Նուագք

ՅԱՌԱՆՁԱՐ

ՍԵՊՈՒՀ ԱՄԱՏՈՒՆԻ ՀԱՅՈՑ ԳՆԴԻՆ ՀԵԾԵԼԱՊԵՏ

Ձիաւորեալ երթային Հայք ի հանդէս 

Ի բուռն առեալ պիրկ դանդանաւանդ.

Ահ ընթանայր ի գունդ Պարսից սեւատես.

Դողայր թընդայր Հեր եւ Զարեւանդ:

Պի՛շ պի՛շ մանկտի, ընդ ճանապարհ բըլերդ այդ պի՛շ.

Տեսանիցէ՞ք ամպ վերացեալ յերկրէ յարդ նիշ:

Ակն արեւուս շեշտ կըշիռ

Ըզմիջօրեաւ գայ ի հիռ.

Կողերք սօսեաց լայնասաղարթ

Կան ճապաղեալք զերկրաւ հանդարտ.

Ոչ է հնչիւն զովոց հողմոց

Ոչ է խօշիւն տերեւակոծ.

Եւ սուրալով ընդ ամայիս պողոտայ

Փոշի անհողմ բարդ ի բարդին վերանայ:

Դիք դուք մանկտի, մի՛տ դիք, լըսէ՞ք դափր եւ թընդիւն

Օդապարից երիվարաց փռինչ եւ դոփիւն:

Ձիաւորեալ երթային Հայք ի հանդէս

Ի բուռն առեալ պիրկ դանդանաւանդ.

Ահ ընթանայր ի գունդ Պարսից սեւատես.

Դողայր թընդայր Հեր եւ Զարեւանդ:

 

Որպէս յաղբերց հեռաւորաց

Հառաչաձայն սահանք ալեաց,

Մերձեալ հողմով գըռընչին

Շռինդըն ձիոց եւ վարչին.

Որպէս նաւուց գումարտակ

Լըցեալ հողմով զառագաստ

Թռուցեալք ընդ դաշտ կապուտակ

Ճեմին ճօճան ալէսաստ:

Գունդք են քաջաց հեծելոց

Սպառազինացըն Հայոց.

Շողիւն զրահից եւ նիզակք…

Յառա՜ջ մատիք նահատակք:

 

Արշաւասոյր յառաջադէմ ի նժոյգ խարտէշ

Դիւցապատկեր երիտասարդ գայ գեղաղէշ.

Պերճասոսորդ տոհորակէ ճախրասլաց

Օդապարիկն իւր ռազմամուղ բանակաց.

Ոսկեսարեան սանձ ի բըռին հեծեալն առոյգ

Հազիւ կոխէ յասպանդակիկն՝ ոտին թաթիւք.

Կըռեալ կանգուն իբր աշտարակ՝ ի բերդ շարժուն

Է թըխակերպ զինուք եւ դէմքըն վարդագոյն.

Բիբք սեւորակք տիգեալք անթարթ ընդ ուղին

Փայլատակեն հըրատս ախորժ ու ահագին.

Ծայրք ծընօտից թըւին ծիծաղ առ համբոյր

Եւ գարգմանակն այն սփռէ ահս արջնաթոյր.

Թըւի համբուն յերիվարաց սընեալ ի նիւս,

Եւ յառապարս ճեմի հանգոյն ծաղկանց ի բոյս.

Գամ մի զկայ ’ռնու սօսեացն ի զով հովանի.

Հազարք երկու հեծելոց կան տողանի:

Ահեպարանոց երիվարք յոխորտ

Մեծամեծ ցնցմամք շարժին սիգախրոխտ,

Ընդ պինչ բոցաշունչ, ’դ երախս եւ դանդան

Պըղպըջակ փրփրոյ ժայթքեն յեռանդան.

Դափր յոտին վակժոյժք քորելով զերկիր

Յուզեն զապշոպ շռինդըն մատից գրգիռ.

Հազիւ տեարց իւրեանց ըզդէմս քրտնահար

Ներելով սըրբել սլաքօք առնաբար:

Թափեալ եւ ասպետն ի կռանց իւր վարսից

Ըզցօղ մարգարտաց ի զոյգըս վարդից,

Նիզակ ամբառնայ նըշան տայ գընդին

Եւ մտրակելով՝ յառաջէ զուղին:

Ձիաւորեալ երթային Հայք ի հանդէս

Ի բուռն առեալ պիրկ դանդանաւանդ.

Ահ ընթանայր ի գունդ Պարսից սեւատես.

Դողայր թընդայր Հեր եւ Զարեւանդ:

Ա՜յ, է՜ ասպետ քաջաձի

Գեղեցկագեղ եւ արի,

Ո՞վ դու, եւ յո՞ եդեալ դէմ

Հեծելակցօք զուգադէմ: —

 

«Հայոց գընդին նախամարտիկ հեծեալ եմ ես,

Ի Վարդանայ յըղեալ քաջէն ի մեծ հանդէս.

Երթամ պուղել պղտորել ըզպեղծ Պարսիցըն ճամբար,

Հայոց քաջաց տամ հրաւէր Ամատունիս Առանձար»: —

Օրհնեալ ի Տեառնէ դուդ եւ որք ընդ քեզ,

Հրեշտակք յարդարեն ըզձեր ասպարէզ.

Օրհնեալ սուսերք քաջացդ հաստոյր

Շրթամբք հոգւոյս տամ ձեզ համբոյր.

Ընդ հետս հեծելոցդ ըզսիրտս յուղարկեմ,

Զփոշիդ վերացեալ ըզգլխովս ածեմ:

Սուրբ եւ փառաւոր է քեզ ճանապարհ,

Օ՜ն մըտրակեա՛ հա՛ս, յաղթես Առանձար:

 

Ձիաւորեալ դառնային Հայք ի հանդէս

Ի բուռն առեալ պիրկ դանդանաւանդ.

Կայր ահաբեկ գունդըն Պարսից սեւատես.

Դողայր թընդայր Հեր եւ Զարեւանդ:

1851

 

ՍԵՊՈՒՀՆ ՎԱՍԱԿ

Շռինդն ահեղ հնչէ վրիժագործակ յԱրեաց դրանէն.

Կորանաց կանգնումն առնել բիւրովք զօրօք հրոսօք

Ի մարտ մահահոտ մրըրկեալՄիհրան զէն յասպազէն

Վերացեալ վարդի հետեւակօք, ձիովք փըղօք:

Հա՜պա մանկտի զքաջս Հայոց զարթուցէք, 

Յարիւն ժանտից ըզսուսերս մերկացէք:

 

Ձայն բարձին կարկառք Կանգարաց, ձայն արձակեաց Կուր.

Վիրք, Հոնք եւ Աղուանք ակնարկեցին առ  Հայաստան:

Զարթի՛ք վեհազունք. զարթի՛ք զայրոյթք իմ բոցահուր.

Վասակն եմ Սեպուհ մամգունեան, ձեզ ածելով ձայն.

Հայո՜ց մանկտի ձի՛ կալէք ընթացէ՛ք

Արեամբ ժանտից ըզսուսերս քամեցէք:

 

Ո՞յք են սիգախրոխտք հեծեալք եկեալք յԱրեաց  դրանէն: —

Գազանք դինեզէնք եւ երիվարք գիշերադէմ. 

Սեւագունդ զօրաց ջոկեալ ջոլիր զիրար մըղեն.

Ո՜չ զիա՞րդ աշխոյժք վառեն զոգիս արիւնաճեմ:

Հայո՜ց մանկտի, ձի զճերմակն իմ ածէք,

Արեամբ ժանտից ըզսուսերս քաւեցէք:

 

Ե՛կ պերճասոսորդ ե՛կ ճախրասլաց ե՛կ իմ ճերմակ, 

Նըմանեալ ձագուց արծուեաց ի թիռս անդր ի Կանգար,

Ե՛կ փայլակնատիպ օդապարիկդ իմ հրատեսակ,

Եւ առ սեւագունդն այն քաջապէս ըզտէր քո  տար.

Հայո՜ց մանկտի, հեծարո՛ւք զհե՛տ ելէք

Յարիւն ժանտից ըզսուսերս մըխեցեք:

 

Հա՛ ասպաստանիկդ իմ, հա՛ հա՛ հատ զայդ ասպարէզ…

Հասի՛ր. հետեւակք սմբակակոխ անկան տապաստ.

Հասի՛ր. հեծեալք յետս հարան ծովուց պէս փրփրադէզ.

Հասի՛ր. փըղակոյտն ըզգետնեցաւ իբր առագաստ.

Հայո՛ց մանկտի, հետամուտ լի՛ք հասէ՛ք 

Յարիւն ժանտից ըզսուսերս արբուցէք:

 

Փախի՛ք այծեմունք սատանածին Սասանայ ծընունդք,

Փախերուք ի քաջըս Վասակայ դէպ երեսաց.

Հարուած առ հարուած գլխոցդ իջցեն ծանըր  մահունք.

Եւ զի՞ զահանդիք, զի՞ զոփայք, զի՞ կայք ուշագնաց.

Հայո՜ց մանկտի, աղմըկեա՛լք են, հասէ՛ք 

Յարիւն ժանտիցն ըզսուսերս հետ արկէք:

 

Ի զուր ձեզ ի զուր. ճանապարհացդ այդ չիք փախուստ,

Համառօտեցան ձեզ արեւունքըդ թըխաթոյր.

Սակայն փառք ձեզ այս՝ բազկաւ քաջի գնալ ի  կորուստ,

Հրաճօճ նիզակիս՝ արիւն բերան տալ ըզհամբոյր.

Հայո՜ց մանկտի ’նդ դիակունս ընթացէ՛ք,

Յարիւն ժանտից ըզսուսերս կրկնեցէք:

 

Երթա՜յք վատք արանց՝ առ որ կանխաւ ի ձէնջ չոգան,

Առ Խոռեան, Վըշնասպ, Ատըրվըշնասպ՝ ըսպայս ձեր գոռ,

Երթայք առ Որմիզդ, առ Արհման սեաւ եւ  առ Զրուան.

Գոգէ՛ք, Վասակայ նիզակն է մեզ յուղարկաւոր. 

Հայո՜ց մանկտի, օ՜ն, յառաջ եւս անցէք

Նիզակաճօճ մահունս շուրջ սփռեցէք:

 

Վահա՜ն, իմ եղբայր, էրո՞ւմ պըշնուս յերիվարէդ՝ 

Զայս իմ բոցավառ տեսեալ դէմք, զայս իմ հուր աչկունք

Ի վերին հըրոյն զիս կայծակն հար եռանդնաւէտ,

Եւ բորբոքեալ գնամ ուր մահ ուր փառք ուր  սէրք զուարթունք:

Հայո՜ց մանկտի, զիս յառաջ անցուցէք,

Յարիւն ժանտից ըզսուսերս լըցուցէք:

 

Այլ յի՞նչ յուսացեալ ինձ պատահէ սկայս անարի.

Ահագին հըրոյս ո՞ ժուժայցէ ա՜յ բանդագոյշ.

Ահա թաւալեա՛ց իբր ոստաքանց կոճղ անտառի.

Նիզակս այս կացցէ ինձ յաղթանակ ի լանջդ անոյժ.

Հայո՜ց մանկտի, ինձ նիզակ հասուցէք,

Յարիւն ժանտից ըզսուսերս անցուցէք:

 

Առ նիզա՛կ Ներսեհ, առ նիզա՛կ, չո՛գ, փութա՛  դարձիր.

Պատելով պատեն զանզէն առիւծս որդիք վատաց.

Ինձ զէն զօրութեան քաջիս յոգւոջ գոյ անձանձիր…

Հասին ժամք փառաց, Ներսեհ, ինձ չեն պէտք նիզակաց:

Հայոց մանկտի առ Ներսեհ ձայն ածէք

Եւ ի վերայ քաջացս աստ զիս ցուցէք:

 

Հայաստա՜ն երկիր, ողջամբ կացցես յարեան կարմիրս,

Ես անժոյժ թըռեայ սլացայ, հարի քաջ եւ հարայ.

Ես ելեալ երթամ արկանելով մեծ արհաւիրս…

Ես ելեալ գնացի լի քաջութեամբս յերկրէս վերայ:..

Հայո՜ց մանկտի, գլուխ ի վեր ամբարձէք

Եւ արութիւն ի հոգւոյս մաղթեցէք:

 

Համբարձէ՜ք երկինք զնահատակացըն յաղթանակ 

Զեկեղեցազարդ զհայրենավրէժն առաքինեաց.

Վահանայ եղբայր ես Վարդանայ եղբօրորդեակ

Սեպուհն եմ Վասակ՝ զինուորեալ Տեառըն զօրութեանց:

Հայո՛ց զուարթունք, ըզքաջաց գահն արկէք 

Եւ Հայրենեացըս դէմ զիս նըստուցէք:

1847

 

ԵՐԳ ՈՒ ԳՆԱՑՔ

ԶՕՐԱՑՆ ՀԱՅՈՑ ԸՆԴ ՎԱՀԱՆԱՅ ՄԱՄԻԿՈՆԵՆՈՅ Ի ՇԱՒԱՐՇԱԿԱՆ ԴԱՇՏԻՆ ՎՐԷԺՔ Օ՜Ն ԱՆԴՐ ՅԱՌԱՋ

Բա՜մ. փորոտան բարձուստ բոմբիւնք յԱյրարատեան դաշտն ի վայր,

Արի արանց արիւնք յեռանդն առատանան ի հրազայր.

Հրաւէր հայրենեաց հըռչակի ’նդ հանուր

Հոգիք Հայկազանց բորբոքին ի հուր.

«Որք երկնաւորի պսակին էք կարօտ

Ու որ երկրաւորիս փառաց երկնահորդ,

Հապ’ օ՜ն, արի արանց մանկունք

Հայրենավրէժքըդ Հայկազունք,

Հապ’ օ՜ն ի զէն գունդագունդ

Յեռեալ ի պար թունդ ի թունդ՝

Ի զէ՛ն ի վրէ՛ժ, օ՜ն անդր յառաջ,

Ի զէն ի վրէժ, մի՛ ձախ մի՛ յաջ,

Օ՜ն անդր յառաջ

Մի՛ ձախ մի յաջ

Օ՜ն անդր յառաջ

Յառաջ յառաջ,

Հապ’ օ՜ն յառաջ: 

 

Հայկեան փանդռանց որոտընդոստ դռընչին բարբառք մարտագոռ.

Դառնակոռոչ անդրաձայնէ Պարսիկ կերկեր ի շեփոր.

Շարժեն հրեշտակք թեւըս լուսադողդողս,

Ճիւաղք ճուճաղաց կայտռեն ի դըժոխս.

Շռինդըն շանթառաք զեթերօք փարի,

Սարսափեն սանդարք ի խօլ խաւարի:

Հապ’ օ՜ն արի արանց մանկունք

Հայրենավրէժքըդ Հայկազունք,

Հապ’ օ՜ն ի զէն գունդագունդ

Յեռեալ ի պար թունդ ի թունդ՝

Ի զէ՛ն ի վրէ՛ժ, օ՜ն անդր յառաջ,

Ի զէն ի վրէժ, մի՛ ձախ մի՛ յաջ,

Օ՜ն անդր յառաջ

Մի՛ ձախ մի յաջ

Օ՜ն անդր յառաջ

Յառաջ յառաջ,

Հապ’ օ՜ն յառաջ: 

 

Մամիկոնեան սաւառնեցաւ դրօշուն յայերս գոգ  ծալ ի ծալ

Ի ճակատուց ի թըշնամեաց՝ սա ոչ գիտաց յուրաստ կալ.

Հեծեալ հրանըժոյգ վեհին Վահանայ՝

Վրէժ կանչէ արեան Կարմիր Վարդանայ.

Փռընչեալ բոցաշունչ դափր ի գարշապար

Ռազմամուտ վարգի յանժոյժ երիվար:

Հապ’ օ՜ն, արի արանց մանկունք

Հայրենավրէժքըդ Հայկազունք,

Հապ’ օ՜ն ի զէն գունդագունդ

Յեռեալ ի պար թունդ ի թունդ՝

Ի զէ՛ն ի վրէ՛ժ, օ՜ն անդր յառաջ,

Ի զէն ի վրէժ, մի՛ ձախ մի՛ յաջ,

Օ՜ն անդր յառաջ

Մի՛ ձախ մի յաջ

Օ՜ն անդր յառաջ

Յառաջ յառաջ,

Հապ’ օ՜ն յառաջ: 

 

Ի գուպարել մարտայարդար գարշապարաց Արամայ.

Գոռան Կորդրիք, Մասիք սարսեն, հռընչեն սահանք Երասխայ.

Ի դռոհ ի դռոհ տալ բիւրուցն ոտնատրոփ,

Տատանին դաշտակք յառնէ շռինդն ապշոպ.

Կռուփ առ կռուփ կոփեն կմբայք, տէգ առ տէգ

Դղորդ առնուն տարերք կորովեացն ի վէգ.

Հապ’ օ՜ն, արի արանց մանկունք

Հայրենավրէժքըդ Հայկազունք,

Հապ’ օ՜ն ի զէն գունդագունդ

Յեռեալ ի պար թունդ ի թունդ՝

Ի զէ՛ն ի վրէժ, օ՜ն անդր յառաջ,

Ի զէն ի վրէժ, մի՛ ձախ մի՛ յաջ,

Օ՜ն անդր յառաջ

Մի՛ ձախ մի յաջ

Օ՜ն անդր յառաջ

Յառաջ յառաջ,

Հապ’ օ՜ն յառաջ: 

 

Արի՛ք ի կռիւ քաջակորովքդ ընդ կորակոր հրոսն  Արեաց.

Հա՜պա համհարզք մեր բիւրայաղթք, ձեզ նոր  հանդէսք են փառաց.

Թռիք ի ռազմ ի խազմ, առէ՛ք զէն եւ զարդ,

Երեսնիւք յըսնիւք հարուլ բեւրս հազարս.

Ի սուր ի սուսեր կարշնեղ յաղեղունս

Ըզսեաւ Սասանեանց ջարդել կառափունս.

Հապ’ օ՜ն արի արանց մանկունք

Հայրենավրէժքըդ Հայկազունք,

Հապ’ օ՜ն ի զէն գունդագունդ

Յեռեալ ի պար թունդ ի թունդ՝

Ի զէ՛ն ի վրէժ, օ՜ն անդր յառաջ,

Ի զէն ի վրէժ, մի՛ ձախ մի՛ յաջ,

Օ՜ն անդր յառաջ

Մի՛ ձախ մի յաջ

Օ՜ն անդր յառաջ

Յառա՜ջ յառա՜ջ,

Հապ’ օ՜ն յառաջ: 

 

Մինչեւ ցե՞րբ ցե՞րբ սուգ ունի զՀայս. հատէ՛ք զարտօսր որբք այրիք,

Հարանց հարսանց եղբարց որդւոց, հանուրց Հայոց վրէժխնդիրք՝ 

Թինդս առեալ երթամք յասպարէզ քաջաց.

Յերկնից հընչին ձայնք արեան սիրելեաց.

Սօսափիւնք վերինք արհաւիրք յերկրէ

Քաջացս օժընդակ ըզՊարս հերքեսցէ: 

Հապ’ օ՜ն արի արանց մանկունք

Հայրենավրէժքըդ Հայկազունք,

Հապ’ օ՜ն ի զէն գունդագունդ

Յեռեալ ի պար թունդ ի թունդ՝

Ի զէ՛ն ի վրէժ, օ՜ն անդր յառաջ,

Ի զէն ի վրէժ, մի՛ ձախ մի՛ յաջ,

Օ՜ն անդր յառաջ

Մի՛ ձախ մի յաջ

Օ՜ն անդր յառաջ

Յառաջ յառաջ,

Հապ’ օ՜ն յառաջ:

 

Օ՜ն անդր ի բաց հայկեան հողոյ հըսկայազանց եւ սըրբոց

Ի բա՜ց ջոլիր չըւառական մոխրապաշտիցըն պըղծոց.

Դաշտք մեր մերժեսցեն զոսկրոտին անգամ,

Արիւնք վըկայից զճապաղիսն անժամ.

Ոտն ընդ դիս տոռնեալ դարձցին ի փախուստ,

Մատնակուրծք ընդ Հայս հայեսցին հեռուստ:

Հապ’ օ՜ն արի արանց մանկունք

Հայրենավրէժքըդ Հայկազունք,

Հապ’ օ՜ն ի զէն գունդագունդ

Յեռեալ ի պար թունդ ի թունդ՝

Ի զէն ի վրէժ, օ՜ն անդր յառաջ,

Ի զէն ի վրէժ, մի՛ ձախ մի՛ յաջ,

Օ՜ն անդր յառաջ

Մի՛ ձախ մի յաջ

Օ՜ն անդր յառաջ

Յառա՜ջ յառա՜ջ,

Հապ’ օ՜ն յառաջ: 

 

Ա՛րք աղեղանց, բարձր ի թիրախ թռուսջիք. վերջին ձեզ խրախոյս.

Առեալ տարցուք զանթիկնադարձ զայս վարդագոյն դրօշ անխոյս

Ի վերայ յիսնից յաղթից Վարդանայ

Պարսկավան բազկաւ արւոյն Վահանայ,

Շեշտ ի ծայր շիրմի դաշտին Շաւարշան

Տընկել յաղթանակ անմահ Հայութեան: 

Հապ’ օ՜ն արի արանց մանկունք

Հայրենավրէժքըդ Հայկազունք,

Ի Շաւարշան գունդագունդ

Յեռեալ ի պար թունդ ի թունդ՝

Ի յաղթանակ օ՜ն անդր յառաջ,

Ի յաղթանակ, մի՛ ձախ մի՛ յաջ,

Օ՜ն անդր յառաջ

Մի՛ ձախ մի յաջ

Օ՜ն անդր յառաջ

Հապ’ օ՜ն յառաջ

Ի յաղթանակ:

1849