրտնազանգ։
Եւ մէջ այսպիսի մտածմանց ընկղմած
Չիմացա՞ր շուքերն որ բոլորդ առած,
Մինչեւ թանձրացաւ խաւար գիշերուն
Մինչ զեփիւռն անցաւ թողլով զովութիւն.
Ու յանկարծ ծառէն խօշիւնն որ հնչեց
Երբ հաւն արթընցաւ ու քընէն ցատքեց,
Վեր տարիր զաչերդ՝ ձայնդ՝ «ո՞ւր եմ պոռաց,
Գոգաւոր երկինքն ի հետ իւր գոռաց.
Իրա՞ւ Հայաստան, Ստամպօ՞լ, Վենետի՞կ,
Թէ քո անտառաց մէ՞ջն եմ Ամերիկ»:
Դարձեալ կը լըռես, ձայն կու գայ մօտիկ…
Ո՛չ, ինչ ըսեմ քեզ, ո՜վ ձայն անուշիկ.
Որ լեռնէն կ՚իջնաս, որ կու գաս ծառէն,
Սոխա՞կն է քո տէր, թէ հրեշտակ վերէն.
Ողորմուկ գերիք սրտանց կը հառչեն
Թէ քոյրն եւ եղբայր զիրար կը կանչէն…
Ահա ջրոց կանաչ եզերքէն բըռնած,
Ահա սահանաց շառաչման խառնած
Կ՚ընդմիջէ խաղաղ լռութիւնն ու գիշեր
Կը հընչեցընէ սարեր ու ձորեր,
Ու արձագանգէ արձագանգ անցած
Կ՚ինջնի ան սըրտին մէջըն տարածուած՝
Որ զովկիանոս կտրեց ծայրէ ծայր,
Ատ մէկիկ ձայնէն կապուեցաւ իսպառ.
Հազիւ կայծ մ՚աչքէն թռչի դէպ լուսնակ
Որ դէմըն կանգնած կը ժպտի մինակ.
Հազիւ կը դառնայ այն նոր աստղերուն
Որ վրան կը ցօղեն թեւով շողշողուն։
Ո՜հ, գիշերն ի բուն, եւ չէ մէկ՝ այ բիւր
Կ՚ուզես դու թաղուիլ մէջ զմայլմանց մաքուր.
Թէ ոչ նախանձոտ դիմացէն արեւ
Այդ անգին ժամերդ ընէ կարճատեւ: … 
Բայց ո՞ւր եմ ես, ի՞նչ կը խօսիմ… ափսո՜ս
Որ գիշեր անաստըղ զիս պատէ հոս,
Ու բռնի զփետուրս յափէս կու խըլէ
Թմրութեան փոշւով բոցըս կը մարէ.
Ժամ է որ երթամ՝ գըլուխս բարձն ի վար
Խաչակընքելով ինձ ու քեզ համար,
Յիշատակդ ի սիրտս հոն կանչեմ զԱստուած.
Տեսնում ի՞նչ երազ կայ ինձ պատրաստած: … 

1845

 

ԱՌ ՆՈՅՆ

Երբ երկուց եղբարց հարազատ սրտեր
Հարազատք ասեմ յարիւն, միտք ու ի սէր
Իրեանց միայնիկ ախորժ ժամերով
Դիմացէ դիմաց կու կանգնին մտքով,
Ահագնատեսիլ ընդ ծովուն վերեւ
Սիրտ-հոգի-բերան տալով բիւր բարեւ,
Իբր հորիզոնի երկու ծայրերէն
Ծիածանանման վերացեալ մէկէն
Զանհուն ովկիանըն կամարաձեւ
Կըտրելով՝ փարիլ ազատ թեւ ի թեւ
Ժամիկ մը մոռցած զայնքան մըղոններ
Որ մարմնով աւա՜ղ, խտրոց են անկեր,
Երկնից ու ծովուն առագաստին մէջ
Լոկ զիրար տեսան նոր աչքով անշէջ
Մինչուկ որ հովիկ շարժէ զտարր օդուն
Կոտրի գեղեցիկ աղեղն եօթնագուն,
Փայլուն պատճառներն յամպերն ի վար գան
Ծածկին մէկն ի յայս եզերք մէկն ի յայն.
Այն երկու սրտիցըն մէջ ի՞նչ պիտի
Որ պինդ կայ աղեղն ու գոյնն ալ պընդի։
Երբ կրակէ ճակատ կերոններու պէս
Խորանին երկու դիաց բոցագէս
Դէմ դէմ խոնարհած յիրար կու ծըռին,
Ու չիհասնելով մէկմէկու ճակտին՝
Ծոցերնին ճըղքած հրածորան արտսունք
Սեղանին վըրայ կաթկըթեն փայլունք,
Մինչեւ ճապաղած ձիւնափայլ ու պաղ
Արձանացեալ մնան կըրից պէս խաղաղ,
Այն երկու սրտիցըն մէջ ի՞նչ պիտի
Որ մաքուր բոցով ճակտընին մօտի։
Երբ դէմ դէմ սրտի սափորներըն բաց
Դողդոջուն շարժով դէպ յիրար ուղղած,
Պահ մի բացխըփիկ զըսպեն զկրակըն ջուր
Պահ մ՚արձակ թողուն գետեր սիրահուր
Որ վազեն զեռան,  ու յիրար մօտիկ
Յանկարծ արգելուին անարգելն ալիք,
Այն երկու սրտիցըն մէջ ի՞նչ պիտի
Որ ջուր սափորնուն իրար խառնըւի։
Ի՞նչ կայ գեղեցիկ ներքեւ արեւուն
Քանց ջուխտակ մի սիրտ որոց նոյն արուն
Նոյն փափագ ու միտք թէպէտ հեռըւանց
Ի նոյն ովկիան կու թափին անանց:
Այլ ի՞նչ պատուական ունիս դու աշխարհ
Որ այս մէկիկ ջուխտըս կըշռէ հաւսար։
Քո եւ իմ սըրտին` սիրուն Ալիշան,
Այս ի՞նչ պիտենայ լինել բարենշան։ -
Ա՜հ, մէկիկ մի դեռ, մէկիկ պիտի այլ.
Քո եւ իմ Հաստչին անմհչ սիրտն հրափայլ.
Նա ինք լինի կապ թէ մօտինք յիրար,
Նա ինքն անջրպետ թէ մընանք օտար։
Աշխարհքիս եզերքն հանց է ասպարէս
Որ սէրըն չափէ շուտ ի թեւ ու կէս.
Զոլորտածաւալ երկընուց խորան
Եւ զանհետազօտն աչաց ովկիան
Ի մի օր չափէ արեւակին գունտ,
Զանհուպ արեւելքն ածէ յարեւմուտ.
Ո՜հ, թէ մեր սրտից Աստուածն է արեւ՝
Ինքն է այցելու եւ սրտից մեր թեւ։
Յատլանդեան նըստած դու յեզր ի ծովին
Պանդուխո կիսակամ հայիս ընդ երկին,
Ես յադրիականս աղտաղտուկ ճահիճ
Ի նոյն վեր տանիմ զաչերս ցօղալիճ.
Մէկ արեւն երկուցս է կէտ հայուածոյ,
Այսպէս երկոցունս հրատ՝ սիրտն Աստուծոյ։…
Եկ՛ արդ իմ ազնիւ զայն սիրտն ի մեր մէջ
Սեղան ու վըկայ կանգնած՝ սէրն ի շեղջ,
Յերկուց եզերաց տարակաց ծովուց
Դու յերեկոյեան աղօթս՝ ես առտուց,
Մէկ ձեռն ի ճակտի մէկ ձեռն ի կրծի,
Սրտերնէս այսպիս՚ իմն աղօթք թռչի.
«Ով Ամենակալ՝ ում խելք չհասնի
Ոչ հողոյն հանճար ոչ միտք հրեղենի,
Այլ միայն սրտից հաստուածք սիրաթեւ
Զիրենց չափն ի վեր բաբախեն ըզքեւ.
Նայէ՛ այս սրտիցս որ տեղօք հեռու՝
Զուգակիր ջանքով մօտ են իրարու.
Մէկիկ քո անմահ ձեռքդ է անջրպետ.
Այնոր ալ դըրած ճակտնիս երկնադէտ՝
Մատներուդ մէջէն քըննելով զիրար
Սիրտ առ սիրտ կու տանք կ՚առնունք լուր հաւսար.
Մէկըն խօսքով մէկըն լուռ կ՚իմանանք,
Մէկին չենք գտներ յարմար դէպք ու բանք.
Ըզմէկն այս ծովուս կոհակաց նըման
Կու թաւլեցընենք ծածուկ ինքն ինքեան։
Դու որ նախ քան շունչ ըզձայնըն լըսես,
Բոցըն չարձըկած ըզծուխըն տեսնես,
Լըսէ՛ ինչ սրտիցս, ո՜վ Տէր, կայ մրմունջ,
Հասո՛ւ մէկմէկու նախ քեզ ուղղաշունչ,
Ինչ անդ խառնաձայն կամք քեզ անարժան՝
Թափէ թօթափէ, սրբէ զայն աման.
Ա՛ռ զայս քո տաշած հարազատ սրտիկք
Սիրոյդ ի բուրվառ զուգագեղեցիկ.
Ծուխըն ծառանայ դէպ քեզ բարդուբարդ
Քան զարշալուսոյն ամպեր ցօղավարդ.
Կայծկունք՝ թէ ներես՝ թռչին մինչ ի Հայս
Զոր ամէն երկրէ նախ ըրիր քեզ կայս.
Չի՛ շեղիր այն նաւ որ խնդրէ զբեւեռ.
Ուր եւ գնան՝ քենէ չզատին մեր սրտեր։
Իսկ թէ չըկամիս բոցերնուս ծաւալ,
Թէ զՀայաստանեօք չըկայ մեզ շուրջ գալ,
Թող սլացիկ ծուխերս չըդադրին ի սպառ
Ցորչափ կեանքս եւ սէր փարին աստ յիրար.
Թէ ոչ երկրաւոր թողունք հայրենեաց՝
Արձան մեր քրտանց յաւերժականաց,
Գոնեա թողունք աստ խարըսխնիս կանգուն
Ըզհարազատացս հոն դրոշմած անուն.
Երբ յետին ծըխով մաշած սրտերնէս
Թռչին զոյգ աստղունք երկաւորաց պէս,
Եւ յանմահ սիրոյդ աղբիւրն ո՜վ Աստուած
Զարնեն ըզճաճանչ անվախճան կենաց,
Հոն խըրւին թաղին կորսուին թէ կ՚ուզես,
Միայն՝ չըթողուն զիրար եւ ըզքեզ»։

1846

 

Ա Ռ ԲԱՆԱՍԷՐՆ
Որ ըղձիւք ձեռացս խնդրէր զքերդուած ի համբոյր 

Ընդ ո՞ր դու անուանակիրդ եռացուցչին հանուրց,  Սերովբ,
Եւ ըզնորուն առ գեղեցիկն յանձին բերող բոց սըլացիկ, 

Ընդ ճանապարհ անհետազօտ՝ զոր նայն միայն  գիտէ փորձել
Զայսքան հատեալ վայրուց խտրոց եւ ըզդիմաց օտարութեան՝
Առ մենաւոր մի հասանես յիմաստասէր ըղձից պահանջ.
Յո՞ր սրավարեալ թեւս յանդըգունս ըզվաղահաս մըտերմութիւն՝
Համառօտեալ եւ զժամանակ բարեկամաց եղելութեան,
Մտրակիկ սիրոյ ի կուշտ կացուցանես ինձ հուպ յանկարծ.
Մի՛ առ փո՞րձ իմոց կամաց որք չախորժեն երբէք ժխտել,
Թէ ի բարւոյն դու յուսացար ի սէր որ միշտ պաշտէ զբարին.
Թէ յայն՝ զի ուր երկուցն է կէտ ըղձից եւ սիրտք անդ գումարին.
Ի կէտն ասեմ Մասեաց լերին ի հոգեխառն եւ մըտաւոր,
Ուր դիւցազանց երասան Հայոց.  ուր եւ ընթացք սրտիցս ի մէնջ։
Հապա դու դարձի՛ր յինէն ի նոյն փութա՛ ծայր երկնածրար,
Թէ հայկազնեան խնդրեն ճարակ անշէջ տարփից բերմունք ի քեզ,
Խորակրկիտ թէ դեգերումն ի հընութեանց ծոց  սխրալի.
Եւ թէ ի կէտն իսկ քան զոր չէք անդրագոյն՝ յերկինս յածիլ.
Ոչ սըխալես, ի նոյն սլացիր, չիք երկնահուպ  չիք սուրբ քան զայն։
Անդ արդեօք հանդիպեսցիս եւ զոյր հաճիս պատուասիրել
Ըզփանաքի մըտաց ծընունդ եւ ըզհողեալ ստերղանցն երկունս.
Անդ պարզութիւն թէ նըկատես՝ գիտեա՛ զ՚առ քեւ իմըս ժըպիտ,
Թէ ծուխ կըցեալ յայեր՝ յիմոյն համարեսջիր եւ զայն սրտէ.
Զի շատ իսկ ծըխէ սիրտս այս անկանէզ եւ անձնածախ,
Ծըխէ՜, եւ չըգիտէ ցե՞րբ եւ ցո՞ր վայր եւ ցո՞ր օգուտ,
Եւ ծըխեսցէ՝ զերկնախարոյկն յինքեան ցորչափ  ըզգայ զբորբոք:
Անդ ի բարձունըս միացի՛ր ընդ իս մըտօք ո՜վ Սերոբէ,
Եւ օրհնեա՛ զձեռըն վառողին ի քեզ եւ յիս հուր  հայրենի,
Հուր՝ քան զոր չիք ՚դ արեգակամբ եւ սրբազան  եւ բարձրաթռիչ,
Որ դիւցազունս հաստէ, յերկրի եւ նահատակս  յերկին հանէ.
Զայն վերօրհնեա եւ այնց մատանց տուր ջերաջերմ ըզքո համբոյրս՝
Որ ի սրտի քում տարրեցին ըզգեղեցկին զիմաստ եւ սէր.
Տո՛ւր փառս հաստչին հանճարոյ՝ թէ խուն հանճար յիս նշմարես,
Եւ մի՛ ճգնիս շրթունս հըպել առ մեղսամած ձեռին հաստուած՝
Որ պաշտօնեայ յոյժ անարժան է սրբութեանցըն զոր պաշտէ:
Ո՜հ թէ այս չէր՝ ապա հրեղէն պիտէր փետուր զԷնն ունողիս,
Եւ կայծակունք յայնըմ գրչէ զերկին ու երկիր հրդեհէին.
Յոր բարձունս յայնժամ եւ քոյդ ի քէն շոպեալ սլանայր սիրտ։
Բայց զայս ընկալ ի գրաւական իբրու խնդրես, ոչ  զոր խնդրես
Երգ ազդոյ խանդավառեալ սրտայարոյց բանաստեղծաց՝
Քնարական ձայնարկութեամբքն ըզմահացուաց վառել զոգիս,
Կամ ի սէր հարց դիւցազանց զարիւնս առոյգ յեռանդն հարուլ.
Բուռն է ինձ գեղաճաշակ այդքան մըտաց տալ կիրթ որոճ.
Այն զի չկանխեմ եւ առ մուզայս ոչ այնց սիրողս՝ որչափ կարծիմ,
Նա՛ մանաւանդ զի քան զհասակ մեծաքայլէ յիս ցրտութիւն՝
Յերիտասարդս անկանելով ի գիսակս հիւս սառամանեաց.
Ո՜հ, քաջագոյնք յերգոց մընան հեղձուցիկք, սիրտ ընդ իւր տանի,

 

Ո՞ր օգուտ թեւոց աստէն՝ թէ թռչանաց չափին սահմանք…

1849

 

ՊԱՏԱՍԽԱՆԻ ԱՌ ՔԵՐԴՈՂ 

Յանդրագոյնսըն քան ըզքեզ յանդըգնեցար Պարմանի,
Թեւ ի թիկունս, թեւ ի թիկունս տուր եւ դարձիր հաշտ ի հետ.
Էրո՞ւմ օցտեալ յայերց հեզոց թեւակոծիս յործկուտ կայս.
Ամպք վարդագոյնք եւ ծիրանիք զխարտեաշ գլխովըդ խաղան
Ցօղատարափ երկնից մեղու զծիր բարբառոյդ  պարարել,
Զկարկըտածուս ըզմէ՞ սպառնաս կըրկըտել ծոցս ամպրոպաց։
Եւ ո՞ւր ուսար անէծք կարդալ եւ օրհնութիւն պահանջել,
Ի գուբ գըլել եւ ի բարձունս դէտ ակըն կալ ի զընին,
Զկայծն ի մոխրի հեղձուցանել եւ ջերմութեան ակն ունել.
Զի այդպէս բուռն ի յիս տեղաս, յիս, ի հանճար ու ի մուսա,
Եւ քըճքըճեալ եւ փետրաթափ ի վիհ Մասեաց  տաս անլոյս.
Եւ դարձեալ սիրողաբար քաղցունu ժըտիս երգս յինէն։
Թեւ ի թիկունս, թեւ ի թիկունս, դարձիր յայերս հեզանազ,
Անդ սըլացիր, անդէն թըռիր ու ի մըրրկաց ե՛րթ փախի՛ր։
Այլ ուստի՞ քեզ իղձ երգոց թուլադաշնակ ի քնարէ,
Ի հուրաստան ասպարիզի ճեմողիդ զի՞նչ պէտք կայծից՝
Յատակաբուղխ որ ի մոխրոց սրտից թռչին կիսաղօտ։
Ապոլլովնեան կապարճ ի յուս՝ մանկունք քերդողք աղեղանց,
Ամենուրեք ձեզ նըպատակք, ելէ՛ք կայտառք դուք ի յորս.
Մարմանդք յոտըս ձեր ծաւալք, ծաղկանց քծինք ըզծնգովք,
Եւ հեզապար ըզգագաթամք յածի սողոխ խանդաշարժ.
Մերթ ի Մասեաց դարեւանդ, առ ստորոտով մերթ նորին.
Երգեցէք երգ դիւցազնեայ, երգ հայրենի, երգ գորով.
Անդ շարժեսցին ճապուկ ձըգանք ձեռաց յանդուլ երգարան.
Եւ թէ ներկուռ երաժըշտաց խոնջին ստեղունք հնգածղի
Կաղամախեաց եւ հագնոյ կախ դալարազգեստն ըզբազկաց
Տատանեսցին հայկեան բամբռունք ի սոյլ  հողմոյ հայրենոյ.
Յազդման ձայնին զերդ վարդամատն յարշալուսոյն շըղարշից`
Աստեղաչկունք եւ հրագիսակք հոսեսցին հոյլք Հայկազնեայց
Եռաթեւեանք, քաջազեղունք, ասպարակիր  նահատակք.
Անդ համօրէն պար բոլորեալ առաքինի Հայութեան
Անկցէ զձեօք դաս առ դաս հուր նոր շնչել ի ձեզ հայրենի։
Անդ հուպ ի վայրն անմեղութեան՝ անմեղ դիմակք տարփալիք
Յեդեմածին ծաղկանց պըսակ ձեզ եւ ինքեանց հիւսեսցեն.
Ո՜հ, ըզդրախտին եւ զեթերին առջիք ճաշակս  անդ ի Հայս,
Անդ յայն երկիր նախնի մարդկան, յերկիր վեհից եւ սրբոց։
Անդ յոստ կարկամ ի կիպարոյն եւ իմ քընար կացցէ կա
Զիւրն հընացեալ մնչել նըւագ յերիտասարդ պարուդ խումբ.
Որպէս սօսիւն սօսւոյ ծերոյ՝ դեռափըթիթ թփոց մէջ,
Որպէս յառուաց խոխոջ՝ դըդչումն հառաչաձայն  սահանաց,
Որպէս դըրուագ դամբանական՝ յՈրորոցի [6] Ճռինչ քաղցրիկ։

1849 

 

ԱՌ  ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԱՄԻՐԱՅ ՏԱՏԵԱՆ
Յայցելութեան իւրում ի Ս. Ղազար 

Հովանացեալդ Հայկաւ նորուն պայազատ,
Եւ զմաքրագոյն ի քեզ տարեալ սէր յաւէժ
Ես բորբոքիս եւ բորբոքես զԱյրարատ,

 

Զ՚ի յաւերժից իջեալ լերանց վեհս ազատ
Հիւրընկալել պարծի յինքեան քեւ Վընէժ,
Եւ բիւրակնեան ծնանի կարկաջ սիրավէժ
Ծովս ի քըծին որմոցս եկեալ ալէշատ։

 

Աստ զըղձալիդ ի յըղձակերտն ի դադար
Եւ զօժանդակ ազգակեցոյցն հանդիսի
Երկնատարած գըգուէ հնացեալն ոսկի դար.

 

Եւ յետին ծնունդք նորին մըշակք հայրենեաց
Զարս անուանիս՝ որ կեան ի տառս Մովսիսի՝
Կենդանագրեալ Քեւ՝ գոհանան զեթերաց։

1847

 

ԱՌ  ՆՈՅՆ
Զի տայր զաւետիս Մար Իբասայ

Համբաւք հասին հրաշալուրք հուպ ի յերկրէ հայրական
Թէ մերկացաւ ի Մասեաց նոր իմըն քօղ սրբազան.
Վըսեր վարսիցըն պաղպաջ ցանեաց ըզձիւն ընդ  եթերս,
Ի տես հանուրց աշխարհաց ձայն ետ ի վեր թունդ յընդերս.
Ճակատեցան դիւցազունք Հայոց ի սարն երկնազգեաց
Հոգիք հրեղէնք հոսեցան յաստեղազարդ խորանաց,
Եւ մամռարմատ յուզեցաւ հազարամեայ դամբարան.
Փառք ամենուստ յորդորեն Արամայ, փառք Sատն անուան։
Ո՜վ գեղեցիկ համբաւուցն որ ի յերկրէն հայկական՝
Մենացելոյս մոնազին յեղակարծուց հաս ունկան,
Եւ սիրտ ի ներքըս սահեալ կիրըս զարթոյց սխրագործ՝
Զորպիսեաց չէր նրբաղգածն այն հսկողի առեալ  փորձ`
Եւ խուռն ի ներս խայտացոյց յհոգւոյ մասունս կենսաձիր
Հուր վարդաբոց արծարծեալ ի սառնորակն ի  մոխիր։
Ո՜վ ներգործող սքանչելեացս այսպիսեաց յայնկոյս ծովէն
Որ ի հռչակ հայրենեաց գողանաս զսիրտ ի յինէն:
Ի հովանեաց Եփրատայ զարթեաւ ի քնոյն անդորրու՝
Արշակունեաց նախահայր եւ Հայկազանց թեւարկու
Գեղեցկանձնեայն Վաղարշակ քըսանդարեան  Հայոց Հայր.
Աչկունս ածեալ փարելիս յիւրն Հայաստան  սիրավայր՝
Ըղվեհազանցն ետես փառս ի միւսանգամ մոռացօնս.
Գըլուխ շարժեաց եւ գոչեաց. Առ Մար Իբաս ձայն տուք, օ՜ն:
Ո՞ յարուսցէ զՄարիբաս յանիշատակն ի վայրէ
Ձայնըն Տատեան Յովհաննու հնչեալ յօտար ի  յերկրէ։
Ո՜վ գերարծուի քոց աչաց, ո՜վ լայնարձակ քում՝ ձեռին՝
Որ հետախոյզ Հայ յուշոյ՝ զհանուրց գըտեր  բաղձալին.
Քաջալերեաց Յովհաննէ, քեզ աննըման կանգնին փառք
Ի դիցարանն Հայկազնեայ գահոյս կազմեն քեզ  կաճառք.
Ի ձեռնարկեալդ դիմագրաւ արիացիր նահատակ,
Եւ քեւ կրկին դիցահօրն Հայկայ բանի պատրըւակ.
Ըզքեզ երկրորդ Վաղարշակ, ըզքեզ երկրորդ մեր Ասպետ
Դարքն ապագայ կարդայցեն եւ ներկայս քեւ յուսաւէտ:
Այլ ինձ աւա՜ղ, ինձ ընդէ՞ր ճակատագիր չետ հրաման
Յեցեալ ի թեւս իմ` աշխոյժ՝ իսկոյն քեզ կալ յանդիման.
Ու ի քոց ըղձից լայնալիճ՝ նետ ոuտուցեալ  պնդաձիգ
Առ քոյն եւ իմ թափ հարուլ նըպատական գեղեցիկ.
Զզթարգմանն յոգունց անձկանաց ըզջերաջերմն իմ՝ համբոյր՝
Ոչ անարտօսր ի գըթոյ՝ դրոշմել ի պրակն ի թիւ բիւր.
Թափեալ ապա զհին հիւլէ Ժամանակին բորբոսոյ՝
Ի լոյս ըզնա ողջունել յանմահութիւն անուան քոյ։
Բայց զիս երկնից սուրբ պատգամ բեւեռապինդ  պրկէ զիս
Ի կէտ կղզւոյս մենական յանդորրականն ի Հանդրիս.
Ուր ծուխ ի ծուխ կըցելով ծըփանցս ի ծով ծիրանի`
Բոցաշնչեմ բիւր փարսախ առ իմ հողիկն հայրենի։
Այլ արդ հատոր մ՚ի սըրտէ հանեմք ի սուր հոլաթեւս
Առ պատմահայր մեր հասո՛, զդա՚սել, Արի՛ որ  ննջես.
Եւ ելեալ սըմին ձեռընտու՝ դու Թորգոմայ ձեռըն  տաս.
ԸզՎաղարշակ հանգուցեալ՝ Sա՜տ հնչեսցէ Մար Իբաս։

1849 

 

ԱՌ ՅԱԿՈԲ ՍԵՊՈՒՀ ՏԻՒԶ
Ի գալստեան իւրում ի վանս Ս. Ղազարու 

Ո՞ւր գեղաղէշն ընդ Վոսփոր եւ ի թրակեան  պերճ ափանց
Թողեալ ըզխնամս՝ իւ զԵւրոպ փոխաբերես յԱսիա,
Թողեալ ըղխանդ ընտանեաց, ըզխայր սիրոյն նորընծայ
Յադրիականս յայս ի խորշ դիմես նաեւ` հիւր մեծապանձ:

Ճարտարութեա՞ն՝ իղձդ անյագ, իմաստութեա՞ն  տենչայցէ,
Միթէ զանխո՞ւլ լուտետեան քեզ հրաշալիք եւ  Լոնդոն.
Անդ անկարօտ քոց փառաց՝ այլ արժանւոյդ՝ պաշտի ձօն.
Եւ խուն կըղզեակս՝ յայնքանեաց ի՞բր ունի զքեզ  ի բացէ։ 

Այո, փառք, շահ, գիւտ հնարից քաջ ի բաց են  արհամարհ
Առ վսեմականն այն սիրով որով ընդ մեզ զիջանիս,
Հեզիկ ի ճեմըս պատուեալ զՄըխիթարայ տուն եւ խոնարհ։ 

Այլ զ՞ինչ քեզ աստ արժանի, եթէ ոչ նոյն զոր  սիրես,
Եւ որ քոյին իսկ է շնորհ՝ Բարերարիդ այսմ  ուխտիս.
Ըզնոյն հապա քաղցր ակամբդ աստէն մեւք չափ  միշտ տեսցես։

1847

 

ԱՌ ՆՈՅՆ ՍԵՊՈՒՀ

Յաւիտենից ճակատագրեալ ի յաստեղ
Ամենախնամ քաջոյն կերտուած պերճափառ,
Ի մեծ զարմէ պահեալ անզոյգ շառաւեղ՝
Ի տարփ հոգւոյդ ձըգեալ գայ քեզ Մըխիթար.
Ո՞ զմանկըտոյդ լարէ սըրտիցն ըզկիթառ։
Ծովակ, կըղզեակ, ձեղուն յատակ, յարկ պարտէզ,
Պըսակահիւս ծառք եւ ծաղկունք արգադիր,
Եւ համօրէն շուրջ ոլորտիցս ասպարէզ,
Քեզ պայազա՛տ քաջաց ի ջանս անձանձիր
Յոտիցդ հըպել՝ լուծան յողջոյն ու ի թըրթիռ.
Եւ աստ թէ տրուպ կիսահագագ հընչէ ձայն
Մի՛ կիսախօս իւր եւ իւրոց գրեսցի ձայն.
Շուարին շրթունք յուզեալ սրտից բերկրաւէտ.
Եւ անսայթաք՝ յեռանդնաշարժ ի յորձան
Ո՞ մակուկէ կամ գեղգեղէ յաղթաձայն։
Ողջոյն ձօնէ քեզ՝ պանծացեալըս քեւ տուն.
Քեւ ծիծաղին uահմանքըս լուռ եւ մեկնակ
Պարագըծեալք յարձանս բարեաց քոց կանգուն.
Եւ յորդորեալ ջուրքս ի ծըփին սիրունակ՝
Զաջդ համբուրեն յորմունս՝ ոյց կասըդ պահնակ։
Ողջո՜յն քաջիդ քեւ խրախուսեալ գրիչ տըկար,
Որով զինեալ դողդոջ դաստից հինաւուրց
Մենամարտին տըգիտութեանն ընդ խաւար,
Խորշոմերես մատենայած ճակատուց՝
Ըզդիւրահուպ դիտելով զաջդ ի մատոյց։
Այո՛ Քաջ, գետ փոքր եւ գաղթեալ բացաձիգ
ՅԱրարատայ մինչ ի հանդրեանըս խորւոջ,
Հայրականաց իւրոց կայից դիմեցիկ՝
Ընդ, ամեհի քարաժայռիցըն կոչկոճ
Որ անթափանց արձանանան խութ եւ խոչ,
Թէ քո աջոյդ ճարտարարուեստ իմն ի ձօն
Զմանուածաւալն յանձին բեկեալ փրփրադէզ
Մինչ ի կատար վերաթռուսցէ զալեաց թօն,
Ո՞ւմ նըւիրէ զկարկաջասահն իւր հանդէս՝
Քան թէ ձեռին` որով զազատն եգիտ ելս.
Թէ սառնորակ երկնապողող ցայտէ շեշտ՝
Ըզքաջամուղ կորով ձեռինդ հանէ վեր
Թէ շիթ մանրիկ ի հիռութեանց գեղաղէշ
Վայրացօղէ ձիւնածաղիկ ընդ այեր,
Ի գլուխ քոյին շողշողէ շաղ օրհնաբեր։
Ի յԱնեղին հաստեալ աջոյ՝ Տանս ի վրէժ
Անփառունակ փառաց ազգի առաջնոյ,
Նախանձակոծ քան թէ ալեօքն իւր Վընէժ,
Վեհին կամաց եւ ցանկութեան իւր սրբոյ՝
Գըտանէ զքեզ սատար եւ ազգ տանն Հայոյ։
Զիմաստութին՝ ոչ եւս անոք մոռացիկ
Թափառական ընդ նա դիտեմք ապառում,
Այլ քեւ՝ զերից ժամանակաց յոյսն ի գիրկ,
Զանցեալն՝ ի գիրս նախնեաց զներկայս՝ ի մերում
Եւ զապառնին՝ մամլոցս ի ծոց ընթեռնումք։
Ջահ համասփիւռ դու ի սրտէդ բորբոքեալ
Կաս վերամբարձ բանասիրաց առաջնորդ,
Գընաս եւ զհետ գնացուցանես լուսափայլ,
Ըզդըժուարուտն ինքնին հարթեալ եւ ըզկորդ,
Եւ տաժանեալ ընթանալեաց զուգակցորդ։
Վահագնակերպ ընդ եղեգունըս ցամաք՝
Բոց ծիրանի դու ծաւալիս ջեր եւ լոյս,
Եւ դու զանխուլ սըփռիս յերկիր մեր համակ.
Թէ թուէ Երասխ բառu արամեան քան մկանունս՝
Ի քէն դիտէ զնոցուն բըղխեալ հոյլս անհունս։
Ընդ մայրեւոր Շաղագումեանն հովանոց
Երկնասլացիկ թեւք ըմբըռնին Մովսիսի,
Սըրբէ զյետին կաթս արտասուաց սրտախոց,
Շունչ հարաւոյ կարծէ այցող հիւսիսի,
Ընդ Սահակայ գտանէ զՅակովբ եւ սփոփի.
Եւ թագազարդ ճակատք մեծաց արքայից
Յամրոյն Անւոյ ըսքանչանան ընդ քաջիդ,
Վեհ դաւանեալ քան զոյգ ինքեանց գործակից,
Զի հնարագետ ժողովեալ սերմն ի յոգիդ
Զանծինն ածու զգեցուցանես գեղափթիթ։
Դասք ողջունից օրհնից յերկրէ ի հեռուստ
Վազվազելով այսր ի բըլրոց գան Հայոց։
Դասք ողջունից օրհնից ի հարց մեր յերկնուստ,
Եւ բնաւ յորոց բարւոյ կաթեաց սէր ի ծոց
Եւ սիրեցին զփառս հայրենեաց անցելոց։
Եւ տունս՝ պատուեալ յոտին ճոխից պսակաւոր
Ոչ բարձրաճեմ յիշէ յանձին այս գունակ,
Ոչ այսպիսի ներգործեալ փառս անսովոր,
Յորմէ շլանան դիւանք նախնի ու ամանակք
Եւ նախանձին անձկակարօտ ապագայք։
Օրս անմոռաց՝ լիցի եւ քեզ քաջըդ Տիւզ,
Որ յանդաստան հարուստ բարեացըդ ճեմիս,
Զոր ոչ խիթամք հանուրց եւ քեզ գոլ հաճոյս.
Եւ թէ պըճնիմք յայսքան ի քո երախտիս՝
Քա՛ւ մի գըտցես յըղձից սրտիդ աստ թերիս:

1847 

ԱՌ ԱՂԱՆՈՒՐ ՍԵՊՈՒՀ
Առաքելով ընծայ Օձաձուկն ի ճրագալուցի ծննդեան Տեառն

Յերանաւէտ հասեալ աւուրս
Փրկչին մերոյ ի խանձարուրս՝
Քեզ բիւրաբիւր մաղթեմ բարիս
Հանդերձելումդ եւ որ յաստիս.
Ի տես դիմաց թոռինդ փոքու,
Զմանուկն Աստուած յիշեա ինձ դու,
Որ ըզհասակն էառ կրսեր՝
Յերկնից ըզմեզ վառել ի սէր։
Եւ մերձակայ տարւոյդ նորոյ
Կրկին մաղթիւք ի սերտ սիրոյ,
Տիպք ծրաբոլոր ամանակին
Զօձապըտոյտ ձուկն աղտաղտին
Քեզ եւ քոյոցդ յըղեմ նըւէր,
Վայելել քաղցր առ յուշոյ մեր։

1849 

 

ԱՌ ՆՈՅՆ ՍԵՊՈՒՀ ՅԱՌԱՋՆՈՒՄ  ՏԱՐԵԿԱՆԻ  ԱՂԵՔՍԱՆԴՐՈՒ ԹՈՌԻՆ ԻՒՐՈՅ
Գեղօնք 

Ո՜վ փոքրատարդ ի մարմնում,
Ամփոփեալ իրք անպատուք,
Անսա՛ հեզիկ քաղցր հոգեակ
Թէ խուն ածեմ քեզ մանեակ
Յայրարատեան ի ծաղկանց,
Զի դու պատուաստ Հայկազանց.
Մինչդեռ վանիչն ըզխաւար
Եւ կենսաչափ մեր լամբար՝
Ի նոյն դարձաւ յօրամուտ
Որ բացն ըզլոյս արեւուտ։
Եւ թէպէտ զի՞նչ քեզ կարօտ
Մերոցս աղեաց համառօտ,
Որ զյարաշարժ զուարթնոյ լար
Լըսես յոգւոջդ անդադար:
Այլ զի եւ մեք խանդակաթ
Գոլ պատկերիդ անարատ,
Անսա՛ հեզիկ քաղցր հոգեակ
Թէ խուն հանեմ քեզ նըւագ։
Եւ թէ, ո՜հ, չիք ի ձայնս յայս
Գեղգեղ դաշնակն յոր խայտաս,
Բայց գոյ բարբառ պիտանի
Որ ի սրտէ հատան.
Յոր թէ խառնի բան տըխուր՝
Ւ այն քեզ յօգուտ, սիրով լուր:
Զի դու յերկնից պանդխտիկ
Աղեքսանդրէ ինձ մանկիկ՝
Ի գաւառացն արփենից
Յովիտս անկեալ լալօնից,
Յանմահունակն ի գոգոյ
Տաղաւարիս յարկ սըգոյ.
Եւ թէ յայժմուս յարաթիռ
Հրեշտակօրէն գաս յայթիռ,
Թէ իբրեւ սուրբն աղաւնեակ
Այն ինչ թողեալ զտապանակ
Անբիծ թեւօք եւ ոտիւք
Շրջեալ զերկրիս ոլորտիւք՝
Ի հիռ ի հիռ գաս անհուպ
Գիշակերպիցըն ջրածուփ,
Թեւապարիկ վայելուչ
Ճռճիւն հատեալ քաղցրաճուչ,
Աչք ածելով նազենի
Առ հաշտընծայն ձիթենի.
Սակայն գիտեա հաւաստեաւ
Զ՚ի մէնջ եւ շիւղն այն կորեաւ.
Ամենուրեք տղմասիկ,
Անբիծ ոտին հանգիստ չիք.
Ի քոյդ ի քոյդ տապանակ
Ե՛րթ, դա՛րձ, թըռի՛ր քաղցր հոգեակ,
Անդ ճօճեա ա՛նդ ճռուողեա,
Եւ ի յերկրէս լեր բացեայ։
Աղցից խոնարհ զի՞ քեզ պէտ,
Ուր ամենայնս է աղէտ.
Երկնիւք բուծեալ մինչեւ ցարդ
Անդըր կառո՛ ակն անթարթ.
Զի աստանօր եւ ծաղկունք
Ոչ եւս անխառն անուշունք.
Ո՜հ, ընդ վարդիւ կարմրորակ
Ղօղեալ նստի փուշ դժնեակ:
Չիք յերկրի չիք ինչ համբոյր.
Համայն պատրանք, բնաւ հրապոյր.
Ո՜հ, փախիցուք ի յերկրէս,
Կամ թէ կեցցուք երկնապէս։
Այլ քեզ կանգնեալ երկնուղէշ,
Աղեքսանդրեակ գեղաղէշ,
Ծառ հինաւուրց, նոր սաղարթ,
Աստ օթեւան կայ զուարթ,
Եկ դիր թոռնեակ դու բունիկ
Ի գիրկս հաւուդ ու ի մամիկ,
Ոստ ի յոստոյ ճախրասլաց
Խաղա՛ խնդա՛ եւ պարեաց.
Մերթ ի պապուդ պարանոց
Քան զադամանդն իւր վարդոց [7] ՝
Յոյր հրճուի նա ի խըտիղ,
Կախեաց գրկօք փափկածիղ,
Եւ մերթ ի ծոց քում հանոյն
Լեր լանջանոց գեղագոյն.
Եւ մերթ ի բարձս հայրենի
Հարց ըզմօրէդ քաղցուէնի…
Ա՛յ, լուռ, լըռեա ժիտ քընար,
Զի՞ հնչեցեր նըմա զմայր՝
Ում խանդացան յորրանաց
Երկինք սիրողք նազելեաց,
Եւ զմանկամայրն իւր չքնաղ
Առեալ տարան հաղ ընդ հաղ՝
Այն ինչ նորա մեզ ի յուշ
Թողեալ զորդեակն իւր անոյշ,
Առեալ տարան առ Եմայ [8]
Առ սիրուհին Եդեմայ,
Առ աչագեղն իւր քոյրիկ
Եւ սրտին ջերմն հատորիկ
Ըզկուսանունն առ կուսին
ԸզՎիրգինեակն հանգուցին
Ի սրսկապան անդր ի նոյն։
Նո՜ր երկուորեակք հրաշագոյն։
Նոր միաճետ վարդուրհիք,
Մինն ըսպիտակ բոլորիկ,
Միւսըն ճերմակ եւ կարմիր
Ընձուեալ զկոկոն իւր յերկիր։
Նոր խընկանոցք ըստաշխին
Ի դրան անմահ արքային.
Երկիրս հոտով զըմըռոյ
Լըցան երկինք ի սիրոյ։
Այլ քեզ մանկիկ Ղեքսանդրէ
Տրտմել առ այս ընդ՞էր է.
Շատ իսկ լուծին ցօղս աղի
Քո հաւ քո մամ գարաղի.
Երկինք ժըպիտըս միայն
Լըցին ի լիճ լուսոյդ լայն,
Օն դու ժպտեա եւ ժմտեա
Եւ զմեր թախիծ փարատեա։
Բայց զի ծանեար զմօր անձուկ
Եւ ըզքեզ գոլ կիսորբուկ,
Եւ զի լըցեալ յուժ յարեւ
Իբր աղաւնին լիաթեւ՝
Կամիս բունիկ լըքանել
Եւ բաց ի բաց թըռանել։
Զի մի՛ յանկարծ դիւրագայթ
Անկեալ շաղիս յորոգայթ,
Եկ ուսուցից քեզ հընար
Եւ գտցէ շնորհ իմ քընար։
Զանբըծութեան քո նուրբ թել
Իւ արդ յերկին ես զօդել,
Պնդեա ի ծղիս քո փափուկ
Մինչդեռ եւ եսըդ մանուկ,
Ըզծայր թելոյն սրբանուէր
Տուր նազելի մօրդ ի վեր,
Ապա թըռիր յով եւ կամ
Զինչ ճընճըղկիկ ՚համասպրամ.
Եւ քո մայրիկն հոգունակ
Ըզպարտ կաթինն անուշակ
Շնորհաց եղեալ ցօղ ի զով՝
Ցնցղկեսցէ զքեւ սիրով.
Աչք իւր անքուն եւ ըզգոյշ
Պիշ յերեխայդ իւր քնքոյշ՝
Արածեսցեն ի ծաղկունս
Ըզքեզ յանմեղն ի խրախունս.
Եւ յերեւել յանկարծուստ
Խարամանոյն ի հեռուստ,
Նազուկ մատամբք սարսեալ զթել
Քեզ ազդեսցէ խուսափել։
Այսպէս գըգուիս ի մօրէ
Եւ կաս ազատ ի չարէ:
Այսպէս սիրոյ կըցեալ զօդ
Յանբըծութիւնդ անաղօտ՝
Կեցցես դու մեզ միշտ հրեշտակ
Աղեքսանդրէ՛ սիրունակ։
Ահա շարժեմ մատն ի վեր
Երկնից օրհնից տամ հրաւէր.
Անծանօթի սիրոյ ծնունդ,
Գաղթ ի բուլիցն այն հրագունդ
Աստուածառաք մեզ հոգեակ,
Քաղցրիկ թոռնեակ, քաղցր որդեակ,
Բաղդ քո ի քում գագաթան,
Կացցէ յաստեղ յաւիտեան:
Աչկունքդ աղու սեւաթոյր
Անհուն երկնից խուն պարոյր՝
Նրբից յունից ի կամար
Հովանացեալք վառ ի վառ,
Ի խոյզ գեղոյ հրաշալւոյն
Կառուսցեն բիբ բարձրագոյն.
Դէմքդ այդ հանուրց ցանկալի՝
Իցեն զուարթնոց հայելի.
Եւ հանճարոյ պատշըգամբ
Ճակատ քո լայն եւ անամբ՝
Բարձանց լիցի եւ սրբոց
Տուն եւ տաճար խորհըրդոց.
Եւ փոքրիկ սիրտն այն դատարկ
Անծին կըրից խոր դադարք,
Ուր այժմ հաստչին լոկ աչք սուր
Ըզչեւն առկայծ դիտեն հուր,
Եւ մըկանունս վերասաստ
Յանհողմ անծուփ լռութեան աստ,
Եւ բոյս սերմանց բիւրաւոր
Յագարակիկդ անարօր,
Հոգւոյն լիցի գրգարան
Sալ քեզ վեհից կերպարան։
Արդ այժմ օ՛ն առ եւ ժմտեա
Եւ զմեր թախիծ փարատեա.
Յունըս լարեա, աչըս բաց
Յայտէ ի յայտ ժըպիտս ած.
Թեւ տարածեա գիրկ պարզեա
Տուր ներբանիդ եւ կաթեա.
Կարկառ կարմրիկ ըստեղունս
Ի պաճուճակս ու ի մրգունս,
Հար ըզծափիկ ի ծափիկ
Երթ առ հաւիկ եւ մամիկ.
Առ եւ տուր վարդս համբուրից
Ցօղատարափ երկթերթից.
Եւ յողկուզէդ ժմտանաց
Հատո հատիկ մ՚ ինձ ի վարձ՝
Որ զսեաւ մերկեալ քնարիս քօղ
Ձայն զայս չանի քեզ գգուող։ 

1849 

 

Ի ՀԱՐՍԱՆԻՍ
Վիրգինեայ Աղանուր-Պիանքի 

Ի սահմանաց Եդեմին
Ծաղիկ պանդուխտ մըտադիւր,
Իտալական դրախտին հիւր,
Բաղդք երջանիկ զքեզ կամին.
Ոչ, ոչ խաբիս թէ այսօր՝
Ընդ սուրբ քօղով հիմենիդ
Զանմահ սիրոյն իսկ ժըպիտ
Հետազօտես մեզ յորդոր,
Որ զԵւայի հետոց փուշ
Գարշապարացդ հեզանազ
Առեալ փոխէ յաննիազ
Վարդս ի շուշանըս քընքուշ.
Ո՜հ, ջահեսցէ ինքն յամայր
Ըզքեւ կուսան եւ հարսնեակ,
Զանուանդ իմաստ Վիրգինեակ
Ի սիրտդ հարեալ՝ շնորհաց վայր.
Ու այժմէն յաւերժն ընդ հարսանց
Գրեսցէ յերկնից առագաստ
Քո զուգակցաւ բարեբաստ,
Հաճեալ ուխտիցըս բուրմանց։

1846

 

Ի ՀԱՐՍԱՆԻՍ Տ. Մ. 

Կընքեցին երկինք օրէնս երկրի՝ գութ մարդահաշտ,
Մի անդարձ ամպել ցօղածաւալն ականողաց:
Ոտնառու ռահից ի փարելի փթըթիլ ի դաշտ
Յետ կոծոյ հիւսսի` սիրամընչից գալ տատրակաց։

 

Երկնածրար ծոցոյն ամբիծ ծընունդ սէր համածին՝
Թաթաւեալ օրհնիւք քաջաց նախնեացդ աստղակաճառ,
Առ քե՛զ պայազատ վըսեամ՝ եկեալ հրեշտակ  հեշտին՝
Վերագրէ չըքնաղ ընդ զուգակցիդ բաuտ ոսկեփառ։ 

 

Ի յելս արեւու իղձ սրտակէզ ծըխէ ի վեր,
Յաստեղցն ըսքօղել ցօղ երկնապող յօդ ցընցըղկի,
Ձեզ երանադարձս յաւերժ ղերձել ժամս եւ օրեր,
Յանմահից հաճոյս, ի պարծ մտերմաց, ի յոյս  ազգի։ 

1848 

 

Ի ՅԱՂԹԱՆԱԿ ԺԱՌԱՆԳԱՑ ՊԵՏՐՈՍԻ ԵՈՒՍՈՒՖԵԱՆ 

Զարդարութիւն՝ ի Յոնիոյ պերճ ափանց՝
Ըզզուգակիցն հեզ` քաջավրէժըն Նեմէս
Թռուցեալ տանի զմեծ ջատագովն յասպարէս
Հի՞մ կորասցի յըստակ ճակատն իրաւանց`

 

Շռինդն հնչեցին նըժարքն անշեղ աննախանձ
Յատեանս վեհից կարկառեալ փոյթք ի հանդէս.
Զմէտն ի մատին իւրում բարձրեալն ուղիղ տես,
Ակն արկ, թափեաց զերկ եւ զարդիւնս ջինջ  քրտանց: 

 

Արդարոց՝ Տեառն է պատշաճել ըզժառանգ,
Ի զուր նիւթին նենգք դըժպըհիք եւ դարանք.
Խնդացէք տեարք, երկինք բաղդիդ աջ ետուն.

 

Եւ զնոյն անշուշտ տացեն ուղղիչ ի վայելս՝
Զոր սիրելիքդ երկար մաղթեն ՚դ կենաց թելս,
Տոհմիցդ ի փառս ու ի Հայկազանց խնդութիւն։ 

1848 

ՄԱՂԹԱՆՔ ՅԱՄԱՆՈՐ
Տնանկաց առ Բարերարս

Յէից տեառնէն չափեալ երկիրս ընդ հանուր
Արփիափայլ ջրաբաշխ ուրեք վայր յուռթի,
Ի սաղարթուց զերծ ծարաւուտ՝ գիտ այլուր.
Ելանէ ամպ յայց յանապատ անջըրդի,
Փթըթի երէզն եւ ծիծաղի ամային,
Յամպ նոյն թըռչին խունկք ի ծաղկանց իւրածին։ 

 

Զանարգասի առեալ բաղդին ըզվիճակ
Կըրկին պանդուխտք տընանկքս յովտի կենցաղոյս,
Սով, մերկութիւն, տարերք լինին դըժընդակ.
Չըգիտեմք յո՞ դառնալ կամ ի՞բըր տալ խոյս:
Արտօսր ի վեր զաչըս մըղէ, սիրտ զոգիս…
Եւ Տէր տայ մեզ բարերարաց հովանիս։

 

Ո՛վ վերնախնամ ծածկեալ գըթոյն ձեռք յայտնիք
Արարչագործ աստուածք, եղբարց ձեր այցող,
Որ զոյգ ամպոց ըզհէգ մարդկամբ ծածանիք
Յեղակարծուց տեղալ նոցին ջեր եւ ցօղ.
Յերկրի ճեմեալ երկնից գանձու տայք հրաման,
Զոր մեզ սըփռէք նոյնք անկորուստ ձեզ մընան:

 

Ջահք Հաստողին՝ լուցեալք կենաց մեր ի լոյս,
Իմաստութեանն արփի ձեօք ոչ թագչ ՚ի մէնջ
Ձեօք ոչ մեզ հուպ դամբան ունի զխանձարուրս,
Մեք զամանոր վայելից ձեռք առնումք տենչ,
Եւ աչք յարտօսր եւ սիրտք անձկաւ ի գորով
Առ Տէր դառնան ու առ ձեզ՝ տարեաւս այս նորով։

 

Տո՛ւր Հայր, տնանկաց եւ ճոխից, վարձ ընդ վարձուg
Ոյց բարերար խնամոցդ հաղորդք լինին աստ.
Կեցցեն պարգեւք նոցուն ի դարըս դարուց,
Հիմունքն ի մեր սիրտ, ծայր ի քումդ առագաստ
Յաւիտենից լերանցդ աղբիւրք գերակայ՝
Յիւղ եւ ի մեղր արբեցուսցեն զզարմ նոցա.

 

Յաւուր՝ յոր բաղդք եւ բարձք լինին զուգահարթ,
Մերկ մանկըտիս, հասակս անկար անտերունչ
Հանդիսասցի պըճնեալ ի տուրս նոցա զուարթ՝
Զայս արքայիդ փառաց հանեալ ջերմ մըրմունջ.
«Տես զոր յերկրի քեզ ձօնեցին ի մեր ձեռս,
Դարձո՛ նոցա, տո՛ւր տոկոսի եւ զիթերս»: 

1845 

ԲԱԶՄԱՎԷՊ Ի ԲԱՐԵՐԱՐՍՆ 

Ո՞ զցուրտ քոյին ջեռուցեալ ծոց եւ զամուլ՝
Այս հընգերեակ յիմաստութեան զիս ի լոյս
Վերածնանել օժանդակէ քեզ, մամուլ.
Ո՞ զանբարբառ թերթս յարդարէ բազմավէպս,
Յափանց նըշդեհ թռուցեալ հընչել ըզխրախոյս
Ի յերախանս ազգին սիրոյ անվըրէպս.
Ո՞ զիմ արփիս խոնարհ ճըգնի համասփիւռ
Ճառագայթել ստուերանըստացն Արամայ
Զհայրենականն ազդեալ կենաց ըզզեփիւռ.
Ո՞ ի պալատս ինձ եւ յանշուք տաղաւար
Ասպընջական պատրաստէ հեշտ եւ կամայ
Փարել զինեւ տնանկաց ճոխից հաւասար։
Գիտէ՛ք երկինք. հասուցէք ձայն զայս դողդոջ,
Ձայն որ ի հրոյ հոգւոյ փայլակն անդր ի վեր
Գոռայ զտարւոյս բարերջանիկ գոլ բողբոջ,
Ի սատարացն իմ հասուցէք սիրտ վըսեմ,
Եւ երախտեաց ասացէք խուն զայս նըւէր
Յանձանց հեզոց յօժարընծայ զայս ձօնեմ։
Ոչ ոսկեգիծ ոչ կըճէից սեանց ի տառ,
Ձեռամբ սրտի դրոշմել զանուանս իմ վեհից,
Որոց արձան կայ գըթութիւնըն պայծառ
Եւ պատուանդան կանգնի դիտակըն Մասեաց,
Զազնըւութիւն՝ առատութեան բարւոյն կից
Անմահ թողուլ ի սիրտ ու ի վէպս Հայկազնեայց: 

1847 

 

ԱՌ ՔԱՋԱՔՆԱՐ ՄԱՆՈՒԿ ԻՏԱԼԱՑԻ ՅՈՎՍէՓ ԿՈՆՏԻ 

Մի՛ այլ քերդողք բարձր յԵլիկոն հետազօտ՝
Ըզպատիպատ քնընէք լար,
Այլ ի փոքրիկս այս ի քընար բարեզօդ
Գըտջիք զամէն ձեր հընար.

 

Եւ մի՛ յերկինըս մահացուք միայն լոկ
Այդպէս անփորձ թռանիք շեշտ,
Կոնտեայ լուարուք, եւ ոչ նըւաստ ինչ արդեօք
Եւ սորայս ձեզ թուիցի հեշտ։

 

Բայց դու առակ զարմանալի մըտատանջ
Երկնից ու երկրի զուգադաս,
Ո՞ւմ առաւել՝ երկնի՞ թ՚ երկրի հիասքանչ
Իցես, մանուկ դու տըհաս։

 

Անշուշտ մանուկ եթէ կոչիս տակաւին`
Դու ոսկեփայլն երազոց,
Կամ թէ սըտոց ճըշմարտագոյնն ես բնաւին,
Ո՛վ մեծդ ի փոքըր տիոց.

 

Եւ կամ թէ ստոյգ սրբոյն հրեշտակ Ոլիւմպեայ
Ծածկիս քօղով լուսաթոյր,
Այլ յոյժ նըրբին` առ ի լինել գերակայ,
Ոգւոյդ ձորից՝ վարագոյր։

 

Սակայն դու ինքն ասա, ոգի զուարճ, ո՞վ ես
Յայդ պարուրեալ ձեւ համեստ,
Որ զմահացուս ընդ անմահիցըն խաբես
Գոլով զուարթնոց համարուեսո.

 

Ասա՛, մի՞ զքեզ ծընաւ երկնիցն այն Քընար,
Կամ յաստեղաց ուստեք գաս.
Ո՞յր կարկառեալ ձեռն ի ճակատ քո պայծառ
Զերկնաւորացն ուuոց դաս. 

 

Ի հայրենեաց բընկէ՞ն իջեր յամերամ
Թովել ըզմեր կայս նըժդեհ,
Եւ կամ թռչել իբր արուսեակ լուսերամ`
Յարեւելեան ի սուրբ դեհ.

 

Կամ թէ զքեզ Տէր եցոյց հանգոյն ինչ աստեղց՝
Ոյք յանկանելն իսկ ի վայր
Գերաշխարհիկ յօրինուածոց իւրեանց մերձ
Թեւապարեն գերածայր։

 

Այլ դու ժպտիս լոկ. եւ քաղցրիկն այն ժըպիտ
Քաջ իսկ ահա վըկայէ՝
Զի եթէ այս թէ այն՝ քո զոյգ երաժիշտ
Յերկինս ըզբոյն կայկայէ։ 

 

Ի մանկագոյն անշուշտ զուարթնոց ոք յանօթ
Ետ քեզ զաչկունս իւր կապոյտ,
Եւ ըզքընար եւ զհերս եւ զայտ անաղօտ՝
Խաղաղութեան վայր անքոյթ։ 

 

Հակիրճ պատկեր իմն այդպէս լեալ քո երկնից
Զիա՞րդ կապես զմեզ հրաշիւք,
Յորժամ` աչաց հօրդ յանդիման սիրալից
Խաղաս ի լար գեղաշուք.

Փորձել առնուս, ո՜հ, եւ այն փորձն իսկ հակիրճ
Քաղէ զոգիս մեր ի վեր,
Եւ մինչ քո չեւ ածեալ զմատունս ի հանգրիֆ՝
Նախարձագանգք թըռչին մեր.

 

Իսկ ըզփափկիկ մինչդեռ ծըղիս լարէ ՚լար
Շարժվարժենիս փոփոխես,
Րաժըշտութին ինքըն վազէ յերկնից վայր՝
Քընար շարժուն առնու զքեզ: 

 

Եւ ի յերկնուստ հնչիւնք հեղեալք ի գործիդ
Ի բիւր փոխեալ կերպարանս,
Զարմանս ածեն՝ զիա՞րդ տըղայդ աղարծիգ
Զայդքան ըզբռամբ ածես ձայնս.

 

Եւ բամբն եւ զիլ, եւ ոչ մին քեզ հակառակ
Լընուն զկամացդ ակնարկին,
Եւ ի բըղխեալն առ ի սըրտէդ ներդաշնակ
Շունչք եւ անշունչք պարփակին.

 

Ըզսիրունակ կլափդ ի գործին եդեալ մերձ,
Աչքդ եւ ականջք, վարսք յոլոր
Ի նոյն մածեալ, քաղցըր սրտիւ քով հանդերձ
Մըխիս ի զմայլըս բոլոր.

 

Թեթեւաշարժ լարեալ ըզկիրթ աղեղնիկ
Յանհուն գընաս ասպարէզ,
Դաշնակցութեանցդ ըզհետ անվարժ մեր հոգիք
Չբաւեն փոխել քայլ ընդ քեզ…

 

Խռովիմք… շունչք յաչըս մեր եւ աչք ի թըրթիռս,
Եւ սիրտք գերեալք թըռանին.
Քան զԱմփիովն ճարտար՝ սրտից դուն ըզծիրս
Արձան կանգնես քեզ յերկին։ 

 

Ո՜վ իշխեցող դու քաջ քնարին սըրտորսակ,
Թէ գիտիցե՞ս՝ զի դու միայն
Դու տաճարիս տիրես, լընուս բովանդակ
Որ ինչ ի մեզս է ունայն.

 

Թէ գիտիցե՞ս՝ զ՚ ի զուարթ քոյին դոյզն ի դէմս
Ըզքո զԱատուածն ընթեռնումք,
Եւ յերթեւեկ մատանցդ ի պարս գեղաճեմս
Յերկին ճախրեմք դողդոջունք:

 

Թէ գիտիցե՞ս՝ զի անդ մերձեալ յարամրի
Ունկն անմահից հետազօտ
Լըսէ զնըւագ՝ զոր ինքն հընչէ յեթերի.
Եւ արկանէ ծափ քեզ յօդ: 

 

Թէ գիտիցե՞ս՝ զի զառաջին քեւ ճաշակ
Հոգիքս առնուն զեթերին,
Եւ անդ ի յայսմ՝ հետէ ՚ստ քէն ստոյգըդ գուշակ
Վըuտահագոյնք դեգերին.

 

Թէ գիտիցե՞ս՝ այժմէն յաննիւթ իմն ի լար
Որպէս ըզշունչ ընդ շրթունս
Այնպէս զոգիս մեր կապեցեր յաստեղց պար՝
Յորմէ չկամին գալ ի տունս։

 

Բայց դու լըռես. եւ դեռ մոգիչքըն սրտից
Շարժին մատունքդ՝ իբր ալիս,
Զորս եթող հողմն. այլ որ ի քէն սիւգ երկնից
Մի՛ լըռեսցէ վաղ յոգիս։…

 

Ո՜հ, ես ըզմատն օրհնեմ վեհին՝ որ ըզքեզ
Աշխարհի ած ի զարմանս.
Իցի՜ւ յաւերժ թէ եւ յանծայրն ասպարէզ
Գոյր քեզ լինել ի սքանչանս։

 

Րաժըշտութիւն քո ո՜վ վըսեմ ինձ մանկիկ
Թափ ի հոգւոց մըտէ խորս.
Զանմեղութիւնդ ծըծեմք նովաւ ըզքաղցրիկ
Լարից քոց սերտ դաշնաւորս.

 

Եւ այնպէս միտք ի քէն զատեալ բաժանին,
Իբր աղօթկեր թողու զբեմ,
Կամ ցայգախոհ պըւէտ զափունս առուակին
Ուր հաւն երգէր լուսնին դէմ։ 

 

Անմեղութիւնդ՝ որդեակ, եւ նուագըդ սիրուն
Յերկնից ու երկրի պաշտին միշտ.
Հրեշտակաբար լե՛ր ինձ յամայր տէր նոցուն,
Լիցիս յաւերժ երաժիշտ.

 

Եւ եղիցին կեանք քո միշտ քաղցր եւ փափկիկ
Որպէս ձըգանքդ են անոյշ,
Եւ ընդ երկար՝ որչափ քոյին դայլայլիկ
Անմոռաց մեզ թողու յուշ:

 

Միասցի ՚նդ լարս եւ շունչ հոգւոյդ անտըխեղծ
Իբրեւ փեսայ ընդ հարսին,
Մինչեւ հրեշտակք բարձեալ ըզքեզ՝ հուպ աստեղց
Կարգեսցեն դէմ Արարչին։

 

Եւ դու Կոնտէ զիմոյ քնարի զերգս ընկալ,
Եւ ի քումէդ անբաժան
Անակընկալդ յիշատակաւ ըզսա կա՛լ,
Արդեօք կեայ քունըդ նըման: 

1845

 

Ի ՄԱՆԿՈՒՆՍ  ԶԲՕՍՆԼՈՎ Ի ԴԱՇՏԻ 

Ձեռըն բնութեան շարժէ զպար
Յասպարիզիս ծաղկապար,
Մինչ աւասիկ մօտ զինեւ
Սահին մանկունքըս թեթեւ,
Ըստ երակացն եռանդուն
Գըլին կանգնին եւ ոստնուն,
Ծաղր ի շրթունս զիրերօք
Պատին կայտառք եւ անհոգ,
Ի մանրաքայլ գարշապար
Կարծեն ՚դոտնել բնաւ զաշխարհ,
Ոմն Ասայել ոմն Աբներ
Յաղթեն յաղթին անվեհեր,
Մինչեւ ի խինդ ու ի խաղ լի
Ծառոյն ըստուեր խնդրեսցի,
Եւ խոնջութեան վարձք արդար
Առցի գինեակ զուարթարար,
Եւ կերակրիկ դուզնապէտ
Ըզքաղցն հարցէ կենսաէտ,
Գառանց հանգոյն վեր ի վայր
Շարժեալ ծընօտ կարմրածայր։
Կենդանութիւն ընդհանուր
Ունի զպատկեր զայս մաքուր:
Դարձուածք աչաց շուտափոյթ
Ծաղկունս թափեն լուսանիւթ,
Եւ շուրջ լայնին փայլ ի փայլ
Ոլորտք աւուրս այս բերկրեալ։
Անմեղութիւն դու անբիծ
Է՛ջ ի մանկտիս խնդալից,
Գործեա երկայն զայս վայրկեանս
Զի փախըստեայք են ի կեանս։

1845