Պատմութիւն

Եւ յորժամ չուեցի ի Թարվիզու եւ հասայ առ եզրն եւ ի անցս Երասխայ, որ եւ նայիպն Նախչուանայ Աղայ Հասանն Խորասանցի՝ այր բարեբարոյ, խելօք, խոնարհ եւ բարեմիտ, գիր սիրոյ եւ մարդ եդեալ ի կեչուտն, որ հրաւիրեսցէ զիս գնալ ի Նախչուան՝ հիւր լինել նմա:

Յորմէ պատասխանեցի, թէ այր ծեր եւ հիւանդ եմ. գնամ ի յԱստապատու վանքն, եւ հանգչիմ քանի մի օր եւ ապա գնալն իմ ի յԵրեւան հանդիպիմ Նախչուան, եւ մնամ առ նմա գիշեր մի հիւր եւ անցեալ գնամ: Որպէս եւ եղեւ իսկ, զի անցեալ գնացի ի Հին Ջուղայ եւ մնացի անդ գիշեր մի:

Եւ առաւօտն գնացի ի վանքն Աստապատու մնալով եւ ի վանքն ԺԲ (12) օր:

Եւ ապա ընդ պարոն Աստուածատուրին գնացինք ի Նախչուան, որ է մերձ Աստապատու ժամու կիսու ճանապարհաւ, որ էր նոյեմբերի Ի (20) եւ օրն շաբաթ: Յորմէ դէմ ելեալ Նախչուանայ նայիպն, որ է Աղայ Հասանն, որ հրաւիրեաց զմեզ հիւր: Այլ եւ միւս միրզէքն, եւ Վէլիղուլի Նախչուանայ խանն, եւ այլ իւզպաշիք եւ երեւելիք՝ աւելի քան զԲՃ (200) ձիաւոր, եւ առեալ զմեզ մտին ի քաղաքն Նախչուան:

Եւ յորժամ հասանք ի մէջ քաղաքին՝ ի թեատրոնանման տեղի մի, որոյ եւ Դ (4) կողմն էին կրպակք եւ անթիւ մարդիկք թամաշաճիք, հրաւիրեաց զմեզ խանն գնալ իւր ամարաթն ի պատիւ: Իսկ Աղայ Հասանն ոչ տայր թոյլ: Եւ ի շատ մաքառելն իջան ի ձիոցն: Խանն քաշէր իւր կողմն, եւ միրզէն քաշէր իւր կողմն:

Եւ յորժամ տեսի, թէ աճի կռիւն, եւ կամին զմիմեանս յանդիմանել, զի մինն խան է, եւ միւսն՝ թագ (աւո)րի վաքիլ՝ կարգեալ ի վերա արքունական դպրութեան եւ կէլուրին, վասն որոյ վաղվաղակի իջայ ի ձիոյն, եւ մտեալ երկոցունց մէջ աղաչէի եւ համբուրելով զմօրուսս նոցա հազիւ կարացի դադարեցուցանել ի վիճմանց:

Եւ բանս եդի ընդ Աղայ Հասանին, եթէ՝ «Դուք եղբարք էք, եւ ոչ է պարտ վասն իմ զիրերաց խաթրն ձգել: Ես քեզ եմ հիւր: Թող նորա կամքն լինի: Գնամք ի տունն նորա՝ ճաշ առնեմք եւ ապա ի քո տէվլեթխանէդ, եթէ կամիս, ամիս մի կենամե:

Եւ այսպէս համոզեցի ի խաղաղութիւն: Եւ գնացինք նախ՝ ուր խանն հրաւիրեաց: Եւ ապա եկինք ի տուն նայիպին: Եւ մնացինք մինչեւ երեքշաբթի՝ Լ (30) մարդ. եթէ վարդապետք եթէ նօքար եւ ԼԲ (32) ձի եւ ջորի:

Եւ ապա յաւուր երեքշաբթի կրկին մեծաւ փառօք եւ թափօրական պատրաստութեամբ, խաչալամներով յուղղոյ եդին զմեզ: Որ եկեալ խաղաղութեամբ Շարուրով ի Արտաշատ եւ ի վանքն Վիրապ, եւ անտի՝ ի Նորագաւիթ եւ շաբաթ, որ է հոկտեմբերի ԻԷ (27), հասանք ի սուրբ գահն Էջմիածին:

Որ եւ ընդառաջ ելեալ ամենայն միաբանքն եւ գիւղականքն մեծ պայծառութեամբ: Էին անդ ի գեղն եւ ի օսմանցոց բազումք, որք տեսեալ զպայծառութիւն հաւատոյս եւ արարողութեանց մերոց, հիացեալ ապշեալ զարմանային:

Որ եւ մտեալ մեր ի սուրբ տաճարն մեծի ընդհանրական կաթողիկէի եւ աշխարհաբոյծ քաւարանի, անկեալ առաջի սրբոյ իջման տեղւոյն, զանչափական օրհնութիւնս, եւ զփառաբանութիւնս եւ զերկրպագութիւնս մատուցանելով, ուրախութեամբ եւ արտասուօք ծանուցաք բոլոր միաբանից եւ պատրաստ եղելոց, յորմէ իսպառ լցեալ էր եկեղեցին մարդկամբք՝ ի մերազգեաց եւ այլազգեաց, զպատճառ խնդրելոյն զմեզ եւ մեր գնալոյն, զպատիւն եւ զյուսադրութիւնն, զոր արար մեզ: Յորմէ լսողք հիացեալ զարմանային եւ փառս տային Աստուծոյ: Եւ ապա աղօթս արարեալ եւ օրհնութիւնս տուեալ արձակեցաք ի խաղաղութիւն:

Այլեւ պատուական շուրջառ շիպ խիլայ ետուր ինձ Նախչուանայ Աղայ Հասանն, որ էր ասպնջականն իմ:

Որոյ լիցի օրհնեալ եւ Աստուծոյ վարձատրեալ, զի հիացումն ունի միտս իմ վասն քաղցրութեան, եւ խոնարհութեան եւ հնազանդութեան առնս այսորիկ: Եւ ոչ եթէ՝ կեղծաւոր դիմօք, այլ ճշմարտութեամբ էր սէրն, զի եւ զկեղծաւորսն, զոր կան բազումք, Աստուծով ճանաչեմք:

Բայց այրս այս մեծահաւատ, եւ համարձակիմ ասել եւս զսա՝ ծածուկ աստուածապաշտ եւ հաւատացեալ, հիացոյց զիս եւ զամենեսեան խոնարհութեամբն, եւ հնազանդութեամբն եւ քաղցրութեամբն իւրով: Զոր Տէր Աստուած հատուսցէ զվարձս ըստ հաւատոց եւ աշխատանաց իւրոց, նմանապէս եւ՝ ամենայն բարեկամաց եւ բարերարաց սուրբ աթոռոյս:

Նախ՝ Վէլինամաթին եւ եղբօրն՝ Իպրահիմ խանին, եւ համայն խաներաց, եւ կողմնապետաց, եւ կուսակալաց, եւ սուլթաներաց, եւ միրզոց եւ մեծամեծաց՝ առհասարակ ամենեցուն, որք ցաւին ի վերա իմ, եւ ի վերա միաբանից, եւ ազգիս իմոյ, մանաւանդ՝ ի վերա սուրբ աթոռոյս խնամք, եւ գութ եւ սէր ունին: Տայցէ տէր Աստուած այնպիսեաց կեանս երկարս եւ յաջողս եւ վարձս բարեաց՝ աստ եւ ի հանդերձելումն. ամէն:

Աւարտ պատմութեանս: Խնդրի ի ընթերցողաց՝ սիրելի որդւոց իմոց, զի վասն երկարաբանութեան եւ պարզաբան լինելոյն անմեղադրելի ունել զմեզ. զի, որքան իմ կարն էր, ջանացի, որ կարճ, համառօտ եւ պարզ լիցի՝ առ ի հասկանալ ամենայն ումէք: Զի եթէ ամենայն անցս մի ըստ միոջէ գրեալ լինէի ոչ քարտէզ եւ ոչ մելան բաւական լինէր: Այլ այսքան գրեցաւ զի ցանկացողք՝ առ ի յիմանալ զանցս եւ զորպիսութիւնս սուրբ աթոռոյս եւ զիմ, ահա այս ճշմարիտ պատմութենէս վերահասու լիցի եւ զովասցի:

Եւ եթէ ըստ հաճոյից ձերոց իցէ Տեառն է շնորհ: Ապա թէ ոչ՝ ներեցէք իմում դանդաղութեանս, զի ի մէջ տառապանաց եւ բազում զբաղմանց վշտաց եւ չարչարանաց եւ նեղութեանց գրեցի՝ հիւանդ եւ խօթացեալ, անզօր անձամբ: Ողջ լերուք: