Պատմութիւն

Եւ իբրեւ իջեւանեցոյց մեզ փոխանորդն մեծի Խանին, որ կառավարէր եւ պահէր զետեղեալ բանակն, որ էր նասաղչիպաշի Ապտուլ-Հասան բէկն, սակաւ մի բացեայ ի բանակէն ի խուղս եղեգնեայս, զոր պատրաստեալ էին վասն եկող խաներաց աւելի քան զԵՃ (500) խուղ եզերն Երասխայ ի վերի կողմն բանակին: Յորմէ ճրագալուցի օրն վերելեակաւ գնացեալ զբօսանեցաք եւ տեսաք զտեղին, ուր խառնէր Երասխն ընդ Կուռ գետոյն: Եւ Բ (2) կամուրջս շինեալ մինն ի վերա Երասխայ եւ մինչ դեռ չէր խառնեալ ի Կուռն գետ, եւ միւսն՝ յետ խառնելոյն ի վերա Կուռ գետոյն: Փոքրիկ նաւճակներ շինեալ միաբերթ, որ էր ի փայտէ փորեալ չռնխներ եւ միմեանց ընթեր շարեալ ի վերա ջրոյն՝ գետոյն լայնութեամբն: Եւ շղթայիւք եւ հաստ առասանաւ որ էր կապեալ զչռնխներն ի յերկուց կողմանց գլխոցն նաւճակաց, զվերի կողմն՝ շղթայիւք եւ զվարի կողմն՝ առասանաւ, որ էր որպէս ղալիօնի երկաթի հաստ փալամար: Եւ ի վերա նաւճակաց տախտակ հաստագոյն եւ փայտ շարեալ եւ պնդացուցեալ մսմարաւ, որ երթային եւ գային անցորդք:

Բայց Կուռ գետոյն կամուրջն Բ (2) գլուխն դղեակս եւ բրգունս ի նմա բերթաձեւ շինեալ եւ ի միջի նոցա պատրաստութիւն տեսեալ հրահանելեաց, զի մի յանկարծակի թշնամիք ասպատակեալ վնաս ինչ գործիցեն կամրջին: Այլեւ պահապանք կացեալ ի վերա, որ պահէին ի տուէ եւ ի գիշերի, եւ առանց հրամանի ոչ ոք իշխէր անցանել: Զի այն էր ճանապարհն Շամախու, Լակզիստանու, Տարպանտու, որ էր Տէմիր Ղափուն, Աժտարխանու, Մօսկօֆու եւ Հոնաց, որք են թաթարք:

Իսկ կամուրջն որ էր ի վերա Երասխայ միւս կողմն, էր՝ Ղարապաղու, Տուզաղու, Կէնճեպասանու, Կէնճու, Գանձասարու, Ղափանու, եւ Սիսիանու: Վասն որոյ ոչ ինչ փոյթ առնէին պահել զայն, բայց միայն վասն փաղչօղ գերեաց զարս ոմանս եդեալ էին, զի մի թողացուսցեն զգերիսն փախչել:

Եւ յետ տեսանելոյն մեր զայս ամենայն դարձաք ի մետաղս մեր որ էր հեռագոյն ի տեղւոջէ յայնմանէ, ուր խառնի Երասխն ընդ Կուռ գետոյն, իբրեւ ժամի միոյ ճանապարհ, զի կամուրջն Երասխայ ի մեջ բանակին էր, եւ կամուրջն Կուռ գետոյն՝ ի ներքոյն քան զբանակն, իսկ մեք՝ ի վերի կողմն բանակին:

Եւ միւս օրն որ էր երեքշաբթի, հարինք զմեծ վրանն, զոր բերեալ էաք ի սուրբ Էջմիածնայ՝ սագաշէն, եկեղեցւոյ նման, զարդարեալ ազգի ազգի երանգով եւ բազմազան խաչերօք եւ ծաղկօք: Եւ անդանօր հրամայեցի եւ զմերային լուսաւորչածին ազգն կանչել, որք կային ի բանակին ի ճրագալուցին օրն, զի վաղիւն եկեսցեն ի վրանն: Որ եւ եկին ամենեքեան ի ծննդեան օրն ի վրանն իմ, որում կատարեցաք զտօն ծննդեանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ առանց ժամատեղի եւ պատարագի, զրկեալ յամենայն հոգեւոր ուրախութենէ, դառն ողբով եւ արտասուօք, որպէս երբեմն հինն Իսրայէլ կախելով զկտակարանս մեր ի մէջ ուռեաց: Ապա տրտմեալ դիմօք, լքեալ սրտիւք, յակամայ կամօք զգեստաւորեցուցեալ զիս մերայնոցն եւ ըստ բաւականին փոքր ի շատէ, զոր ինչ եկեղեցական անօթ եւ թափօրական պատրաստութիւն ունէինք ընդ մեզ, կարգաւորօք, սարկաւագօք, դպրօք ագուցեալ պատմուճանօք եւ լուցեալ մոմեղինօք, խաչիւ, աւետարանաւ եւ սուրբ մեռօնաւ գնացինք ի վրանէն առընթեր եւ եզրն Երասխայ:

Եւ անդ կատարեալ զկարգ ջրօրհնեացն հեղաք զսուրբ մեռոնն ի ջուրն Երասխայ, յորո էին Երեւանայ քալանթար Մէլիքջանն, մէլիք Յակոբջանն եւ մէլիք Մկրտումն, Տուզախու մէլիք Էկէնն, որ եւ ի նա հանել ետու զխաչն ի ջրէն: Այլեւ՝ Երեւանայ եւ Արարատեան քէտխուտայքն, եւ բանակի եղեալ հայքն, եւ Երեւանայ աղաներն եւ այաններն շէխիսլամն, ղազին եւ խանին իւզպաշիքն՝ աւելի քան զԳՃ (300) մարդ՝ հայ եւ թուրք: Եւ այս էր զարմանք, զի պարսիկքն առնէին մեռոնախառն ջրոյն եւ օծանէին զերեսս իւրեանց: Եւ ապա արձակեալ ամենայն ոք գնացին՝ իւրաքանչիւր տեղիս իւր: Եւ մեք դարձաք ի վրանն, ունելով ընդ մեզ զոմանս երեւելի արանց՝ հրաւիրեալ ի ճաշ: