Նուագք

ՄԱՀՈՒ ՄՐՄՈՒՆՋՔ 

ՅԻՇԱՏԱԿ  ՄԱՀՈՒ ԵՒ ՄԵՌԵԼՈՅ 

Զի քեզ՝ սիրտ տառապեալ, զի այդ, սարսուռ, 
Հայեացք եւ խորշմունք ակամայք
Ոչ է քընար այր չիցէ լար անտրաուզ
Սուրբ են մեռելոց իսկ հըմայք։
Արի , անցցուք ընդ մահացու կայս կենաց , 
Ընդ աղմըկայոյզն աղաղակ ,
Սեւասքողեալք իջցուք ի ժամն ըստուերաց 
Ի լայնածաւալն ագարակ ,
Ուր մերձ առ մերձ փողապատեան ընդ ձորձովք
Որդի առ չոր ցուրտ անյարիր՝
Ադամամընաց հարըստութեան կան ժողովք 
Յաւիտենական ի թըմբիր:
Անդ ընդ շաւիղ՝ յոր փախչի լոյսն յարեւմուտս՝ 
Գիշերական սաղապմամբ
Խաղայ ոգի խաղաղաէտ ի յերկնում ՝
Թխագոյն զիւրեաւ արկեալ ամբ, 
Ի Հուսկ սահման յիշատակաց մարդկային
Ու ի մոռացութեան նախկին կայս, 
Յարտասուայեղց մըթնականաչ մարմանդին 
Արկանէ զգահոյս քաջասեաւ
Ի քառակողմն ի հաւատոց բարձր յամուր 
Զանծերանալի դրօշն յուսոյ
Թռուցեալ ի վեր՝ վառէ առ նոյն ի շունչ իւր 
Աղօտաճաճանչ ջահ սիրո:
Առ խարիսխին ինքն ակընկոր ի մեղմ լոյս՝ 
Որ ըզլրութեամբն հեղանի՝
Զմահու գերեալսըն խաղաղէ յարտասուս
Ծայրիւ խաչանիշ մականի ,
Ըզձիւնաթոյր սըփռեալ թեւոցն հովանիս
Ջեռուցանել զցուրտ զայն արգանդ՝
Յոր ազգ մարդկան ըստ մէն քըթըթել վայրկենիս 
Երթան յանտրիտուր ի յաւանդ
Որպէս անպէտք եւ հողմավար ունդք յարդի
Կամ սաղարթ տընկոց տեռազերծ
Անհակառակ թողեալ յանյուշ ի հովտի,
Զոր ոչ եւս թանայ ցօղ աստեղց ։
Զիարդ նա'ղձայ յանմահութեան իւր ի շունչ
Յարուցանել զդրունդն անկենդան
Այլ յերկնից բաղդ ակընկառոյց անշըշունջ՝
Լինի լալիս լոկ ապաստան
Գըթութիւն՝ դուր յերկնից առ վէմս իջանէ
Ընդ, աղէտս որդեացն աղեկեզ,
Փափկիկ մատամքն ոչ ըզվըճիռն եղծանէ ,
Ւ ոչ զպարտեացն հոսել զօրէ դէզ՝
Բերք մըշտալոյսը, արտեւանունք լուսաբակք
Որ զանաչութիւն յար քնընեն,
Զաչս ի մրրրալից յածել ի դաշտ մեռունակ 
Եւ ցօղըս քամել՝ ոչ գիտեն
Եւ թէ ցօղեն՝ չիք քաղցրունակ դառնութիւնն
Ընկերաց վըշտին զուգակիր
Ըզմաբացու լալ՝ գիտէ լոկ մահացուն՝ 

Որ կէս յերկինս, կէսն է յերկիր.
Նա գիտէ զյոյս , զաչ, զանծանօթս յանմաlից ,
Զտաղտուկ ծանրաբեռըն յարկի
Որ երազէ զուրախութիւն եւ թախիծ
Յեղափոխութեամբք վիճակի
Որ ողբայ զանձն առ. հողացեալ ընկերաւն , 
Եւ մորմոքը զվէրս օտարին
Որ գիտութեամբ մահուընու կենդանեաւն
Զունայնութիւն որ տապանին
Որ գիտէ զջահ հանուրց կենաց դիւրաշէջ.. 
Երեկ նոցայն, իմն առ վաղիւ
Ո՞ր այն գիշեր՝ որ ոչ անկեալ լար ընդ մէջ:
Զատուսցէ զերկուց կենաց տիւ։
Մի է եւեթ կենաց րոպէ , ժամ ծնընդեան.
Առ մահ գընայ ՚նտի եւ յառաջ…
Ի մօրն իս, խինձ ի տարրանոց բնութեան
Ձեռնամուխ լինի մահու աջ.
Չեւ ըզկաթին քաղցրութիւն, եւ զօդ ձըգեալ 
Չեւ արեամբ ուղղեալ զերակունս
Ըզթոյն մահու բերեմք ի մեզ ամարբեալ 
Քան ըզլոյս կանխէ մութ յաչկունս։
Թեթեւահիւթ ոգեաց անօթք դիւրաբեկք
Յուղեալք ի բաղդէն յեղյեղուկ
Ոչ գըտանեմք ըզցանկալի դիւրն ուրեք
Թէ ոչ խորտակեալք եւ անկցուք։
Այլ հակառակ գրգիռ բնութեան եւ հոգւոյն
Այլափոխէ զդէմս մահու։
Աչք ի ծիծաղ, ճակատ անկռինճ, դէմք տժգոյն
Դիմեմք՝ եւ սարտնումք ի գնացու:
Իսկ ինքն անբաւ գիտակցութեան անձին պէս՝
ԹԷ փախչիք՝ հասեալ դայ խէթի,
ԹԷ զկայ առնումք եւ թէ կոչեմք ինչ առ մեզ՝ 
Յուշիկս ընթանայ եւ ժըպտի .
Անմահութեան խնդրակք՝ ընդ մահ փորձեմք մուտ.
Պակաս իսկ գրէաք ըզհրճուանս՝
Գաղտագողի թէ ոչ մահուն ի հեռուստ 

Աղօտ ինչ շողար ըստուերած։
Ծակ է սիրտ , ոչ լըցցի լըրիւ աշխարհաւ
ԹԷ եւ տարածի տիպ ծովու,
Ի յըղփութեան դեռ աւելեաց ցանկայ ՚նձկաւ,
Բաւականանայ լոկ մահու։—
Ա՜հ. ժամ է, ժամ՝ որում փառք, շնորհք, տուրք
Հանգուցանել զանձն ոչ բաւեն. (բաղդի)
Յորժամ՝ նըստեալ սիրտ իբր յերկիր անջըրդի
Զուարթադէմ ինչ ոչ տեսանէն.
Ժամ է՝ յոր բիւրք զարմանալեաց աշխարհի
Մատեան մի թըւին հնակարկատ ,
Եւ բնութիւն՝ ծով ըսքանչելեաց առ երի`
Ունայն իմն եւ լուռ մագաղաթ .
ժամք՝ որում ոչ հեշտ զօրէ շունչ խընդութեան
Պարզել ըզկընճիռն անպատճառ,
Ու ոչ մըտերմին ըսփոփական ազդէ ձայն
Յանաշխարհիկ սիրտ խուլ յամառ.
Ժամ՝ յորժամ՝ ոչ ինչ նըշմարի` բաց յանձնէ.
Եւ անձն՝ իբրեւ սիւն մ՚յաւերակ 
Ի վերայ բիւր յիշատակացն արկանէ ՝
Զիւր եւեթ ըստուեր տխրորակ։
Ժամ՝ որ հանգոյն յետին զանգից քընարին
Կամ ողբերգական բերանոյ
Որ մահագոյժ լռութեամբ առ սիրտ մըտերմին
Ազդողագոյն տայ զվէրս հոգւոյ ,
Յանմխիթարն յայն յանհանգիստն այն պահու
Իբրեւ յաշխարհ հեռաստան՝
Ժամանեալ գայ 'նդոստուցիչ ձայնըն մահու,
Ես խոնարհի սիրտ ի տապան…,
Ո՞յր մահացուի այս խորիմաստ լուր անուան
Սիրտ անկարեկիր ժուժկալեաց ,
Եւ ո՞չ գաղտնի հեկեկ դրդեալ ընդ բերան
Ըզաոր դառնութիւնս առակեաց
Զո՞ եղծական կենցաղումս՝ մահ առ շընորհս
Կացոյց ի վիրացն ապահարկ.
Ո՞ր ականջ այնքան խուլ, ո՞ր միտք ի ցընորս՝
Որ չըզգաց զահեղ ժամուն զարկ.
Ժամն այն… հընչեաց , եւ սօսափինս այս ձայնի
Սըփռեալ ընդ թեւ գիշերայնոց արհաւրաց՝
Թանդուզելով հրաւիրէ զսիրտ արթմընի
Անդ՝ ուր քնարանքն յաւիտենից հողածնաց:
Ո՞վ կապեսցէ զիս ընդ մեկնակ լըսութեամբ
Ըստուերաճօճ խաչին ի դաշտն անկենդան.
Կամ ո՞ բացցէ զհընակարկատ ցեցաջկամբ
Ըզվիմադրոշմ մեռելութեանցըն մատեան:..
Ե՛կ ի ծագաց հողմոց շո՜ւնչ , բարձ ըզծածկոյթ,
Ե՛կ ի մրըրկաց մահու զմոխիրս այս կորզել
Որ ի դաշտն անդ ոսկերոտւոյն մեծակոյտ՝
Յաւերակաց կենաց՝ հաներ զԻսրայէլ։ 
Ա՜. է՜. լուարուք սիրտք , ոսկերք ցամաքեալք,
Ի մահացուէ առ մահացեալս ձեզ ողջոյն.
Բարձեք գլուխք նընջեալք, բացի՛ք աչք խըցեալք՝
Որոց իցէ ՚նդ հուպ այցելուն ձեր հանգոյն։
Խաղաղութի՜ւն արդ ընդ ձեզ զո՛հք հանգըստեան,
Որք յանկայուն ոչ ես ծըփեալ յաշխարհիս
Զօրէն տըկար փայտից յանհաշտ ովկէան՝
Ընդ առօրեայ եղբարց սահինք այլ կիրս.
Երիթամած ոսկերք , ունայն եղեգունք ,
Յորս ողբաձայն հծըծեն հողմոց սին բարբառք ,
Ո՜վ գեղայնոյն արարածոց փուտ հիմունք ,
Թէ կանգնէի՜ք իբր յաւերաց նոր տաճարք ։
Այլ դուք նընջէք զանդորրաւէտըն զայն քուն՝
Ում այցելու չիք արեգակն յայսմ հետէ: (քուն,
Քո՜ւն անըզբաղ. քո՜ւն անահ, ոչ դառն իսկ
Բայց զի զարթնուլ, ա՜հ, զի զարթնուլ ոչ գիտէ :
Ո՜վ զի՞ զանխուլ կայք անդանօր խաղաղիկ.
Քանի՞ գարնան ծաղկունք ըղձեօք փթըթեցան ,
Ո՞րքան նորեկ հընչեաց հաւուց աւետիք
Եւ ոք չեբարձ ի ձէնջ ըզգլուխն ընդ տապան ։
Այդ սըգաոր ձեր քառաթեւք եւ դրասանգք՝ 
Յոր արտասուք ուստեք ուստեք գան հեզիկք,
Այդ աճեցուն սիւնք լալեաց՝ նոճք, կաղամախք
Ըստուերաձիգ մելամաղձուտ ճեմելիք ,
Որ զիմաստնոյն եւ բանիմաստ գերեն սիրտ,
Որում զրկող ընդ զըրկելոյն կան պատկառ ,
Ուր գոռ մարտկին յանկամս առնուն լանջք (խըլիրտ
Ուր անյուսից եւ տխրելոց հուսկ դադար ,
Ոչի՞նչ ազդեն դոքա ի յարկ ձեր լըռին…
Եւ ո՞չ պըղինձք դանդաչեալք ծանր ի գանգիւն
Յեկեղեցւոյ անտի ողջոյն բարբառին…
Այլ զի՞նչ լըւա՞յք. ընդ ի՞ս խօսիք թէ ՚նդ (հողմոյն
Եկայք ի գոգ իմ, չըսարանում չըփախչիմք
Զի փայտ վարկչին իմոյ կանցնի առընթեր.
Սուրբ էք նովաւ, յանիրան գիրկ ձեր փարիմ,
Ուրուականացդ հեղում ըզջերմ` սրրտիս սէր.
Գանկք փոշելիցք , խորակնագոյն դուք աչաց
Եկայք լացից լուացից ըզձեզ արտասուօք.
Գոնե մի օր զերծեալի կարծրըդ վիմաց
Յերերուն դաշտ ծոցիս առջիք դիւր ամոք
Յետո այնքանեաց ձմերանց անհաշտ հիւսիսոյ
Առէ՜ք շընչել շունչ մ'ի գեղգեղիմ շընչից
Զի յիշատակք ձեր անմոռացք են յուշոյ
Եւ անբաժ սիրտք ի համանիւթըս սըրտից։ 

 

Արտասուելի՜ մարդկութիւն ,
Ըզքեզ ի քոյդ աւերած՝
Հետազօտեմ՝ աչք ի լաց.
Ունայնութեանդ տամ` ողջոյն
Ահա ճակատն այն գոռոզ: 

Որ չիք թագին արդ կընիք.
Ոչ ոսկե բուռ ծիրանիք
Բաւեն մերժել զուսոյն քոս.
Ահա բազուկն այն անյաղթ
Տապաստ արկող ըզբանակս ,
Որ ըզվըրիժուցն յաղթանակս
Կոփէր ի վէմ` եւ յերկաթ
Ի հրապարակ ու ի տաճարը 

Կանգնին նոքա պաղպաջուն.
Կանգնողն եւեթ դողդոջուն
Յանել անկեալ է դադար.
Ահա ճակատն իմաստուն
Որ խորհրդոց իւր անթիւ 
Կարծէր պակաս զողջոյն տիւ,
Եւ զերկնից դաշտ՝ ոչ անհուն :
Ասա օծելոց գագաթունք ,
Երկնաւորաց քան երկրի՝ 
Եղեալ ի կեանս դըրացի,
Ետ բեռնակրաց անդ թիկունք ։
Ընդ անծանօթ պանդըխտին
Ում արտասուք չըհեղան
Ես հեղելոց լեալ նըման
Անհետացաւ ի գետին ,
Նընջեն ըզքուն միաբան՝
Որք ի մահուն՝ զաչս հանուրց
Արկին ի վէմն իւրեանց ցուրտ
Եւ ներբողիւք պատեցան ,
Տէրն եւ ծառայ ի մի բարձ : 
Աղքատ՝ ճոխի վանատուր,
Առ ոտս հԷգ գերւոյն իւր
Կայ բըռնաւոր տիպ եղբարց ։
Հետախաղաղ անդ մոխիր՝ 
Հաւուց թոռանց մերձ ընդ մերձ՝
Որչափ երկին ոչ աստեղց
Երամակցին հոյլք ի ցիր։
Անդ հայրենին լուռ բերան
Ընդ հողակոշտն անդամ՝ դուրս
Ճըգնի շարժել ըզշըրթունս
Որդեացն յետին օրհնաբան,
Եւ ընդ վիմով իսկ՝ գիրկ մեր՝
Գողտրիկ թըւի առ որդեակ`
Արտասուաթուրմն երբ պըսակ
Երթեալ հիսէ անդանօր :
Անդ ի մահուն իսկ անմահ,
Սէր փեսայի եւ հարսին
Մըրցեալընդ վէմըն ցըրտին՝
Ըզհիմենեան քնընէ ջահ
Ի լըծակցին իւր չըւառ՝ 
Յարտասուազեղ այտ եւ աչք.
Եւ զոյգ յերկնից ու երկրի լանջք
Թըւին բաղխիլ սիրաբար ։
Անդ ճըգնասուն եւ պարկեշտ
Մենակեցին լուրջ մոխիր՝
Եւ յանարեւն իսկ երկիր՝
Թըւի նըմին տալ հրաժեշտ
Անդ օրիորդք նազելեք՝ 
Որք յոտն ի մատն եւ անկոխ
Պարէին գեր քան ըզհող,
Շնորհաց ամանք գեղանիք ,
Յորոց ի ծոց՝ բովք սիրոյ ,
Երիտասարդ կորովի
Գերի մատնիւր կամովի
Հոգին կախէր ըզհոգւոյ
Լուսալիր զաչսըն ծաւիս
Շաւղաց սիրոյն ճրագարան
Բոլոր կենաց բաւական ,
Թըւին շարժել թաղծալիս ։…
Անդ միով հընձեալ գերանդեաւ
Դարք եւ հասակք ամենայն ,
Եւ ընդ միով անկեալ կան՝
Յաւիտենական հովանեաւ
Վասն որոց ոչ եւս ժամանակ 
Ցընցէ զգործին կենսաչափ, 
Ւ ոչ կենցաղոյս հապըշտապ
Դիմեն բազմադէմ` անդ կոհակք:
Անդ մարտայարդար փողոյ վանք
Եւ սիրաշարժն հարսանեաց
Իբրեւ ըզհողմն ամայեաց՝
Ոչ գըտանեն խուն մ'արձագանգ…։
Այլ յանեզրական ի խորոց ՝
Դիակնացեալ դամբանաց 
Մըշտագիշեր թըմբրութեանց 
Հեծութեանց ի վեր հընչեալ կոծ,
Առ քեզ, տէր , գոչէ՝ գըթութի՜ւն…
Այս մի եւեթ ձայն մընաց
Մեռելոց , կենդանեաց՝
Ի յարքայութեան աստ մահուն
Գըթութիւն՝ ո՜վ տէր , ի մեզ տէր:
Լուր աղերսի որ միայն
Ոչ գիտէ կալ լըռելեայն ,
Կարդայ բողոքէ միշտ եթեր
Գըթութի՜ւն. գիտեմք զի հզոր ես,
Արդարութեանդ կամք պատկառ ,
Չունին տալ սիրտք մեր պատճառ
Պաշարեալք ի մեծ վըտանգէս.
Գըթութի՜ւն. կորեաց տէր կորեաք՝
Թէ յանկարծ դատ հրամայես , 
Եթէ զչարիս մեր քնընես
Զո՞ բնաւ գտանիցես արդարակ.
Բայց ողորմութեան առ ի քէն
Բղխէ աղբիւր յորդառատ.
Ո՜հ, թէ ցօղես ըզմի կաթ
Անցցէ բոց վըտիս հուրեղէն ։…
Ընդ երկա՜ր եղեւ ընդ երկա՜ր
Պանդըխտութիւն մեր երկնից :
Ե՞րբ լուծցէ սէր ըզկըսկիծ , 
Երբ հանդիպեսցուք քեզ յամայր.
Հողոյ ծնունդք ի հող շաղեցաք:
Կըրից ի շունչ պողմավար
Ըզլոյս տրաք ընդ խաւար
Այլ խոստովանիմք զի մեղաց
Մեղաք գըգուանացդ հայրենի,
Սակայն որդիքս անառակք
Զանուն քո ոչ մոռացաք։
Մեղա՛ք , այլ յուսամք միշտ երկնի
Մեղա՜ք, այլ խրատուդ ունկընդիր՝
Ձեռն ի յոգիս աղէկէզ:
Բախեմք քո դրան , Տէ՛ր բաց մեզ,
Բա՛ց. մի անկցին բանք քո յերկիր
Մեղա՜ք , այլ խոնարհք արդ անձամբք 
Բառնամք ըզզեղջս ի նըժար..
Անզէն աջովդ առ յօժար ,
Առ կըշռեա դատեա… եւ անսամբ ։…
Ահա վերացաւ նըժար մեր յերկին.
Ո՜հ, վերացարուք հոգիք երկնագին…
Իսկ ո՞ւր արդ իցէ յաղթութիւն մահու
Ո՞ւր են ո՜վ դըժոխք խայթոցքդ ահարկու։

1844 

ԱՌ ՀՐԱԺԱՐԵԱԼՍՆ ՅԱՇԽԱՐՀԷ 

Նաւք ծովածուփք հողմավարեալք եւ անհետք
Արտալածիկ սաղարթք, ծաղկունք կարկտահար,
Անդարձականք քաջաղեղանց թռուցեալ նետք ,
Աշխարհաչուաց խուն պար։
Ոյք զանձկալին ուրացեալք լոյս արեւուն
Ի մահագոյնն ըսքողեցան վարագոյր ,
Հակիրճ՝ կենաց յանկարծահասք յերիկուն ,
Անձկոտք Ժամուց լուսաթոյր
Բեկբեկէին եւ հեծէին հեզամռունչ
Հանգոյն ճրագաց ի կենցաղոյս անցուցեալ:
Լալով լային եւ ըզվերջին տային շունչ,
Եւ ըզվերջին տային փայլ:
Որոց ոչ եւս սիւգ հարաւոյ գարնայնոյ
Վերածնանել կարդայ հրաւէր ընդ ծաղկանց ։
Ոչ եւս հիւսի պըսակ, ւ երգէ գէտ կաղնոյ :
Վայելչութիւն աստեացս անց ՝
Որոց ոչ եւս ծագէ զուարթ ջահն ամանոր
Ոչ եւս զանուանս նոցա թըւէ ժամանակ
Խորտակեցաւ առ աղբերաւ ջրոյն սափոր,
Ծարաւեսցին իղձք անյագ.
Որոց ոչ եւս հասցէ պատգամ՝ սիրելւոյն ,
Ոչ եւս պատկեր անձկակարօտ երեսաց ,
Ոչ եւս պընդէ հեռն որ կայ՝ զձեռն երթելոյն. 
Զյետին ողջոյնս իւր ասաց ։
Հատորք սըրտից մեր, ո՜հ, ողջա՜մբ գնայք ողջամբ,
Սիրասընունդ ամոլք , եղբարք , մանկըտի ,
Զոյս ի գըրկաց մեր կորզեաց սէր ապըստամբ՝ 
Լըւեալ սաստից խիստ բաղդի։
Ձեզ ընկերացդ ասեմ որ կայք ի հրաժեշտ՝
Դիք ըզճակատս ի բարձըկնեար Յիսուսին ,
Ո՜հ, որ ի նոյն նընջէ՝ զարթնու դիւրահեշտ…
Տեսցո՜ւք զիրեար ի յերկին ։ 

1848 

ԾԱՂԻԿՆ ՎԱՅՐԻ 

Մարդոյ որպէս խոտոյ են աւուրք իւր,
որպէս ծաղիկն վայրի այնպէս ծաղկի շնչէ՝
ի նմա հողմն , եւ ոչ է. եւ ոչ եւս երեւի տեղի նորա՝ 

ՍԱՂՄՈՍ 

Տեսի զծաղիկըն վայրի
Դալարագեղ եւ պայծառ.
Տեսի եւ զմարդ ի յերկրի
Աղդադեղ եւ կայտառ.
Հընչեաց խորշակ ի ծաղիկ ,
Ցամաքեցաւ ի ծըղին. 
Փըչեաց ի մարդ մահ ցըրտիկ ,
Տարածեցաւ ի հողին։
Դարձայ ՚նդ ծաղիկըն վայրի՝
Ու ահա նորոգ ընձիւղէր։
Դարձայ եւ ՚նդ մարդն իր երկրի ,
Ու ոչ էր , ոչ եւս երեւէր :
Եւ ես անցի ՚նդ այն տեղի
Ուստի էանց գընաց մարդ.
Եւ զաչս յորդեալս անդ հեղի,
Անդ ըզսըրտիս իմ. մակարդ, ։
Տեսի ծաղկունս գեղեցիկ, 

Հովանաւոր տեսի ծառս՝
Երկարատեւ քան զմարդիկ ,
Եւ ճոխագոյնս արկեալ փառս.
Տեսի զմայրին հինաւուրց՝ 
Քըսան ազգաց հովանի,
Եւ իբր ըստուեր մազապուրծ
Անցանէր մարդ հոլանի
Լուծան ծըղիք կարշնովին
Ոը գործէին զանդաստանս.
Կասեաց կասողն ի կային,
Անկաւ արկոլն ըզսերմանս՝
Մշակեալն եկեաց քան զմըշակ՝
Բոյս՝ որ տաշէր տապարաւ,
Եւ հողագործն իր դայեակ 
Ի հող նորին յաւելաւ։
Շըրջին դառնան եղանակք
Նոր ծիծաղին ի գարունս :
Մարդ ի մահուն ագարակ
Ոչ յարիցէ ՚նդ նոր ծաղկունս:
Սուզեալի ի խորս խաւարի,
Արեւ չունի զնորա փոյթ,
Ոչ շահասէր ոք վարի
Խընդրել ըզվայրն այն անքոյթ ։—
Ո՜վ մարդ , երագ քան զծաղիկ
Յանցդ եւ ի գնացդ աշխարհէ: 
Տըգեղագոյն քան զկոճղիկ
Մնացուածդ՝ յոր ոչ ոք յառէ:
Ո՜հ, զիա՜րդ այսպէս յեղծումն
Ու ի գարշութիւն մատնեալ մարդ՝
Հաստուած խնամոցն անապատումն
Ու արարածոց տէր եւ զարդ —
Քանի զծաղիկ եւ զանբան
Ապականէ ժամանակ.
Ըզմարդ՝ գործի բանական՝
Եղծանէ մեղք դըժընդակ ։
Եւ մեղք առ մահըն դահիճ
Մատնեն ըզքեզ չարաչար. 
Ի միգամածըն մահի՝ 

Տապաստ դիցիս դարէ դար…
Եւ կորիցես մինչ ի սպառ. —
Աստուած՝ որ ստեղծն ի սկըզբանց
Ետես ըզքեզ՝ ա՜յ չըւառ,
Եւ արտասուեաց սիրախանձ :
Արարչական շունչ սիրուն ,
Ծաւալեալ հեզ ի սողոխ՝
Էանց ընդ վայրըս մահուն՝
Եւ տամկացաւ ցամաքն հող։
Եւ մարդն անկեալ յարից. ալ
Եւ ոչ վայրին պէս ծաղկան,
Այլ յաւիտեանըն կեցցէ
Ի բոյս ու ի բույր տիրական ։

1852

 

ՅԵՐԵՍՍ ՄԱՆԿԱՆ ՄԵՌԵԼՈՑ 

Որ ի հասկաց բարձեալ զերանգըն դալար 
Զգեցուցանէ յոսկեդիպակ պատմուճանս ,
Որ արկանէ բեհեզ զալեօք թըխատարր ,
Եւ յարծւոյն թեւս նորափետուր հանդերձանս,
Որ ձորձ հինու քամուկ օձին ծակամուտ,
Որ կուսանաց ճակատ պարզէ հերապանծ ,
ՏԷգ մրըրազարդ յայտ պատանեաց պաղպաջուս , 
Ու ասրաքասակ պատէ զծընօտ ծերութեանց.
Նա ինքըն տէր կենաց՝ պըճնէ զմահ ինքնին 
Յորժամ՝ զմանուկ մատաղ առ նայն աւանդէ.
Սըրբեալ յայլոց ըզգումնագեղ ծիրանին՝ - 
Յերեկորին խորնոյ ի ստուերըս պատէ։
Զի՜ գեղեցիկ , զի՜ սրտառուչ ինձ այն դէմք՝ 
Յոր կեանք առինն ի հայելոջ դեռ մահու. 
Եւ թողեալ զսիրտ՝ թըւին աչքի ոյժք հեզաճեմք 
Ի բիւրեղափայլ վարել յերեսս յանդորրու։
Ի թերաքամ աչացն սեաւ եւ կապույտ ՝ 
Ի շիկորակ շըրթունս ու ի խոպըս արտեալ՝
Միջակենցաղ էին ոգւոյ գահ է անքոյթ,
Խառնի արտօսր անդ ընդ միմիտ, վա՜հ ընդ վա՜հ ։

1841 

ԶԱՆԳԱԿՆ ԳԻՇԵՐԱՅԻՆ 

Ի խորութեան խոնաւայոյզ գիշերոյն՝ 
Ընդ սեաւ քօղով մինչ թաքուցեալ է բնութիւն ,
Փարատելով զանձրեւածին ամպոց խաւ
Եւ մռընչաձայն որոտացեալ ընդ հարաւ,
Յորմէ դողայ շարժի մշակաց տաղավար
Եւ արհաւիրք կըթոտք կանգնին շուրջ ի պար ,
Գանգի՜ւն դանդաղ, իբր ուղեւոր ծերունի
Ընդ որ դու գաս օդոց շաւիղըս խրթնի
Եւս ընկըրկել հողմոյս անգամ բացական
Ո՞ զպըղընձոյդ շարժեաց լեզու լալական ,
Զահեղս ինձ զայս եւ սրտառուչ առնել ազդ 
Յորմէ խռովի հոգի եւ միտք յանըզգաստ : —
Ձեռըն սըրտին մահու ճօճէ զզանգակս այս
Ի հասարակըս լըռութեան ու ի խաւարս.
Ա՜հ քանի՞ս եւս արդեօք մընայ ինձ լըսել
Եւ ըզվասնո՞րըն գիտակաց հարցանել,
Մինչեւ դարձեալ հարեալ՝ հարցցի` վասն որ դա,
Եւ ասասցի՝ վասն հոգւոյ …
Ո՜հ, եղկելի անձնիկ , ցաւէ քեզ ընդ այն
Անկցի՞ս ուրեմն եւ յանյագն որովայն։ —
Ե՞ս, ե՞ս, որ արդ ընդ բիւրուց կեանըս ձըգեմ
Եւ յանստոյգ բաղդին ի լաստ ծովաճեմ`
Ողբերգելով ըզմահ՝ եղբօր տարաժամ՝
Մերթ խրախուսեմ մերթ սարսել սեւանամ։ 
Այո , մեռայց եւ ես. թըւի ՚նձ այժմէն իսկ
Ի սպասուածոյ ժամանակեան կենցաղիս
Տեսանել զոք , եւ այս պատճէն անքըթիթ
Ընթեռնուլ լուրջ, եւ յողբախառն ի ժըպիտ՝
Ո՜վ նուագահանգ` ասել. հընչեաց եւ քոյդ զանգ,
Ես համարել զամն որք անցին փութաջանք :
Այո , գնացել եւ դու ի տուն քո անդարձ ,
Մարմինդ ի հող եւ բաժինդ ել առ օտարս.
Մատունքդ որ նախ զայս գըծեցին երդ եղեր՝
Նըման փետրոյն որ ի նոսին՝ դարձան յերր.
Ի բոյն բիբացըդ բնակեցաւ որդն աղկաղկ :
Եւ ի տաճար խորհրրդոց ցեցք կալան յարկ։…
Հընչեաց զանդակ քո , հուսկ զանգակ գիշերին ,
Անցեր եւ դու ի յաւիտեանս ահագին,
Ըզիշատակ թողեալ իբր հետք յաւազին՝
Որ ջընջեցաւ կոխան ոտից նաւազին
Դառնան աստեղք , եւ փոլք հընչեն յոբելեանն.
Քեզ ամենայն ինչ անշարժ, քեզ յաւիտեա՜նք -
Բանիս լըւեալ զազդումն ես զայս ոլորտում
Զօրհասական յիշեցի կեանս վաղանցուկ՝
Հանգոյն ծաղկան յայգուն առոյդ փթթելոյ
Եւ անժաման յերեկ տօթով խամրելոյ.
Ես ասացի , քանի թըւի ձայնս աչեղ
Որ ի սիրտ ունայնութեանց կաթեաց տեղ։…
Հընչեաց զանգակն իմ ահա , զգամ ի սըրտէ, 
Եւ ճռինչ գրչիս ըզպըղընձոյն թարգմանԷ...
Ո՜հ, եւ քեզ իսկ, եւ քեզ որ զիսն ընթեռնում՝
Հընչեսցէ՜ եւ քեզ զանգակն այն անխոյս.
Եւ դու զիմ՝ հետ կոխես զինչ ես զնախայլոց՝
Ընդ իս եւ քեզ ժամանակ խուն է խտրոց ։ 

Եւ դու մանուկ՝ ընդ մանկութիւն մի՛ յուսար ,
Զի ամենայն հասակ առ մահ հաւասար
Ժամանակի կրրսեր ու երեց չիք դերի.
Վախճան անյայտ՝ է մերձակայ քան հեռի
Միով ցաւով ամենեքին եմք վարակք :
Մի՛ արգելուր զարտօսր որ յաչսըդ պարփակ :
Լացի ես զայս , լաց եւ դու զիս, այլք ըզքեզ:
Եւ ի քամել զաղի կայլակդ աղեկէզ՝
Ասա, մեռաւ նա. վասն ո՞յր զանգս այս, վասն իմ… 

Արկէք զինեւ քօղ, զի եւ ես մեռանիմ։ ...
Եւ ի գանգինս յայս սիրտք մարսեն ու անկանին , -
Այլ երանի՜ որոց ի Տէր նընջեցին ։ 

1839 

ԱՐՏՕՍՐ Ի ՏԱՊԱՆ 

Ո՜վ տէր , հաստիչ բըբաց ու այտից վարդենեաց 
Որ տեսչութեամբ խորին զաղբերըս լալեաց
Ի գեղեցիկ լուսոյն աման կառուցել
Եւ զարտասուաց շողոյ ընդ շողոյ սուրբ մըթեր
Դու որ նովաւ ըզնորածիննս մըկըրտես,
Եւ ըզկիտուած մարգարտախուռըն վարես
Ի կարմրաբոյս հովիտ դիմաց կուսական ,
Իմոց աչաց տուր արտասուս յայս տապան :
Որ գուպարեալ ի բեւեռաց սառնասոյզ
Զհիւսիս զհարաւ օդակուտակ բըքայոյզ
Ամպխաղաց յըղես երէզ ծարաւի ,
Եւ ըզպասուք տապատոչոր ինչ խըռուի
Բուժես պտկամբք օդայածիկ կայլական , 
Իմոց աչաց տուր արտասուս այս տապան ։
Որ անբաւիդ անչափութեան խուն պատկեր 
Մըշտասարսուռ զհամատարածս այս հաստեր,
Հըսկայ ալեաց զեզր եւ զիրար կոծելով
Յանդուլ լալիս միջացամաք միջածով
Ձայն ուսուցեր ի վեր բառնալ ողբական
Իմոց աչաց տուր արտասուս յայս տապան ։
Որ տըխրականս եդեր կարկաչ ծործորոց 
Խոխոմաձիգ ընդ հուն մըթին ափնակոծ,
Եւ զամլութիւն վիմաց գետովք ծնուցանես
Ի կունտ կոշկոռս կանաչորակ կապեալ գէս , 
Ցըրտին ըստեամբք դիես սերմանց հողմնացան ,
Իմոց աչաց տուր արտասուս յայս տապան ։
Որ ընձեռես ցամաք որթոյ սիրոյ կաթ 
Արտասուաբար ծորելի յուռս իւր անջատ ,
Որ տաս շամբից շաչել ի խաղ լըճակաց
Կըքես ըզկողը եղերամարց ուռենեաց ,
Եւ սօսափիւնս ի մայրս ազդես Լիբանան ,
Խմոց աչաց տուր արտասուս յայս տապան ,
Ուր յանըստոյգ կենաց ի ստոյգս այս լոկ վայր
Կանխաժաման նընջէ իմ` զոյգ իմ եղբայր։ 

1841

ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՏՈՒՆ ՇԻՆԱԿԱՆ 

Յեկեղեցւոյն սըրբոյ ի ստուերս հանդարտին
Ձայն կայանմանս ընդէր, եւ ցօղքըս ցըրին…
Դա՜շտ , է՞ր ի խոր լըռութեան կաս եւ ի սուգ ,
Զաշնան կապուտըս ժողովեալ ցուրտ ի սիւդ ։
Ա՜հ, տերեւայ նմանեալ աըմոյն դալկաբար
Որ ի ցամաք ստեղանց կապոտին զանխլաբար՝
Աւուր աւուր թափին ի քեզ մահացուք ,
Զի հանապազ շընչեն ի մեզ հողմք ազդուք։
Որդի՜ հիւղից , խոնջ իրանացդ ի հանգիստ
Իցե՛ս նըստեալ երբեք մահուն ի հովիտ
Կամ՝ թէ ի ճեմ՝ գիշերապահ աստեղաց
Իցես անցեալ ընդ ագարակըն լալեաց.
Զի՞նչ ազդեցին յայնժամ սըրտիդ՝ գերեզմանք ,
Յոր թէ զցերեակն ի քէն չելին հառաչանք ։ 
Տես ըզքարինս անկոփս ի դաշտն համասփիւռ 
Աւերակաց տիպ քաղաքի վաղափուլ:
Զի՞նչ պէտք բըրգանց եւ հոյակապ քաղաքաց 
Որոց կանգուն մի հող վըճիռն հին չափեաց ։
Ցըրտասարսուռ աստ ի հողմոց ելումուտ , 
Հեզիկ ի կոծ ծըփին մացառք եւ թըփուտ.
Ի թաւ ոստոց եղերամայրըն տատրակ
Գամ` գամ` առնէ լսելի զմընչիւնն ողբերգակ
Տատանի՞ն տըխուր նոճիք սեւաթեւք
Եւ ծայր ընդ ծայր բախեալ հընչեն սրտաբեկ ։ 
Գոյժ կոչնակին հընչի բացուստ պահ ընդ պահ
Սուգ եւ երկիւղ, արտօսր ազդի ու ինքըն մահ
Հովուին մանուկ հեռաստանէ կացեալ դէտ
Ձեռն ի ճակատ երեսք անկեալ երկրամէտ՝
Դառնայ յանշէնն ի դեդեւեալ գարշապար ,
Զհետ բառաչէն ողորմ` անդեայն եւ ոչխար:
Որսորդն ի սար ձիգ այծեման հետամուտ՝ 
Ի նպատակէն՝ յայն տես վրիպէ զձեռն հըմուտ։
Ա՜հ, հուպ երկոցն արտորէից՝ շինից ազգք՝ 
Անկեալք ատոքք եւ անատոնք դընին հասկք.
Յալիս հնացեալ խառնի փաղփում, աղուամազ,
Հարք եւ որդիք յաճիւն փոխեալ խուն նըւազ,
Երթայ ՚զգական առ ազգական անյարիր,
Խօսիլ լըռիկ հարեալ ճակատ ի յերկիր:
Ցրտին է վայրն՝ եւ լուցանէ հուր կըսկիծ
Սիրտ՝ յանջատեալ սիրեցելոյն սիրտ թախիծ.
Արբունք ծաղկեալք քըսեալ գիսակս ի ցուրտ վէմ`
Ողբան ըզյոյսն իւրեանց անցեալ տարադէմ,
Եւ նորահարսն այրիացեալ երկրապիշ
Արտեւանամբք զարձանագրին սըրբէ նիշ,
Որ լոկ զանում անջինջ պահէ լըծակցին՝
Որով ցանկայրն ըզկեանս յորդել դըժուարին :
Եւ դու ի զուր մանկիկ մեկնակ եւ արտում
Յորմէ զանուն եղբօր հատ մահն ապառում,
Զընկեր խաղուս, եւ ըղհացկիդ ընտանի՝
Ի զո՜ւր ողբովք յառնել առնես երդմընի :
Եւ մինչ աւուր տօնից պարեն պատանիք՝
Ցնցին կուսանք մեռեալք , ոչ եւ գեղանիք:
Ոչ եւս կայթէ թեթեւն եւ հեզ գարշապար,
Զի խոչընդոտն ընկըճեաց զայն հովտին քար. 
Ոչ եւս հընչեն լեզուք խօսնակք զերգ հընձոց ,
Դ՚երագ լեզուս քիմք կըցեցան յարմատոց.
Զհամբաւ մահու հիւրընկալին յԵգիպտոսէ
Տանի ծիծառն ի ծակ բրգանցըն բորբոս.
Այլ, ո՜հ, ըզնոր գարնան դարձին աւետիս
Ոչ եւս հեղցէ անարձագանգ լըսելիս։… 
Ոչ դադարէ անհետն Հռաքել յարտասուաց 
Մինչ ոչ յառնեն որդիքն ի քնոյն թանձրամած:..
Այլ սըրբեսցին աչք. ահա նշան տէրունեան
Առ դամբանօք հըսկէ ի յոյս յարութեան
Օրհնեա՜լ դու յոյս ճաճանչ սիրոյ արտաքին
Որ եւ ըզլուծ մահուն գործես դիւրագին։
Զարարչականն ի յուշ ածեալ զոգւոց գութ
Գամք քան ըզգամ լուսաւորես ըզկայս մութ:
Դու եւ զերկրիս նըպաստ ածես մըխիթար ,
Որում մընան հոգիքն հեռուստ սիրաբար ։
Քանզի երկնից դստրիկ անձկոտ ու ամօթխած
Քրիստոսի հարսըն կոյս եւ մայր մահացուաց,
Եկեղեցի՝ ողբայ ի գութ մայրական : 
Զառագաստի մանկունս հովտին տրտմութեան. 
Իբր անզաւակն այն մայր մանկանց սիրայորդ
Իսրայէլի նախն արքայի օրիորդ
Զերգս հրճուելոցն հատեալ իւրմէ, հընձողաց 
Առ դիակամբք նստեալ սիրոյն արգասեաց ,
Ընդ գազանաց գիշերազէն գայր ի վէդ ,
Փափուկ աջով մանրեալ զանգեղց ճիրանս սէգ`
Մինչեւ երկինք ջուր գրթութեան իջուցին
Եւ յարտասուս Ռեսփայ ցօղիկ խառնեցին ։
Հարսին սըրբոյ մըտեալ ի սուգ մանկըտոյն
Տխրատեսիլս ընտրէ զաւուրս կոծոյն , 

Յորժամ՝ հընչի թեւելիա ի մայրիս՝
Եւ տեռազերծ ծընանին խաղք զուռենիս՝
Առաւօտինք աշնան զարթնուն միգամած
Որպէս աչկունք առագաստեալք յարտասուաց
Ի յայգս այգուն գանչեն պըղինձք յամրավանդ 

Յերկնաբերձիկ աշտարակաց տըխրականք
Ձայնըն թախծեալ ծաւալ ի մէգ ղօղանջէ,
Մերթ հեռացեալ յուշիկ, մերթ յամր յառաջէ :
Ո՞յր զայն լըւեալ մահազդեցիկ ծանր հընչիւն՝ 

Ոչ յիշեսցէ զիւր նընջեցեալսն համարին
Ո՞ւր իցէ տուն կամ ո՞ր դադար մահացուի՝
Յոր ոչ նախկին հիւր անկոչ մահ բնակիցի
Դարպաս ճըճեայ ու եղեգնաշէն տաղաւար. 

Չիցե՞ն ազատ իւր ճեմելիք բըռնաբար։…
Ամենամուտ է մահ, այյ յոյս յաղթէ նմա ,
Իսկ ի սիրոյ՝ իսպառ լուծեալ կորանայ : 

Սէր որ փոխէ զքրիստոնէից մահ ի քուն,
Եւ զաչս որբոց ու այրեաց ուղղէ յերկնից տուն :
Յայն սէրն յառեալ եւ յանզերծ հարկն օրհասին , 

Աչք իմ յուսովի վեր, եւ ձեռքս աստ կասին ... 

1840 

ՇՈՒՆՉ ՈՂՋՈՒՆԻ  ԱՌ ՄԱՆԿՈՒՆՍ ՎԱՂՎԱՂ ՆՆՋԵՑԵԱԼՍ 

Ողջո՜յն դառնունակ 
Ու անդորր անուշակ ,
Ո՜վ մանրեալ բողբոջք՝
Ի սուրբ հովանւոջ,
Հովտիդ խաչազարդ
Ընդ ծիղ եւ սաղարդ ,
Եւ քան ըզծաղկունս
Լավ թափեալք ըզգոյն
Որք արդ քաղցրաքուն
Անգիտակք մահուն՝
Խաղաղեալ նընջէք՝ 

Զըւարթնոց հանդէսք։
Ըզդեռափըթիթ
Արձակեալ ժըպիտ
Մայրականն ի գիրկ՝
Թողեալ ըզծոց գիրկ ,
Եւ զանուշահոտ՝
Զըստեանցըն կարօտ՝
Յորմէ կաթն եւ սէր
Շիթ մարգըրտյեռ
Կարմրիկ շրթներոյդ
Տեղայր փոյթ ընդ փոյթ .
Ըզհօր քաղցր համբոյր ,
Զեղբայր եւ ըզքույր 
Թողեալ ձեր ի լաց:
Երբ հրեշտակ կենաց
Ի ջահ ձեր փայլուն
Շըրթնամբն երերուն
Միանգամ` փըչեաց
Եւ զաչսըն ծածկեաց
Կենացդ արեւակ՝
Ժընեալ անուշակ՝
Զըւարթնոցն ի թեւ
Եւ սլացաւ թեթեւ։
Հեզիկ աղաւնի
Ի դրախտն Ադենի 
Ի կենաց ծառոյն
Արկանել մընչիւն , 
Մինչեւ ի խոնարհ
Յերկրիս Ճանապարհ ,
Յոր ի պահ նըսեմ՝
Գան արտասուաճեմ ,
Մարք ձեր անձկալիք ,
ԸզՀիւթն անուշիկ
Զոր յանկակարoտ
Կենսասուն յանօթ
Թողէքդ ի նոսին՝
Սփռել կաթոգին,
Զանմեռ մրտենեօք
Եւ զազգ ազգ ծաղկաք
Որ ծածկեալ զվէմս՝
Ըզթաղծանաց դէմս
Ամոքեալ ծաղու,
Փոխանակ մահու է 
Անդ զանմահութեան
Գերարփիական
Ցուցանեն տիպար
Աչացս ապիկար:
Եւ ըզձեզ հանգոյն
Թիթռանց ոսկեգոյն՝
Ընդ մահացուս հող
Հազիւ գետնասող,
Եւ հերձեալ ըզբանտ
Հոգւոց պարաւանդ՝
Թափեալ ի մայրն իր
Զարագախամուր
Հողոյդ պարուրակ ,
Եւ լեալք ըսպիտակք,
Յազատ լոյսն ի վեր
Հրճուաբար Ճախրել
Այն ինչ մահացուք
Գըրեալ երկրի դուք,
Յաւերժ ընդ անմահս
Ժառանգելով գահս.
Վաղամե՜ռ մանկունք ,
Հանգերուք զուարթունք
Ի սիւդ Հովածու
Խաչին կենսատու
Ի ցօղ սրտաբուխ 
Եւ հառաչս յայս սուղ։ 

1844

ՀԱՌԱՉՍ ՄԻ  ԾՈՎԱԴԻՏԱԿ ՏԱՊԱՆ ՇԱԴՈՊՐԻԱՆԱՅ 

Բրետոնեան քարակոշկոճ՝ ծուփք յորմնաց ծովածուկ ,
Ո՜վ մրըրայօն եւ ձիւնավարս ալիք յաւերժ շառաչուկք,
Որ յանհանգիստ յովկիականս ահեղամռունչ  հառաչանս
Բիւրաբերան ժամէ ի ժամ զարթուցանէք արձագանս՝
Ի խորափոր խարակս եւ խիթըս դարափանց  Սէն–Մալոյ ,
Ընդ սոսկալի գոչմանդ մրցմանց փանդռնահար  ձայն տալոյ՝
Արդ զի տապանըն տիրասպաս առեալ զաւանդ իր տըխուր՝
Զյանձուկ որմոցն ունայնութիւն ելից անուամբն  հանրալուր,
Զեռանդնաշարժ մինչ արձակէք վակյոյժ խուժանդ ալեկտ՝
Կոյտ ըղկուտով վերարելով դէմ` տապանիդ ծովագէտ, 
Որոտալույս եւ ինձ կացէք հառաչանացըս պատկառ՝ 
Որ վազվազեալ ծըփինածայր ընդ մըկանունս հայ բարբառ՝
Գամ յետնոյ Առմօրիկեայց եւ Բրետոնաց քաջ  Բարդին
Զիմ՝ եւ զիմոց մեծ հայրենեաց զողջոյն ձօնել ըզյետին.
Է՛ իսկ Բարդից եւ Դըրուիդաց Հայր հինաւուրցն Այրարատ ,
Որ մինչ հազար ազգ զանց չառնէ զգաղթակաւն հարազատ,
Եւ ոչ՝ որչափ բազմամըթեր կացցէ զնովաւ ցուրտ բիւրեղ՝
Անըզգայ ՚նդ այսքան կորուստ՝ նա կարծիցի  կալ չըքմեղ։
Շադոպրիա՜ն, հանճար չընիկ, ոգի ստեղծիչ սքանչելեաց՝
Քեզ երկնահուպն –որ միտքդ հասին – Ես ի  ծայրիցըն Մասեաց,
Զոր ոտընկայ նախկին գրեցեր դու նինջաբեր  զըւարթնոյն ,
Զյաւերժական կարդամ հանգիստ իմաստնաճեմ քում գլխոյն.
Յանմահութիւն հերիք հընչեաց համբաւ հըզօր  քոյդ անուան ,
Ըզնոյն համբաւ քեւ ճարտարեալ քեզոյն գիտեմ ու ի մահուան ։
Օ՜ն, թէ ունկանդ քերդողալուր քաղցր հընչէ  միշտ քան քնար՝
Անհուն ծովու մոլեալ մըռունչ կոհակաշարժն իւր ի լար, 
Որոց բազում` դու յաշխուժից տիս մատուցել  լսելիս
Անսանձելեաւ երբ հուրբ ձաղկեալ գնայիր օտար  ընդ ալիս՝
Ըզհնացեալս աշխարհ լըքեալ, նորոց ի նորն ի խընդիր ,
ԶԵլիկոնեայ մուսայս ի պրակըս Նաչէից ածեալ հիռ.
Մերթ մաղձաւոր յեղափոխեալ զանձին քո դեմս  ի Հռենէս,
Մերթ յերկնընծայ կուսին տարփող եւ վկայակից  յԵւդորէս.
Ի թափառիկ եւ տարաբաղդ մերթ ի վայրագըն  փեսայ
Յանապատի փըթըթեցելոյ փափուկ բուսոյն Ատալայ 
Եւ մերթ ի սեալ կոհակակոծ կուսաստանին առընթեր
Ընդ Ամելեայ զգիշերավար ծովն յուզելով. լուսնայեռ
Յաճախ ապախտ զհայրականաւ քով արարեալ բարբառով
Ըզնըժդեհից վերապատուեր ձայնս, քանզի էր  քեզ գորով։
Արդ նոյնս եւ ես պանդուխտ եւ գամ՝ սիրայորդոր  ընդ ալիս՝
Հառաչ մի լուռ մեռեալ՝ զոր մահդ յարուցանէ ի սըրտիս՝
Մանուկ երբեմն եւ ես՝ անհուպ՝ որոճայի զքոյին  կիրս, 
Մինչ քաղցրանայր ինձ դարձադարձ ըզհրաշագիծդ առնել գիրս.
Յայնժամ՝ ընդ խանդ քո եւ ընդ սիրտ եւ ընդ իմաստք սխրացեալ՝
Զայս բառաչանս երկնեցի, այսքան ամս թաքուն  յիս եւ մռայլ։
Որ այժմըս թունդ առեալ վազեալ, Շադոպրիան , դառնայ քեզ՝
Թաւալելով ընդ քո եւ իմ՝ ախորժ ծըփանց ասպարէզ։
Էին էինն երազայոյզ եւ իմ՝ քերդուածք Նազելիք.
Եւ ո՞յր չիցեն եռանդնալի մըտաց ոսկեակ ապառնիք՝ 
Բայց չեւ ի կէս լեալ հասակի՝ ահա բոլոր վերացաւ. 
Ճըշմարտութիւն ատեայ զցընորս, ցորչափ կուտի ամաց խաւ։
Այլ տակաւին ընդ արեւմուտըս հասակին ոսկեթույր
Աչք կաթոգին ձըկտին խնդրել ըզվառիվառ թեւոց սոյր,
Մինչեւ անկեալ ակօսաբեկ դաշտաց այտից վարդաձոյլ 
Եւ ցիր ընդ ցիր խուսէն գըլխոյն հովանախիտք գեղահոյլ։
Ըզգայն՝ անդարձ մահկանացուացըս վիճակեալ  ըզգարուն,
Անդարձ, աւա՜ղ, եւ եղանակն այն աշխուժից  իւր սիրուն ։ 
Այլ քեզ բա՜ղդ մեծ, քերդող ծնանել նույն կեալ  եւ նոյն առնուլ քուն,
Զերկին կազմել ի կայս , զերկիր յարձան, լալիս՝ զծով անհուն.
Ցորչափ ծոցն այն ծըփանուտ շարժի զերայ ինքնայոյզ`
Ողջունեսցի տապանդ ի քէն ձեռակերտեալ քաջայոյս՝
Եւ զուարճասցի հոգիդ յիշեալ զքերդողականուն  կենցաղ՝
Քան ըզժըխոր քաղաքական` որ լոկ էած քեզ զըմբաղ,
Ոչ գազան քեզ Մինովայ, ոչ լիկորդեան տըւաւ բաստ ,
Այլ գահօք գերափառիցըն քաջերգուաց ի յերաստ 
Քեզ՝ ո՜վ մեծ, որ գիտացեր զազատագնաց բան յահուր
Ի ներդաշնակ արկեալ ի լուծ՝ մրցել ընդ լարս  փափկալուր։
Զի ոչ կերտեալ կիպար եւ ոչ աղիք ըզսիրտ ոլորեն,
Չափ եւ կըշիռ քերից տաղից չըմոգէ զունկն  երգօրէն ,
Թէ ոչ սիրտ ի մատն իջեալ անշունչ նիւթոց տայ ոգի,
Սիրտ որ ստեղծու, սիրտ որ ըզգայ, սիրտ որ խօսի ուղղակի ։
Քեզ որ զաւիւն հրախանդ ազգիդ մուծեր ի նոր  ճեմարան՝ 

Ծուփք ծովափին եւ քեզ տըւան քընարանից որորան
Իբր անլուսից՝ քոց սիրելեաց յոնիականն երգահօր ,
Եւ Մորուենայն ողբերգակի զՓինգալ, զՈսկար եւ Կադմոր։
Բարբառք Բարդիդ ծովածաւալք երկնաթիռիչք  եւ ջերմին
Յանմարդաձայն անբըռնադատ յամայութեան  անդ խորին,
Ցորչափ կըռին կարկառակոյտք ընդ լոյծ տարերն ասպարէզ` 
Յամեհամուղ շաչման միջոյ ելցեն ահեղք սիրակէզ 
Խանդակոծեալըն բամբակաց ի ստեղծաբան ծով  անծայր՝ 
Շադոպրիան, անշարժ շիրիմդ իցէ լապտեր բոցածայր ,
Նաւաց փոխան անդ մրրցականս եւ խորտակեալըս քընարս,
Անդ անըսպառ քերդոդութիւն ճեմեցուսցէ զծովամարս :
Օ՜Ն , անդր ընդ բիւր հարեալ ընդ քար եւ ընդ կոհակ սարսռասէր
Երթիցէ եւ այս հառաչ գերեզմանիդ առ ընթեր 
Հանապազօր ընդ ծովածին հրոսակս հարուլ  բեկանել,
Հանապազօր եւ յարուցեալ ըզնոյն նուագաց  առնուլ թել։ 
Այսպէս դու կեաս , այսպէս լուծցին վրէժք  մանկութեանս խաբանցուկ ,
Ոչ յամենայն բարեացն այսգոյնս ինձ եթող  ձանս հառաչուկ: 

1848

ՈՂԲՔ Ի ՄԱՀ ԱՐՀԻ ՀՕՐ Ս . Ս ։ 

Ծանր է սրտի ՚նդ սովորն երթալ ուղ յառաջ, 
Եւ ոչ ի մեղքն համարձակի քնար յառաչ,
Խաւարարգել յորժամ` չիշխէ հոգի՝ զակն ՝ 
Յաննիւթ յուսոյն կառուցանել յարեգակն ։
Ժամ է գաղթել անաշխարհիկ ծովափունս ,
Յորոց զանխուլ գիշերախառն անդաճմունս՝
Հնչէ հեզիկ ընդ դուռն հոգւոյ ձայն թագուն 
Հեղեղաց հեռաւորաց որ վանգիւն ,
Մինչդեռ ալիքն յանդարձական իւրեանց խորս
Դաւել ճըգնին զիս ի շաւիղս ահաւորս
Սարսեալ ի յայնց՝ որոց ընդհուպ եղեց կուլ
Ժամանակին հողմով վարեալ անդ անդուլ
Արդ քառաթեւ ցուպ ընդ անութ պնդապինդ
Յորձանապտոյտ սիրով հայիմ սիրտ ի թինդ։
Ո՜վ ծով յամայր, անհետազօտ մահացուաց
Անջրպետաւ փոքու անօսրըս կենաց ,
Ընդ ո՞ր, ասա՛, դարանակալ քո կայան՝
Զերկարածուփ նաեւ երկնաչու տարար զայն ,
Յորում հանգչէր յոյսն իմ եւ սէր , սէ՜ր անքոյթ,
Յորմէ վրիպել անգամ` չկարծէր այսպէս փոյթ .
Արդ ե՞լ եւ նա կոհակակոծդ ընդ բերան
Ես խարիսխեաց յանկրկնչուն հանգարան ...
Ո՜հ, Հայր իմ, ո՜հ, զատա՞ր դու, չես այլ ի մէնջ,
Եւ ծարաւեալ սրտիցս ոչ ե՞ւս հարցի տենչ. 

Ձայն հատ, արա պատասխանիկ , թէ մեռա՞ր,
Յանդարձակա՞նըն սիրելեաց անկեալ շար. 
Ասա՛… ո՛չ, մի ասեր, եւ զի՞ ասիցես
Որ մոռացօնս առնէ վըշտացս աղեկէզ: …
Ա՜հ, պատերազմն է ահաւոր ի սրտիս,
Կէսըն սիրոյ կէսըն ցաւոց է վիրիս.
ԹԷպէտ ի բիւր ես անկանիմք քաղցը հընար
Սակայն ամէնն է խաբ սրտի վայրապար.
Ըզգամ՝ գիտեմ զի զցանկալիդ չունիմ Հայր ,
Որդիութեանս արեւակն էջ քեւ ի մայր
Յաներկեւան թեւոց զրկեալ ի հովուէդ
Կորուսի զվտակն իմ՝ եւ մարմանդ ծաղկաւէտ:
Կորսուի զջերմն հոգիդ հոգւոյս հովանի
Կորսուսի զկեանս վասն իմ` մաշեալ թանկագնի
Դու զիս յափանց կորզեալ նանիր կենցաղոյս
Սուրբ սըքեմաւն ըզգեցուցեր զերկնից յոյս,
Դու եռադրօշմն ինձ կընքով տեառն Յիսուսի
Բարձեր զխաչին փոքրոգի բեռն ի յուսի՝
Դու զդեդեւեալ եւ զուրացող գարշապարս,
Յանըստերիւրըն կառուցեր ճանապարհս. ՝
Դու ինձ զանհասն յերկնից հեղեր օծութին ,
Ըստորաքարշ մըտաց յեռեալ թեւ սրագոյն.
Դու իմ` բեռինս սրտիդ կըշռեալ ի նըժար՝
Ես չասացեր երբեք՝ թէ ծանր եւ դըժուար.
Եւ մինչ ի հուսկ յեալին յօդուած բերանոյդ
Որ համարձակ չըթարգմանէր զիղձս հոգւոյդ ,
Կիսահագագ իսկ կարդացեր Ղեւոնդեա՜կ…
Զի՞ կայ քո երթ հանգիր խնդա ինձ որդեակ.
Եւ ես անկայ յայնժամ ի գիրկդ երերուն,
Օրհնութիս ինձ գոչեցի , օրէնութի՜ւն.
«Օրհնեա՜լ», եւ քո բարբառեցան գութք սրտին
Եւ օրհնեցայ ի քէն յօրհնիս, ո՜հ, ետին …
Խաւարեցաւ Ժամն , եղեն սիրտք ոuտաքանց ,
Եւ թափեցան հրճուանք հանգոյնըս ծաղկանց :
Մտերիմք մտերմաց դիպեալք անտեսք գընային
Իբր ի մըթին գիշեր յանկարծ ցոլք հրային ,
Ոչ ոք իշխէր զաչս իւր ձըգել աչաց դէմ՝
Մի մատընտու թաքուն կըրից գոլ դժխեմ..
Իւրաքանչիւր նստեալ ընդ յոյս զաչ կշռէր 

Սրտահառաչ զարտօսրն երկնից ցուցանէր ։
Թիթեղնաթեւք ի բոց յուսոյն մաշեցան ,
Մաշեցան սիրտք մեր Աստուած, լե՛ր օգնական,
Հայր ես հանուրց, սիրես զհայցուած վասըն հօր
Չիցէ՞ անցումըն բաժակիս հնարաւոր։ (բաղդ,
Այլ էր վճռեալ. ո՜հ Հայր , վճռեալ քեւ մեր
Եւ այնքանեաց ըղձից արար տէրն ապախտ…
Եւ ես տեսի զքեզ լըսնագոյն իմ` աչօք
Օրհասակից հայրագորովս անձկանօք ,
Եւ ընդ պահակ մահճացդ անցեալ միտք իմ յիս
Տեսիլն ըզքեզ անպարտ յատեանըս հեռիս։
Տեսի զքեզ ահ, ընդ ահ աչօքըս տըխուր
Մի առ մի զշունչդ համարելով թաքթաքուր:
Մինչ մանկըտւոյդ կուտեալ ըզքեւ գութ եւ սէր
Կեանս ի կենաց իւրոց ձօնել իղձ լինէր։
Ըզճակատուդ ոմըն սրբէր քիրտըն զով,
Ոմն համբուրիւ ջեռուցանել ճըգնելով,
Գնացուցանել այլ ոմն այնու զզարկդ հնարէր ,
Ոմն ընդ գրանդիդ աչաց զարեւդ որոներ
Անդ եւ ես, ա՜հ, որոնէի զթունդ սրտիդ
Որ եւ զիմոյս բնաւ չըզգալի ճշմարիտ ։
Եւ քո շընչեալ երիցս ըզհետ շնչոցն այլ
Ըզչունչ չորրորդ արձակեցեր լուսափայլ..
Լռութի՜ւն... ծանեայ , ծանօթութի՜ւն դըժընդակ
Հօրդ իմոյ մնայր ինձ անդ պահեստ լոկ դիակ…
Ծըծըմբագոյն իջեալ ըստուեր շուրջ ըզքեւ՝
Վարագուրեաց ըզտենչալին սուրբ զարեւ…
Արդ ոչ ե՞ւս ակն ի դէմքդ արկից տէրունի
Յորմէ զերկնից առհատչեայն առնուիմ:
Ոչ ե՞ւս լըւայց գորովալից զայն բարբառ ՝
Որ միշտ որդեակ իմ, որդեակ , ողջ լեր, կար (դայր
Ոչ եւս հեղցի քէն զուարթութեանն այն աւիշկ
Հանուրց սրտի ցաւոց երագըն բժիշկ.
Ո՜հ, եւ վանգիւն մի չըմնա՞ց Հայր՝ ի ձայնէդ՝
Որ զայնքան զի հեղձամղձուկ բառնայր խէթ։
Ես ի՞ւ առնեմ՝ արդ անձկութեանս մըխիթար,
Առ ո՞ երթեալ գըտից սփոփանս եւ դադար.
Ո՞ հանգուսցէ զանձն որում դառն է հանգիստ ,
Ըզհօր տեղի՝ ո լըցուսցէ որդւոյ սիրտ։
Ո կարդասցէ այսուհետեւ մեզ որդեակ ,
Ո՞ զձեռսուն նըկատեսցէ յիս համբակ. 

Ո՛ կարկառէ զաջ որ գգուեաց զիս մանուկ ,
Զոր յետ հաստչին գիտեմ հաստող եւ նեցուկ
Ո՞ ի մանրիկ բեռանց զթիկունս իմ` թափեալ
Ըզճանապարհ խաչին ցուցցէ հեշտաբոյլ:
Եւ ո՞ ծաղկումս ինձ սփռեսցէ ՚նդ այն քնքուշ՝
Սեփականեալ անձին ըզխոչն եւ ըզփուշ։
Եւ անդասցէ յայսմհետէ սիրտս այս տըղայ
ԹԷ ունի Հայր՝ ընդ որ զաշխար՝ դին չըտայ ։
Կորեա՜ւ կորեա՜ւ որդիութիւնս եւ մեռաւ։
Սեաւ ինձ ածէք քող եղելոյս հայրազրաւ։
Գիտեմ երկինք շնորհեն յաջորդ Սուքիայ ,
Մըխիթարեան սուրբ գա, արի ոչ մընայ ,
Այլ որդեկին հիգոյ կայցէ՞ բնաւ Հայր այլ 
Որ հովանի տխեղծ հասակին իցէ լեալ: …
Արդ ես լալով գերեզմանին յեց ի ծայր (Հայր։
Զբաղդն իմ՝ անկեալ զաստղն իմ խնդրեմք յիմըս
Սակայն ըզմէ սըգալ ըզհայր որ յերկինս,
Ցե՞րբ ըզշիրմաս հոսել վըտակըս դառինս.
Ոչ. քեզ տանել մանաւանդ սիրտ անկ է զբաղդ՝
Որ զՀայր յանանց փոխեաց ի կեանս եւ յանախտ
Հինգ եւ տասն ամ մեռելութեանն եկն աւարտ
Դառնակոշկոչ եըող ըզբանս չունչն ազատ.
Թերահաւատ զի՞ դեռ հայիս անձկայրեաց
Իցէ քաղցրիկ դիմեք թէ այսր առնէ դարձ։
Այո՛ տօնելը զքեզ Հայր պարտ եւ արժան.
Շատ վշտացար, հանգիր ընդ տեառն անբարժան.
Մի մի եւա գար ի ցաւալի կենցաղս այս,
Զի մի զրկես կրկին զորդիսդ, եւ ըզՀայս...
Զորս ի յերկրի՝ երկին կըրեա զնոյնս ի ծոց
Եւ զառկայծեալ բորբոքեա զմեր սրտից բոց՝
Ցուցեալ մեզ Հայր քեզ եւ Նախնոյն մեր նըման 

Որ գէթ պատկերդ կենդանասցի սիրական ,
Մինչեւ չքնաղ քան զոր թողաք հասցուք քեզ…
Ո՛չ, զի՞ չըկան այժմէն ինձ թեւք ի վերելս… 

1846 

Ի ՆՈՅՆ 

Ոչ թէ ի վայրս անդ յարազուարճըն խընդից 
Գուցէ վառել ջահ տըրտըմախառըն խանդից, (նիս՝
Բարձ զուարթուն զիմ սիրտ յանկեանց տապա,
Զանկեալ բուրվառս զեղուն ի զմուռըն ցաւոց , 
Շարժլեա՛ ի յելս յուսոյ , սիրոյն չար ըզբոց
Ծրխեսցին սուտք է կայծակունս ծիրանիս ։...
Ո՜հ ո՜հ, քանի դառն է, Աստուած , որբութիւն , 
ԹԷ եւ ի մահ հանապազ յայս տըքնիմք տուն
Հեծեն հիմունք հոգւոց ընդ հայր այսգունսկ՝
Երկնաւորին շօշափական հայելի
Յորմէ հրճուանք ի սիրտս ազդել լիուլի 
Գերակայիցըն զուգակիրք կարծէաք։
Իսկ դու գանձուց հոգւոյն հաստուած սըրտագին
Մխիթարայ տանս եւ Հայոց ձիր անգին
Ա՞յսպէս երագս ի մէնջ սլացեալ թողու զուրկ:
Չեւ բոլորեալ երկանցդ անմահ մի պըսակ ,
Բաղդ անհամբույր, ահա ստիպիմք նոր տեսակ 
Սեւասարաս հիւսել պըսակ , անկա՜մ տուրք :
Օ՜ր բաղձալի , եւ դո՞ւ եղեր ապաժամ [1]...
Յաւիտենից՝ մահ չըստացաւ բարեկամ.
Աքօղը քընար. քստմնասարսուռ կարին լարք,
Եւ քաութեանց բաժակք լըցան արտասուօք,
Բարեկենդան մաղթանքս եղեն անողոք
Ո՜վ երկնից կամք, քանի՞ հիգացս էք դըժուարք ։ 
Եւ տեսաք , ա՜հ, եւ ընկճեցաք դառն ի տես.
Զայս առաջին՝ Հայր մեր չարար մեզ երես.
Երբ բոլորեալ զիւրեաւ ի դող սիրտ ի կուրծ
Զանգիտէաք հայել յերկինս եւ յիրար ,
Զարկ եւ զաչկունսըն դիտելով անդադար,
Թէ դարձցի՞ շունչն ի uահմանէն մազապուրծ։
Բացեալ կային առ նովաւ մեր իսկ շիրիմք
Եւ նըւաղեալ թափէին իղձք մըտերիմք:
Բարձր էր ի մէնջ երկնից վըճիռն անաչառ,
Այնքան օրհասք սըրտից առ մին այն օրհաս
Ոչ զօրեցին , ոչ այն ճըգունք եւ ըսպասում
Դարձուցանել զարիւնն ի կէտ իր պայծառ :
Ո՜վ Հայր, ո՜վ կառք եւ երիվարք մեր հուր բոց 
Ընդ տէրունի շաւիղ շարժիչը հոգւոց ,
Դու վերանաս , եւ ճապաղին սիրտքս երկիր:
Հի՞մ երագես Հայր… երկի՞նք. քո են երկինք,
Վարուցդ անբիծ ճանապարհը բաց են վերինք.
Եւ զի՞ գործեն այսքան որդեակք վըշտակիր։
Ո՞ տեսցէ յայսմ՝ հետէ ի մեզ զորդիս իւր, 
Ըզձեռասունս, ըզգործս, արդիւնս խնամոց բիւր
Ո՞ սուրբեսցէ զաչս որ սրբել չառնուն յանձն.
Ո՞, յամպամած դէմն շաչեսցէ զայն ժըպիտ՝
Որով զամէն վըշտաց ի մէնջ լուծեալ խին՝ 
Թեթեւ ըզբեռն իսկ գործէիր մեզ զանձանց ։
Երջանկութին զոր որդեցեր՝ յորդէ զցաւս
Բազմապատիկ ելոցս ի քէն հայրազրաւ.
Ըզքէն խօսին ըզքէն առնեն ազգ համայն ,
Շաւիղ կենացս յոր քեւ մրտաք եւ ուսմանց ,
Ջանից եռանդն՝ որ վառեցեր դուն ըզխանձ,
Յարկք իմաստից՝ յաջոյդ օրհնեալք աստուածեան։ 
Լացէք եղբարք , լացէք մանկունք զանզոյգն հայր , 
Որ ոսկեղէն նազանեաց դարու եցոյց ծայր:
Որ զանմահիցն հարազատ գիւտ գիտութեան
Մեզ եւ հանուրց Հայկազանց ետ դիւրահուպ , 
Եւ զանգին տառս յամանակէն ալեծուփ
Թափեալ ջընջեաց եւ պերճագոյնս ի լոյս հան :
Ինքն ի հովտէս երկանց արդ անց տարադէմ
Յարժանատարն անձին հանգիստ ի յԵդեմ։ 
Պարտ իսկ հանգչել տաժանելոյն վասըն մեր , 
Որ ընդ խաչին իւրում կապեաց խաչս յոքունս ,
Եւ իւրն ըզմեր ցաւըս հիւսեաց զինչ ծաղկունս.
Յերկնից միշտ սեամն յած Էր, առ գութ աստ  յամէր։
Հանգի՛ր օծեալ գըլուխ, հանգի՛ր արդ յամայր , 
Հոլաթեւեալ հոգւովդ եւ անդ գոլ մեզ հայր.
Ահա փոխեմք ի քաղցր ըզդառն արտասուս
Յօժարագոյնք յայսմ՝ հետէ աչք ի յերկինս՝
Ուր յաւելար գանձ մեր՝ ի գանձս առաջինս ,
Յոյց սէրն հալեալ ծըխիմք անժոյժ անդըր կոյս : 

1844 

ԱՌ ՎՐՈՅՐ  Ի ՄԱՀՈՒ ԵՂԲՕՐՆ 

Աչք իմ՝ հոսանս երկնեն հեզիկ արտասուաց ,
Տրորի սրտիկս յարեան ճապաղ ամօթխած,
Եւ ի կարմիր թաղանթ ձըգի վարագույր
Ըզսեաւ դիմօքս՝ ով սիրեցեալդ յոգի Վրոյր ,
Եւ ի յամպոց ստուերականաց թաղծութեանց
Փայլատակունք սըփիւռ ցայտեն ի թափանց
Երբ քարտ պարզեալ դէմ քո կանգնիմ սիրտ առ սիրտ,
Աստուած վըկայ ի վեր , եւ վէմն անխլիրտ,
Ընդ այր բեռամբ կալ անըզգայ ոչ է հնար՝
Յորժամ զմարմնոյ կըցորդն հոգւոյն լայ եղբայր
Այլ բեկանել մանաւանդ էր ինձ զեղեգն
Ըզմուսայիս թագուցանել արտօսր հէգ,
Որ զայնքանեաւ զանց արարեալ պատեհիւ
Ի խրականս յածի թեւօքն եւ սրտիւ,
Սակայն թէ սիրտ նոյն հրամայէ զայս ի սէր
Մի՛ տըմարդի մի անողորմ զիս գրրեր,
Արտասուսակցորդ թէ հեզաբար ի սրտէ
Ըզխուն մրմունջ լարս ողբական քեզ ուխտէ,
Եւ ի մածեալ քաղցրի սիրտին քո ի վէրս
Իբր անըզգոյշ ու անժամ` ժպրհի ձըգել ձեռս :
Ո՛չ ո՛չ լալօնս կեղերջականս է լինձ պէտ
Սիրեցելոյդ ազդել քաջիդ հոգեպուէտ,
Ոը զակն հոգւոց յամենեցուն կշռեալ յոյս
Հեզիկ նաեւ ըզծըփանօք կենցաղոյս
Այլ օդք մրրկին , եզերք ծածկին , հողմք գոռան
  Նաւհանգստին անհետ լինի նեղ բերան.
Հայիս ըզքեւ, եւ մի առ մի , - ո՜հ իշխէմ
Ըզսրտաբեկն իջել արկած եւ դժխեմ, —
Քո սիրելիք մի առ մի գնան ի թաքուա ,
Կամ թէ սակաւ գիտեu նշխարս ինչ հեռուստ.
Հաւատարիմ դու կաս ի յոյսն անմեկին
ԹԷպէտ ոգի եւ սիրտ քաղի կաթոգին.
Այլ յարտասուացն իսկ ի գորգիռ սրագոյն եւս
Ակն ի բարձունըս կարկառի յոյսն յանտես ,
Որ ասէ զինքն իսկ յարութիւն կեանք եւ յոյս,
Եւ կեալ յինքեան ոյց ի յաստեաց ետուն խոյս
Զի առօրեայ ըզգեստ մարմինն էր Հոգւոյ
Ի շնչմանէ մերկացեալ դոյզն ի հողմոյ , (րար ,
Ձորձ զոր թողուն աստ՝ կայ նմանեացն ազդա.
Թէ Հայրենիք մեզ պատրաստին յայն գաւառ՝
Յոր պահ ընդ պահ նժդեհութեան ի հովտէ՝
Ելանեն իղձք հառաչանացս ի սրտէ։
Իբր ի ծաղկէ թերթ թերթ եղբարք մեր թափին
Եւ երթ նոցուն սուղ ճանապարհք մեր չափին
Եւ այնչաի հետք թըւին ի հետըս մահուն՝
Որչափ սըրտի վէրք ցաւագինք եւ սիրուն ...
Սակայն ասա՛ , Վրոյր , ո՞չ յայնժամ` ի հոգին
Անմահութեան նոր իմըն հիւսք անկանին՝
Յորժամ քեցեալ մահու զծանօթս առ ի մէնջ
Յարքայութեան թռուցանէ կէտ բազմատենչ
Եւ սիրտ ոչ յայնժամ՝ իբր ըզգունտ ուռուցիկ՝
Միով կապով եւեթ յերկիր մածուցիկ 
Խուն ինչ ցնցման ակընկալեալ կայ պատրաստ՝
Վերասլանալ ի յերկնաճեմն յառագաստ
Մի՛ մի՛ արտօսր արագ եւ սուգ ձօնեսցին
Այլ երանի՜ք որոց ի տէր նընջեցին.
Զի բազմավիշտ կենաց հովտէս եդեալ դէմ
Առ նըպատակն հասին յազատն ի Սաղէմ...
Ո՜վ Սաղէմ սէր սրտի , Սաղէ՜մ հոգոց կէտ ,
Սաղէմ, ջնջան ցօղոյ աչաց անձկաւէտ ,
Երբ սիրելիք թողեալ զկալանս այս տըխուր
Ըզսիրելիսն ի քեզ գտցուք ընդհանուր ,
Եւ ի կենդրոն բնաւիցս չասցուք ի Աստուած
Որ մի մի կրէ զորդեակսն յայն կողմն աստեղաց,
Մինչ լալական եղբարքն ահիւ տան համբոյր
Ձեռաց՝ որ զմահ գործէ կենաց հըլու քոյր :
Այլ դու հերիք համբուրեցեր զաջն հըզօր
Որ զարտասուսդ եհան ի թաթ շնորհաւոր,
Երբ ընդ բնութեան գործեալ զհաւատքըդ յօժար
Ըզյոյս եւ սէր զայգ կշռեցեր ի նըժար
Արդ քեզ Յիսուս՝ զոր ի յեղբարցըդ խորեաց՝
Շնորհեսցէ յուխտ բազմագոյն սիրելեաց՝
Մինչեւ հնացեալ կապոց մարմնոյդ ընդ հողին՝
Փոխմամբ` եւ ոչ մահու բացցէ քեզ զերկին։ 

1845 

ՏԱՊԱՆԱԳԻՐ  ՄԿՐՏԻՉ ՄԱՆԿԱՆ ԵՐԱՄԵԱՆ 

Որ ի վիմիս նըշխար թառամ
Է Մկրտիչ մանկանս Երամ։
Եթնեւտասն ամ՝ ծնողաց իմ յոյս
Առ ծնօղն հանուրց դարձայ ի լոյս ։
Լա՛ց որ զիս լան դէտ արձանիս,
Եւ աչք ի վեր՝ տուր երանիս ։ 

Ի ՏԱՊԱՆ Հ. Յ. Ճ. 

Մեռաւ Կելալ՝ անմահ բնութիւն , խընդա՛ դու,
Ես լացից զիմ` եւ նորին ազգ մահացու: 

1839

Ի ՄԱՀ Յ. ՏԻՒԶԵԱՆ

Ընդէ՞ր չիցէ լռութիւն՝ ո՜ տէր, ի գոյժ ողբոց բաւական,
Ըզմէ՞ խօսի քնար աղեբեկ ի սեւաստուեր վիմի  սնար.
Ըզմը սիրտ հեղձամըղձուկ պահանջեցի հառաչանս։
Առէ՛ք ոգիք սուրբ տըխրութեանց , առէ՛ք ըզսիրտ  զայս ջախջախ
Իբր ըզցամաք ճահիճաբոյս եղէցըն կոր վայրապար ,
Եւ արկԷք ընդ փողս անձուկ ըզհեծութիւն սիրաբար։
Դեղածաւալ ի սահմանաց յանպարագիծն ի յուսոյ՝
Ըզվեհն եւ մեծ՝ որ քոյդ փայլէր վըսեմական մեծութիւն,
Դառըն պարտք Ադամայ, յանկարծօրէն վերառնուլ՝
Զայնքանեաց զուխտ եւ ըզսէր սըրտից թողլով  ամայի։
Եւ նըպատակ կանգնել աչաց ըզվէմ տըխսուր քո էր տէր։
Ապշութիւնք հոգիահրաշք փոխանակեն ըզկիրս մեր.
Յիշատակ անմահութեանն զոր աստ նիւթեաց , անդ ագաւ,
Եւ մահուն՝ յորմէ զերծեալ ինքն` ըզծանօթս իւր արգել,
Նո՜ր կառուցանեն, նոր ինձ բանան աչարհ նոր
Ոչ եւս բնութիւն ծիծաղաճեմ, մարգագետինք եւ խաղք սուրբք ,
Ոչ եւս ի ճախր օդապարիկ լուսագընաց գընդից պարք.
Երկիր փոխեալ յանմարդաձայն ամայագոյն անապատ,
Եւ երկինք ոլորտացեալ խաւարազգեստ օթոցաւ
Դամբա՛ն ամենասպառ արձանանայ ի միջի,
Եւ սայրասուր գերանդւոյն յար շըրջածուն արբանեակ՝
Ակընկորեալ անգութ բազկին յանփոխանակս  յայս հարուած,
Ի պատուանդան փշրել շիրմին իտկայ զժանիս  կենախուտ,
Ոչ զոք մեծին այն կորըստեան գըտեալ առիթ՝  բաց յիւրմէն
Ես հնազանդելն անմահ բաղդին՝ դառըն թըւի  զայս նըւագ՝
Ի վեր չիշխէ գլուխ ամբառնալ առ հոյլս ոչ  հոգեացն անմահից ՝
Թէպէտ հրեշտակք՝ այլեւ նոքա աղէկիզին ի մեր  գութ,
Կիսախըփիկ շուշանափայլ թեւօքն ի կախ վրանաձեւ
Ըզտապանաւ՝ որ զպահարան առաքինւոյն պահէ զհող՝
Ես հիացեալք ընդ լաւութիւնսըն վեհիմաստ եւ  հարուստ ,
Ոչ այնպէս մեք յերկրի զնա մեծ՝ որպէս նոքա  գրեն յերկինս։
Ոչ ի հովտաց հոտաւորաց զառաւօտինըս ծաղկանց`
Կամ՝ ի մայրից մենաւորաց մեռելատիպ մանուշակ,
Ու ի խընկաբեր լերանց բարձեալ բերել զըմուռն  հեշտալի ,
Սպիտակածղի մատն ի յերեր պըսակահիւսք վեհազնին՝
Զեղջերց վիմին մահասեղան կախել դրասանգ  տրտմայուշ:
Ոչ հեզամռունչ հընչել մընչիւնս աղաւնեկաց տատրակաց
Կեղերջական տրտունջ տենչից վարուժնեկին որսադաւ։
Ոչ ցեղագին ակունս, ոչ ծոցըս ճապաղել կաթնաբուխս,
Իւրաքանչիւր՝ ըզլաւութին զոր յոյժ ի նմա  սխրացաւ՝
Բոցափայլ անդ գըրեալ ի ծիր՝ եւ ելանէ առ  հոգին ։
Այլ ի շիրմէն սպիտակափառ շեշտեալ սիւնակ անդամանդ
Արիական սըրտին գուշակ ու անախտականն  հոգւոյ.
Եւ երկնաճեմըն սիւնագլուխ բոց ծիրանի սայրասուր
Շըրջածաւալ ճաճանչաւէտ հըրձըգութեամբ  անըսպառ
Զանբաւութիւն տարփից սրտին գեղասիրի  թռուցանէ։
Իսկ դու վե՜հ, որ ի զարմանս ամանակաց կառուցար ,
Որ ի դերեւ ըզփորձն չանցես զ'ի նմանութիւն քո ճըգնեալ, 
Ոչ ինչ կրսեր փառօք բարեօք թագազարդիցն  հոյակապ ,
Աննըկուն սըրտիւ, մըտօք լայնատարածըդ թեւոց
Քա՜ջ ի բաց գըլեալ զնոքիմք , եւ իբր անհաս ի բնաւից ,
Մոռացի՞ս ժամանակաւ ի ծանօթից քոց ի մէնջ 
Ըզքեզ Յակովբ , վըսեմագոյնդ վըսեմափայլ ի  տոհմիդ
Որ ըզկորանըս դիւցազանց Թորգոմեական կանգնէր տան ,
Ըզքեզ՝ որ փառս ի Հայրենեան եւ յընտանին  յաւելեր,
Մոռասցո՞ւք արդեօք՝ զի մի յիշատակաւդ հալիմք
Թէ յիշեսցուք , եւ թալացեալք սգի զոգւով ածիցեմք։
Վըսեմութիւն անզուգական օժիտ երկնից քեզ  բաժին 
Որով այսքան մեծայարդ եւ ըզզարմանս գրաւեցեր,
Եւ նովին միայն նեղեալ ըզսիրտդ ամուր մաշեցեր,
Զի թէ նըւազ էր իմացուած քո վեհ՝ կէիր  արդեօք ցարդ
Եւ ոչ յեռանդն ի ապաժոյժ հարեալ արեանդ  ազնըւի՝
Այսպէս երգս առեալ դարձուածս ի սպառ  ծախէր զիւրըն բոյն.
Վըսեմութիւնդ այդ՝ հրամայէ, եւ մեզ կեալ եւ  սիրելը
Զի մեծութեամբըդ մեծասցուք, եւ նըւազեալք՝  մի մեռցուք։
Ի սիւն փառացդ երկնակառոյց որ ասջինս մեր կանգնեալ՝
Դարձցուք սիրտք աղեկեզ ցաւօք լըցեալք անբանք։
Ապա նկատեմք անդ զայդ անունդ տարրեալ զհոգւոյդ ուղղութիւն
Ըզկայկայեալն ի քաղցր երկեղ եւ ի սուրբ սէր  հաստողին.
Անդ ըզնախանձ ջերմն հաւատոյ՝ որում՝ կացերըն թիկունք
ԶՀարսին սըրբոյ կուսից ծնօտից զաղու ջընջեալ  մարգարիտ ,
Վարատեալս՝ ասպնջական ճարտարապետեալ  նըմին ծոց
Որով բարձր ի գլուխ պանծայ եկեղեցիս Հայաստան
Անդ նըկատեմք ազգակեցոյց եւ ազգասէր հնարս  առատ
Իւ առաջին՝ եւ օրինակ կաս սատարչաց հայրենեաց :
Անդ ըզճարտար եւ հնարագէտ ըզխրատո քոյոց խորհըրդոց՝
Որ անվրէպ խոհեմութեան ու իմաստութեան էին ձայնք ,
Իցիւ թէ լսողաց միշտ ողջագուրեալ ըզնոսին 
Այդ նուիրական հաւատարիմ սպասարկութեանդ ըզվաստակ՝
Յոր այլադենն իսկ ժողովուրդ, եւ անկասկած եւ  յօժար
Սըրբազանի մերոյս կրօնի ողջմըտութեան կայր  պատկառ,
Եւ ըզքոյդ մոռացեալ՝ զուր տեսանէր փառս աճեցեալ
Նովաւ արուեստք յաջողէին նորոց դիպեալ դիւրութեանց ,
Նովաւ Րոպայ փոխաբերեալ կրկին հանճար  զարդարիւր ,
Գիտութիւնք երագէին ի միտս համբակ՝ յարահետ,
Խանդք վառէին , լեզու դառնայր յականակիտ իւր ի հուն,
Իմաստասէր պանծայր , քերդողն անմահանայր զոյգ նըմին
Նովաւ պարզեալ ի ձընձոց էջք սպիտակաջինջք  երկթերթիք՝
Զիղձըս սըրտից, զմիտըս գիտնոց տառատըպեալ  ծնանէին.
Նովա կընիքք արքունականն անուան ի տիպ վայելուչ
Հաճոյագոյն ընթանային ձեռաց ի ձեռս ի վաճառ
Նոր իմն հրապոյր լեալ մըթերից գալ համարձակ ի Քաղաք :
Անդ նըկատեմք ըզմեծութիւն հոգիազգեաց քո ,  դիմիդ,
Ի բարձր յունից կամար՝ զոգիդ վերամբարձիկ ծանուցեալ՝ 
Եւ ի լայն լիճըս լուսոյդ ըզնուրբ սրտիդ ըզգացուած. 
Ըզպարզ ճակատ զանծին զանգէտ խորշոմերես  կընճըռոյ ,
Ում՝ մեծարանս հրամայէին սիրտք տեսողաց ի  ներքուստ
Ժըպիտ մանր՝ այլ անժըլատ բարեկամաց մըխիթար ,
Եւ անամպրոպ բիբաց շանթիք անուղղայից հարթուցիչ,
Յորմէ ոսոխք անգամ անձանց դընելով մեզ պակչէին ։
Անդ եւ ըզսիրտ ադամանդեայ ի հարուածոց կենցաղիս. 
Որ հետ տեղի յերեսնամեայ վիշտ, արհաւի՜րք  մահացուաց:
Ոչ ոխութիւնք օձաճապուկ ըզգահոյիւք գաղտաշուրջ,
Ոչ ժանտ համբաւ քսութեանց , զրկմանց հալածանաց եւ մահուան,
Եւ ոչ շողեալ սուսեր՝ յագ կէս արեամբ կիսոյն  ծարաւի ,
Որ մակաբեր ի մահահոտ զընդանին խորշ կարկառեալ
Ընդ խաւար խարխափելով խընդրէր ըզգլուխ վեհազնին ,
Մինչ ցուրտ աչeք մերկանայր նա զլանջ՝ որմէ մահ իսկ չըտեսաւ
Ոչ բեկաւ ոչ կործանեցաւ սիրտ հըզօրին , այլ  ըզգա՜ց։
Ըզքաջազգած զայն նըկատեմք վեր քան ըզբընաւս՝ ըզսիրտ մեծ 
Որ առ աղէտս իւր ապառաժ՝ այլոց թըւէր  բամբակեայ,
Զի զնոցայն ամփոփեսցէ կիրս՝ տալով զիւրն  ըսփոփանս,
Որ զընտանեացն համօրէն սիրտ յիւրում կըրէր ի սիրտին ։ 
Անդ , ո՜հ աղէտք, ո՜հ մորմոք, դուք զերանութիւն ձեր տեսջիք
Վըշտաբար կըցորդք կենաց , անձեռընհասք ի  վայելս.
Եւ դուք փոքրիկ նըմանութիւնք նըմին աղիք քաղցուենիք , 
Զուարթածաղիկ մանըր մանկունք, օրիորդիկք  հեզանազք ,
Որոց ետ մօրդ ըստեանց՝ սընունդ քաղցրիկ էր  սէր ծընողին ,
ԶՀայրենի ծոցոյն գըգուանս, զհամբոյր շըրթանց. զաչս աղու,
Սիրուն որբիկք, ուր յայսմհետէ գտանիցէք՝ բաց յերկնէ ։
Եւ դուք համայն քորք եւ եղբարք , եղբօրորդեակք քեռորդիք ,
Որք ի քաջին ապաստանեալք յամբարձուղէշ հովանի. 
Կեանս հեշտագոյն համարէիք վարել՝ նա կեալ  իսկ նովաւ,
Զի գործիցէք անմըխիթարք եւ զուրկ յետին համբուրից
Կեա՞նս ընդ կենաց նըւիրիցէք. մի՛ խնայեսջիք  յարեւ տանդ
Ի վըսեմն յարիականըն հայեսջիք սիրայնոյդ
Ի հաստարմատն հաւատովք սիւն ծիրանածայր  բոցավառ
Անդ բոցակէզ սիրտ Յակովբայ բառնայ բողոք  ընդ եթեր
Անմահաբար ձեօք խարուկեալ յարքայութիւնսըն վերին ։
Սպասահարուք վեհին` լերո՛ւք վեհս , հարէք լացս՝  այլ վըսեմս,
Ի բարձր հոգին անդ ի բարձունս ցընցըղկելով  սրտաբուխ
Սիրտն այն երկնիւք եւեթ պակաս էր, արդ լըցաւ  լիացաւ.
Թեթեւութեան երկրիս չէր մարթ տանել ըզնա ՚յնքան փառօք՝
Զոր դուք եւ ազգն եւ թագաւորք հանդերձէին  յելեւելս. 
ԶՅակովբ՝ երկինք առին , միակ արժանաւոր՝  վարձք եւ կայք ։
Զըրկեցայք ո՜ սիրելիք, այլ կորուսէք ո՛չ զՅակովբ:
Կենդանի է նա ի սիրտս, ի միտս , յատեանս , ի  տաճարս,
Կենդան՚ ի գոգս աղքատաց , յերախտապարտ  բիւր անձինս,
Կենդանի առ, ազգայինս եւ առ օտարս եւ առ վէպս։
Եւ ի քեզ մանաւանդ տուն Մըխիթարայ կեայ Յակովբ
Որ պատուեցար լինել յետոի նմա ճեմարան հաճութեան , 
Որ ծանեար քաջ զանհամեմատն յակընկալիս  համազունս,
(Թէպէտ աւաղ յոյժ տարաժամ եւ վաղ եւ դուն  զըրկեցար),
Եւ ծանուցար քաջ մըտերիմ՝ եւ սիրեցար ի վեհէն
Որ քան զամէն սիրելիս նախ արբեր զբաժակ դառնութեանն ,
Եւ նախըսպաս հարկանելով ուղարկաւոր մեծ հոգւոյն ,
Ցորչափ ըզնոյն հոգի եթերն ի վեր գիտես ընդ  անմահս՝
Սեամս վերելից նորա զքոյդ յարկ դիտելով՝ միշտ  պանծասցիս։—
Յիշատակ քա՜ղցր եւ տըխուր, անմահացար. լուռ լիցուք ։ 

1847

Ի ՄԱՀ  Հ. ԵՂԻԱՅ ԹՈՎՄԱՃԱՆ 

Յերկրէս գնացից՝ այր եւ օթք անցք են պատիրք ,
Անցե՞ր գնացեր Հա՜յրդ Եղիաս եւ դո՞ւ լռիկ՝
Ի յաւիտեանց ժամադրութիւնս անդր ի վեր։
Ցանկալի՜ կայք , այլ անջատմանն ազդու վեր.
Գեր Ոլիմպեայ վայրաց քաղցր արդ վայր հայիս
Ուր զՈլիւմպեայ երգիչս հաներդ ի Մասիս
Եւ առ սըրբոյ որ քեզ ծածկոյթ է վիմովն՝
ԸզՀոմերով , Հերոնիմովն եւ Քերովն՝
Քեզ բոլորեալս յերկրիս յուսոյ յիշատակ
Եւ արամեան տառից պայծառ. մըրցանակ (կիր»
Այլ յԱստուած ակն արկեալ մերժես դու զեր
Հա՜պա ի Տուր կաս չուանուանդ էլ թըռիր։
Թըռի՛ր , եւ զհետ թօթափելով կայծակունս
Ցամաքեցո՛ զորակացեալ ցօղն յաչկունս.
Կամ՝ պատառեալ աստուածակիր մաչկեկաւ
Անցո՛ ՚նդ արտօսր ըզդեդեւեալ յոյսն անձկաւ։ 

1848

Ի ՊԱՏԿԵՐՆ ԵՄՄԱՅ ՎԱՂԱՄԵՌԻԿ ԴՍՏԵՐ Ա. ԱՂԱՆՈՒՐԱՅ 

Խօսեաց դիմակ տարփալի
Աչաց , մըտաց եւ սրտի.
Է՞ր թէ զուարթուն՝ զհոլաթեւս
Աքօղեալ ի մէնջ եւ ծածկես.
ԹԷ մահացու՝ հի՞մ` զերկիր
Մերժեալ սրբացդ աշխոյժ հիռ՝
Հեշտ ընդ շաւիղ եթերին
Զհետ անմահից դեգերին ։
Երկրածընունդ զքեզ հազիւ
Վըկայեն տիպքդ այդ ազնիւ
Այգուց ամպոյն պէս թեթեւ
Կալեալ զհոգւոյդ սուրբ արեւ`
Իսկ շողք փայլմանցդ այդ Ե՛մմա
Որ յարեւուդ Եդեմայ՝
Յանձինս հարեալ մեր թափանց
Յականողաց լուսապանձ ,
Որոց խայտայր բարձր ի դէտ
Սիրտ քո վեհից ըղձաւէտ,
Նոքա զերկայն , անդ մեզ ,
Յուսացուցին քո վայելս…
Հընդիկ ծովէն ցըՀանդրին
Ծաւալացան աչք քոյին ,
Եgոյց երկրի չորս ոլորտ
Ըզփափկութիւն իւր բոլոր ,
Եւ ոչ գըտա ի խոնարհ,
Բարձու սըրտիդ այդ դադար:
Ոսկեճըղի ւ երկնաճեմ
Խընդրեցին թեւքդ օդ վըսեմ, 

Վակժոյժ ի սիրտ եւ յաչկունս՝
Յայլ սէր ուղղեալ ի բարձունս
Յանկարծ զուարթնոց լեալ գողօնս 

Յերկնահանդէս մուծար տօնս ։
Հասակ փափկիկ իրանիդ :
Նըման ծաղկին դեռփըթիթ
Անկեալ ի դաշտըս հընձոց՝
Նա եւ զմահուն պըճնեաց ծոց :
Եւ ի ճաճանչ շնորհաշուք՝
Յանմահ հոգւոյդ խուսափուկ`
Բոլոր փայլէր սըխրալի
Յարթնութեան քուն սիրալի։
Աչք կէս առեալ վարագույր
Թըւէր զնընել զհոգին իւր,
Եւ ըզչըքնաղն իր աման
Չկամէր թողուլլոյսն ունայն,
Յասպարիզին երկբացիկ
Դեռ խաղային բացխըփվիկ՝
Բարեաւ մընայքն եւ համբարք ,
Ո՛վ, զի՛ քաղցունք զի՛ տըխուրք
Եւ յերեսացն ոսկեգոյն
Կաթէր ժըպիտ մի հոգւոյն.
Թերթք նըռնենեացն անուշակ
Հարեալք ի գոյն մանուշակ
Զանանց գարնանըն նորուստ
Յուշ ածէին ի հեռուստ։
Մահ երջանիկ մահդ Եմմայ՝ 
Կոյս օրիորդ Սաղեմայ՝
Մահ ծանրակիր մեզ անկաւ
Քաղցրիկ տեսոյդ կեալ անձկաւ։
Սակայն ի գիրկ թէ ոչ եւս՝
Սիրով գըթոյն է՛ջ ի թեւս։
Ո՜հ, էջ սըրտից յօթեւանս
Մըշտապաշտօն ի սեղանս,
Որ յիշատակ քո մաքուր
Բուրէ զըղձիցըս զըմուռ.
Է՛ջ առ ամէն որ ըզքեզ
Լացին գըթով ազեկէզ
Եւ որ ի վէմքդ եւ յեթեր
Յար փոփոխեն զսիրտ ու աչեր ։ 

1843

Ի ՁԵՌԱՍՈՒՆՍ՝  ՈՐՔ ՈՉ ԵՒՍ ԵՆ 

Ընդ միգամած քօղով երկնից դալկագոյն
Ընդ որ հազիւ շիկնի վատեալ արշալոյս,
Ի սաւառնել ցըրտասարսուռ աշնայնոյն
Յանհովանի միայնության երեկոյս, 
Յաղդել հովոյն ի դիմիս, 
Ո՜հ, որ քստմունք ի սրտիս 
Յիշատակք զարթնուն իս.
Յոր անցանեմ՝ անցին ծաղկունք քան զիս վաղ,
Խորշոմերես թողեալ եւ մերկ ճանապարհ՝
Յորոյ յանկիւնս փողոքնավարեալ աղաւաղ
Կըմախք գարնան կաղան գըլոր եւ գալար ,
Մինչեւ անել որոգայթ
Տարուբերեալ գայթ ի գայթ
Լուծցին ի ցուրտ ի հողդ այդ ։
Փոխան եղկիկ ցօղոյ զգամ` պաղ եղեմունս , 
Ընդ հովանեաց դալարի՝ ստուեր հոլանի ,
Կակուղ թերթից փոխան դժնիկ ընդ շրթունս ,
Ընդ առ ի կեանս վերելից՝ էջք տապանի… 
Ո՜հ, ուր կայտառ գարնան բոյս.
Ո՞ւր մայիսին կարմիր լույս։
Ո՞ւր իմ սանից կենաց յոյս։…
Ըստուերաշուք աւուրց իմոց նուաղելոյս 
Ծայրակարմիր լուսակարկաջ առաւօտ , 
Եւ անըստոյգ երեկոյի զնոսա լոյս ,
Եւ քնարանի կարծէի ճրագ ընդ աղօտ. 
Ու ահա նմանեալ փայլական
Շողեալ շեղեալ եւ սլացան 
Ես այլ ոչ եւըս դառնան ։
Ո՜հ ոչ եւս, ո՜հ ոչ եւ. իմաստ ապառում... 
Այլ քաւ յինէն ոճիր եւ խօլ սօսափիւն.
Յիմ ձեռնընդելս աղէկիզեալ ես ջեռնում,
Եւ բըռնագոյնս ըզգամ նոքօք բաբախին։ 
Արդ ըզգամ իմ ըզնոսին ,
Արդ քաջ գիտեմ` զիս նոցին , 
Արդ սիրելիս սրտագին :
Քա՜ղցր արդարեւ, եւ քանի՜ քաղցր էր ինձ տէր , 
Ըզդէմս՝ զոր ես իսկ աննըմանս՝ մարզեցի
Անբըծութեամբ նախատիպիդ գոլ պատկեր ,
Եւ զառ ի քէն ձըգեալ գիծս անդ մատնացի 
Հայել դիտել սխրանալը, 
Առ նոյնս ու առ քեզ ար դառնալ 
Ոչ զմուռս ի լոյս մերկանալ:
Քաղցր ինձ զըզգաստ հոգւով՝ հաւան լըծակից 
Խոհեմացեալ բարգաւաճել իրանանց ,
Արիական կորով լանջաց լայնալիճ,
Վարդք երեսաց եւ տեղք աչաց կայծականց , 
Խաղալ կայտռել ողջասուն 
Երիտասարդին դասուն՝ 
Յոր ներեցերըդ նոցուն ։
Քաղցր ինձ իմոցին պատահել անագան , 
Զերկչոտ դիտել համբակն անահ բարեկամ,
Յիշել զիմ քիրտն ինչ եւ զնորին ցօղ ական ,
Եւ յերկոցուն խայրիս հրճուեալ միակամ՝ 
Հօր հանգունակ առ որդի՝ 
Մի Տաղ եւա տալ կաթոգի. 
Ողջո՜յն՝ երկրի պանդըխտի ։
Այսու յուսով լեալ ժամագիրք ի հրաժեշտ... 
Եւ փութացաւ բերանաբաց գերեզման
Հետախաղաղ հարթեաց զհասակսըն պարկեշտ ,
Եւ ի վերայն նըստաւ անլոյծ մահարձան.
Ոչ առ ժըմիտ լոկ դիմաց 
Նա եւ զլացաւ յարտասուաց՝ 
Կափո՜յց ի ծոցն իր անբաց ։
Յամենայնէ զոր տեսի՝ ոչ ինչ մընայ : 
Եւ որ դիտէր զիս խայտակն աչք նորալոյս՝
Յոր յոյսք կայտառք եւ խինդ սաղայր յարակայ՝
Քան ըզգիշերն իսկ անէակ անց ետ խոյս. 
Խոյս ետ փայլակն անորոտ՝
Դեռ ի կենացն առաւօտ 
Թողեալ անգիւտ ինձ կարօտ : …
Ո՜հ, երբ զԼարբան յիշեմ ու Ալեկն իմ մանուկ,
Առատալոյս աչկունք , շրթունք ճոխաբանք ,
Ըզհեղդ Հաւուկ , եւ զքեզ Բուժիկ խարտիշուկ՝
Սեաւ ի սիրտս բանան վիհս հուր հառաչանք:
Եւ ճարակեալ ինքնատապ
Ծախիմ ծըխիմ ի խուճապ, 
Ու ի բաց վազեմ` հապըշտապ :
Բո՜ց վիրաւոր սիրտս ի հեռուստ թափանցիկ
Ընդ բովանդակ անցեալ հանդէս կենցաղոյս ,
Զանխուլ վիմօքըն ճապաղեալ պինդ սաստիկ
Եւ յարհաւրաց անգամ` մահու թափէ յոյս ,
Պաշտէ զտեղին տխրորակ
Յոր սեւեռի պընդափակ՝
Յաւերժութեանն յիշատակ ։ 
Յաւերժութիւն ու անմահութիւն, սո՜ւրբ իմաստ ,
Դու զցաւս ցընդես դու լուծանես զարտասուս։
Ոչ եւս հիւծել նըշխարս մանկանց խնդրեմք ասա
Այլ գերագոյնս ոմանս անձինս երկնաչուս՝
Չունելով բիծ մի մըրուր,
Լողալ փայլել սուրբ մաքուր 
Քան զարեւ յամպս ես տըխուր:
Քանիս արդեօք , ով սիրելիք , դուք ծաղունս
Արձակիցէք արդ ի կայից վերնապար՝
Առ ցաս, յորոց կամօք կարթեալ ի տոռունս
Տեսանիցէք ըզկենակցս ապիկար ,
Որք աղետից իւրեանց գէտ կրել:
Եւ ձեր բաստիդ, անհանդէս , 
Տակաւին լան ըղձեր հետ։
Քանի՜ արդեօք երջանիկք դուք զի մեռայք
Ըզքաղցրաթոյն կենացս առեալ լոկ ճաշակ ,
Եւ ընդ յորձանս անդնդախորս մոր անկայք
Թեթեւակի թռուցեալ զառոյգըդ նաւակ
Յափնէ ի յափն այն հասէք՝
Յոր ալէկոծք ճըգնիմք մեք 
Խիթալով գոլ նասաբեկք։
Զի սքանչելի կորզել ըզսիրտ վաղ կանուխ
Ի փառամոլ եւս ընչատենչըն խայծէ։
Փակել ըզմուռս առ մեղկութեան օձ կակուղ,
Զերծուցանել երկար հոգոց կասկածէ՝
Որ դարանեալ զարամուր 
Ըզկարծեցեալ կեանս ամուր:
Կըրծեալ կոխէ առաթուր:
Այնքան չարեաց փոխան՝ զոր ծանր է կըրել
Եւ ծանրագոյն տալըն կըրել առ սիրտ այլ: 
Չիցե՞ն նըւազ չարիք , կամ լաւ եւ վայել՝
Զանպարտ կենաց թողուլ մի բիծ տխրափայլ,
Մի յիշատակ սեւորակ,
Զառկայծ մոխրոյն պահպանակ՝
Ըզգերեզմանն այն երագ։…
Դադարեցէ՜ք դառնահոuան արտասուք՝
Բոց սիրակայծ ի կոյս շիրմէ տան նըշխարք.
Խարոյկք սըրտիս նուազելոյն օ՜ն վառեսցուք
Օ՜ն անդր աչաց ազազելոց քաղցր ամբարք.
Օ՜ն անդր աստեղք ու արեգունք ,
Օ՞ն անդըր ձօնք եւ ծաղկունք ,
Օ՜ն անդր համայն իմ` սիրունք։
Քաջալերեաց գոտի եւ դողդոջ յիշատակ
Որ հոգեխառն յածիս երկիր եւերկին.
Դանդաղելոյս քայլք քեւ պընդին համարձակ.
Ընդ փըշուտ հետս՝ յոր վարդ թափեն ցօղագին
Իբր ի պսակաց կիսայեռ
Իմ՝ ձեռասունք վաղամեռ,
Մըշտամանուկք սրտիս ծեր։
Ո՜հ, ես չասեմ զնոսա ծաղկունս վաղանցուկ
Դըրժողս կենաց դիւրախորտակն ոլորոյ ,
Այլ ցօղաթուրմն յայգու քաղեալ փունջ փափուկ 

Եւ անշօշափ ի ծոց ծածկեալ մօր սիրոյ, 

Զի կուսափայլ անթառամ
Յարիցեն յօրն յամերամ 

Աստուածութեան համասպրամ: 

 

Ի ԲՈՒԺԻԿՆ ՎԱՂԱՄԵՌԻԿ 

Ի գարնայնում պահուց խաղաղ նորալոյս 
Յառաւօտուն ապրիէլ՝
Նորափըթիթ կենաց զիարդ քաղցր է յոյս. 
Բուժիկ, զի՞ քեզ ըշտապել։
Զի՞ քեզ՝ խոնջեալ ի խուն շըրջան ծաղկածիր 
Ամփոփել զոտս յանկարծու,
Հայել ընդոստ ի վեր, խոտել զերկրի ձիր
Թմբրել թմբիրըս մահու ։
Ա՜հ ա՛ հատաւ սիրտ Բուժկան իղձ ի բարձունս , 
Վա՜շ ինձ խարտեաշ արեւուն.
Նոր այգածինս ետես, գիտաց նոր գարունս, 
Բարեա՜ւ մընայ մանկութիւն։
Ընդէր հայիք առերեւույթն այն պատկեր 
Ես հի՞մ ի շունչն այն բեկբեկ
Քանի՜ վըսեամ բարբառի սիրտ անեպեր 
Ի հուսկն ի հեզն ի հեկեկ ։
Ո՞չ տեսանէք զանանց տուընջեանն արփենի 
Ջահեալ յանոյշն յայն աչկունս։
Նա ուխտադիր ընդ լաւագոյնը լինի, 
Չլըսէք ի հեղն այն շըրթունս ։
Ո՜վ զի մեզ դառն այդ քաղցրր քուն քո Բո՛ւժիկ , 
Որ լոկ անսասդ առ Յիսուս։
Քանի մեզ ծանր են թիւք հոգւոյդ անուշիկ
Որ ոչ եբարձ սեաւ մըրուրս ։ 
Ո՜վ գեղեցիկ սիրոյն հաստուած գեղանի։
Նախանձաբեկք քոյդ բաստի
Բիւր քեզ Բուժիկ, կարդամք անժամ՝ երանի , 
Քեզ երանիս հաւաստի.
Այլ ընդ հրեղէն հառաչանաց ճանապարհ 
Ելանէ զքէն մերըս բան.
Ցօղատարափ քո յուշն ի սիրտս առապար 
Ցայտէ գունակ կայծական :
Քանի՜ խարոյկ ի խորս սրտից կիզու քեւ
Ծառացաւ ծուխ մեր յեթերս.
Առ մա՞հ մաղթել թ՚առ հրաժարեալ քո արեւ, 
Անգիտանաք մեք զառնելս :
Լըսե՞ս , եղբարք զեղբայրդ եւ հարք զքեզ որդեակ 
Կարդամք առ կոչ մեր հըլու։
Մի՞ քան զՍահակ լըռես անզեն դու զենլեակ , 
Իջանէ սուրն , եւ կա՞ս դու,
Կաս դու անթրունդ, աչք սիրտ մարզեալ ընդ երկին
Ի խըշտեկիդ ցաւակոյտ.
Շուրջ շողայ խիստ կտրոց կենացդ այդ անգին , 
Խոժոռիմք մեք , քո չէ փոյթ ։
Դարձի՛ր աղէ որդեա՜կ սիրուն, տես ի մեզ:
Եհաս յուսոյն ժամադիր
Հալածեցան հարթեցան բուքք ցրտադէզ ,
Նորոգ շընչեաց շունչ յերկիր:
Եհաս գարուն , գըգուէ զմարմանդ մեր եւ ծառս ,
Ծաղկէ խընձորն եւ մամխի,
Ուռք արտասուեն եւ ուռենեաց կազմի վարս
Սարեակ սիրով կըղկըղի.
Շողան այերք , իջանէ ցօղ հանդարտիկ ,
Բոյր եւ դալար արձակի.
Համայն դարձեալի կարգն անկեալ գայ ծաղիկ.
Մեզ մէն Բուժի՞կ չըծաղկի ...
Լուծան եւ թուխ կնճիռք ի ժայռս ապառում,
Կըռուի կանաչ ի գօս գէս.
Զարթնուն բնութիւնք թմբրեալք յանլոյս ըստուերում…
Բուժի՜կ , միայն դու նընջես ,
Դու մեզ միայն եւ վաղանցուկն եւ չըքնաղ
Իցե՞ս ծաղիկն այն ծաղկանց,
Հայդու փթըթել բերկրել բաւեալ վաղ ընդ վաղ.
Եւ յերիկուն` անկ եւ անց։
Ա՜հ, Բուժիկ , դու ոչ յարիցես այլ բընաւ։
Չարձակիցե՞ս կենաց բոյր.
Եւ ըզխամրեալ եւ զանկելովքս դիմաւ
Ո՞չ հարցի զուարթ քո համբոյր ։
Եւ յորժամ՝ սիրտ յամենայնէ անապատ
Անձկաւ սիրոյդ ծըփելով՝
Ի զուր կոծեալ բախիցի ՚նդ վայր յուսահատ , 
Ո՞վ լըցուսցէ զխորն այն ծով ։
Ո՜հ, ե՛կ բացիր Բուժիկ , բացիր մեր ծաղիկ…
Այլ մի՛, ո՛հ, մի ՚նդ վայր յերկիր:
Բացի՛ր փըշեաց նորաբողբոջ նուրբ ծըղիկ
Յօդեալ ի տունկն իսկակիր։
Ահա փթըթեալ Բուժիկ ի շունչ նազելի
Թըմբիրք մարմնոյն լուծանէին.
Մերկանան կեանքն հանգոյն ամպոց ապրել,
Օդք նըրբագոյնք ծածանին.
Զուարթունք գարուն գործեն Բուժկանդ իմ համեստ 
Սարեալ ի սէր փեսային
Վառել վարել ի վարդաթեւս հարսնազգեստ
Ի յառագաստ երկնային …
Ա՜հ, սըրտահար ական թօթափդ, այդ հուսկ մեզ՝ 
Զիարդ փայլէ գերարփին՝
Լուսով՝ որ ինքդ համբուն կերտեալ սըրբակէզ 
Երկնանա՜ս , աչք մեր նուաղին ։
Կարմիր հոգեակ , քանի ճեպիս բարձր ի մէնջ
Ընդ Ճանապարհըս ճերմակ.
Դարձիր հայեաց, զակընկառոյցքս ի քո տենչ՝
Տե՛ս յո՞ր լըքեր խոր եմակ.
Հայեա՛ց յուրուդ՝յորմէ զբարձեալդ յուղեմք խաղ
Իբր յանջորդւոջ հետս առուաց
Հայեաց որ մեզ թողեր նըշխարքըդ խաղաղ՝ 
Ճարակ անյագս արտասուաց :
Տե՛ս յարտասուս զոր յանարտօսր աչքդ, անբաց
Հեղեալ՝ կընքեմք խաչափակ.
Տես, եւ դու հուսկ ի մեզ ու ի սա զհեռագնաց
Նըշույլս հոգւոյդ՝ չար անքակ…
Իսկ դու՝ որ մատն ի լանջ հարեալ ներդաշնակ
Կոչես՝ Յիսո՜ւս՝ ըզտըղայս
Ընկա՛լ եւ դու զդառն ոգւոյս մասն անուշակ ,
Եւ քաղցրացն զոր մընայս ։ 

 

ՄԻՀՐԱՆ  ՑԱՅԳԱԽՈՀՔ  Ի ՏԱՊԱՆ ՄԱՆԿԱՆ ՄԻԱՆՁԻՆ 

Կիսով սըրտիս ա՛ռ ըզքընար քո տըխուր ,
Դարձ մանկութիւն յամանակին անել կուր.
Առաւօտուց զըւարթ այլ զի՜նչ պէտք անձին`
Որոյ սահեալ զբօսանք կենացն եւ անցին.
Զիա՞րդ զաղիս կայտառ տիոց լարէ յերգ
Ոյր չեք նըւագ՝ բայց տրտմութեան լոկ եզերք:
Որ մինչ ի դրախտ յուսոյ ճեմէր սոսկեծիւղ,
Եւ բարգաւաճ սիրտն իբրեւ մուրտ նորընձիւղ,
Յանկոխ աւերս անկաւ մահուն սեւադէմ,
Ի քոս շիրմաց դրոշմել համբոյր յեղբօր վէմ։
Մահ՝ որ յայգուն կենաց յանկարծ ճեպի՝ մայր
Տարաւ զՄիհրան ի խաւարին իւր ի վայր…
Տարա՛յք եւ զիս ուր վէրք սըրտին իմ խամրած
Ի յանդաճմունս խաղաղական գիշերաց ,
Նըստիլ ի սուգ եղանակել ինձ աւա՜ղ
Ի սիրտ բամբակ եւ ի քընար աղաւաղ։
Ո՜հ, ցօղեցէք ցօղեցէք դառն արտասուք ,
Ցականողացս ի ծոց՝ շաւիղ տրտմասուգ:
Նըման ցօղոյն՝ զոր հեզաչունչ օդ թեթեւ ,
Յոստոցն ի վայր կաթէ նոճի անտերեւ.. ։
Շիփող մահուն հարեալ եղբայր սիրասնունդ՝
Դեռ որոտայ ի լանջս համակ սըրտաթունդ:
Արիւն եռայ ջերմակունս ապըստամբ,
Մելամաղձի ծաւալացեալ ի նուրբ ամբ…
Վահք եւ եղուկք կոծոյ շընչոյս սըրտակէզ
Յառաջեցին թըռեան Միհրան իմ առ քեզ։
Ցաւոց զըմուռն անոյշ առ քեզ բազմահոծ՝
Կենդանական ծըխէ սիրտիս խընկանոց :
Եւ աստեղաց ու արեգական անկարօտ՝ ,
Լապտեր սիրոյ առնէ զշիրմաւդ առաւօտ…

Բ
Ծանրաբեռնեալ սըգով ի ժամըս լըռին 

Էր ինձ գընալ ի լուրջ ըստուեր տաճարին ,
Ուր սօսաւինք հընչեն ծայրից բաղեղանց ,
Յաւիտենից քընարան հարց եւ թոռանց ։__
Խաւարանայր աճէր պատէր թուխ գիշեր
Ըզտաճարաւ միայնութեանց սըրբանուէր :
Անդ հողակոյտ փոքրիկ կանգնեալ առ ժամայն՝
Հովանանայ 'նդ սուրբ նըշանաւն ի տատան, ՝
Մերթ խոնարհեալ քաւէ հանգիստ նընջելոց
Մերթ ամբարձեալ՝ ազդէ զկայանս զըւարթնոց ։
Ո՜հ, խոնջ ճակատս յայն խաչ սիրէ խոնարհել,
Ջերմ՝ արտասուօք ընդ հողոյ զհերըս առնել՝
Եւ կալի սնար շիրմին արձան շընչաւոր
Հուր բոց յերկնից ժըպտեալ կենաց ի խայծ նոր 

Իբր ըզտեսողն յօթեւանին Սարեփթայ՝ 

Ազդել մարմնոյն , որ անդ ի խոր ի քուն կայ ...
Սակայն թէ քաղցր են կեանք , քաղցրիկ չէ եւ լաց
Ի վաղամեռ եւ սիրասուն սեր եղբարց. 

Թող երգեսցեն Հոմերք ըզգոռ նահատակ,
ԶԱստղիկ գոգցէ մոլար սիրոյն արբանեակ:
Գողտր եւ վըսեմ՝ ինձ միայն մահ Ամբրոսեայ. 

Նա ինքն առիթ երգ-ոյս իցէ եւ մուսայ։
Հե՜ղգ ինձ հոգեակ , դու զսիրտս ուղղեա եւ լալիս: 

Եւ թէ աշխոյժ աստեղց շնորհես վառելիս,
Բամբիռն՝ հարցէ լուսնակս Հայկիւն ոսկեթել,
Երգ ոգեշարժ սիս սիրելւոյ ինձ ազդելը ,
Ըզհրաչէիցն ի վայր ցօղեալ բըբաց թօն՝
Ի սպիտակ քոց նըշխարաց սուրբ սիրեդոն է 

 

Գ
Հաւուն բարբառ ի ծովափանց զարթոյց զիս 

Ի զարհուրանըս հասարակ գիշերիս.
Ձայն սատանաց ալեաց խորուստ հեծելու ,
Ըզմըկանամք ճեմք եւ շաչիւն հարաւոյ.
Ի խոր խարանս հընչել ճայից ըզվո՜ւ վուս,
Ձայն յանծանօթ աշխարհէ հաս իմ հոգւոյս, 

Եւ ի ձայնէն հատեալ ձայն խոր ձայն զգայուն
Խռովեաց ելից սըգով սիրով զիս համբուն…,
Ո՜հ , թէ յանկարծ մի լոկ մընալ ի քարտէս 

Տային երկինք ձայնիցն հընչեալ ի սըրտէս,
Յաւերժ, Միհրան , ըզքեզ հընչէր մարդկան ազգ,
Եւ ես անմահ քեւ թողուի յիշատակ ։… 

 

Դ
Օրհնեալ աւուրն այն անձկալայ լոյս եւ ժամ
Ոը առաջին մեզ ցուցար տես անթառամ,
Երբ զըւարթունք ըզզուարթունդ ի կըղզիս
Հանդրին գոգոյն շըրջեցուցեալ ընդ ալիս,
Վեհին ցուցմամբ ձօն հասուցին անարատ՝
Իբրեւ փեսայ ի հեզութեան առագաստ.
Ի զուր Վոսպոր սիրակարկաջ վէտ ի վէտ
Բողոք բառնայր եւ թալանայր մեղկաղէտ
Ընդէր պանդուխտ վարի սիրուն իմ կարափ ,
Ոյր ցանկացան ձայնին ափունքս այս ի տարփ։
Իբրեւ ցօղու քաղցր է հանգչելի դալար ,
Անմահին գութք ի մանկտի հեզ խոնարհ ,
Նոքա եւեթ դիմացըն ջինջ հայելի,
Անտուստ եւեթ ձայնին դարձուած լըսելի .
Առ գութ չներէ աշխարհական երանգոց`
Խառնել ի տիպսըն տարփալիս զըւարթնոց
Ցամաքաթեւ նաւու հանգէտ ի հանգիստ
Յաշխարհական ծովուս հողմոց թափեալ խիստ
Ի նակայս Հասուցանէ մենակեաց ,
Ուր խաղաղիկ տատանին նաւք անկասկած :
Տեսեալ ըզլոյս կանթեղակիրն յաշտարակ 
Որ կանոնաց սրբոց են արատք անվրիպակ :
Ո՜վ ժպրհութեան վիսին. եւ անդր իսկ յաճախ
Գայ զարամուր նըհանգ ծովուն փրփրերախ ,
Որ Եդեմին իսկ ի պարտէզ լըրբեցաւ՝
Օծեալ լեղեա զլեզուն՝ ծնողացս առ ի դար
Որ խոստանայ մեզը եւ ծորէ մահադեղ,
ՀԷգ մահացուաց պաճուճապատ ժանտագեղ:
Ծիծաղախիտ վառեալ կոհակ նենգաւոր
Կենցաղասէր մարդկան հրաւէր անդր ի խոր ,
Թիակապույտ յանկարծ լեալ նաւն եւ անշունչ
Հետախաղաղ ի խորը հիւսսոյ խեռաշունչ։
Փառք եւ համայնք քան ծուխ թեթեւ անհաստատ
Գանձ փարելի կարծին մարդոյ անհաւատ.
Վիշտք արտաքոյ վիշտք ի ներքուստ դարանին ,
Կայր մահացուն կայ յինքնակապ ի լարին
Զի՝ խաբուսիկն այն չըպատրէ զգօն մանուկ,
Միշտ ընդ ծըփանսն հայի աչօք երկեղուկ:
Ծո՜վ աշխարհիս, ասէ, վայելք քոյին քեզ:
Կերպ տատրակին ըզծերպ թաքուն սիրեմ ես
Եւ զիմ՝ մակոյկ յոտըս կապեմ նըշանին՝
Զոր տէր Յիսուս կանգնեաց ի մէջ անդընդին ։
Ծովն յաչաղկոտ յառնէր ալեօքն հողմակոծ,
Ճակատ ի թեւ խաչին՝ եւ ձեռք իւր ի ծոց
Թըւէր Միհրան ի բեմ նակուն ի թըմբիրը
Ծովըն գոռայր , եւ նա նընջէ՜ր անյարիր … 
Ո՜հ, երանի՜ որ զայս նընջեաց քուն ի տէր
Ակունս եւ սիրտ յանմահութիւն բացցէ վեր ։ 

 

Ե
Ո՜հ սիրելւոյ թէ սիրելին է միւս ես ,
Յետ սիրելոյդ՝ յիշատակաւ լոկ կեցցես.
Չիք այլուր, չիք , բայց ի սըրտիդ դիտել զայն՝
Թէ ողջախոհ, գունակ հաւուն կամ միայն : …
Աստուածատունկ սարդին նըման յԱհերմոն
Տեսի աճել ըզնա ի դար երկնայօն,
Եւ Էր փափուկ իբր արշալույս ցօղագին ,
Եւ էր զըւարճ իբր այգաստեղն եթերին
Զեփիւռ զըւարթ խաղայր թեթեւ ընդ բողբոջ,
Քաղցրախօսնակ քան զաղբերաց զով խոխոջ.
Անմեղ, նախանձ բերեալ ըզսուրբ հրեշտակի,
Յորոց թըւէր մին պանդըխտեալ յիւրն հոգի։
Խանդոյր ընդ բաղդն իւր խնամակալ զըւարթուն,
Պաշտպանօրէն թեւապարեալ իւր սանուն,
Յորժամք յԷէն էջ ի մարմին սուրբ հոգին ,
Նախ քան ծնողաց որդեգրելով ի յերկին ։
Օրհնեսցի՛ վայ զոր հընչեցին սուրբ շըրթունք ,
Օրհնեսցի հիռ՝ զոր նախ առին արեգունք
Գանգուրքն եւ յունք հեզանազիկ շիկորակ՝
Եւ ցօղ աչացն ըսփիւռ յայտին կարմրորակ
Ո՜հ, օրհնեսցի օր յորում՝ նախ ըզՅիսուս
Թոթովախօս կրկնէր Միհրան մերն ի յուս։
Քանի՜ցս արկեալ զուարթնոյն քուն քաղցր ըզնովաւ
Ընդ իւր յերկին բերէր զհոգին շուրջ կարգաւ,
Ի մէն սըրբոց մինչ ի վերին պատըշգամ`
Ցուցեալ ըզտէրն եւ ըզկուսան Մարիամ. ,
«Տես աստ սիրուն սանիկ , կայտառ. ըզմանկտի ,
Յիսուս առնու զսոսա յերկրէ իւր խայրի
Եւ թէ երբեք ցասնու'նդ աշխարհ զոր գընեաց ,
Յերգս ալէլու ասեն սոքա , մի հաշտեա՛ց :
Յիշեա՛ զի մեք զարիւն թողաք եւ զարեւ
Եւ ի նընջելս համբուրեցաք զխաչիդ թեւ։
Սիրուն սանիկ , ընդ Սիովնի աղաւնիս
Եւ դու ընտիր լաւութեամբ գաս եւ խառնիս» :
Այսպէս ի թարմ տիոց Միհրան ընդ երկնից ,
Կըրթեր կըռել դաշն եւ թեւել անդր ամբիծ։
Ելիք ամաց բողբոջեցաւ սիրունակ ,
Եւ գագաթանն հերաց ածաւ սուրբ պըսակ.
Ըզտատրակաց Թեբայիդայ ձեւն էառ,
Ես Ամբրոսիկ զուարճ կոչում եւ յարմար։
Քանի՜ անճիռ ժողովի ընդ նա հիանայր՝
Ի տաճարին քաղցր երգելով մինչդեռ կար։
Մինչ ցօղ սիրոյ որպէս մարդուն ի կըտուց
Ինքնին Յիսուս ջամբէր յառատ իր գանձուց։
Արդ զօրացաւ, ծանեաւ զի քաղցր է յոյժ սէր ,
Ինքնին ի նոյն խընդիր սլանալ իղձ լինէր : …
Սիրոյ թէ գոն յանցանք՝ թըռիչքն են երագ՝ 
Զի զդիր մտերմաց յաճախ թողու նա դատարկ
Սակայն սիրոյն ոչ , անձին մեզ՝ լինել ցուրտ…
Ալէ սիրեա՛ց , թըռիր , գըտցես քեզ յագուրդ։ 

 

Զ
Ոչ առիւծու յահուր ընդ օդ է սլանալ, 

Ոչ սրավարել կիտի ՚նդ տնազ տապացեալ,
Եւ ոչ արծւոյ յալիս մրցիլ կապուտակ. 

Անձնիւր յիւրում` ասպարիզին նահատակ ։
Ինձ որ ի ծով նաւեմ գառինց թաղծանաց, 

Նաւահանգիստք որ, բայց դադարք դամբանաց.
Ճախրել յայերս տենչ է հոգւոյս եւ խընդալ
Այլ ընդ երկիր տոռամբ սըգոյ հարկիմ կալ: 

Այն ինչ դառնայ երեկորին մեղմ հողմիկ՝
Յեղանակի սիրտ իմ ի սրինգ ողորմիկ :
Եւ զքեզ կարդամ, ըզքեզ ողբամ՝ Ամբրոսեակ
Յարուսեկէ մինչեւ ի նոր արուսեակ.
Յօրէ՝ որ զաչս առեր ու առ լոյս կափուցար՝
Լըռութիւն մեծ ճառէ զքէն լոկ սիրաբար
Ես գողուղի մենիկ եկեալ ի տապանդ
Ի բաց վարեմ լալով զտերեւս ցիր աստ անդ,
Եւ զարակնեայ թելս որ զխաչիւդ անկեալ քօղ
Տարտամ մատամքս առեալ՝ համբույր տամ ի դող։
Անդ սօսափիւն հողմոյն ի խիղբ բաղեղանց
Նոր տրտմութիւնս ի սիրտ ածէ, ցօղս՝ աչաց ,
Մինչեւ ցաւոց խորասուզեալ ի յատակ՝
Ըզքաղցրութեան յայնմ՝ հետէ զգալ ինձ ճաշակ։
Ե՛կ նուրբ թախիծ, յոգիս, աչկունս իմ` հանգիր,
Քեւ ծարրեսցի մաշեալ որբացս աղօտ ծիր
Ընդ սիրտ տըխուր՝ բանաս պայծառ ասպարէզ ,
Որպէս վըտակն ընդ քարանձաւ փրփրադէզ :
Քեւ՝ կէս սըրտի մարդոյ սնանի յայս հովիտ՝
Ուր ցայգական ցնորից հանգէտ ցընդի խինդ
Ա՜հ, ընդաբոյս հատաւ ժըպիտն ի դիմաց
Երբ զօձաջամբ պտղոյն ճաշակ մարդն ըզգաց. 

Չըւառականք , արտալածիկք յարեգդէմ
Ըզվայր խնդիցն հարցանէին միշտ զԵդեմ։
ԶԵդեմ, ուր վարդք անկան յԵւայ ծիծաղկոտ
ԶԵդեմ՝ հովեալն ի շունչ զուարթնոց խնկահոտ ։
Ըզծայրից սուրբ խաչին՝ պարկեշտ ի հանգոյց
Ըզբանալիս դրախտին Յիսուս եդ թաքոյց ։
Խաչին ի տես Միհրա՜ն, քանի՞ս խայտայիր,
Ըղփըշազարդն որոնելով Տեառնըդ ձիր ։
Փափուկ ներբանքս, ասէ, լիցին քստմնափուշ,
Զի ուղեկցել Յիսուսիս է՛ ինձ անուշ:
Բոսոր բեւեռքն իցեն եւ իմ սանդալիկ ,
Գանգուր հերացս իցէ շուք՝ թագ տատասկիկ
Վէրքըն սիրոյ զանձն իմ հարցին ծիրանից
Մինչեւ մեռայց յանմահութեան նորին գիրկ։..
Որպէս սողոխ ընդ օդս՝ անցեր դուն ընդ խաչ,
Ի ծայրս անցիդ զՅիսուս գիտեր ընդ առաջ: 

 

Է
Չիք դալարեաց առանց ցօղոյ պարարել,
Ոչ անճաշակ շընչաւորաց է ապրել:
Եւ ոչ հոգւոյ առանց սիրոյ կեալ երբեք:
Եւ թէ Աստուած սէր չէ՝ քան զայն չիք ոք չէդ.
Ոչ կիրս ուրեք իմացա սիրո մեծ քան սէր ,
Եւ ոչ քընար երգոց առիթ գեր ի վեր։
ՍԷր քոյին՝ տէր՝ եւ ի քնարիս իջցէ թել,
Սէր՝ որ մարդոյ գեր քան ըզմարդ տայ ձըկտել:
Որով ամուլ դաշտք՝ ծաղկաբեր ծիծաղին,
Հասկաց հանգոյն անդորր անդունդք ծածանին
Սիրով խորշոմք զգենուն զաստիս մանկութեան ,
Պատուար կանգնէ զլանջ իր փափուկ՝ գիրգ  կուսան։
Սուրբ սիրոյ հրատ՝ ի սիրտ մատաղ թէ վառի
Ո՞ր տեսարան չըքնաղ քան զայն ի յերկրի։
Աստուած ինքնին տարով ընդ նըմին խառնէ զոյգ ,
Չեն բաւական անմահութեան իւր գահոյք։
Ե՛կ աղանեակդ իմ` ձայնէ , ե՛կ գեղեցիկ ,
Եդեմ դրախտին քեզ ընձիւղին վարդենիք։
Սուրբ կապարճիցն ըզնա թիրախ իր ընտրէ...
Զի՞ քեզ Միհրան, առե՞ր եւ դու զվէրն երկնէ։ 

Ահա հանգոյն տըխեղծ թըրթրոյ գետնասող
Զինքեամբ մածեալ յիւրեան բըջիջ կաշկանդող,
Յերանաւէտ ճըգնի փոխել կեանս յանձն իւր
Յողջոյն ծաղկանց վերճեմելով ընդ զեփիւռ
Այսպէս փութայ անձամբ յանձնէն թըռանել
Առ սէրն անչափ՝ չափոյ սիրով մեռանել։...
Որպէս ողկոյզ պայծառ յոսկին ըմպանակ
Թոքքըն ճմլին սըրտին կարմիր ի ծովակ.
Երիցս անդէն տատանի ծոցըն փափուկ,
Երիցս ոստնու յերակաց ու խուսափուկ՝
Ձայնըն քաղցրիկ հընչեալ ընդ ելս ըստգան
Յալապաստրին փող բեկբեկի անագան
Եւ սըրտաբախ կուրծք լայնելով ծըրարին,
Շունչք համառօղք ի կէս շրթանց մեռանին…
Ա՜հ աղեխարշ ձայն, ա՜հ հեծումն ողորմուկ
Յունկն իմ փակեալ առ ի զբօսանս հընչէք դուք:
Հանգոյն մնչմանց քաղցրախառնից տատրակի
Որ մամայիս լայ զառագաստն ամայի։
Ինձ երգարան սիրտն է շաւիղ կարմրալար
Զոր մատն հարու փրկչին, ոչ ախտ վայրապար։
Եւ զհետ ձայնին ըզսիրտն աղու ինքն ի վեր
Գամ քան ըզգամ` վերադառնայ ի յեթեր։
Հոգւոյն ի դէտ երկինք թուի 'նդ ցաւն անփոյթ.
Քաղցրիկ է ձայն մընչմանցն , այլ որ ինձ օգուտ,
Զի պակասիս մաշիս Միհրան չափոյ յափ,
Կուրծքըդ ցանկում եւ համբառնան հապշտապ.
Այաք ամիոփին որպէս կեղեւ նըռնենեաց,
Եւ մանկութեան ծորեն ծիծալք ծիրանեաց ։
Սուրբ ակնարկիդ ի միգամած սիրտս անկաւ,
Որպէս նըշույլ մի սողոսկեալ ի յանձաւ։
Տեսի յանկիւնս աչացդ երկու արտասուս,
Ի Ճակատուդ մըթարս ամպոց տըրտմածուս :
Ո՜հ, թե չէ մեղք , անէ՜ծք ի ժամուն տըխուր՝
Յոր կարծ մահուդ մերկեալ ըզնուրբ վարագոյր
Զիմով աչօքս արկ , որ ըզշունչդ ի ծոցի
Հողմակոծեալ ծաղկանց հանգոյն դիտեցի,
Եւ ծուփ ի ծուփ ըղձովդ հարեալ ծիրանի
Ընդ մարգարտեայ խիճս ի փրփուր վարդենի։.
Ցաւէ՜ ցաւէ՜ ինձ դաս անբաւս անդարման ,
Ո՞ որ ջերմիկ արեամբ թանասդ ըզբերան
Ընդ այդ խոժոռ թըփին եւ յօնք անմահից
Փետրովք սըրբովք սըրբեն ըզդէմս բոցալից
Եւ բողոքեն ներդերդ ինքնին դեռափթիթ
Ընդ ապաժամ վատնումն հիւթոյն կենսառիթ…
Այլ նա խռովի ոչ , եւ հեզիկս հայեցեալ
Բոլորս վարդի զշիթսըն գըրէ կարմրափամ:
Խառնէ սիրովաիշկ մանկանցն ի Բեդղէմ
Ի  մայրենի ստեանց թռուցելոց երկնաճեմ։
Այո Միհրան , այո՛ , ահա էջ զուարթուն
Զոսկեծըղի մատն հարեալ՝ այդ ջերմն յարին
Համբերողաց դրոշմեաց զանունդ ի յերա
Ես փթըթեցան ծաղկունք փառաց անթառամ: 

 

Ը
Զինչ ծիծառնուկ կաղնոյն խոցեալ (յանըզգոյշ, 

Զի իւր արժան չեք ողբերգուի ձայն անոյշ,
Երթեալ ղօղի սաղարթախիտ ի բոյն իւր ,
Ձըգե՜լ զաչօքըն թաղծանաց վարագույր ,
Հեշտ եւ տրիտուր բան զիւր զամէն եղանակ
Երգէ զփախուստ արեւակին քաղցրունակ :
Թըռչի ծաւալ շունչն հեզիկ շուրջ յանտառին
Ոստ ի ոստոց ճախրեալ ի թեւ զեփիւռին
Բեկաւ քընար Ապոլովնին օդաչուաց
Չիք որ զաստեղս հիացուսցէ գիշերաց
Փափկիկ գըլուխ երաժըշտին յուլըն կոր
Փող կըճափայլ կըտցին ի ծոց վիրաւոր,
Թեւք իւր ամփոփ իբր ըզնաւու խարըսխեալ
Եւ աչքն աղու ի ստուեր մահու քօղարկեալ…
Սա եւ Միհրան գիտաց՝ երկիր չէ՛ այլ իւր,
Յիշեաց ըզգութ ծնողաց, զեղբայր եւ ըզքոյր
Մաշեալ սըրտին թարգման առեալ լուռ քարտէս
Գորով ընդ տառսըն յերիերէր մեծապէս.
Ձեռք ի յընթաց կասին , ջընջեն արտասուք՝
Ըզգիծ դաստաց , դէմք անկանին քաղցրասուր
«Խաղաղութիւն փրկչին , ասէ, սիրելիք.
Նա զիւրն եւ զձեր ի ձէնջ կոչէ զԱմբրոսիկ
Մեկնիմ գընամ սիրովս ի ձէնջ անբաժան ,
Յանտի կենաց բարեխօսեմ անվախճան,
Ժըրացարուք զիս ընծայել կամովին
Եւ վասն հոգւոյս յունկըն մաղթել Յիսուսին » :
Զայս դու Միհրան առ մերձաւորս ընդասուն,
Բազում ողջոյնս եւ առ եղբարս քո դասուն -
Իսկ հարելոյս քան զամէն՝ ցաւս սաստիկ՝
Ընդէ՞ր ոչ մի ողջոյն յետին թ՚ եւ ցըրտիկ…
Այլ դու զաստիս անյուշ, անտեացն ի խընդիր,
Կըրկին մահունց ճաշակս առնուլ տենչայիր,
Զերծ ի յընչից հոգւոյ , յիրաց յընտանեաց ,
Որ ընտանիք՝ սուրբք էին, գանձք՝ գործք բարեաց ,
Մանկիկ բարուք զուարթնոց , տըխեղծ ապիկար
Սարսեցուցեր ըզդեւ, զմարմին եւ զաշխարհ։
Ո՜հ, զի՞ գորով այնժամ` ցուցար Ամբրոսեակ ,
Երբ ի մահճէդ իբրեւ հեզիկ նոր Սահակ՝ 
Ուխտ կըռեցեր ընդ սիրելւոյդ Յիսուսի
Եւ յորդեգիրս յաւելար մօրն այն կուտի
Քո սուրբ հրեշտակ մատնիկ իշուրթն հիասքանչ
Յարփւոյն պարզէր ըզյաղթանակ դրօշդ ի խաչ:
Ծափ ըզծափի հարեալ եհան զիղձդ ի վեր , 
Զողջակիզիդ ծալելով ծուխ յայեր ։
Կենցաղասէր դու զի՞ գործես ի մահուն.
Զանդամըս հին հնարիս տածել գրգաuուն ,
Միթէ որդա՞նց փափուկ կազմել ի խորտիկ
ԹԷ կալ անմահ կարծես ի վէմ գեղեցիկ:
Աղէ յանձին լեր. հող՝ ուստի եւ հատար՝
Անդուլ կարդայ զքեզ ի նոյն գիրկ խստավար ։
Տես, քանի ականակուռ գագաթունք՝
Յազդ օրհասին՝ եղեն անփառք եւ ցածունք
Ծանեան զաշխարհ, ցընորք անուրջք ցայգական,
Հատին ըզզօգս , եւ ընդ նըմին կապեցան
Ամփոփեցին ըզսիրտ յախտից ընտանի ,
Հարցանելով զանձուկ շաւիղ տէրունի
Թողեալ զվարդ՝ վազվազեցին ընդ տատասկ ,
Ըզպատուանդան խաչին գրեցին ի պըսակ.
Մազեղինօք իբր ի բեհեզ փափկացան
Եւ ի մոխիր՝ քան ի հեշտոց քրքմացան.
Լուռ, աստեղաց ի տիպ անցեալք յաշխարհէս
Ընդ Քրիստոսի ճախրեն հեզիկ արդ յեթերս։ 

 

Թ
Եւ դու Հաւատք զուարճացիր երկնընծայ, (նայ՝
Զանյաղթ դրօշուդ պարզուած զմահճաւ Միրհրա
Տես թըռուցեալ յամուր յուսոյ առասան…
Սիրոյն ի շունչ գոգաւորեալ անսասան ..
Զարտօսր ընդ իւղ գոգաւորեալ անմահ՝ ապըրսամ՝ 
Անդ հայր զորդւոյն կնքէ զմատաղ հիւծ անդամ։
Անմուտք չարի փայլեն դըրունք զգայութեանց ,
Բարոյն եւեթ լեալ վանատուրք անկասկած…
Իբր անաղօտ առաւօտուց արշալույս
Անձկաւ մընայ զարեգական ըմպել լոյս ,
Կայ եւ Միհրան կառուցեալ զաչս առ Յիսուս,
Թ' ե՞րբ խառնեսցի ՛նդ նա յաղցաւոր կենցաղոյս.
Զեղջերից կախեալ մահճին երգէ ճպռան պէս
Պանդուխտ շընչով ըզհայրենեացըն հանդէս.
«Հոգիս առ քեզ անձկայ թեւել սիրասուր,
Տէր Յիսուս, մի զԱմբրոսիկ քո թողուր » :
Ո՛չ, ո՛չ թողու, գայ այցելու ի սըրտին ,
Կընքել զխոստումն օթեվանացըն վերին։ (հրան,
Զի՞նչ յայնժամ նուազ քան զհրեշտակ էր Մի
Բայց զի շընչէր ընդ իս ըզսիւգ օդահան ։
Ահա նա ձեռք ի լանջ փարեալ ողջախոհ
Աչք ցօղագին, շուրթն ի ծիծաղ եւ սիրտ գոհ…
Արդ ես ընդ քեզ ի դատ մատչիմ` ով Աստուած, 

Մի՛ զիմ մերժեր աղերս սըրտի խոր ցաւած
Անդարձ է մահ , առ դու նորին սանձակալ,
Տե՛ս իմ եւ քոյդ Ամբրոսիոս տագնապեալ: 

Յաչըն մաքուր անկանի լոյս ընդ խաւար,
Յիսուս գոչեն շըրթունքն եւ կան անբարբառ։
Ո՞չ դու ետուր մարդկան ըզշունչ տէրունի
Անբիծն ընդէ՞ր ընդ հուպ ի քեզ գայ խառնի.
Արդարք ի քեզ միշտ կեան, կեցցէ Ամբրոսիկ ,
Խնայեա ո՜վ տէր՝ դեռաբողբոջդ յայդ ծաղիկ
Կեցցէ... կեցցես, ընդ քո մեռայց ես Միհրան։
Զի մահացուաց՝ իցեն քո կեանք մեծ խրախճան։
Ըզքեզ կոչեն ուխտ սիրելեաց , ոչ լըսես,
Ծերն եւ տըղայ քեզ գորովի միապէս.
Բա՛ց բա՛ց Միհրան ի կեանս յամայր բաց զաչկունս, 
Ծաղը արձակեա եւ մըխիթար ի շըրթունս։…
Բանայ յուսով, եւ խնդրէ զտուն անմահից,
Որ կէս սիրտին սպասէ կիսոյն սիրալից ։ —
Ո՜հ սէր , թէ քո փոքր էր բորբոք ի Միհրան
Ն' անշուշտ վարէր այսօր կենացս ըզպայման :
Այլ ըզմէ՞ բնաւ զըրկել զերկինս յիւրայոց ,
Ըզմէ` անյագ թողուլ ըզսուրբ սիրոյ բոց.
Պաշտեսցին կամք քո տէր , ընկալ զոր կամիս,
Իցէ՜ թէ զոյգ եւ զլար տըխուր քընարիս ,
Մի նուագել զաշխարելին զայն դըրուագ ,
Ըզտարփալին ի մոյն գըծեալ ըզդիմակ
Մի՛ զմանկական մարմնոյն կազմած գեղեցիկ`
Հետախաղաց ծածկեալի ցուրտ մօրն ի գիրկ..
Այլ մի՛, հըլձկեալ սըրտիկ , ժուժեաց եւ համբե՛ր,
Հանդէս մահուն ըզգեցուսցէ քաջալեր։ 

 

Ժ
Ընդ սանդղաձեւ անիւ արդ խոնջ դառնային
Ժամք չորրորդ, լոյս եւ մութ մըրցէր ի յերկին
Միհրան վարեալ խաղայր մահուն յասպարէս,
Զօրհասականըն կըրէի տագնապես։
Նա խոնարհեալ ըզգլուխն ի թունդ իւր լանջաց,
Ի կենսաչափ անօթ՝ ի զարկ՝ ըզձեռն ած
Ծանեաւ զի ժամ՝ մեծին հասեալ կայր աւուր,
Անբիծ հոգին յայնմհետէ զելս հայցէր իւր:
Ա՜հ, հառաչանըս խոր հանէր ի սըրտէն՝
Եւ օժանդակ մաղթէր յիւր քաղցր հրեշտակէն։
Հանգոյն գառին պատեալ լարիւ ընդ ծառոյ
Ոչ զօրելով այլ շըրջշըրեալ յանկողնոյ ,
«Հայր , մընչէր, հայր, ի խըշտեկէն զիս հանցես,
Եւ յաթոռակն այն զիս ո՛վ հայհ, հանգուսցես:
Շունչ իմ թասէ… փախչի սըրտիկս երերուն…:
Ո՜հ ո՜հ, օգնեա՛ , զի նըւաղիմ՝ ես համբուն »…
Ճերմակ բազուկն ի բարձիկնեարն անկեալ թույլ,
Ճակատն ի թեւ՝ սըփռեալ խարտեաշ վարսից հոյլ,
Հեզիկ հեզիկ հազ ընդ շըրթունս ի վեր գայր ,
Հազ՝ որ երբեմն ի լանջն հընչէր մահու լար ։
Փութայր դիմէր հրեշտակն ի սիրտ իւր սանուն
Նըստուցանէր ըզծուփս ի շունչըն սիրուն..
Իբրեւ ըզբույր ծաղկանց խըմբէր ի թերթից
Ըզզօրութիւնս հոգւոյն յամանն իմաստից՝
Քիրան ըզյօնիք մարգարտախիտ պատեցաւ
Եւ շուրջ գալի բոլոր աշխարհըս ցուցաւ։
Իբրեւ ըզ բոց առկայծ ճրագի տաճարին
Ընդ մէջ շըրթանց շըշընջէր շունչըն յետի».
Աչքն եւ շըրթունք ի ճիգն յետին ցանկացան
Առ մեզ հրաժեշտ՝ տալ առ Յիսուս հըլու ձայն.
Ժըպիտ փոքրիկ իբրեւ կայծակն ել յաչկունս
Էջ զերեսօքըն շուրջ հանգեաւ ի շըրթունս։
Եւ համբուրել ջանան շըրթունքն ըզհոգին
Մինչ ի նոցունց զերծ սա սլանայր ընդ երկին ։
Չեւ ըզնիւթոյն կըտրեալ աննիւթն ըզհանգոյց`
Շըրթունք շաւիղ եւ աչք զմրուխտ ի կափույց՝
Կրկին բացան ի հուսկ հայեաց ու ի համբոյր…
Կրկին զուարթունք յայնժամ յայերս երեւուր
Զուգից հանգոյն ջինջ աղանեաց թեւի թեւ
Ընդ օդ եւ լոյս ճախր առելոց յամպ թեթեւ…
Թըռիր համբույր դու առ թռուցեալըն Միհրան ,
Բիւրղեայ աչացն եւ շըրթանց չէիր վառարան… 

 

ԺԱ
Ոչ թուխ ամպրոպ. յորոց շանթիք տեղացին,
Ոչ թըռուցեալն յաղեղանէ սուր փըքին,
Այնպէս զանօթ իւրեանց թողուն լոկ թափուր,
Որպէս ի թիռ քո՝ Միհրան, սիրտ իմ տըխուր է
Ահա խաւար, թախիծ, լըռին ու ահեղ ժամ:
Յանկիւնս սրահից անքուն կանթեղք լուսերամ`
Նըշոյլ գիջին ըզցուրտ որմովքն հարկանեն ,
Իբրեւ յետին յոյս չբառի առ սիրտն.
Անժոյժ վաղեալս իմոց շըրթանց հառաչանք
Ի սիրտ անդրէն զիւրեանց լըսեն արձագանգք. 
Լուր… աւանիկ ողորմ` նըշխարք Միհրանայ…
Ո՜հ, թէ յանկարծ շունչ իմ մեկնէր առ նըմա է…
Իբրու քալաք պատեալ յերկիւղ յեղակարծ՝
Աստ ամենայն լըռէր արեան անցուդարձ։
Տիպ քրովբէից տապանակին թեւասքող՝
Զոյգ մոմեղէն զմարմնով կանգնեալ առկայծող՝
Թըւին պատգամք ի սըրտեկէն դաբիրայ՝
Զյաւիտենից պատմել եւ զսուրբն Եդեմայ.
Այլ դէմ պայծառ կան անշարժունք զինչ բիւրեղ,
Եւ ոչ շըրթունք բանին ի բան քաղցրազեղ։
Անցեալ տեսից մօտագոյն, տե՜ս հիասքանչ,
Յոր՝ ահ ի բաց եւ սէր կոչէ զիս յառաջ…
Միհրա՜ն… եղբա՜յր… հալեցաւ սիրտս ալէկէզ.
Ա՜հ, հանգիստն յաիտենից առցէ զքեզ։
Եւ մի երկնից ցասնուս՝ թէ գամ ցուրտ շըրթամբ:
Ցուրտ նըշխարացդ ասել զյետինն այն ողջա՜մբ ։
Ո՜վ դու ի կեանս ինձ առաւօտ միշտ զըւարթ,
Եւ ի մահուդ արդ երեկոյ հեզ հանդարտ:
Գրչաւ ոսկեաւ ըստուերս ախորժ խառնեալ լոյս
Թըւի զայս դէմս ինքնին գըծեալ տէր Յիսուս. 

Խարտիշագեղ ի վարս՝ գլուան ըսպիտակ
Իբրեւ շուշան անկեալ ի բասկ դեղնորակ.
Երեսք գոգեալք լուսնոյ անլոյս են մահիկ,
Փակ կապուտակ զաչկունս ամպէ գեղեցիկ.
Շըրթունքն օծեալ մանուշակի մելանաւ՝
Կարծես Յիսո՜ւս մընչեն անշունչ հագագաւ։
Պարանոցին գեղ ալապաստըր սիւնակ ,
Լանջք շափիւղայ խորհրդակիր սուրբ տախտակ,
Ձեռն ըզձեռօք զոյգ աղանեաց թեւակից
Որ ի Սաղէմ՝ ընծայէին ձօն ամբիծ ։
Ո՜վ, զիա՜րդ պարզ ճակատուն սուրբ դաշտիկ՝
Որ եւ ոչ մի հոգ անձկութեան ած կընիք…
Միհրա՜ն… լըռէ՞ ժիր ժամացույց կենաց քոց
Որ քաղցր ի ճռինչ լարեալ հընչէր ընդ զուարթնոց՝
Եւ կարմրաթելն անշարժ սըրտիդ ճօճանակ ՝
Ո՞չ եւս բաղխէ զլանջաց կամար ներդաշնակ
Այլ փըղոսկրի մատն ի գոգ գիրգ քո գըրկին
Հոգետաւիղ փանդեռահար Յիսուսին՝
Երգէ՝ թէ ես նընջեմ՝ եւ սիրտս արթուն կայ…
Ո՜վ բուն զուարթուն, ո՜վ արթնութիւն Միհրանայ… 

 

ԺԲ

Հողմըն հընչէր , եւ կոծէին ոստք դափնեաց, 

Եւ մըռընչէր Հանդրին հրոսօք բիւր ալեաց ,
Եւ համօրէն հծըծեալ հեծէր բընութիւն
Համատարած ապշոպ եւ մէգ բալագոյն.
Եւ ձայն ահեղ որպէս շանթից ամպոց կուռ
Գայր գոռալով, եւ այն ամէն կայր ի լուռ.
Եւ գոչէր. Հող էիր , ի հող եւ դարձցիս…
Եւ տխրարազգած ի չու յանկարծ գըտի զիս:
Քօղ գիշերոյ զգահաւորակըն պատէր,
Լըռութիւն՝ համըր կարապետ, սուգ՝ ընկեր,
Եւ երկրապիշ ընթացակիցք անդրավարք
Ի սիրտ եւ յուս բարձեալ զանյոյս մահուն կառք:
Անդ առկայծեալ ջահից խոնաւ ճարճատիւն ,
Խորախորհուրդ մըրմունջք դանդաղ ծերունւոյն.
Անդ գերարտօսր անմեղ մանկանց աշխարան,
Եւ սեւամաղձ ի պատանեաց լուսարան ։ 

Եւ ահաւոր քան զըռութեանն ըզսարսափ`
Զարհուրագոչ երգոյն վանդիւն սըրտաթափ…
Փոքըր միւս եւս անձնանըւէր զոհից տիպ
Անկանէի ՚նդ կառօք , զի մութ էջ յիմ՝ բիբ…
Այլ ի բարձման տըխրականի քօղոյն բաց՝
Յաղջամըղջէ անտի Միհրան լույս ծագեաց՝
Անբիծ դիմօք ի դագաղին կայր ի քուն ,
Յերգ հրաժեշտին մեծի յեղբարց ընդաuուն։
Խանդայր ընդ մահ թոռին՝ կըթոտ ծերունի.
Յուսայր մանուկ՝ թէ կայ եղբայրն յարթընի ։
Ի քահարան վեհին ածեալ օրհնեցին՝ եւ
Աչք անքըթիթ ի նա, եւ ուս մատուցին.
Տըխրահանդէսք եւ խընդամիտք ի դամբան
Յաղթանակաւ տանէին զիմըս Միհրան։
Ո՜վ յաղթանակ քաջի՝ ոյր չիք ինչ կասկած ,
Ուր մահ ինքնին ըզգերանդին հար փըշրեաց։
Ի թինդս ոտից զօրաւորացն Յիսուսի
Տարածեցին դափնիք դողդոջ հովանի.
Եւ զօրութեանց տեառն ի վերուստ բարձեալ վաշտ,
Արծուիք լուսոյ՝ զսուրբ դիտելով մարմնոյ դաշտ,
Որք անդ երբեմն ի կենսառիթ վէմըն յեց՝
Ըզյարութեան երկրի տային զաւէտ մեծ:
Փող պարտութեան մահու որոտ առ որոտ
Ի մեր հանդէս զերկնից խըմբէր չորք ոլորս
Մինչեւ բացաւ հանդիսարան սասանին ,
Եւ չէր որ ոչ դիր բլոյս Յիսուսին։..
Ա՜հ, ոչ բընաւ այնպէս շըքեղ ինձ Միհրան
Որպէս ի մէջս իւրում յանելն ի դամբան ,
Երբ ըզթիկունս մատաղօրեայս աայր ի Հող
Յողորմ ի հուսկ ժամուն եւ իմ խանդից գող։ 

Աշխարելի՜ Ժամ, ոչ մահուն քաղցուենի,
Այլ թաքըստեան տեսոյ դիմացն արփենի ։
Մըշտագիշեր աչօք , ձեռօքն ի կըրծին՝
Զանդորրութիւն կենացն ունէր անմեկին ՝
Մահու կենաց թըւէր նըկար զուգահրաշ,
Եւ հողմ կայտառ քրքրէր ըզվարսըն խարտեաշ:
Յորում չըկայր մանիշակաց փունջ ընդ վարդ ,
Դեռափըթիթ ինքն էր ծաղիկ հոգեզարդ։
Կայր հոլանեալ դաշտիկն այտից տարփալի
Անբըծութեան հոգւոյն յետին հայելի ,
Եւ տակաւին փայլ մի թըւէր անդ շողալ, 
Եւ զապաժոյժ զայն զանջատումըն մեծ լալ…
Ո՜հ, իջանէ կընիք բաղդին Ադամայ… 
Ա՜հ, հի՞մ ծածկէք զանգին աւանդ Միհրանայ…
Խառն ընդ հողոյն ի դէմս ի ծոց նազենին
Այդպէս դիմէք իղձք եւ համբոյրք իմ յետին
Ապաժամանս արտասուք բուռն առեալ հիռ.
Զիարդ թանան զապառում ցուրտ զայս երկիր…
Աւա՜ղ զինեւ… հանգի՛ր դու ա՜հ խոնջ տատրակ
Ի ցօղս օրէնից փրկչին հանգի՛ր յայդ տընակ
Ծուփ կենցաղոյս ըզքեւ փականս արկ յամայր, 

Այլ բանալեօք սըրտի բացցիս աչացս յար.
Յերեկախառն արփիւոյն չըւել ծովասոյզ
Եւ ի սփռել յերկին ջահից բիւրալոյս ,
Աչք աստեղաց արտասուական լուսալիր
Իսկեիսկ լան իսկեւիսկ կան քեզ, յակճիռ
Յորժամ՝ յառնեն ի ծով ալիք բարձրածուփ,
Եւ սօսափիւնք հողմոց փարին ի թաւ թուփ
Մինչ լըռութիւն եւ քուն կապեն լար ամուր 

Նընջեցուցեալ ըզշունչ ու անշունչ յարամուր ,

Մինչ տըրտմութիւն եւ սէր միայն արթուն կան
Նոքիմք եկից քեզ յայց յուշիկ եւ միայն.
Եւ դու թափեաց գամ մի զայր քուն սեւորակ ,
Տեսցուք մի ժամ, հանդիպեսցուք սիրունակ :

ԺԳ
Սիրտ ի տապան զարթի՛ր, զարթո՛ եւ զաժխոյժ, 

Զականողեաց մըթերեալ ցօղ ապաժոյժ
Բա՛րձ ընդ կապարճ քո ընդ քընար սեւասքօղ,
Հար ըզյետին նետ գըթութեան եւ անդ թող ։
Օ՜ն , չեւ տըւեալ լարիցդ անէծս երդմնակուռ
Հիւսեա բեկբեկ ի թելս ըղձայն քո տըխուր,
Տըխուր եւ քաղցր իբր ըզլուսնոյդ այդ մահիկ
Որ յամպոց ծալ կըրկին դիմեք բացխըփիկ՝
Զերկաքանչիւր զարթուցանէ յիշատակ ,
Զպայծառ կենաց եւ զհեզ մահուդ Ամբրոսեա՜կ։
Ոտ, մեծ վաստակեք եւցաք են. լիս, ոլեղբայր,
Թուի թէ ոչ խոնջէր սիրտ յար թէ զքեզ լար.
Այլ քաղցուինիդ դու շընչեաց հեզ յիս զեփիւռ
Անսանձ վըշտաց չափ եւ կրից դընել դիր…
Յօրէ յորում՝ կափուցար զաչս առ ի մէնջ.
Ո՛, Ամբրոսեակ , եւ լուսոյ յիս բարձա տենչ.
Սեաւ է զըմրուխտ երկրի եւ կայծ եթերին ,
Յորմէ զմահու գոյժ սիրելոյդ իմ հարին
Ա՜հ, ասէի , որ տայր աւուրս բազմարիւր
Առ քեւ նըստել լըռիկ աչօք դառնաղբիւր ։
Գիտացի՝ զի 'նչ մի անդարձ ել ի սըրտէս,
Յերկինս ու ի հող բաժանեցաւ նորին կէս ։
Ծիծաղախիտ Վոսպոր հանդրեան ընդ ալիս
Կապոյտ շըրթամբք անդուլ հարուն քեզ լալիս
Քորքդ եւ եղբարք ընդ թուխ նոճեօք բիւզանդեայ
Ըզճեմ՝ առեալ ցողից ի յեռ մարգարեա՝
Զուր յերդըմնի գծովակն առնեն գեղեցիկ
Երագասահ, նաւուքն ածել յիւրեանց գիրկ.
Ի տարփ սիրոյն արկեալ ըզմահ քո յանյուշ,
Իցէ՞, ասեն, տեսցուք զեղբայր մեր անոյշ:
Եւ աստ նորոց եկեալ եղբարց քեզ դասակ
Լըսեն սիրով ըզքէն , կասեն թարմ պըսակ…
Լըռե՞ս , հանգչիս , խաղաղիս սիրտ աղեկեզ,
Աստեղք յուսոյ ծագեն եւ գան բոցագէս,
Սուրբ են ահա երկինք , ոչ եւս գայ գիշեր
Կերպարանել քեզ արհաւիրս տըխրաբեր
Հողմիկ կայտառ խաղայ ի բոյսքըս քընքուշ,
Եւ նուրբ ըստուերք ոչինչ ծածկեն՝ բայց ըզփուշ:
Լըռիկ ցօղէջքս ի մարմանդին դալարւոջ՝
Բանս անուշունս հայցեն եւ զերդ՝ ի յոգւոջ :
Ո՜հ մանկըտեակք , բոլորեցէք բիւր նարօտ՝
Ի ծայր խաչին՝ զոր կանգնեցիս երերկոտ ։ 

Յայգուն կենաց առաւօտեաց նա զմութ մահ,
Եւ ի սըրտէս բազում՝ լուաւ գող եւ ահ
Անկեալ ձըգամբ եւ լաւութեամբ լոյս փետուր
Յարեգակունս ի վեր թըռեաւ ել մաքուր :
Արդ օ՜ն եւ մեք զհետ ցանկալւոյն թեւեսցուք :
Եւ դո՛ւք լալիք , հանգերո՛ւք , ա՜հ, հանգերուք
Սուրակնագույնք թափ ընդ կապոյտն անցեալ տուն
Հանդիպեսցուք զերպարանաց սիրելւոյն
Մինչեւ ի խորս խառնեալ սիրոյն յառագաստ
Աստուածութեան դէմ յանդիման կալ յերաստ…
Անդ բոյր զըմռոյ , անդ կասիա կուսանաց , 

Շուշանավարդ յատակք որմունք այնց յարկաց
Ծաղր եւ ժըպիտ խինդ եւ հրճուանք անտանօր
Երանություն եւ կեանք եւ սէր նորանոր…
Ո՜հ, այդ տեսիլ ոչ ոք ըզմահ արտասուէ,
Այլ զոչ բարձումն ի մահացուցային դասուէ.
Երանեսցէ նա 'նդ իս իմոյ սիրելւոյս
Որոյ ի տէր նընջեալ եբաց զաչս ի լոյս
Փայլակն անկեանք հատեալ զկենացն ասպարէս 

Ամփոփեցաւ յանմահութեան արեւելս՝
Մըխիթարայ որդւոց աւանդ զինքն եթող ,
Բազումս՝ յեղբարց. շատ եւս յինէն առեալ ցող։ 

1841