ԳԼՈՒԽ
ԺԶ.
Յաղագս
որ
յութ
հարիւր
քառասուն
թուին
Ասորւոց
եղեւ
հրաշք
անհաւատալի.
եւ
զկնի
եղեւ
մահտարաժամ
որ
բնաւ
չէր
լեալ։
Եւ
եղեւ
սով
եւ
շարժ
քառասուն
օր։
Ի
յութ
հարիւր
քառասուն
եւ
ութ
թուին
Ասորոց
եղեւ
հրաշք
ի
վեր
քան
զհաւատալ.
թէ
ոչ
էի
գտեալ
բազում
գրչաց
գրեալ,
եւ
ոչ
ես
կարէի
գրել.
խաւարեցաւ
արեգակն
տասն
եւ
ութ
ամիս,
զերեք
ժամն
յաւուրն
լոյս
տայր,
եւ
զայլն
որպէս
ոչ
տիւ
եւ
ոչ
գիշեր.
եւ
ոչ
հասան
պտուղք
տարւոյն
այնորիկ.
եւ
ամենայն
երկիր
եղեւ
իբրեւ
զբազմօրեայ
հիւանդ։
Եւ
զկնի
այնորիկ
եղեւ
մահտարաժամ
որ
բնաւ
չէր
լեալ։
Եւ
նախ
սկսաւ
ի
Կոստանդնուպօլիս.
եւ
մեռան
առաջին
օրն
հինգ
հազար.
եւ
միւս
օրն
տասն
հազար .
եւ
յերրորդ
աւուրն
հնգետասան
հազար.
եւ
չորրորդումն
աւուր
տասն
եւ
ութ
հազար.
զի
եդիր
(եդ
)
թագաւորն
համարողս
առ
դրան
քաղաքին,
եւ
թուեցին
մինչեւ
երեք
հարիւր
հազար
յաւուրն
մեռանել։
Նախ
սկսաւ
յաղքատսն,
ապա
ի
մեծատունսն
եւ
յիշխանսն
եւ
ի
տուն
թագաւորին.
նախ
ի
մէջ
ձեռացն
բուշտ
երեւէր.
եւ
այն
էր
նշանն
եւ
այլ
ոչ
կարէր
փոխել
զոտն.
եւ
ուռնոյր
ցայլքն
եւ
պատառէր
եւ
երթայր
շարաւն.
եւ
քառասուն
դահեկան
առնոյր
մարդ
որ
հանէր
մեռեալ
մի
ի
քաղաքէն.
որ
եւ
տանիլն
բազում
անգամ
անկանէր
եւ
մեռանէր։
Եւ
էր
զի
մտանէր
ոք
ի
տուն
հատեալ
ի
մարդկանէ
եւ
դատարկացեալ,
եւ
լի
գանձիւք.
եւ
բառնայր
ի
գանձուցն
ըստ
կարի.
եւ
յելանելն
ընդ
դուռն՝
անկանէր
եւ
մեռանէր.
եւ
սկսան
ընկենուլ
ի
ծովն
զդիակունսն.
եւ
դարձեալ
ձգէր
(արտաքս
)
ի
քաղաքն.
եւ
հոտեցաւ
քաղաքն
եւ
ձգեցաւ
մահ
ընդ
երկիր
ամենայն։
Եւ
յերկիրն
Եգիպտոսի
ջնջեցաւ
քաղաք
մի
եւ
մնացին
միայն
եւթն
արք
եւ
տղայ
մի.
որ
եւ
ի
գնալն
նոցա
ընդ
քաղաքամէջն
երեւեցաւ
նոցա
հրեշտակ
տեառն
որ
կոտորէրն.
եւ
մեռան
դարձեալ
նոքին
արքն
եւթանեքին.
եւ
լայր
տղայն.
եւ
հրեշտակ
տեառն
բուռն
եհար
զմանկանէն
եւ
եհան
ի
քաղաքէն
եւ
ասէ.
մի
լար,
զի
բարկութիւնս
Տեառն
յաղագս
չարութեան
հերձուածոյ
է
եւ
մեղաց.
եւ
երեւեցաւ
հրեշտակն
(Տեառն
)
տղայոյն
ի
կերպարանս
ծերոյ։
Իսկ
յերկիրն
Փղշտացւոց
ի
քաղաք
մի
երեւեցան
դեւք
եւ
ասեն.
թէ
կամիք
ապրել
(ի
մահուանէ
),
գտանէք
յանդս
ձեր
պատկեր
մի
պղնձի,
երկրպագեցէք
նմա.
եւ
երթեալ
շրջեցան
եւ
գտին
զպատկերն,
եւ
բերեալ
ի
քաղաքն
պատուեցին.
եւ
մեռան
առհասարակ,
եւ
ոչ
մնաց
մի
ի
նոցանէ։
Բայց
քաղաքն
Հեմս
խնայեցաւ.
զի
ապաւինեցաւ
ի
բարեխօսութիւն
Մկրտչին
Յովհաննու.
զի
անդ
կայ
գլուխ
նորա։
Ի
տասն
եւ
իններրորդ
ամին
Յուստիանեայ
բարբարոսքն
առին
զՀռովմ
եւ
աւերեցին։
Եւ
ի
սոյն
ժամանակ
կատարեցաւ
սուրբն
Սեւերիանոս
յԱղեքսանդրիայ։
Իսկ
յԱնտիոք
էր
պատրիարք
ուղղափառաց
սուրբ
ճգնաւորն
Սարգիս.
յորում
ժամանակի
այրեցաւ
վանք
սրբոյն
Սիմէոնի
յԱնտիոք.
եւ
թագաւոր
եղեւ
ի
բնակչաց։
Ի
քսան
երեքերրորդ
ամին
Յուստիանեայ
գետն
Տարսոնի
ապականեաց
զքաղաքն.
եւ
ի
շարժմանէ
կործանեցաւ
Լատիկն.
եւ
մեռան
եւթն
հազար
այր։
Եւ
կէս
քաղաքին
Պոնտուպօլսի
ընկղմեցաւ.
եւ
կենդանւոյն
իջին
ի
խորս
բնակիչքն։
Եւ
յետ
աւուրց
լսելի
լինէր
հեծումն
եւ
մռնչումն։
Ընկղմեցան
եւ
ի
Փիւնիկէ
Տրապօլիս
եւ
Պիլոս
եւ
Տրավաս։
Նոյնպէս
կործանեցաւ
քաղաքն
Գալիլեացւոց
եւ
գնաց
ծովն
ի
ներքս
միլս
երկու.
եւ
մնացին
նաւք
ի
ցամաքի։
Ի
սոյն
ժամանակս
առին
Պարսիկք
զՍպարտա,
եւ
ամրացուցին.
եւ
գնացեալ
զօրն
Հռովմայեցւոց
պաշարեաց
զնա
զեւթն
ամ,
եւ
առին
դարձեալ։
Զայսու
ժամանակօք
եղեւ
սով
սաստիկ.
մինչ
զի
ուտէր
մարդ
հինգ
լիտր
հաց
եւ
ուռնոյր,
եւ
ոչ
յագենայր.
եւ
եղեւ
անասնոց
մահ
զերկուս
ամս
ընդ
ամենայն
երկիր.
եւ
պակասեաց
վաստակ
եզին։
Եւ
եղեւ
շարժ
ի
Կոստանդնուպօլիս
զքառասուն
օր.
եւ
բազմութիւնք
տանց
եղեւ
գերեզման
բնակչացն.
եւ
տապալեցան
եկեղեցիք։
Եւ
յերեսներրորդ
ամի
Յուստիանեայ
երկու
պարիսպքն
Կոստանդնուպօլսի
անկան
շինեալքն
ի
Կոստանդիանոսէ
եւ
ի
Թէոդոսէ։
Եւրիկոն
քաղաք
տասն
օր
շարժեցաւ
իբրեւ
զտերեւ.
եւ
յետոյ
շրջեցաւ։
Յայսմ
ժամանակի
էր
սուրբն
Յակովբ
Կուրդնկարն
կոչեցեալ։
Եւ
առաքեաց
թագաւորն
Արաբկաց
քրիստոնէից
Հերեթն
առ
Յուստիանոս
մեղադրանս
ասելով.
ընդէ՞ր
ապականեցիք
զաշխարհ
Քաղկեդոնի
ժողովն.
եւ
արարիք
զԵրրորդութիւնն
չորրորդութիւն։
Իսկ
Յուստիանոս
յղեաց
առ
նա
արս
տեղեակս
գրոց
հասկացուցանել
նմա
զորպէսն.
որ
եւ
ի
տեսանելն
լնոսա
Հերեթն
ասէ.
եթէ
եւ
դուք
յաշակերտաց
նզովեալ
ժողովոյն
էք,
ես
ոչ
ողջունեմ
զձեզ.
եւ
նոքա
ասեն
ընդէ՞ր
հրամայեցեր
թագաւորութիւնդ
այդպիսի
բանս,
եւ
նզովեցեր
վեց
հարիւր
երեսուն
եւ
վեց
սուրբս՝
որ
թէ
աշխարհականք
էին
ծանր
էր,
թող
թէ
առաջնորդք
եկեղեցւոյ.
եւ
ասէ
թագաւորն
ես
անգէտ
եմ
գրոց
եւ
բարբարոս.
բայց
ասացէք
ինձ
թէ
ի
հազարաց
կերակուրս
անկանիցի
մուկն
մի,
պղծի՞
թէ
ոչ.
ասեն
պղծի
այո՛.
եւ
պատասխանեաց
թագաւորն.
եւ
զիա՞րդ
ոչ
պղծէր
զվեց
հարիւր
երեսուն
եւ
վեց
արսն
տոմարն
Լեւոնի,
որ
ի
հրէութիւն
դարձոյց
զքրիստոնէութիւնս .
եւ
ամաչեցին
յոյժ։
Եւ
յետ
աւուրց
ասեն
ցթագաւորն
հրամայեցէք
պատարագ
տեսանել
զմերն
եւ
հաղորդիլ
ի
մէնջ.
եւ
ասէ
արքայն
մեք
ոչ
հաղորդիմք
ի
ձէնջ
եւ
ոչ
հաղորդեմք
զձեզ.
եւ
ի
ժամ
ճաշուն
հրամայեաց
տալ
նոցա
միս
անսուրբ
իշու
եւ
ուղտու.
եւ
ասեն
մեք
ոչ
պղծիմք
սոքօք.
եւ
արքայն
ասաց
մեք
զիա՞րդ
ոչ
պղծիմք
ուտելով
զմիս
մարդոյ,
զի
այդ
եւ
է
պատարագն
ձեր.
եւ
արձակեաց
զնոսա
լի
ամօթով։
Յայնժամ
մեռաւ
Թէոդորայ
թագուհին
ուղղափառ
հաւատով,
եւ
թաղեցին
զնա
Անթիմոս
եւ
Թէոդորոս
պատրիարքունք։
Եւ
ի
ժամանակս
Յուստիանեայ
յայտնեցան
հերձուածք
այսոքիկ։
Ա.
Հատեալք
ի
Մանիքեցւոց
որք
եկին
ի
Պարսից
կերպիւ
աբեղայից.
եւ
արեամբ
սպիտակ
հաւու
եւ
սպանեալ
տղայոյ
հաղորդին
ի
տարւոջն
միանգամ,
եւ
առնեն
զոճրագործութիւն
Մանիքեցւոցն։
Բ.
Յովհաննէս
յԵփեմիոյ,
որ
նիւթ
ասէր
զԱստուած
որպէս
տարր
ինչ։
Գ.
Ստեփաննոս
Ուռհայեցի,
որ
զտանջանք
մեղուցելոցն
նոյնչափ
աւուրբք
ասէր
եւ
ապա
հաւասարիլ
արդարոցն։
Դ.
Յուլիանէ
Աղիկառնացին,
որ
ասէր
Քրիստոսի
առեալ
զանմեղ
մարմինն
Ադամայ
որ
յառաջ
քան
զյանցանսն.
զոր
յանդիմանեաց
սուրբն
Սեւերոս,
ասելով
թէ
Ադամ
կրկին
է.
նախ
անխառնուածն
եւ
զկնի
խառնեալն
յապականացութեան։
Արդ
տէրն
զխառնեալն
էառ,
եւ
աստուածացոյց
անապական
գործելով.
բայց
նա
ոչ
զղջացաւ։
Ե .
Յովհաննէս
տրիթացին,
որ
երեք
բնութիւն
ասէր
զաստուածութիւնն.
եւ
աշակերտ
էր
սա
Սամուէլի
ռասլացւոյն.
զսա
կոչեաց
Յուստիանոս
առ
ինքն.
եւ
լուեալ
զհերձուած
նորա
հալածեաց։
Սա
արար
գրեանս՝
վկայութիւն
որսալով
յԱստուածաշունչ
գրոց՝
իւրում
աղանդին։
Զ.
Փոստինոս
անտիոքացին՝
սա
երեք
բնութիւն
ասէր
զաստուածութիւնն.
արար
եւ
սա
գրեան։
Է.
Թէոդորոս
Կապպադովկացին
որ
զնոյն
ասէր
թէ
Քրիստոսի
Աստուածութիւնն
ոչ
է
Հօր։
Ը.
Աթանասիոս
որդի
դստերն
Թէոդորայ
թագուհւոյ.
սա
զՅովհաննիսի
աղանդն
հաստատէր։
Եւկանոն
Տարսոնի
եպիսկոպոս ,
եւ
Ուգէն
Սելեւկիոյ
զնոյն
աճեցուցին
երեք
բնութիւն
ասելով
Քրիստոսի
աստուծոյ։
Թ.
Ամբիգոս
Կոստանդնուպօլսի,
զնոյնն
ասաց.
թէ
որ
երեք
անձանցն
յատուկ
բնութիւն
ոչ
ասէ
երեք,
նա
հրեայ
է
եւ
հակառակ
ուղղափառութեան։
Յայնմ
ժամանակի
եկն
Հերեթն
թագաւոր
առ
Յուստիանոս,
եւ
ունէր
գիր
ուղիղ
հաւատոյ
զարեւելեան
եպիսկոպոսաց,
զՀայոց
մեծաց
եւ
զՅակովբայ
Կուրդնկարին
եւ
զԱղեքսանդրու
պատրիարգին.
եւ
եցոյց
յարքունիսն
եւ
ասաց.
որ
ոչ
ձեռնագրէ
աստ,
ոչ
է
Քրիստոնեայ.
եւ
հրաժարեցին
յոլովք։
Եւ
բարկացաւ
Հերեթն
Յուստիանեայ,
եւ
ասէ
ցնա.
ապշեալ
եւ
յիմարեալ
ոչ
գիտես
թէ
այս
ամենայն
ապականութիւնք
երկրի
վասն
չար
ժողովոյն
է.
եւ
ընդէ՞ր
ոչ
բառնաս
զնա,
զի
լիցի
խաղաղութիւն
(երկրի
)
ի
Տեառնէ։
Եւ
ասէ
ցնա
Յուստիանոս.
վասն
քո
երեսաց
կալցին
ախորժողքն
զուղղափառութիւն
յայտնապէս,
եւ
համարձակեալք
լիցին.
եւ
այլ
ինչ
մի
նեղեր
զմեզ։
Ապա
կոչեաց
Հերեթն
եպիսկոպոսս
ուղղափառս.
եւ
ետ
ձեռնադրել
պատրիարքունս
ուղղափառացն,
որք
իցեն
ի
Կոստանդնուպօլիս
եւ
յԱնտիոք
եւ
յԱղեքսանդր
եւ
յԵրուսաղէմ .
եւ
առաքեաց
զնոսա
անդ
սպառնալեաց
թղթովք,
թէ
ոք
նեղեսցէ
զնոսա
(կամ
նզովեսցէ)։
Եւ
գնաց
ինքն
յաթոռ
իւր։
Բայց
զի
համարձակեսցան
ի
բանի
աստ
ուղղափառքն
եւ
ասէին
ընդ
Քաղկեդոնիկսն,
թէ
դուք
զՆեստորին
ունիք,
եւ
զԹէոդորիտին
եւ
զԹէոդորին .
լուաւ
Յուստիանոս
եւ
արար
ժողով
պատասխանի
առնել
իրացն
եւ
պատրիարգունքն
էին
այսոքիկ.
Դոմնաս՝
Անտիոքու.
Ապողինար՝
Աղեքսանդրի.
Եւտիքէս՝
Կոստանդնուպօլսի.
Բաքիլոս՝
Հռովմայ.
որ
կայր
ի
Կոստանդնուպօլիս
ի
Գաղութ,
որ
եւ
ամբարտաւանեալ
ոչ
գայր
ի
ժողովն .
եւ
հազիւ
բերին
զնա.
եւ
արարեալ
քննութիւն
գրոց,
նզովից
արժանի
դատեցան
որք
Նեստորի
հաւանին
կամ
Մամուեստացւոյն
կամ
Տարսոնացւոյն.
եւ
եթէ
նոքին
իսկ
նզովեալք
են։
Իսկ
Բաքիլոս
ասէ
զկնի
հարիւր
երեսուն
ամի
ոչ
է
մարթ
անիծանել
զգովելիսն
թուեցեալ
առաջնոցն.
եւ
խափանեցաւ
առաջարկութիւնն
եւ
գնացին։
Բայց
Պրոկղոս
աշակերտն
Յուլիանեայ
յանդիմանեալ
ի
բազմաց՝
ոչ
զղջացաւ.
զսա
աղաչէր
ժողովուրդն
իւր
զի
արասցէ
իւր
փոխանորդ.
եւ
նա
ասաց
ես
միայն
զիա՞րդ
արարից
եպիսկոպոս.
երեք
պարտ
է
լինել
ձեռնադրողացն
եպիսկոպոսի։
Իսկ
յորժամ
մեռաւ,
զձեռն
մեռելոյն
առանց
կենդանի
եպիսկոպոսին
եդին
ի
վրեայ
Ուտրոպոսի,
եւ
արարին
եպիսկոպոս.
եւ
նա
ձեռնադրեաց
տասն
եպիսկոպոս.
եւ
առաքեաց
ընդ
ամենայն
երկիր
տարածել
զաղանդն։
Եւ
ոմն
ի
նոցանէ
Սարգիս
անուն
գնաց
յերկիրն
Քամիրայ,
եւ
աշակերտեաց
զբազումս.
եւ
արար
նոցա
եպիսկոպոս
Մովսէս
անուն,
որ
եւ
զկնի
երեք
ամի
մեռաւ։
Եւ
զսուրբն
Սեւերիանոս
զրպարտեն
նոքա,
թէ
զՔրիստոսի
մարմինն
ապականացու
ասէր.
այլ
սուրբն
անպարտ
է
աստի,
զի
նա
ասէր
թէ
զապականացու
բնութիւնս
մեր
էառ.
եւ
անապական
գործեաց։
Եւ
նոքա
ասեն
թէ
յորովայնէ
կուսին
անչարչարելի
մարմին
էառ
եւ
անմահ.
եւ
չարչարանքն
եւ
մահն
կերպարանօք
է
եւ
ոչ
ճշմարտութեամբ։
Գնաց
ոմն
ի
նոցանէ
յԱղեքսանդրիա.
եւ
խառնեցան
ի
նմա
այլ
եւս
աղանդք
Պոնտացիք
եւ
Լադինացիք,
եւ
ձեռնադրեցին
աղանդին
պատրիարք.
եւ
նա
արար
բազում
եպիսկոպոս.
եւ
ցրուեաց
ընդ
ամենայն
երկիր։
Մի
ոմն
ի
նոցանէ
չոգաւ
զհիւսիսիւ
եւ
յարեւելս.
եւ
եկն
յԱզրունն
եւ
ել
ի
Հայս .
եւ
ոչ
ընկալան
զնա.
այլ
առաքեցին
թուղթ
առ
Թէոդորոս
պատրիարքն
Անտիոքու.
եթէ
դուք
զինչ
ասէք
այսմ
աղանդոյ,
տա՞յք
ողջոյն՝
թէ
ոչ.
եւ
նա
կատարեալ
էր
զկեանս
իւր։
Բայց
յաշակերտաց
նորա
լուան
զճշմարիտն
եւ
հալածեցին
զնոսա։
Բայց
ի
Կապպադովկիայ
բազումք
խաբեցան
ի
նոցանէ։
Ասեն
ոմանք
թէ
եւ
ի
մասնէ
ի
Հայոց
սակաւք
հաւանեցան
առ
ժամանակ
ինչ
մինչեւ
ի
կատարելոցն
իւրեանց
սաստեալք
եղեն,
եւ
ի
բաց
կացին։
Յուստիանոս
թագաւոր
կամեցաւ
նորոգել
զեկեղեցին
Առաքելոցն
եւ
զտապանատուն
թագաւորացն .
եւ
գտան
երիս
տապանս
Արճճափակս,
եւ
գիր
ի
վերայ
նոցա.
սուրբ
Անդրէաս,
սուրբ
Ղուկաս,
սուրբ
Տիմոթէոս.
եւ
խնդաց
քաղաքն
ընդ
գիւտ
առաքելոցն
եւ
փառաւորեցին
զԱստուած։
Եւ
եւ
Աստօնս
որ
ի
Կեսարիա
Պաղեստինացւոց
առաքեաց
աջոյ
ձեռն
մի
յանուն
Յովհաննու
Մկրտչին,
եւ
եղեւ
կարծիք
վասն
նորա.
սակայն
պատուեցաւ
ոսկեղէն
յարկօք
եւ
ակամբք։
Իսկ
Յուստիանոս
շինեաց
երկոտասան
վանք
եւ
եկեղեցիս
իննսուն
եւ
վեց.
եւ
ոչ
դադարեաց
ի
ժամանակս
իւր
յաղքատանոցս
եւ
ի
հիւրանոցս
շինելոյ։
Աստի
սկսանի
թուական
Հայոց։