Պատմութիւն

Իսկ յամսեանն սեպտեմբերի՝ յորժամ կայի ի Յոհանավանքն՝ ի վերա շինութեան սուրբ Կարապետին, հրաւէր եւ հրաման եկն Իպրահիմ խանէն: Եւ մեծ ոմն հաւատարիմ իւր չափար, ունելով զրախամն ի ձեռին իւր, եւ հասեալ Երեւան ետուր ընթեռնուլ զրախամն վասն գնացողաց:

Նոյնպէս եւ զիմ րախամն՝ յատուկ վասն իմ գրեալ, առաքեաց ինձ: Վասն զի յոյժ խօթացեալ կայի վասն չարաչար տենտիս ի Յոհանավանքն՝ ի վերա շինութեան, յորմէ ընթեռնուլն եւ վերահասու լինելն իմ գնացի Երեւան, զի կարացից իմանալ զպատճառն:

Որ եւ նոքա կային շիւարեալ, մանաւանդ՝ միրզայ Քազումն, զի յոյժ երկնչէր. մի գուցէ գանգատաւորք գնացեալ իցեն Իպրահիմ խանին վասն իւր:

Եւ սկսաւ միջնորդ ձգել ինձ, եւ պատգամն առաքէր Աղեկսանդր վարդապետաւ իմով եւ խոստանայր բազում բարերարութիւնս առնել սուրբ Էջմիածնայ եւ ինձ, զի թէ բարկասցի Իպրահիմ խանն ի վերա իւրն եւ կամեսցի մահացուցանել, թափեցից զնա:

Այլ եւ աղերսեաց վասն չափարին, որ առեալ տանիմ Էջմիածին եւ մի քանի օր արգելեմ, մինչեւ շինեսցէ զտօմար թագաւորական հասից՝ յամենայն իրաց Արարատեանս երկրի: Որ եւ առեալ իմ զչափարն դարձայ Էջմիածին, քանզի եւ Իպրահիմ խանն պատուէր տուե[ալ] էր չափարին, թէ՝ «Մի գուցէ նեղացուսցես զխալիֆայն կամ վշտացուցանես, զի այր ծեր է, այլ՝ որպէս կամի ինքն, այնպէս գայցէե:

Վասն որոյ յետ քանի մի աւուր դարձաւ Երեւան վասն ստիպելոյ զնոսա առ ի գնալ:

Որ եւ կրկին աղաչեցի զչափարն, մինչ կամէր գնալ Երեւան, զի քանի մի օր համբերեսցէ: Եւ յետ անցանելոյ Ե (5)-Զ (6) աւուր տեսեալ իմ զպատրաստութիւն ճանապարհին, հիւանդ գոլով, գնացի Երեւան եւ ասացի իւրեանց՝ չափարին եւ միրզին. «Ահա ես կամաց կամաց գնամ մինչ ի Աստապատ եւ մնամ ձեզե:

Եւ յուղի անկեալ գնացի: Եկին եւ քալանթարք ընդ իս՝ հայոց եւ այլազգեաց: Որում սակաւ սակաւ գնալով հասանք յԱստապատ: Եւ յետ Գ (3) օր մնալոյն մեր անդ չուեցաք ընդ Նախչուանայ իշխանաց՝ ընդ պարոն Աստուածատրին եւ պարոն Խարիսիմոսին: Եւ գնացինք ի ճանապարհն Թարվիզու:

Եւ յորժամ հասանք ի Մարանդ գիւղաքաղաքն, որ է Թարվիզու մերձ ԺԲ (12) ժամու հասին եւ նոքա մեզ, այսինքն՝ միրզէն, եւ չափարն եւ իւզպաշիքն:

Որ եւ զմի օր անդրէն մնացեալ եւ ապա չուեալ գնացինք ի Սոֆիան եւ անտի ի Թարվէզ:

Եւ երկրորդ օրն գնացինք յանդիման լինիլ սպասալարին հանդերձ ընծայիւք մերովք. իւրաքանչիւր՝ ըստ լայեխին: Որ եւ մեծաւ սիրով ընկալեալ զմեզ եւ քաղցրութեամբ յոյժ, յոյժ մխիթարեաց:

Մանաւանդ ձայնեաց զիս մերձ առ ինքն եւ բազում բանս մխիթարականս եւ յուսադրականս ասաց ինձ:

Այլ եւ, յորժամ ետես զգոյն երեսացս որպէս մեռելոյ ի բազմօրեայ տենտէն նեղացաւ ի վերա չափարին ասելով. «Վասն էր բերիր զխալիֆայն, որովհետեւ հիւանդ էրե:

Որ եւ ես պատասխանեցի. «Խանում, եթէ մերձ ի մահ լինէի, կամէի, զի դագաղով բերիցէին զիս վասն կարօտոյս, զոր ունէի առ քեզ, զի ի տեսանելն իմ զքեզ զՎէլինամաթն ի քեզ եւ ի դէմս կերպարանացդ տեսեալ գիտեմ եւ զովանամ եւ ապա մեռանէիե:

Եւ կրկին յուսադրեաց եւ յոյժ ուրախացաւ: Եւ ետ հրաման առանձնանալ ի տեղի մի ինձ, եւ քալանթարին եւ հայոց իշխանաց միայն, յորս էր եւ Ագուլեաց պարոն Ստեփանն, զի քանի մի օր յառաջ էին գնացեալ ի Թարվէզ, քան զմեզ՝ առ ի տեսանել զրախամն, զոր եկեալ էր ի Վալինամաթէն:

Յորմէ գնացեալ նստաք ի տեղի մի ի տան միում, ի մէջ պարսպին իւրոյ: Եւ ընթերցան զրախամն առաջի մեր եւ վերամեկնեցին զբանն ի լսելիս մեր: Յորմէ լուեալ յոյժ ուրախացաք, զի վասն Բ (2) իրաց էր պատուէրն. մինն՝ վասն երկրին յանձնարարութեան եւ վասն եղբօրն իւրոյ՝ եւ միւսն՝ յատուկ վասն իմ՝ ի վերա եղբօրն իւրոյ գրեալ պատուէր, զի քաղցր աչօք հայեսցի եւ քաղցրութեամբ լիցի միշտ ընդ իս եւ, զոր ինչ ասեմ, լսիցէ եւ զխնդիրսն կատարեսցէ: (Փա¯ռք Աստուծոյ ամենակալին: Աստանօր հիացումն առնէ զմիտս իմ, թէ՝ վասն է՞ր եւ ո՞յր աղագաւ այսչափ խնամք, եւ սէր եւ հոգաբարձութիւն ընծայի ի սիրտ առն հզօրի եւ աշխարհակալի այնորիկ: Գոհանամ զքէն Տէր վասն անճառելի մարդասիրութեան քոյ):

Եւ յետ տեղեկեանալոյն մեր զհրաման թագաւորին՝ եղբօր իւրոյ, կրկին տարան զմեզ ի դէմ իւր: Եւ յետ բազում զրուցատրութեան ընդ ամենեսեանսն կրկին ձայնեաց զիս մերձ իւր եւ բանս բազումս եւ հանագս ծիծաղականս խօսեցաւ ընդ իս եւ ընդ միրզէն իւրոյ՝ որ էր միրզայ Րազի անուն: