Պատմութիւն

Իսկ սահմանադրութիւն եւ կարգ զօրաց, եւ արարողութիւնք սպասաւորացն են այսպէս: Իսկ յորժամ մեծազոր Վալինամաթն ելանէ ի ներսէն ի դիւան, չաւուշք, որք են թուով Լ (30) կանգնեալք ի դիմացն ի բացեայ ի չափ կէս քարընկէցի եւ բարձր ձայնիւ գոչեն, ասելով. «Պիսմիլահի ռահման ռահիմ, իլահի իլահի մուտամի տուայի մի: Տօլվաթին ղայիմ օլսուն: Տօստն տօստ օլսուն, դուշմանն տա տօստ օլսուն: Պէհիւրմաթի սիյիտէլմուրսէլին, սէլլի էլայե:

Իսկ յորժամ կամի ձիաւորիլ ասեն. «Վէ շէմսէ վէ լէյլի վէ նիհար էլմ ուլ գուլկիլահի վահատ ալգահարե:

Երբեմն ասեն եւ զայս. «Փահ, փահ սատէթլի, շաֆաղաթլի, ինամլի, ատիլ խանըմ, մուտամի տուայ մի: Տօլվաթին ղայիմ օլսուն: Տօստն տօստ օլսուն, դուշմանն տա տօստ օլսուն: Բեհուրմաթի սէյիտէլմուրսէլին, սէլլի էլայե:

Այլ եւ երբեմն ասեն. «Եաշայ սուլթանըմ, եաշայ պաշտան պաշայ, մուտամի տուայմի, տօլվաթին պաշտան պաշայ: Տօստն տօստ օլսուն, դուշմանն տայ տօստ օլսուն, պէհիւրմէթի սէյիտէլմուրսալին սէլլի էլայե:

Ունին եւս չաւուշք կանանչ ղաւուխք եւ ի վերա սեւ փոշի փաթաթած եւ հարեալ ի վերա ճակատին թէպուր, եւ թէպուրի տակն՝ ի վեր քան զսարուխն, մեծ խնձորի չափ արծաթէ գունդ մի եւ ի ձեռս արծաթեայ չօյէն, որպէս օսմանցւոց:

Այլ եւ՝ համաշայ քէշիկք, որք են մշտապահք՝ ի տըւէ եւ ի գիշերի, են ԶՌ (6000), զի ԲՌ (2000)ք ունին զկարգ մի օր, եւ ապա՝ արձակեալք: Գան ի կարգ նոցունց պահպանութեան միւս ԲՌ (2000)ք: Եւ նոքա եւս պահեալք տիւ մի եւ գիշեր մի, ապա գան եւ միւս ԲՌ (2000)ք: Եւ այսպէս ԶՌ (6000)ք Գ (3) օր մի անգամ գան ի պահպանութիւնս իւրեանց արտաքոյ օթախի Վալինամաթին՝ ի բացեայ քարընկէց մի պարսպին: Ամէն Ժ (10) իւր Ժ (10) նապետօքն ի մի խուղ որոյ Ե (5) մրաբին, Ե (5) ի կանգուն կան եւ շրջագային շուրջ զխուղիւն իւրեանց: Եւ բազում անգամ [յ]եղակարծ ժամու ելեալ ինքն եւ փորձէ զնոսա: Եւ թէ գտանէ զամենեսեանսն, այսինքն՝ զԺ (10) եսինսն ննջեցեալ, ապա հրաման տայ ըմբռնել զնոսա եւ ի կենաց բառնալ: Յորմէ ահիւ մեծաւ եւ սարսափմամբ կան միշտ՝ դողալով ի պահպանութիւն իւրեանց:

Այլ եւ ունի ԳՃ (300) չանտաւուլ, ԳՃ (300) նասախչի, ԳՃ (300) էլիաղաճլի, եւ Ռ (1000) հոգի եւս: Սոքա են իւրեանց Ճ (100) ապետաւ Ժ (10) նապետաւ:

Եւ ռոճիկ սոցա է հազարապետին՝ Ճ (100) թուման տարին, Ճ (100) ապետին՝ ԼԶ (36) թուման, Ժ (10)նապետին՝ ԺԵ (15) թուման, իսկ թապունի սոցա՝ ԺԲ (12)-ԺԲ (12) թուման, որ ամենայն գիշեր պահողք են Վալինամաթին:

Այլ եւ ձիաւոր զօրք, որքան կան, ի Վալինամաթէն առնուն զձին: Եւ որքան սատկին ձիանքն, բերեն զտամղայն, որ կան ի վերա սաղրւոյն, եւ զպոչն՝ նշան, ձիանց վերակացուացն, որք են քեաթիպք եւ գրողք սատակեալ ձիանցն եւ նոր տուելոցն եւ տան զթէսկիրէ իմն գրեալ եւ կնքեալ ի ձեռս իւրեանց, որ գնացեալ առնուն զայլ ձի ի տեղի սատակելոյն: Եւ թէ օրն Ա (1) ձի սատկացնէ այրն, կրկին անտրտունջ կուտան: Բայց խիստ անողորմ վարեն զձիանքն, զի, եթէ կամիցին, Ի (20) եւ ԻԵ (25) ժամ ի օրն ճանապարհ կարեն վարել: Այլ եւ միշտ վարժումն ձիաւորաց եւ հետեւակաց անխափան:

Են եւ բազումք ի զօրացն զրեխաւորք՝ ոմանք հիւսեալ զրեխք, ոմանք Բ (2) տախտակ. մինն՝ ի կուրծքն, եւ մինն՝ ի քամակն, եւ ոմանք՝ Դ (4) տախտակ ի ներքոյ թեւին՝ աջ եւ ահեակ: Եւ թֆանկ [ք] մեծամեծ՝ ըստ նախկին գրեցելոյ: Եւ մեծամեծ վէղնայք, որ Ա (1) ի նոցանէ առնու օխայ մի պարութ եւ այլ աւելի: Եւ ամենեքեան Բ (2) վէղնէ կախեն ի մէջքն:

Եւ թէ խստին, կարեն զօր մի ընդ դաշտ եւ ընդ ձոր, եւ զառ ի վեր քարաժեռս լերանց եւ ընդ զառ ի վայր իբրեւ զկաքաւս ընթանալ: Եւ խոնջ եւ տրտունջ բնաւ ոչ գիտեն, են եւ երբեմն զապառաժուտ անցուկ տեղիս զապառաժն հատանեն եւ զհողն պեղեն նոյնպէս եւ զձիւնն: Իբրեւ ոչ աշխատեալ բնաւ մտանեն ի պատերազմ ընդ թշնամիս իւրեանց եւ մարտնչին արիապէս եւ յաղթեն: Զի թէպէտ ԿՌ (60000) լսի թիւ ռոճկաւորացն զօրաց, բայց, թէ կամեսցի, Բ (2) եւ Գ (3) այնքան կարէ ժողովել ի սակաւ աւուրս կարողութեամբն Աստուծոյ: