Ժամանակագրութիւն (1870)

ԳԼՈՒԽ Ի. Յաղագս որ նշանք մեծամեծք եւ ցոլմունք, եւ փոշի գայր. եւ ի ծովն խռովեալ սիւնք հրեղէնք երեւեալ. եւ եկն կարկուտ, կշիռն երկու լիտր, եւ Ջամբրի հարկապանջութեան անյիշելի։
       Յորում աւուրս եղեն նշանք մեծամեծք ի սկիզբն մարտի ամսեան մինչեւ ցելսն ապրիլի. օդդ փոշի տեղեաց, եւ տիւն գիշեր կարծէր. եւ ապա երեւեցան երեք սիւնք ամպեղէնք խառնեալ ընդ հրոյ զերիս աւուրս. եւ ելանէին եւ իջանէին ի վայր։ Եւ զկնի սորա երեւեցաւ աստղ մի անծանօթ ի չափ լուսնի եւ ելանէր յարեւելից ընդ արեգականն. եւ երթայր յարեւմուտս երեք օր տեսանելով մարդկան։ Եւ զամենայն գիշերս լինէին ցոլմունք, եւ թռչէին հանդէպ յարդգողին։ Եւ զկնի նորա եղեւ շարժ սաստիկ եւ պատառեալ երկիր ելին աղբիւրք ի գոյն արեան։ Եւ յետ նորա խռովեցաւ ծովն մեծ. եւ եռայր յանդնդոց, եւ բարձրանայր ալիք նորա իբրեւ զերկինս. եւ բազումք ի կենդանեաց մեռան մարդ եւ անասուն ի ձայնէ որոտման. որ ծովեզերեայք էին կործանեցան տունք եւ ապարանք. եւ բերդ մի որդւոցն Ամոնայ որ կայր ի մէջ ծովուն խլեցաւ յատակաց. եւ բուրգն մեզ զոր շինեաց Սողոմոն ի վերայ ջերմկին որ գտաւ յաւուրս նորա ի ծովուն՝ փլաւ եւ ընկղմեցաւ։
       Եւ յետ նորա եղեւ սով սաստիկ. եւ ապա մահտարաժամ փողացաւութեամբ , որ մեռանէր ի Բասրա եւուրն քսան հազար անձինս. եւ յերկիրն Մադիամու կատաղեցան կապիկք եւ ապականեցին զբազմութիւն մարդկան յոյժ։
       Զայս ամենայն տեսեալ թագաւորին Տաճկաց, զահի հարաւ եւ զղջացաւ սիրտ նորա. եւ եհան քարոզ ընդ ամենայն երկիր վասն ապաշխարութեան, զոր եւ արարին իսկ պահս եւ աղօթս հսկմամբ գիշերաց, եւ ողորմութիւնս եւ արտասուս. քանզի հաւատացին թէ կատարած ամենայն երկրի հասեալ է յաղագս նորանշան եւ ազգի ազգի պատուհասիցն մանաւանդ վասն շարժմանն անծանօթի. զի գիւղ մի յոտն լերինն Թաբովրայ նոյն տեղեաւն ի բաց վազեաց միլս երկու. եւ շինուածքն ոչ խախտեցան. եւ ոչ պակասեաց հաւ մի։ Եւ Մնբէճ քաղաք ընկղմեցաւ ի տեղւոջն. եւ երրորդ մասն Կոստանդնուպօլսի անկաւ. եւ Նիկիայ բովանդակ տապալեցաւ. եւ այլ բազում քաղաքք Բիւթանիայ։ Իսկ Քաղկեդոնիտք ոչ զջղացան եւ ոչ դադարեցին ի չարեաց իւրեանց. քանզի այնք որ կային յԱնտաք կաշառեցին զՄրվան. եւ եդին պատրիարգ իւրեանց զԹէոփիլէ Մաղմանի որդի, որ գնաց ի Խառան. եւ առ զեկեղեցին Ասորոց ուղղափառաց . եւ արքեպիսկոպոսն նորա ձգեաց զձեռն իւր եւ եհար յեկեղեցին ասելով. ո՛վ պղծեալ խորան, վաղիւն սրբեսցիս օրհնութեամբ եւ ուղղափառ պատարագաւ։ Եւ ընդ յելանել բանին վառեցաւ հրով եւ այրեցաւ. եւ անկաւ ահ ի վերայ նոցա եւ առեալ զմոխրեալ ոսկերսն փախեան ի գիշերին։
       Յայնմ ժամանակի եկն Աբդլլայ որդին Ալեայ ի Խառան. եւ փախեաւ Մրվան յերեսաց նորա առեալ ընդ իւր ոսկի բարձեալ վեց ուղտու. եւ գնաց յԱսկաղոն, եւ անտի յերկիրն Նուբեայց. եւ Աբդլլայն զհետ նորա. եւ եհաս նմա ի Նսուան ի վերայ Նեղոս գետոյ եւ եսպան զՄրվան. եւ առ զամենայն ստացուածս նորա զժողովեալն ագահութեամբ. եւ թագաւորեաց միայն Աբդլլայն։
       Եւ մինչ նստէին ի տեղի մի առ ընթեր գերեզմանաց, եղեւ թնդմունք ինչ. եւ բացան գերեզմանք ութ. եւ ահա ելանէին արք իբրեւ ծերք եւ ներկեալ զմօրուսս. եւ մինչեւ ցմէջն ի դուրս եկեալ զտեղի առին զերիս աւուրս. եւ հարցանէին զնոսա եւ ոչ խօսեցան. եւ ձանձրացեալ թողին զնոսա. եւ ոչ ոք իմացաւ թէ զի՞նչ նշանակէին. եւ ծածկեցին հողով։
       Իսկ թագաւորն Յունաց Կոստանդիանոս վարժ էր գրովք եւ իմաստուն մտօք. վասնորոյ ծածկապէս ունէր զուղղափառութիւն. եւ զի մեռաւ կին նորա, ստիպէին զնա առնուլ կին. եւ ասէ ցնոսա ոչ է պարտ երկրորդ կնաւ թագաւորութիւն առնել. ապա զորդիսդ իմ դիք թագաւոր. եւ արարից զոր ասէքդ. եւ թագ եդին Լեւոնի. եւ հայրն խնամէր զաշխարհն։ Եւ առեալ զօրս չոգաւ ի Մելտենի. եւ եհան անտի զՀայս եւ զԱսորիս, եւ տարաւ յիշխանութիւնն իւր ասելով. քրիստոնեայք են առ մեզ կացցեն իբրեւ զեղբայրս մեր. եւ ասեն Յոյնքն ատեն զմեզ դոքա եւ անիծանեն. եւ ոչ են եղբարք. եւ խնդրեաց թագաւորն դաւանութիւնս. եւ ետուն գրով ի վերայ միոյ բնութեանն եւ կամաց գործոց նոյնութեան Բանին։
       Եւ տեսեալ թագաւորին յոյժ գովեաց, եւ ետ հրաման ժողովոյ. եւ յորժամ եղեւ ժողովն զոր եւթներրորդն կոչեն, եւ արարին քննութիւն, եւ ոչ կարէին աղարտել զուղղափառացն խոստովանութիւնն. եւ ասէ թագաւորն. երկու իրք կամ են ինձ. եթէ բառնայք զժողովն Քաղկեդոնի եւ զպատկերապաշտութիւնդ. եւ անկան յոտս թագաւորին եւ ասեն. չէ հնար այդմ լինել. բայց եթէ սրոյ ճարակ տայցես զմեզ. եւ ասէ թագաւորն. երդնում յԱստուած, եթէ ոչ բառնայք գոնէ զՄաքսիմոսին զնեստորականին, ես ոչ եղէց ընդ ձեզ։
       Եւ լուան նմա եւ նզովեցին զՄաքսիմոսին, որ երկու կամս եւ գործս ասէր, Քրիստոսի։ Եւ վասն այնորիկ բազումք ի Յունաց ոչ մեծարեն զեւթներրորդ ժողովն։ Եւ ասէ թագաւորն. ընդ ուղղափառսն գնացէք յաշխարհն ձեր, ուստի հանի զձեզ. զի մի զկնի մահուան իմոյ չարչարեսցեն զձեզ. եւ ետ նոցա պաշարս եւ պարգեւս, եւ գնացին խաղաղութեամբ։
       Ի նոյն ամի եկն մարախ եւ կերաւ զգաւառս բազումս. եւ ի գալ միւսոյ ամին եկն կարկուտ անլուր եւ անտես. եւ փլոյց բազում շինուածս, եւ սպան յոյժ բազմութիւն կենդանեաց վայրենեաց եւ ընտանեաց. եւ էր կշիռն լիտրս երկու։
       Ի նոյն ամի մեռաւ Աբդլլայ. եւ թագաւորեաց Աբուջաբր. եւ շինեաց զՄելտենի, եւ զԿարնոյ քաղաք. զոր ոմանք ի Յունաց Կալանիկոն կոչեն, եւ Տաճիկք Արզրում. որ կոչի Մոշտնկոյ կամ Արեւելք։ Շինեաց եւ զԱնի որ է Կամախ. քանզի աւերեալ էր զսոսա Կոստանդիանոս թագաւորն Յունաց։ Եւ զկնի շինելոյն զքաղաքս զայսոսիկ առ զԱփրիկէ. եւ չոգաւ առ զԴաբրաստան աշխարհն Պարսից, եւ զշրջակայսն ամենայն, եւ դարձաւ եւ առ զՌէ քաղաք ամուր։
       Ի թուին Ասորոց հազար եւթանասուն եւ երեք. եւ Հայոց հարիւր իննսուն եւ չորս, շինեաց Ջամբրի ի վերայ Տիգրիս գետոյ ի վեր քան զԿատիզբոն քաղաք եւ կոչեաց զնա Բաղդատ որ թարգմանի միջոց. այսինքն Պարսից եւ Ասորոց։ Յորում ամի ել Քուրգն հաւաքածոյ որ է Մարն. եւ գերեաց ի Գօզանայ յիսուն հազար անձինս։
       Ի սոյն ժամանակս համբաւեցաւ կին մի թէ ի ծնանելն կաթն ոչ եկեր ի մօրէն. եւ զարգացաւ հասակաւ ի չափ երեսուն ամաց եւ չկերաւ ինչ. եւ ածաւ առաջի Ջաբրի. եւ գտաւ որպէս համբաւն էր. եւ արար Ջաբր ժողով իմաստնոց, գիտնոց զի իմասցին վասն նորա. եւ ասացին թէ երբէք չէ լեալ. եւ մեք ոչինչ կարեմք իմանալ. սակայն գործ նշանի Տեառն Աստուծոյ է։ Յորմէ նշանէ խաբեալ զօրքն Պարսից եդին իւրեանց թագաւոր եւ ապստամբեցին։
       Եւ գնաց ի վերայ նոցա զօրն Տաճկաց. եւ հարան ի նոցանէ. եւ դարձեալ գնաց Ջամբր ի վերայ նոցա. եւ կոտորեաց քառասուն հազար անձինս. եւ սպան զթագաւոր նոցա։ Եւ դարձան ի Միջագետս. եւ կացոյց գործակալս երկու հարկապահանջս։ Հրեայ մի Մուսի անուն . եւ Տաճիկ մի Սուլիման անուն. որ ի դրունս մահու հասուցին զաշխարհս անողորմ տանջանօք՝ վասն Դիմոսին անիրաւութեան։ Եւ հատաւ ոսկի եւ արծաթ յաշխարհէ. եւ փորէին զգերեզմանս կռապաշտից եւ գտանէին ինչս եւ տային ի հարկն։
       Սովորեցին եւ Յոյնք զնոյն առնել. եւ բացին զգերեզման Նիկոմիդայ շինողի համանուն քաղաքին, եւ գտին յոլովութիւն ոսկւոյ լուսատու ականց. եւ ազդեցին թագաւորին Կոստանդեայ. եւ չոգաւ ետես զայն ամենայն. եւ ոչ կամեցաւ առնուլ ինչ այլ կոփածու վիմօք փակեաց զնա. եւ ասէ. զի՞նչ գարշագոյն քան զայն իցէ, յորժամ կենդանին կողոպտիցէ զմեռեալս։ Եւ սաստեաց եւ սպառնացաւ, եթէ այլ ոք զայն մի իշխեսցէ առնել։
       Իսկ ի չարագոյն ագահութենէն Ջամբրի վաճառէին զէշ եւ զեզն ընդ դրամի միոյ. եւ զտղայս ընդ հինգ դրամի. զի տացեն հարկս պահանջողացն։ Որ եւ զկնի քսան ամի սատակեցաւ. եւ հանգեաւ երկիր ի չարեացն Ջամբրի. եւ թագաւորեաց Մահադի որդի նորա։
       Եւ ի նմին ամի մեռաւ թագաւորն Կոստանդիանոս թագաւորեալ ամս երեսուն եւ չորս. եւ հաստատեցաւ Լեւոն որդի նորա որ ընդ նմա էր թագաւորեալ։
       Իսկ Մահադի ցրուեաց զամենայն ժողովեալ ստացուածս հօր իւրոյ. եւ հաւատաց աստեղագիտաց, եւ ուսաւ զարուեստն. եւ վարէր նոքօք։
       Եւ լուեալ Լեւոնի առաքեաց նմա զգիրսն յԱնիսայ եւ յԱմրիսայ հակառակացն Իսրայելի . եւ խնդաց յոյժ. եւ կախարդութեան ետ զանձն։
       Եւ եկն Մահադի ի Հալապ. եւ ելին ընդ առաջ նորա երկոտասան հազար քրիստոնեայք ի պատիւ նորա։ Իսկ նորա նախանձեալ խոցեալ ընդ բազմութիւն նոցա. ասաց մի յերկուց առաջի կայ ձեր . կամ մեռանիլ կամ ուրանալ զՔրիստոս. եւ հինգ հազար այր ի նոցանէ տաճկացան. եւ եւթն հազարքն վկայեցին Քրիստոսի Աստուածութեան եւ մեռան. եւ կանայք եւ տղայք ուրացողացն թողին զնոսա եւ գնացին։
       Եւ Մահադի գնաց յերկիրն Արաբիոյ. եւ առաքեաց զԱհարոն զորդին իւր յԵփեսոս յաւար։
       Որ եւ գերեաց անտի եւթն հազար այր. բայց պակասեաց ի զօրաց նորա չորս հազար այր։
       Եւ Լեւոն առաքեաց զօրս ի Միջագետս. եւ ետ ածել անտի զքրիստոնեայսն զՀայս եւ զԱսորիս ուղղափառս, եւ բնակեցան ընդ նմա ի Թիրակ։ Եւ գնաց նա ի ճանապարհս հօր իւրոյ զի ոչ երկրպագեաց պատկերաց. եւ ոչ հաղորդեցաւ ի Քաղկեդոնացւոցն. վասն որոյ ոմանք ի պատմագրացն Յունաց տրտնջելով, Յակովբիկ կոչեն զնա։ Որ եւ թագաւորեալ ամս տասն մեռաւ։
       Եւ թագաւորեաց Կոստանդին որդի նորա երկոտասանամեայ. եւ Իրինէ մայր նորա ընդ նմա։
       Եւ լուեալ Ահարոնի եկն յերկիրն Յունաց եւ դարձաւ ամօթով։
       Եւ ի սոյն ամի շինեաց Ալի Մահադեայ հրամանաւ զՀադ քաղաք յանուն նորա յերկիրն Մարաշու. եւ ոչ յաջողեցաւ նմա. քանզի մեռաւ Մահադի. եւ թագաւորեաց Մուսի որդի նորա ամս երկու։
       Եւ յետ նորա առ զթագաւորութիւնն Ահարոն եղբայր նորա, որ կոչեցաւն Ռազիտ. որ եւ հրամանաւ սորա շինեաց Աբդլմելք զՀաշիդ։
       Իսկ Հռովմական զօրացն եկեալ աւերեցին զՀադ։ Եւ Ահարոն սկսաւ շինել զնա կրկին. եւ կազմեաց սայլս երկու հազար։ Եւ քակեաց զեկեղեցիս, որ կայ յարեւմտից Շնճէ գետոյն. որ է մերձ Սամուսատայ. եւ ետ տանել զքարինս նորա։ Նոյնպէս քակեցին զառաքելաշէն եկեղեցին որ ի Քեսոն եւթն եւ տասն խորանի. եւ սոքօք շինեաց զպարիսպն Հաթայ։
       Ի սոյն ժամանակս գտաւ յՈւռհայ տապան մի Հրէի որ ունէր գիր հազար ամաց հետէ. եւ այս է գրեալն ի նմա. թէ ՙԱստուած մարմնով ծնցի ի կուսէ. եւ խաչիւ ծագէ լոյս փառաց նորա ի տիեզերս. եւ ողորմութիւն նորա տեսցէ զիս՚։
       Ի նոյն աւուրս լուաւ Կոստանդին թագաւոր. թէ Փիլիկէ պատրիկն Սիկիլւոյ, շնայ ընդ մօր նորա, եւ կամեցաւ ըմբռնել զնա։ Եւ նորա իմացեալ փախեաւ առ Ահարոն. եւ առեալ ի նմանէ քառասուն հազար հեծեալս, գնաց դարձուցանել զՍիկիլիա ի Տաճիկսն. եւ կալաւ զնա ձիւն սաստիկ. եւ կոտորեցան այրուձի բազում. եւ սակաւ մնացորդքն եկին ի Կոստանդնուպօլիս. եւ նոքա արարին նոցա ողորմութիւն, եւ ետուն զկարիս նոցա եւ արձակեցին։
       Եւ Կոստանդին արգել զյիշատակ մօր իւրոյ յեկեղեցիս։ Եւ զի մեռաւ կին նորա, էառ կին երկրորդ, եւ արհամարհեաց զկանոն առաքելական. վասն որոյ ատեցեալ եղեւ ի բազմաց։ Եւ իմացեալ մօրն զտրտունջ զօրացն արար խորհրդակից. եւ օգնականս. եւ կալեալ զորդին եհան զաչս նորա։ Եւ թագաւորեաց եւ արար երկրորդ իւր զներքինին Փիլադէ։
       Ի ժամանակս յայս թոռունքն Աթանասայ Ուռհայեցւոյ գտին զգանձն հաւուն իւրեանց. եւ օձս եւ կարիճս ոսկեղէնս փորամէջս լցեալ քեմիայիւ որ ցանէին ի վերայ հալեալ պղնձից. եւ ազգ մի որ սրսկէին ի վերայ սեաւ արճճոյ, եւ դառնային ի բնութիւն ոսկւոյ։ Եւ գրէր անդի բաժինս եկեղեցւոյ եւ աղքատաց։ Եւ ետուն զայն, եւ ինքեանք մեծացան լցան. եւ ստացան ձիս եւ ջորիս . այլ եւ բազէս եւ շունս. եւ ելանէին եւ որսային եւ զբօսնուին։
       Եւ լուաւ թագաւորն Տաճկաց, կոչեաց զնոսա եւ չարչարեաց եւ առ զամենայն ստացուածսն. բայց զքիմիայն ոչ ճանաչելով զառաջինն թափէին զնոսա յերկիր իբրեւ զհող կարմիր. որ եւ ապա իմացեալ զղջացան եւ ապաշաւէին։ Բայց զորդիսն Աթանասի եդին ի կապանս եւ կուսան մի արգելին ի վերնատան. եւ եդին պահապանս. եւ նա երկուցեալ ի խայտառականաց ընկէց զինքն բարձուէն ի խոնարհ եւ մեռաւ։
       Եւ իմացեալ թագաւորն ողորմեցաւ, եւ եհան զեղբարսն նորա ի բանտէն։
       Իսկ զօրացն Յունաց գիտացեալ, եթէ նախատեն զնոսա Տաճիկք վասն Երինեայ. զի կին էր թագաւոր նոցա. եդին իւրեանց թագաւոր զոմն Նիկիփոռ անուն. եւ նա արտաքսեաց զԵրինէ յԱթէնս։
       Յորում ամի շինեցին Տաճիկք զՈւպատրա քաղաքն Հայոց։
       Եւ զի այր քաջ էր Նիկիփոռ եւ իմաստուն չոգաւ յերկիրն Տաճկաց. եւ դարձաւ բազում աւարով։ Եւ ասեն վասն նորա ոմանք թէ ի տաճիկ ազգէ էր։
       Եւ պատմեցաւ Ահարոնի թէ Նիկիփոռ որդի զօրութեան է, եւ պահող եւ աղօթող, եւ սիրեաց զնա. եւ չոգաւ առ նա, եւ արարին սէր եւ երդուան միմեանց. եւ կերան հաց ի միասին։
       Եւ Ահարովն ետ զամենայն պատրաստութիւն սպասուցն եւ զվրանս իջավանացն Նիկիփոռայ, եւ արձակեցան ի միմեանց։
       Եւ առ Ահարոն կին յԵրակլիոյ, եւ շինեաց յանուն նորա քաղաք ի վեր քան զԿալինիկոս. եւ կոչեաց զնա Երակլիա. եւ Նիկիփոռ շինեաց զԱնկիւրիայ։
       Զայսու ժամանակօք սուրբ եպիսկոպոսն Անանիայ, որ էր ի լեռնէն հազարաւորաց. այսինքն ի լեռնէն Նինուէի շինեաց վանք մի յանուն սուրբ Անանիանցն ի վերայ աւերակ դղեկի միոյ. զոր գնեաց ի Տաճկաց եւ շինեաց ի մէջ նորա տուն սրբութեան խորանագոյնս եւ անյայտս, եւ եբեր ի Տարայոյ զնշխարս Անանիանցն, եւ զսուրբ առաքելոցն զԲարդողիմէոսի ի Հայոց եւ զՓիլիպպոսի ի Մնբեճայ, եւ երթեալ ի Հռովմ աղօթեաց անդ արտասուօք առ Տէր եւ տուաւ նմա ի նշխարացն Պետրոսի եւ Պօղոսի, եւ եբեր անդ։ Եւ չոգաւ ի Բաբելովն, եւ առ անտի զմարմին Դանիէլի մարգարէին. եւ զԵզեկիէլի մարգարէին, եւ զՍեմայ զորդւոյն Նոյի, եւ այլ բազում նշխարս. եւ բերեալ եդ ի սրբատանն զոր շինեաց, եւ ծածկեաց։ Եւ շինեաց ի վերայ նորա եկեղեցի փառաւոր, եւ է մինչեւ ցայսօր. եւ կատարին անտի խնդիրք աղօթից։
       Իսկ Ահարոն թագաւորն Տաճկաց արար խնդիր գանձուց իւրոց. եւ գտաւ աւելի քան զՋամբրայն հազար բիւր. եւ բերկրեցաւ եւ կրկնեաց երեք ծունր Աստուծոյ, եւ կոչեաց զերիս որդիսն իւր. զՄահմէտ, զՄահմուտն եւ զԿասումայ, եւ գրեաց նոցա գիր, զի կարգաւ առցեն զթագաւորութիւն զկնի մահուան նորա ըստ աւագութեան եւ կրսերութեան։ Եւ առեալ զՄահմուտն եւ տարաւ ի Խորասան, եւ ինքն մեռաւ անդ, թագաւորեալ ամս քսան երեք։
       Իսկ թագաւորն Յունաց Նիկիփոռ չոգաւ ի վերայ Բուլղարաց. եւ եհաս մինչեւ ցաթոռ թագաւորութեան նոցա զօրութեամբ մեծաւ. եւ կոտորէր զնոսա անողորմ այնպէս մինչեւ ժողովեալ զմատաղ մանկունսն կասէր զնոսա կամնասայլիւք. զոր տեսեալ փրանկի միոջ զվայրենի եւ զգազանացեալ բարս նորա, եհար զնա յանկարծ եւ սատակեաց, մեկուսի գտեալ զնա յիւրոց մարմնապահաց։ Եւ դարձաւ զօրն եւ թագաւորեցուցին զԼեւոն ոմն. եւ յանկարծս սպան զնա զօրագլուխն Միխայէլ. եւ թագաւորեաց Յունաց։
       Իսկ թագաւորութիւնն Տաճկաց շփոթեցաւ յերկուս տէրութիւնս։ Քանզի թագաւորեաց Մահմէտ ի Միջագետս եւ Մահմուտն ի Խորասան, եւ կռուեցան ընդ միմեանս. եւ հարան զօրքն Մահմետի, եւ փախեաւ ի նմանէ եւ չոգաւ ամրանալ ի Սամուսատ ամրացուցեալ զնա։ Իսկ Հուսէյն զօրապետն Մահմետի յարեաւ ի վերայ նորա, կալաւ եւ եդ ի բանտի. եւ ինքն գնաց նստաւ ի Բաղտատ։ Եւ աղաչէր Մահմէտ զՀուսէյն, զի միայն արձակեսցէ զնա ի կապանաց եւ ոչ պիտի նմա թագաւորութիւն։
       Իսկ նորա խղճացեալ ետ ցնա զթագաւորութիւնն, եւ կոչեաց զնա ի Բաղտատ։
       Եւ լուեալ Մամոնայ առաքեաց զՀօրթօմ Ամիրայն պաշարել զԲաղտատ. որ եկեալ պաշարեաց զնա պատնիշօք. եւ զօրացաւ ի վերայ Մահմետի. եւ առ զքաղաքն եւ սպան զՄահմէտ գտեալ զնա ի թաքստեան։
       Եւ Դահիրն եկն ի Կալանիկոս չորս հազարաւ հրամանաւ Մայմունի. եւ առ զնա եւ իշխանացաւ Միջագետաց. եւ նեղէր զքրիստոնեայսն յոյժ ասելով . գնացէք առ թագաւորն ձեր զի հանգիցուք մեք. փոխանակ զի բացօթեայ շրջելով տառապէաք մինչեւ ցայժմ. եւ արդ մեզ տուեալ է զերկիրս Տէր։ Եւ այսպէս ոչ գոյր դիւրութիւն եւ ոչ ողորմութիւն քրիստոնէից ուղղափառաց եւ ոչ ուստեք. այլ յոյսն անմահութեան միայն։ Յորում ժամանակի եղեւ շարժ ահագին մինչեւ լերինք Կողոտու որ կան աստի եւ անտի Եփրատայ, մօտ եկին առ միմեանս տեսանելով մարդկան. եւ փլաւ լեառն մի եւ անկաւ յԵփրատ, եւ արգել օր մի. եւ դարձաւ ջուրն յետս, եւ բազում նորածին աղբիւրք բացան նաւթոյ եւ կպեր եւ ջրոյ, եւ յոլովք խցան։
       Իսկ Մահմուտ թագաւորն Տաճկաց ունէր առ ինքն այր մի յոյն ազգաւ Թումաս անուն, որ եկեալ էր առ հայրն նորա Ահարոն եւ ասէր զանձնէ թէ իցէ որդի թագաւորի. եւ ունէին զնա պատուով. եւ հաւատացին նմա։
       Վասն որոյ առաքեաց զնա զօրօք ի Կոստանդնուպօլիս զի կամ առցէ զնա եւ կամ գոնէ արասցէ զնա յանհանգիստ. եւ չոգաւ Թումասն եւ պաշարեաց զԿոստանդնուպօլիս զվեց ամիս. եւ յոյժ նեղեաց զքաղաքն։ Եւ Միխայլն եհան զՏաճիկ ծառայսն եւ խոստացաւ նոցա ազատութիւն, եթէ սրտի մտօք կռուեսցեն ընդդէմ Տաճկաց. եւ մարտեաւ նոքօք ընդ Թումասուն եւ պարտեաց զնա. եւ փախեաւ սակաւուք, եւ հասեալ կալան զնա. եւ կտրեալ զոտս եւ զձեռս նորա շրջեցուցին ընդ քաղաքն։ Բայց զծառայսն ոչ ազատեաց Միխայլն ըստ խոստմանն։
       Իսկ Մահմուտն լուաւ եթէ Կուրիշացիքն աղանդ մի Տաճկաց ապստամբեցին ի Բաղդատ եւ եդին իւրեանց թագաւոր զԲրեհիմն ոմն. եւ եկն ի վերայ նորա։ Եւ փախեաւ Բրեհիմն եւ անյայտ եղեւ։ Եւ նստաւ Մահմուտն ի Բաղդատ. եւ գնաց առ նա Դահիրն, եւ առաքեաց զնա իշխան ի Խորասան։
       Զայսու աւուրբք ծովն Անդրիանոս, ձուկն մի ընկէց յերկիրն Կիւլիկիայ քառասուն կանգուն երկայն եւ նոյնչափ լայն. եւ ստուար որպէս բլուր մի սոսկալի տեսլեամբ։ Եւ ժողովեցաւ երկիրն եւ կտրատեցին զնա. կերան եւ ապխտեցին եւ հանին ի նմանէ իւղ բազում ամանօք, եւ վաճառէին եւ ուտէին եւ հիանային։
       Ի թուին Ասորւոց հարիւր քառասուն առ հազարաւ, եւ Հայոց երկու հարիւր եւ վեց մեռաւ Միխայլ թագաւորն Յունաց եւ թագաւորեաց Թէոփիլոս. եւ եկին Բուլղարք. եւ Քուրդանք ի հնազանդութիւն նմա։
       Եւ Քուրդանքն ազգ են առանձին լեզուաւ. եւ գոյր ի հին ժամանակաց բան ինչ դիւթական ի մէջ նոցա. եթէ այր մի ի նոցանէ յայտնելոց է Մահադի անուն, եւ թագաւորէ. եւ որ հաւատայ ի նա եւ մեռանի՝ զկնի քառասուն աւուր յառնէ. եւ սակաւ ինչ կեցեալ փոխի յանմահական աշխարհն։ Եւ ոմանք կարծեցին թէ Աստուած իցէ, եւ այլք զօրութիւն ինչ, եւ կէսք թագաւոր. եւ սպասէին նմա։
       Զայսու ժամանակօք յայտնեցաւ այն անուամբ ոմն։ Եւ կարծեցին թէ նա է, եւ ինքն ասէր թէ ես եմ եւ եդ իւր թագ. եւ հաւաքեցան առ նա ազգն իւր , եւ ել յերկրէ անտի բազմօք. եւ ել համբաւ զնմանէ եւ գային յամենայն կողմանց. եւ ձգէր նա քող ի վերայ երեսաց իւրոց. եւ անցեալ զբազում գաւառօք եւ չոգաւ յաշխարհն Հայոց ի լերինս Այրարատու կոտորելով զանհաւանեալսն։ Եւ զահի հարաւ Մահմուտն ի նմանէ քանզի դարձաւ. եւ եկն ի Ճզերա, աւերէր եւ կոտորէր զամենայն ազգ նմանապէս։
       Եւ պնդեաց զանձն զօրագլուխն Մահմուտայ Հասան, եւ խաղաց գնաց ի վերայ նորա եւ սկսաւ կոտորել։ Եւ Մահադի ընկեցեալ զքողն եւ զթագն եւ փախչէր. եւ անկաւ յերկիրն Սահակայ հայկազնոյ. եւ դարձաւ Հասան ի նմանէ։
       Եւ Սահակ ել զհետ Տաճկաց եւ կոտորեաց ի նոցանէ զբազումս եւ փախոյց. եւ յորժամ դարձաւ ի կոտորածէն Տաճկաց եգիտ պաշարեալ զտուն իւր ի Քուրդանացն, եւ եհար զնոսա, եւ կալեալ զՄահադի կտրեաց զգլուխ նորա, զայն՝ որ երբեմն ասէր թէ Աստուած եմ ես, եւ երբեմն հոգի ասէր զանձն։ Եւ առ զբանակ նորա Սահակ իշխանն եւ սակաւք ի նոցանէ ապրեալք թաքստեամբ եկին առ Թէոփիլոս։
       Եւ գնաց Թէոփիլոս նոքօք ի Զուպատրայ. եւ առ զնա եւ աւերեաց եւ դարձաւ։
       Իսկ Մահմուտ վերստին շինեաց զԶուպատրայ. Եւ եկեալ յՈւռհայ եհարց զմուտս եկեղեցւոյն. եւ ասացին թէ որքան եւ ունի հարկատու ձեր է։ Եւ ետ Մահմուտ գրել օրէնս, զի ազատ լիցի եկեղեցի յամենայն ստացուածս իւր եւ ոչինչ տացէ յարքունիս։ Եւ գնաց Մահմուտ յամարայնի ի Կապպադովկիայ, եւ առ բերդս չորս. եւ դարձաւ ի Դամասկոս ձմերել։
       Եւ ի գալ միւսոյ ամին չոգաւ պաշարեաց զբերդն Լուլիայ եւ ոչ կարաց առնուլ զնա. եւ եթող զօրս ի վերայ նորա. եւ չոգաւ ի Քեսոն։
       Եւ ել ընդ առաջ նորա պատրիարքն Դիոնէսիոս եւ մեծարեցաւ յոյժ. եւ հաստատեաց նմա զազատութիւն եկեղեցւոյ։
       Եւ մինչ խօսէր ընդ նմա Մահմուտ հասին աւետաւորք թէ առաք զԼուլիայ. եւ հմայեաց զիրքն. եւ ի սրտէ սիրեաց զպատրիարգն, եւ ետ նմա պարգեւս։
       Եւ առաքեաց Թէոփիլոս առ Մահմուտ խնդրել խաղաղութիւն։ Եւ ասէ Մահմուտ տուք ինձ հարկս. եւ կարդացէք զիս թագաւոր ի վերայ ձեր, եւ արարից զոր խնդրէքդ. եւ ոչ եւս լուաւ պատասխանի։ Եւ գնաց Մահմուտ ի Կիլիկիայ. եւ եկն առ նա ոմն ի Յունաց խաբեբայ. եւ ասաց զինքն որդի թագաւորի. եւ հաւատաց նմա Մահմուտ, ետ կազմել նմա թագ յերեք հազար դահեկանէ. եւ կոչեաց զՅովբ պատրիարգն Անտիոքու, եւ ասէ ցնա. օրհնեա զսա թագաւոր ըստ օրինացդ ձեր. եւ արար այնպէս։ Եւ լուեալ ի Կոստանդնուպօլիս նզովեցին զՅովբ։ Իսկ թագաւորեալն ի Յովբայ յետ սակաւ աւուրց ուրացաւ զՔրիստոս. եւ տաճկացաւ։
       Իսկ Մահմուտ գնաց յերկիրն Յունաց եւ խաբէութեամբ զամենայն երկիրն հնազանդեաց մինչեւ ի քաղաքն Տայանու. զոր աւերեալ էին Տաճիկք. եւ նա սկսաւ շինել ի հարկաց երկրին զոր առնոյր դառն եւ խիստ եւ անողորմ դահճօքն. մինչեւ ամենայն լեզու նզովէր զնա։ Եւ եհաս յականջս Տեառն զօրութեանց. եւ սպան զնա Աստուած ի տեղւոջն։
       Եւ թագաւորեաց Աբուսահլ եղբայր նորա որ եւ այրեաց զամենայն շինուածն եւ գնաց ի Բաղտատ։
       Եւ եկին առ նա արք ի Բասրայ եւ ասեն. կղզի մի է ի մէջ ծովուն որ կոչի Պարսից ի տեղւոջն ուր խառնին Տիգրիս եւ Եփրատէս ի ծովն. եւ է անդ բերդ մի միշտ ապստամբանոց լեալ. եւ վնասեն զվաճառականսն որ կամին գնալ ի Հնդիկս, եւ յԵթովպիայ։ Եւ առաքեաց թագաւորն յԵգիպտոս եւ ի Սաբայ եւ ետ ածել անտի արս արուեստաւորս ծովամուխս հնարիմացս, որք ծածկէին զգայարանս սաղմով տղայոյ, եւ առեալ ձէթ ապակով ընդ ինքեանս մխէին ի խորն. եւ ուր եւ պիտէր , ելանէին։
       Եւ գնացին հանդերձ բազմութեամբ զօրաց լցեալ ի նաւս, եւ ելին բնակիչք բերդին կռուել ընդ նաւսն. եւ խորամուտքն ծովասուզեալք ի ներքոյ նոցա ելին ի դուրս առ դրան դղեկին. եւ գտին զդուռն ի բացս. եւ զարս բերդին, զի կռուէին նաւովք ընդ զօրս Տաճկաց։ Եւ առին զբերդն եւ քանդեցին ի հիմանց. եւ զարսն սպառեցին, եւ բարձաւ խոչն այն. եւ եղեւ դիւրութիւն յանցս ուղեւորաց. եւ շինութիւն բազում գաւառաց. եւ ընդարձակեցաւ Բասրա. եւ շինեաց Աբուսահլ ի մէջ Նինուէի եւ Բաբելոնի զգիւղն Շամրայ արքունիք մեծավայելուչ. եւ շինեաց անդ դրախտ եւ ելից ամենապատիկ տնկօք. եւ բերեալ յԵգիպտոսէ տունկս պալասանաց տնկեաց անդ ի զբօսանս զուարճութեան։ Նոյնպէս ի Բաղտատ, եւ ի Բաբելոն. (քանզի Բաբիլոն եւ Բաղտատ չորս աւուր ճանապարհ հեռի են ի միմեանց. եւ դու մի կարծեր զերկոսեանն՝ մի)։
       Ի ժամանակին յայնմիկ առաքեաց Աբուսահլն դեսպան առ Նուբիսն, եւ յիշեցոյց նոցա եթէ կայ դաշն ուխտի մեր եւ ձեր ի վաղուց հետէ տալ մեզ ձեզ ցորեան եւ ձէթ, եւ հանդերձս. եւ թէ ելանէ թագաւորդ ձեր յերկիրս մեր, հնազանդիմ յամենայն պէտս որպէս մերում թագաւորի. եւ դուք տայք մեզ ամենայն ամի երեք հարիւր սեաւ ծառայ. եւ տասն արուզնայ. եւ զօրափէ մի որ է կենդանի մի խայտ , առաջքն բարձր ի չափ գոմիշոյ, որ արժէ քսան հազար դահեկան. եւ փայտս անփուտս. եւ արդ լիցի ձեզ ասէ նորոգել զառաջին ուխտադրութիւն։
       Իսկ յորժամ գնաց դեսպանն մեռեալ էր թագաւոր նոցա եւ թողեալ դուստր մի ժառանգաւորութեանն, զոր իշխան մի Զաքարիա անուն ետ որդւոյ իւրում ի կնութիւն, եւ թագաւոր կարդաց զնա. որում անուն էր Գորգի. կամեցաւ Զաքարիա առաքել զթագաւորեալ որդին իւր առ Աբուսահլն։
       Զոր իբրեւ լուաւ թագաւորն Տաճկաց Աբուսահլն, արար խնդութիւն. եւ առաքեաց եւ եհար սպաս արքայութեան ի ճանապարհին մեծամեծ ծախիւք, պէտք մարդոյ եւ գրաստուց բազում առատութեամբ. եւ ել քարոզ հրամանի ելանել ընդ առաջ նորա արանց պատուաւորաց եկեղեցականաց եւ աշխարհականաց քրիստոնէից եւ տաճկաց. վասնորոյ յորդեալ ընթանայր ամենայն աշխարհն ընդ առաջ նորա, ընդ որ գայրն. եւ տեսանէին նոր իրս պատանի մի քսանամեայ վայելուչ հասակաւ, նստեալ յուղտու նորակազմ զարդուք պաճուճեալ ականակուռ թամբօք, եւ կուբայ ոսկեղէն եւ նկարեալ ի շարս մարգարտաց ի վերայ նորա գմբեթաձեւ զարդ խաչ ոսկեղէն ունելով ի գլուխն. եւ ինքն զգեցեալ եւ պսակեալ անասելի բանիւ հանդերձս եւ թագս։ Իսկ խաչ ոսկի ի վերայ ոսկեղէն խնձորոյ ի մի ձեռն, եւ միւսն գաւազան ոսկի խաչիւ. նոյնպէս եւ բազմութիւն երիցանց ընդ նմա, եւ չորս եպիսկոպոսք եւ չորս քահանայք աստի եւ անտի գնային ընդ նմա խաչս բարձեալ. եւ զօրքն զգեցեալք եւ սպառազինեալք ազգի ազգի յօրինուածովք արժանաւոր ետսողաց։ Եւ ել ընդ առաջ նորա գոռոզն Տաճկաց, եւ գովեաց զյօրինուածս զարդուն, եւ տարաւ զնա ի Բաղտատ երեւելի փառօք. եւ նստան ի միում բարձի։
       Եւ կոչեաց զպատրիարգն Դէոնէսիոս, եւ եհարց զուղղափառութենէ նորա, եւ ետ նմա պատարագ առնել, եւ հաղորդեցաւ ի ձեռաց նորա։
       Եւ զարմանայր պատրիարքն ընդ իմաստուն եւ կատարեալ հաւատ պատանւոյն. զի անարգէր զերկու (բնութիւնն ) ասողսն ի Քրիստոս։
       Իսկ թագաւորն Տաճկաց ետ պարգեւս թագաւորին Քրիստոնէից անհամար եւ անկշիռ, գիտելով թէ ոչ ոք յառաջնոց թագաւորացն պատուեցաւ իբրեւ զնա գալստեամբ թագաւորին Նուբեաց. եւ հաստատեցին սէր կատարեալ ոչ ծախիւք իբրեւ զառաջինն ի Նուբեացն այլ միայն բարի կամօք եւ անմոռացութեամբ. եւ զՆսուան քաղաք եւ զԴողան արարին կիսաբաժինս, որք կան ի վերայ Նեղոս գետոյն։
       Եւ գնաց գեղեցիկն Գօրգի երեւելի փառօք յաշխարհն իւր։
       Բայց երկու եպիսկոպոսք եւ բազումք ի զօրացն մեռան զի չէին սովորք փոփոխական օդոյ ամարան. եւ ձմերան։ Իսկ երկու զօրագլուխքն Տաճկաց, Նասրան եւ Պապաքն հաճեալ ընդ վարս քրիստոնէից զոր տեսին Նուբեացն, գնացին առ Թէոփիլոս թագաւոր, եւ եղեն քրիստոնեայք։
       Եւ Թէոփիլոս հպարտացեալ նոքօք չոգաւ ի Զուպատրայ, եւ առ զնա. եւ կոտորեաց նմանապէս զքրիստոնեայս եւ զՏաճիկսն։
       Եւ գնացեալ ի Մելտենի գերեաց զնա. եւ ել յԱշմուշայ եւ ի Հանձիթ, աւերեաց եւ գերեաց։
       Եւ լուեալ զայս Աբուսահլն բարկացաւ եւ խաղաց ամենայն ուժով իւրով ի վերայ Յունաց, եղեալ յերկուս բանակս անթիւ հեծելով եւ յոլով կազմութեամբ. զի կայր ընդ նմա եւ երեսուն հազար Մուղրի, եւ վաճառականս երեսուն հազար, որ ունէին բարձեալ բեռինս քսան հազար ջորիս. զայլնս դու տես. եւ գնացեալ յԱնկիւռիա առ անվնաս . եւ աւերեաց մինչեւ յԱմուրին քաղաք մեծ եւ բազմամարդ եւ վայելուչ եւ ամուր յոյժ. եւ ոչ գոյր նման նմա ի վերայ երկրի. եւ պաշարեաց զնա երկոտասան օր. եւ առ զնա մատնութեամբ իշխանի միոյ Ճոռճ անուն. եւ սպան ի նմա անձինս տասն եւ ութ հազար։ Եւ եգիտ անդ կուսանաց վանորայս հազար, զորս ետ ի կնութիւն ծառայից իւրոց, եւ այրեաց զքաղաքն։
       Եւ անճառ է իրաւունք դատաստանին Աստուծոյ. եւ ոչ ոք է հասու նմա. եւ օրհնեալ են խորք նորա մեզ անծանօթ։
       Եւ էր որդի Աբուսահլայ, Դաւութ անուն նորա որ շնչեալ ի դիւաց աղաչեաց զհայրն բառնալ զքրիստոնէից համարձակութիւնն ամենեւին. ոչ երեւել խաչի արտաքոյ եկեղեցւոյ եւ ոչ բառնալ մեռեալ ի բազկաց եւ ոչ լսելի առնել զպաշտօն եկեղեցւոյ եւ խոզ ոչ ունել ումեք, եւ ուտել խոզենի. եւ արար այնպէս։
       Եւ յայտնեցաւ Աբուսահլայ թէ Աբաս եղբօրորդին քո արարեալ է բազում օգնականս եւ կամի թագաւորել. եւ ուխտեալ է ընդ Հռովմայեցիս զի լինիցի քրիստոնեայ. եւ բառնալ զթագաւորութիւն Տաճկաց։ Վասն որոյ կալաւ զնա եւ սպան ի սովոյ. եւ գրեաց զվնաս նորա ընդ ամենայն Տաճկաստան. եւ վասն այնորիկ նզովեն եւ ատեն զԱբասն Տաճիկք։
       Եւ ի նոյն աւուրս երեւեցաւ ի կողմ հիւսիսոյ ամպ կարմիր զերիս գիշերս . եւ ապա եկն անձրեւ օտար. զի տեղայր ընդ անձրեւուն քարինս եւ կեղեւեաց զծառս. եւ մերկացոյց հեղեղն զդաշտս ի հողոյ, եւ բարձրացաւ ջուրն ի վերայ Խառանու. եւ սպան մարդ եւ անասուն բազում, եւ տարաւ ելից յԵփրատ գետ. եւ յոլով գաւառս եւ գիւղս ապականեաց։
       Զկնի այսորիկ առաքեաց Թէոփիլոս նուէրս Աբուսահլայ, եւ ասաց նմա փոխել զգերիսն, տալ քրիստոնեայսն եւ առնուլ զտաճկիսն։ Եւ Աբուսահլն արար դարձուածս բազմապատիկս, առաքելով պատարագս յիսուն բեռն ուղտու. եւ ասաց ոչ է մարթ փոխել այր պատուական ընդ յոյն մարդոյ յոռւոյ. բայց տաց քեզ վերադիրս. եւ արարին այնպէս. եւ եղեւ խաղաղութիւն ի մէջ նոցա։
       Յորում ժամանակի յայտնեցաւ այր մի Թամամ անուն. որ ասէր զինքն պատգամաւոր եկեալ յԱստուծոյ. եւ ասէր՝ ՙմի առնուք հարկս ի քրիստոնէից աւելի քան զչորս դրամս՚ եւ խնդացին յիսուսացիք. եւ հաւաքեցան առ նա աւելի քան զերեսուն հազար արանց ի յաղքատաց. եւ ել նոքօք յԵրուսաղէմ։ Եւ քակեաց զսուրբ Յարութիւնն։
       Եւ գնաց առ նա Ամիրայն Դամասկոսի եւ սպան զնա. զի հակառակ էր օրինաց նորա։
       Յայնժամ մեռաւ Աբուսահլն եւ թագաւորեաց որդի նորա Ահարոն այր կերող եւ արբեցող. եւ ոչինչ գիտէր յանցից եւ ի պատահմանց երկրի։ Եւ վեց ամ արբշռութեամբ կեցեալ մեռաւ։ Եւ ի սոյն ամի մեռաւ Թէոփիլոս։ Եւ թագաւորեաց Միխայէլ որդի նորա մարբն Թէոդորաւ։
       Եւ ի ժամանակս սորա վեց թագաւորք փոխեցան Տաճկաց. Ահարոն, Ջամբր, Մահմէտ, Ահմատ, միւս Ահմատ, Աբուբդալլայ։ Իսկ Միխայլն քսանեւեւթն ամ վարեալ զթագաւորութիւնն մեռաւ . եւ զի ոչ ունէր որդի, թագաւորեաց ոմն ի պալատէն Վասիլ անուն ամս երկու. եւ զկնի՝ որդի իւր Լեւոն ամս քսան եւ եւթն. եւ յաւուրս սորա թագաւորեաց Տաճկաց Ահմատ ամս քսաներեք։
       Իսկ Լեւոն յանցաւոր եղեալ Աստուծոյ էառ չորս կին զի ոչ գոյր յանդիմանիչ. եւ կանոնեաց թէ առանց մեղաց է չորեքկնութիւնն, եւ անկաւ յախտ աղեցաւութեան. եւ մեռաւ ոչ բարւոք։ Եւ թագաւորեաց Ալէքս որդի նորա ամ մի. եւ յետ նորա եղբայր իւր Կոստանդին ամս յիսուն եւ եւթն։ Ի սորա ժամանակս երեք պատրիարգ նստան ի Կոստանդնուպօլիս զկնի միմեանց կախարդք, որք ի ներքս սեղանոյն պաշտէին կուռս եդեալ ի ժամ կարծելոյ պատարագին. եւ վասն այսորիկ բարձին Յոյնք զվարագոյրն ժամանակս բազումս։
       Իսկ թագաւորութիւնն Տաճկաց փոխեցաւ ի ցեղէն Ալեայ յազգն Մահմետի. եւ նախ թագաւորեաց Աբլ Աբաս ամս քսան։ Իսկ Բուլղարքն զօրացեալ նեղէին զաշխարհն Յունաց բազում աւուրս եւ արկին զնոսա ի Կոստանդնուպօլիս։
       Ի քսան երեք ամին Կոստանդնեայ թագաւորեաց Արապկաց Մահմէտ ամս վեց. եւ յետ նորա Ջամբր ամս քսան երեք։ Ի յիսուն երեք ամին Կոստանդնեայ թագաւորեաց Արապկացն Աբումասոր ամս երկու։ Եւ յետ նորա Աբաս ամս եւթն։
       Եւ ի յիսուն եւ եւթն ամի արքայութեան իւրոյ Կոստանդին մեռաւ։ Եւ թագաւորեաց փեսայ նորա Ռոմանոս. որ եւ արար խաղաղութիւն ընդ Բուլղարս ի ձեռն զօրագլխին Սիմոնի. եւ դադարեաց մարտն յարեւմտից կողմանէ. եւ պարապեցին յարեւելս։
       Իսկ Տաճիկքն որ ունէին ընդ ձեռամբ զԿապադովկիայ Հայոց եւ զՄիջագետս Ասորոց եւ զԿիւլիկիա ի յՈմարէ հետէ եւ ի Հերակլեայ, այժմ տկարացան եւ պակասեցան. վասն զի ետուն զանձինս արբեցութեան եւ գիճութեան. քանզի ել Կիրակոս ստրատելատն Ռոմանու ի Մելտենի փոքր Հայոց եւ նստաւ ի վերայ քաղաքին. եւ նոքա խնդրեցին ներումն զքառասուն օր. մինչեւ հարցցեն զթագաւորն իւրեանց, եթէ կարէ՞ փրկել զնոսա. եւ անսաց նոցա։
       Բայց կալեալ զսուրհանդակն՝ որ տանէր զթուղթն, ածին առ Կիրակոս եւ արարին զնա իւրենաց՝ ուխտեցին նմա եւ պահեցին զնա ի ծածուկ։Եւ զկնի աւուրց եմուտ ի քաղաքն եւ ասաց. աւետիք ձեզ. զի այսօր ընդ մտանել արեգականն մտանեն զօրքն մեր ի քաղաքս. եւ հաւատացին նմա։
       Իսկ Յոյնքն կազմեցան իբրեւ զՏաճիկք ի գալ երեկոյին մտին ի քաղաքն իբրեւ զնոսա. եւ առին զքաղաքն. բայց ոչ կոտորեցին զԱրապն. այլ հանին զնոսա եւ գնացին խաղաղութեամբ։
       Եւ առ Կիրակոս զԿարնոյ քաղաք. եւ զԿամախ եւ զՔեսոն. եւ չոգաւ ի Կիւլիկիա. եւ առ զնա եւ դարձաւ յԱնտաք եւ հնազանդեցան նմա. նոյնպէս եւ ամենայն ծովեզերեայքն ձեռն ետուն ի Յոյնս, զի տկարացան Տաճիկք։
       Եւ յայսոսիկ մեռաւ եւ Ռոմանոս . եւ թագաւորեաց Կոստանդին փեսայ նորա. այր բարի եւ վարժ հանճարոյ։ Եւ ի քսան եւ չորս ամի նորա թագաւորեաց Տաճկաց Աբուսահլն. եւ առաքեաց Կոստանդին զորդի իւր զՎասիլն որ առ զՍամուսատ քաղաք։ Եւ նոյն ժամայն եհաս գուժկան թէ մեռաւ հայրն նորա. եւ թագաւորեաց Ռոմանոս միւս եղբայր նորա. եւ դարձաւ Վասիլ եւ եղեւ հնազանդ եղբօրն։
       Եւ առաքեաց Ռոմանոս զօր ի վերայ Հալպայ եւ առին զնա։ Եւ մեռաւ Աբուսահլն եւ թագաւորեաց Արապկաց Ապուլիասն ամս վեց։ Եւ յետ սակաւու մեռաւ Ռոմանոս. եւ թագաւորեաց Նիկիփոռ այր տգէտ եւ ատեցող ուղղափառութեան. որ եւ գնացեալ ի Մելտենի եգիտ աւերեալ եւ անմարդ զնա. եւ ետուն նմա խրատ զի կոչեսցէ զտէր Յովհաննէս պատրիարգն Անտիոքու եւ տացէ ցնա զերկիրն. զի բերեալ զազգն իւր շինեսցէ զաշխարհն։ Որ թէ դէպ լիցի եւ դարձեալ զօրանան Տաճիկք, լաւ է մեզ ասեն զի նոքա կորիցեն. եւ արար այնպէս. եւ երդուաւ նմա դադարեցուցանել զհալածանս ուղղափառաց. եւ հաւատաց նմա պատրիարգն. եւ շինեաց զքաղաքն եւ զաշխարհն եւ ելից զերկիրն գեղիւք եւ վանորայիւք, ածեալ ի Միջագետաց եւ ի Հայոց ուղղափառս. եւ արար զբնակութիւն իւր ի Պերիտն։
       Իսկ յորժամ յաջողեցան իրքն կոչեաց զՏէր Յովհաննէս ի Կոստանդնուպօլիս. եւ չոգաւ եպիսկոպոսօք եւ վարդապետօք. յերեք հարիւր եւթանասուն եւ ութ թուականին Հայոց. եւ արարին ժողով մեծ եւ մարտեան ընդ ուղղափառսն. բանիւք եւ զօրութեամբն Քրիստոսի այնպէս յաղթեաց ճշմարտութիւնն. որ եւ ամենայն լեզու օրհնեաց զհաւատս մեր։
       Բայց անօրէն թագաւորն խոստանայր աթոռս եւ պատիւս ուղղադաւանիցն, թէ ասեն միայն զերկու բնութիւն. եւ սպառնայր, թէ ոչ լսեն նմա։
       Ետուն պատասխանի եւ ասեն. մեք ոչ վասն երկիւղի, եւ ոչ վասն յուսոյ փառաց սնոտեաց չբաժանեմք զմինն. զի մի քակեսցուք ի նմանէ. եւ զայրացեալ թագաւորն եդ զնոսա ի բանտի չորս ամիս։ Իսկ թագուհին Թէոփանէս սպան զՆիկիփոռ՝ զի չէր ամուսնացեալ ընդ նմա. եւ առ զՅովհաննէս ոմն այր ինքեան եւ եդիր նմա թագ, որ եւ յառաջագոյն կրէր զմուշկ թագաւորին. եւ շնայր ընդ թագուհին, եւ խորհեալ ընդ միմեանս սպանին զթագաւորն։
       Եւ թագաւորեաց Յովհաննէս, որ եւ Չմշկիկն կոչի. եւ սա եհան ի բանտէ զպատրիարքն եւ զեպիսկոպոսունսն եւ գնացին ի տեղիս իւրեանց պատուով. եւ եղեալ այր աջողակ, եւ առեալ ի Տաճկաց աշխարհս բազումս. բայց պատրիարքն Անտիոքու քաղկեդոնիկ՝ արար բազում հալածանս եկեղեցւոյ ուղղափառաց ձեռնտուութեամբ երեւելի իշխանաց. զորոց սան էր առեալ զորդիսն յաւազանէն։ Որ եւ առեալ զաւետարանն Ասորոց եւ զմիւռոնն եւ զհաղորդն երեք անգամ ընկեցին ի հուր բորբոքեալ, եւ ոչ այրեցան եւ ոչ զղջացաւ. այլ գտաւ չարագոյն քան զՆաբուգոդոնոսոր։ Քանզի նա յոչ այրել Անանիանցն, փառաւորեաց զԱստուած նոցա. եւ հաւատաց ի նա. իսկ սորա կատաղեալ ի վերայ ուղղափառացն ի տօնի յայտնութեանն եհան զնոսա արամբք եւ կանամբք ի քաղաքէն . եւ էառ զեկեղեցիս նոցա. որք խօսեցան ընդ Աստուծոյ աղօթիւք եւ երդմամբ եթէ ոչ մտցեն ի քաղաքն մինչեւ առցէ զվրէժն նոցա, որպէս եւ եղեւն իսկ։ Քանզի ի նոյն աւուրս չար ցաւօք սատակեցաւ կատաղին Ալափի։ Եւ դարձուցին մեծաւ պատուով զուղղափառսն ի քաղաքն փառաւորելով զարդար դատաստանն Աստուծոյ։ Եւ եղեւ այն ի թուին Հայոց յերեք հարիւր ութսուն երեք։
       Իսկ Չմշկիկ է ի Հանձիթ գաւառէ. եւ վասն այնորիկ առնէր զբնակութիւն իւր զայն կողմամբ. եւ ասեն զսա Հայ ազգաւ. եւ էր սա առատաձեռն եւ ողորմած. վասն որոյ ազատեաց զամենայն գերիսն. եւ ասեն սորա շինել երեք հարիւր եկեղեցիս. եւ մեծ եկեղեցի մի ի Հռովմ. սա թագաւորեալ ամս երիս եւ մեռաւ. եւ սուգ մեծ աշխարհի եղեւ մահ սորա։
       Եւ թագաւորեցին որդիքն Ռոմանոսի թագաւորին Վասիլն եւ Կոստանդին, եւ կային սիրով առ միմեանս. Կոստանդին կալով ի թագաւորութեանն. եւ Վասիլն մեծաւ զօրութեամբ կայր ընդդէմ Տաճկաց յերկարեալ ի թագաւորութեանն ամս յիսուն եւ եւթն. եւ հնազանդեաց զՀայս յարեւելից եւ զԲուլղարս յարեւմտից վանելով բազում պատերազմունս. եւ երկու ամ եւ կէս աւելի քան զսա եղբայրն եկաց թագաւոր։
       Ի սորա ժամանակս թագաւորեաց Տաճկաց Արիատլ ամս քսան եւ ինն. յետ նորա Բուպաքր ամս տասն եւ ինն եւ զկնի նորա Ապլաբաս ամս քառասուն եւ երկու։
       Իսկ զկնի Կոստանդեայ եղբօր Վասլին թագաւորէ Ռոմանոս եղբօրորդին իւր. եւ գնաց պատերազմել ընդ Տաճիկսն. եւ եղեւ փախստական եւ հարան զօրք նորա. քանզի սպառնացաւ վանորէիցն Սեաւ լերինն որ ի Կիւլիկիայ. եթէ դարձցի խաղաղութեամբ արասցէ զնոսա քաղկեդոնիկս, քանզի յոյժ ատեցող էր ուղղափառաց. որ եւ արար ժողով ի Կոստանդնուպօլիս երկերիւր եպիսկոպոսաց, եւ կոչեաց զպատրիարքն Ասորոց զտէր Յովհաննէս՝ որ գնաց վեց եպիսկոպոսօք. եւ պահեցին զնա յոտն առաջի իւրեանց երկաբնակքն. եւ խօսէր ընդ նոսա կորովի բանիւք. եւ երկու եպիսկոպոսք աստի եւ անտի անցեալ օգնէին նմա վասն ծերութեան մարմնոյն։
       Եւ ասաց թագաւորն, բան մի խօսեաց եւ պատուեմ զքեզ քան զամենայն. ասա ՙյետ միաւորութեան երկու բնութիւնս յատկացեալս՚. եւ նա ասէ . եւ Երրորդութեանն խոստովանութիւն մի բան է, եւ ուրացութիւնն մի բան է, եւ զայդ ոչ ասեմ բնաւ։
       Եւ Թէոդորոս եպիսկոպոսն Մելտենոյ ած նմա ապտակ ի ծնօտն աջոյ, իսկ նա մատոյց զմիւսն. եւ ոմն յեպիսկոպոսացն յոտն եկաց եւ եհար զԹէոդոր, եւ ասէ ցբազմութիւնն, Քրիստոս ապտակ էառ եւ յոտն կայ, եւ դուք նստիք. եւ լացին ամենեքեան. եւ ի տրտմութենէն արձակեցին զժողովն։
       Եւ յետ այնորիկ դարձեալ արարին ատեան եւ նստան, եւ ասեն ցպատրիարքն . հաւանեաց մեզ եւ առ զաթոռն Անտիոքու միայն։ Եւ ասէ ցնոսա. ես աթոռ ունիմ յերկինս եւ յերկրի եւ մարմնական աթոռ ոչ է պիտոյ ինձ. եւ ասեն դարձեալ դուք ոչ մկրտութիւն ունիք եւ ոչ քահանայութիւն, առէք ի մէնջ եւ գնացէք։ Ասէ սուրբն զոր Քրիստոս եւ Առաքեալքն ետուն եւ պահեաց Դէոսկորոս եւ Սեւերոս, մեք ունիմք. եւ հաւատամ զոր ասեմս, թէ դուք բնաւ ոչ ունիք, բայց միայն նզովք ի գլուխս ձեր։ Եւ բարկացեալ նոցա վճիռ ետուն յաքսորս երթալ յարեւմուտս։ Եւ տարան զնա քսան եւ ութ օր, եւ դարձեալ զղջացան, եւ դարձուցին ի Կոստանդնուպօլիս. եւ եդին զնա ի բանտի. եւ եղեն ի ձեռս նորա բազում բժշկութիւնք ի կոյրս եւ ի կաղս եւ ի հիւանդս. եւ ել համբաւ բարի ընդ ամենայն երկիր. եւ բազումք դարձան յուղղափառութիւն. եւ անդէն ի բանտին կատարեցաւ սուրբն Յովհանայ. եւ նշխարք նորա եդաւ ընդ Մարտիրոս յաշակերտաց նորա եւ ընդ սուրբս յիշատակ նորա։
       Եւ բարկութիւն Տեառն եղեւ ի վերայ Ռոմանոսի եւ սատակեցաւ, եւ թագաւորեաց Միխայլն ամս ութ. եւ ոմն ազգային նորա խորհեցաւ թագաւորել, եւ արար ժողով զեւթն ամիս. եւ կալան փորեցին զաչս նորա ի տեղւոջն՝ ուր գտաւ գիր ի վերայ քարի միոյ թէ աստ թագաւոր խաւարի։
       Եւ յաւուրս Միխայելի Սուլիման Տաճիկ դարձոյց զՈւռհայ ի Յոյնս։ Իսկ յետ մահուանն Միխայելին կալան զթագաւորութիւնն Զոյի, եւ Թօտօռն դստերք թագաւորին Կոստանդիանոսի։ Եւ Տաճկաց թագաւոր Աբդլաբաս էր։
       Բայց հաճոյ եղեւ մեզ յայսմ միջոցի յայտ առնել ուսումնասիրաց, յաղագս ելանելոյ ազգին Թուրքաց թէ յորմէ՞ ազգէ իցեն եւ ո՞ր է աշխարհ նոցա եւ ուստի՞. եւ զի՞նչ պատճառաւ եկին յաշխարհս մեր. եւ առին բնակութիւն ի գաւառս գաւառս։ Գլուխն մարգարէից սուրբ Մովսէս ասէ ի գիրս իւրում այսպէս՝ Յաբէթ ծնաւ զԹիրաս եւ նա զԹորգոմ եւ զԳովք եւ զայլս ընդ նմա. ուստի յայտ է թէ յազգէ Թորգոմայ են, վասն որոչ եւ Թուրք ասի. յորմէ Գովք եւ Մագովք, որ է ազգ ամբոխական. որ եւ զկնի ցրման աշտարակին գնացին արեւելեօք եւ դարձան ի կողմն հիւսիսի եւ առին բնակութիւն յայնկոյս լերանցն մեծաց եւ երկայնագունից՝ որ կոչին ստինք հիւսիսի. եւ ձգեցան տարածեցան յարեւելից հիւսիսոյ, մինչեւ յարեւմուտս հարաւոյ. եւ ունին երկուս մուտս. մի ի Պարսս եւ միւս յԱլանս եւ ի Վիրս, զոր փակեաց Աղեքսանդր Մակեդոնացին. եւ են նոքա հեզագնացք եւ անագահք եւ պարկեշտք ի ցանկութիւն կանանց. եւ պաշտէին մի Աստուած, եւ կոչեն զնա Կօքտանղրի որ է կապոյտ Աստուած քանզի զերկինքդ կարծեն Աստուած. եւ ուտեն զամենայն գարշելի եւ զմեռելոտի. եւ ագանին բրդեղէնս մազեղէնս զի այլ ինչ ոչ լինի առ նոսա. եւ օրէնս ինչ գրով կամ աւանդս ոչ ունին՝ քանզի ոչ գնաց առ նոսա մարգարէ ոք կամ առաքեալ. վասն որոյ Պարսիկք յորժամ զօրացան, ամրագոյն դրամբք փակեցին զելս նոցա. եւ շինելով ի վերայ նորա եւ առ ընթեր նորա բերդս վեց եւ կացուցին պահապանս, զի մի ելցեն լցցեն զերկիր բազմութեամբն իւրեանց. եւ պղծեն զնա գարշութեամբն իւրեանց.
       Նոյնպէս Աղեքսանդր Մակեդոնացին գործել ետ զդուռն որ ի Դարպանդն երեք հազար դարբնաց ի պղնձոյ եւ յերկաթոյ զվեց ամ ի մէջ լերինն եւ ծովու երկայնագոյն աղխամբ փակելով զնա։ Ասէ վասն նոցա Եզեկիէլ մարգարէ. Գովք եւ Մագովք կոչելով եւ իշխան Թովբելայ եւ Ռոսմոսեքայ։ Եւ նոքօք սպառնայ ազգին Հրէից. եւ դարձեալ կոտորել ասէ նոցա յԵրուսաղէմ. եւ երիցս անգամ կրկնէ մարգարէն որ յաղագս նոցա բանն է. ուստի իմանամք երիցս անգամ ելանել նոցա արտաքս. եւ առաջին ելանելն նոցա այն է որ նախ քան զՔրիստոս հինգ հարիւր տասն ամաւ, եղեւ այսպիսի պատճառաւ։
       Թագաւորքն Պարսից ի կարեաց ժամանակի հանէին ի նոցանէ ընդ դուռնն որքան պիտոյ լինէր վարձուք. որ եւ Կամբիրոս որդին Կիւրոսի զոր ոմանք Նաբուգոդոնոսոր կոչեն, եհան ի նոցանէ եւ կռուեցաւ ընդ արքային Աթուրայ. եւ զՀողեմփիւռնէս որ ի նոցանէն էր առաքեաց ի Պաղեստինէ. այսպէս հանէին, եւ զկնի վճարման պատերազմին դարձեալ տանէին արկանէին ի ներքս որ եւ տանէին ընդ ինքեանս յամենայն բարութեանց երկրի. ոսկի եւ արծաթ եւ հանդերձս ազնիւս , եւ պտուղս. եւ շարժէին նոցա ցանկութիւն ելանելոյ եթէ կարասցեն գտանել հնարս։ Եւ եղեւ զի ըստ սովորութեանն տանէին զնոսա յարգելարանն իւրեանց. եւ սակաւք էին տանողքն. եւ մօտ եղեալ ի դուռնն յարեան ի վերայ տանողացն եւ պահապանաց դրանն եւ կոտորեցին զնոսա եւ առին զմի ի բերդիցն եւ արարին ի հրամանս իւրեանց. եւ ազդ արարին յերկիրն իւրեանց եւ ելին օգնել նոցա, եւ առին զայլ բերդսն եւ ամրացան. եւ ազդ եղեւ հեռաւոր ազգի սոցա որ կային իշխանք եւ ճոխագոյնք նոցա, զի կենդանի մի սպիտակ երեւեալ առաջնորդէր նոցա իբրեւ զշուն. եւ յորժամ ցրուէին եւ մոլորէին մեծագոյնս կանչէր եւ դարձուցանէր առ ինքն, եւ պագին նմա երկիր եւ հաւանեցան. եւ բերէր զնոսա մինչեւ ի դուռնն եւ ահա բաց էր, եւ ելին ընդ նմա. եւ յորժամ կարի յաճախեաց բազմութիւն ազգին ելանել, դարձեալ փակեցին զդուռնն եւ եկին մինչեւ յԱրաղիայ մերձ աշխարհին Պարսից. եւ ապա եղեն երեք բանակք. եւ արկին վիճակս ձգելով երեք գաւազանս ընդ երկինս. մինն անկաւ ի հարաւ, եւ գնաց բաժինն առաջին ի կողմն Հնդկաց. եւ միւսն անկաւ յարեւմուտս հիւսիսի, եւ գնաց միջին բաժինն բնակեցաւ առ ընթեր Թրակիոյ եւ յանուն աշխարհին կոչեցան Կոմանիք։ Եւ երրորդն անկաւ ի միջոցս երկրի, եւ եկին խառնեցան ի Պարսիկս եւ հնազանդեցան նոցա ուր եւ գնային. եւ դարձեալ բացաւ դուռնն եւ ելին այլք բազումք, եւ փակեցին զդուռնն. եւ կային ի նոսա իշխանք եւթանասուն որք արարին բոլործիրս եւ կացին շուրջ զնովաւ . եւ իւրաքանչիւր գաւազան ի ձեռին իւրում եւ ձգեցին յերկինս ի վեր եւ ասացին. որ անկանի ի ծիրն ի գաւազանացն. տէր գաւազանին թագաւոր է. եւ ինն գաւազանն անկաւ ի ծիրն. եւ մինն ի նոցանէ ցցեցաւ. եւ կանգնեցին ի տեղւոջն ինն թագաւորութիւն, եւ ութն հնազանդեցան միոյն, որում անուն էր Խաքան, եւ կան ի տեղւոջն հաստատուն որ է աշխարհ ընդարձակ եւ տիրեն ներքոյ դրանն. եւ վասն դրանն ոչ մեկնին անտի զի այն է ամրութիւն նոցա. եւ քանզի բազումք այն են որ խառնեցան յԱրաբացիս՝ նոցա անուամբ կոչին Մսլիմանք ի Մսլիմայ առեալ զանուանակոչութիւնն. եւ առաւել միաբանեցան ընդ նոսա. զի նոքա մի Աստուած դաւանին իբրեւ զնոսա։ Եւ լուան ի նոցանէ թէ մի՛ երկիրպագանէք արարածոց. անարգեն զխաչն եւ զեկեղեցի։
       Իսկ այնոքիկ որք գնացին ի հարաւ եւ յարեւմուտս որք դիպեցան քրիստոնէից, քրիստոնեայք եղեն. եւ որք դիպեցան ի կռապաշտ ազգ նոյնպիսիք եղեն վասն զի հաւանականք են. նոյնպէս եւ ընդ միոյ դուռն հանին Հայք եւ Վիրք յօգնութիւնս իւրեանց ի նոցանէ եւ յարելով ի նոսա եղեն քրիստոնեայք եւ Խիւչախք կոչին. զի խիւն ձոր ասի եւ խաչն աման որպէս թէ յամանի կան ի ձորս եւ ըստ պիտոյց ժամանակս ժամանակս։ Արդ երկու ելք նոցա լեալ է եւ երրորդն տակաւին կատարելոց է ըստ մարգարէին Եզեկիէլի. որ ապականելով զաշխարհ գան մինչեւ ի Պաղեստին մօտ ի յայտնութիւն որդւոյն կորստեան. քանզի Յովհաննէս ասիացին ասէ թէ Տիբեր կայսր առաքեաց առ նոսա դեսպանս. եւ յորժամ ետես զնոսա Խաքան նեղեաց յոյժ. եւ հարցեալ զպատճառն ասաց բան է առ մեզ նախատեսութեան, զոր լուայ ես ի հարցն իմոց թէ յորժամ թագաւորքն Հռովմայ հնազանդութիւնս առաքեն Թուրքաց, մերձեալ է աւեր աշխարհի. եւ եհարց Խաքանն եթէ դուք հարկս տա՞յք Պարսից . եւ նոքա ասեն ո՛չ. այլ նոքա մեզ տան դիմոսս. եւ զարմացաւ Խաքանն եթէ այդպէս մեծ է Հռովմայեցւոց թագաւորութիւնն։ Եւ նոյն Յովհաննէս ասէ. թէ Տրայիանոս ընդ հարկաւ արար զՊարսս։ Բայց դեսպանքն որ երթան ոչ ի բուն աշխարհ նոցա երթան. այլ ի Խաքանն որ կայ արտաքս դրանն յայնկոյս աշխարհին Պարսից անդր քան լերինն Կաւկասու որպէս պատմեցին դեսպանքն Յուստիանոսի եւ Հերակլեայ. եւ թագաւորն նոցա միշտ Խաքան կոչի. եւ Շապուհ արքայն Պարսից հինգ հազար կուսանս անդ առաքէր եւ Երազայ էր անուն աշխարհին. եւ ձգին նոքա մինչեւ ի Թետալիայ որ Թուրքաստան կոչին, ուստի գերիս էած Մահմուտ ամիրայն ի Խորասան. յորմէ ազգէ սուլթանացաւ Դողլաբաքն, եւ յետ նորա Ալբասամն. եւ կան նոքա բուն օրինօք աշխարհին իւրեանց. բայց միայն թողին զմարդակերութիւնն զոր ունէին յերկիրն իւրեանց. այլ մեք դարձցուք անդրէն ի կարգ առաջին։
       Ի թուին Հայոց չորս հարիւր վաթսուն. թագաւորն Յունաց Կոտանդիոս Մոնոմախն թագաւորեաց ամս երկոտասան, այր մեծամիտ եւ առատաձեռն։
       Իսկ զթագաւորութիւնն Տաճկաց ունէր Աբլաբաս՝ յորում աւուր ընկղմեցաւ ջրով Եզնկայն, եւ մնաց տուն մի ուղղափառի եւ ողորմածի առն, որում անուն էր Կիրակոս։ Եւ ի նոյն ամի եղեւ շարժ ահագին ի պահքն առաջաւորաց։ Եւ զկնի այնորիկ եղեւ աղմուկ յԱնտաք յեկեղեցականսն ի միադաւանսն վասն խնդրոյ ինչ. եւ կէսքն ի նոցանէ գնացին առ պատրիարգն երկաբնակացն ի դատաստան։ Եւ նա արար զնոսա քաղկեդոնիկս, եւ առ զեկեղեցիս ուղղափառացն զոր շինեալ էր ի վերայ գերեզմանի Ղուկասի աւետարանչի. որպէս նախ քան զայն առեալ էին զսուրբն Պետրոս։
       Իսկ ի զատկի տօնին էառ Տէր զվրէժն. քանզի մինչ կային ի պաշտմանն եղեւ որոտ յերկինս, եւ անկաւ հուր ի Տեառնէ. եւ այրեաց զպատրիարգն եւ զբազումս ընդ նմա. եւ ոսկր մի անգամ ոչ կարացին հանել ի հրոյն. եւ գիտացին ամենեքեան, եթէ դատաստան Տեառն է. եւ ուրացողքն դարձան ի խոստովանութիւնս իւրեանց. եւ բազումք յօտարացն մեր եղեն, եւ փառաւորեցաւ հաւատս մեր։
       Իսկ ի լնուլ թագաւորութեանն Տաճկաց չորս հարիւր երեսուն ամ, պատառեցաւ իշխանութիւն նոցա ի բազում մասունս. եւ սկսաւ թագաւորութիւնն Թուրքաց. զի գերեաց անտի զոր ած Մահմուտն եւ բնակեցոյց ի պարարտ երկրի, եւ եթող զնոսա ի կամս անձանց, աճեցին եւ հպարտացան։ Եւ ոմն ի նոցանէ իշխանացաւ եւ թագաւորեաց որոյ անունն էր Տուղրիլ բէկ. Դօղլաբէք ասացաք վերագոյն ըստ այլոց կոչման. որ եւ մեծացաւ բարձրացաւ. եւ եղեւ գոռոզ մեծ եւ տիրեաց բազում աշխարհաց եւ առաքեաց զօրս բազում ի սահմանս Հայոց մինչեւ ի Մելտենի, եւ առին աւար բազում , եւ գերի. եւ դարձան վերին կողմամբքն. եւ կալաւ զնոսա ձիւն սաստիկ ի լերինս Սասնոյ. եւ մեռան երեք հազար անձինք ի Թուրքաց։ Իսկ գերիքն ազատեալք դարձան. զի վարժ էին ցրտոյ եւ ձեան։
       Եւ թագաւորն Յունաց Մոնոմախն վախճանեալ. առ զթագաւորութիւնն դուստրն նորա Թօտօռն ամ մի. եւ յետ նորա Միխայէլ ծերն ամ մի. այր պարկեշտ եւ պահեցող. որ ոչ ուտէր զվաստակս այլոց. այլ արուեստիւ ձեռաց իւրոց կերակրէր տարգալս գործելով վաճառէր։ Սա յորժամ ետես թէ զօրացաւ Թուրքն. եւ տիրեաց Պարսից եւ Մարաց եւ Ասորեստանեայց եւ գայր աւերէր զերկիրն Յունաց, երկեաւ եւ անցոյց զքրիստոնեայսն յայնկոյս ծովուն, եւ յամուր տեղիս։ Եւ եկեալ Թուրքացն, եւ գտեալ զերկիրն Ատալիայ եւ զՈւճն եւ զԿաւնն անմարդ (անմարդաբնակ ), ապա բնակութիւն առեալ դադարեցին ի տեղւոջն. եւ վասն այնորիկ տրտնջեցին բազումք զոր արար ծերն. բայց մարդասիրութիւն արարեալ խնայեաց ի հաւատացեալքն։
       Եւ իշխան մի Կոմանոս անուն յինքն շրջեաց զթագաւորութիւնն. եւ Միխայէլն գերծեաց զգլուխն գնաց ի վանս . եւ Կոմանոս վարեաց զթագաւորութիւնն ամս երկու։ Եւ յետ նորա Կոստոս Տուկիծն յերկրէն Պամփիլագոնեայ ամս ինն։ Սա զօրացեալ եկաց ընդդէմ Թուրքաց. եւ շինեաց զպարիսպն Մելտինոյ։ Եւ եկեալ Քսեսարոս զօրագլուխն Տուղրիլին առ զՀալապ. եւ այս եղեւ սկիզբն առնլոյ քաղաքին ի խորին Ասորոց որ է կողմն յարեւմտից Միջագետաց։ Եւ տիրեաց ի Դամասկոսէ մինչեւ ի ծովն Առադրիանոս եւ գնաց ի ծովն Պոնտոսի։
       Յաւուրս յայսոսիկ շնչեաց սատանայ ի պատրիարքն Կոստանդնուպօլսի. եւ արար գործ մի սոսկալի հրեշտակաց եւ մարդկան։
       Քանզի գրգռեաց զթագաւորն եւ զիշխանսն. եւ զխաչն եւ զհաղորդ եւ զմեռոն ուղղափառացն այրել ետ եւ առ ոտն կոխել. եւ ոչ հացի անգամ եւ ձիթոյ պատիւ ոչ առնէին. եւ ետ տանել առ ինքն զպատրիարքն Աթանաս քսան եւ հինգ եպիսկոպոսօք. եւ նախ քան զհասանիլն նոցա ի քաղաքն ի բարկութենէ Տեառն հարաւ, եւ պատառեցաւ իբրեւ զԱրիոս ապականիչն այն. եւ նախատիչն Քրիստոսի որդին կորստեան։ Եւ արարեալ քննութիւն հաւատոյ, Յոյնք պարտեալ լինէին ի Հոգւոյն. ըստ որում զայրացեալ սուրբն Աթանաս անէծ զնոսա. եւ նոքա ետուն զնա իւրովքն յաքսորս ի Քիոս կղզի. եւ աղաչանօք թագուհւոյն դարձաւ յաթոռ իւր։
       Իսկ Տուկիծն վախճանեալ թագաւորեաց Դէօժանն Ռոմանոս. եւ թագաւորն Թուրքաց Տուղրիլն մեռաւ. եւ առ զտեղի նորա Ալփասլան որ եւ անձամբ եկն ի Հայս. եւ հնազանդեաց զնոսա առեալ զՇամշուտէ. եւ անցեալ յԱնի հարիւր հազարաւ առ զնա եւ սպան հազար այր ի փոս մի, եւ լոգացաւ արեամբ. եւ դարձաւ ի Նախջուան։
       Իսկ Դէօժանն կուտեալ անթիւ զօրս, չոգաւ ի վերայ նորա. եւ եկեալ ի Կարս այրեաց զՀայոց եկեղեցին. եւ երդուաւ եթէ յաղթէ Թուրքաց կամ ջնջէ բնաւ զՀայս կամ ի կրօնս իւր դարձուցանէ։ Եւ լուաւ Տէրն եւ ոչ յաջողեցաւ նմա քանզի կոտորեցաւ զօրքն նորա, եւ ինքն ըմբռնեցաւ ի գերութիւն։ Եւ լուեալ ի Կոստանդնուպօլիս թագաւորեցուցին զՄիխայէլն։ Իսկ Դէօժանն զերծեալ աղաչանօք եւ ուխտադրութեամբ յԱլփասլանայ կամեցաւ գնալ ի Կոստանդնուպօլիս. եւ կալեալ զնա հանին զաչսն. եւ շիջաւ փառք նորա սնոտիք. եւ պարծանքն ի չարն։ Յետ այսորիկ առաքեաց Ալփասլան զՍուլիման քուրորդի իւր ի Հայս. եւ իշխանացաւ նոցա եւ թագաւորեաց. որ եւ եմուտ ի գիշերի յԱնտաք եւ առ զնա, եւ զսուրբն Պետրոս զաւագ եկեղեցին արար Մզկիթ։
       Եւ ի սոյն ժամանակս ամիրայ մի պարկեշտաձեւ, աղօթասէր եւ քաղցրաբարոյ , եկն ի Կապպադովկիայ զօրօք եւ հրամանաւ Ալփասլանայ. էառ զՍեւաստ եւ զԿեսարիայ, եւ տիրացաւ եւ մեծացաւ. եւ այս եղեւ սկիզբն տանն Դանշմանայ. զի այս էր անուն նորա։ Քանզի յորժամ զառաջինն ածան Տաճիկք կոչէին յանուն գլխաւորին իւրեանց որոյ անուն էր Տայաւ, խառնեցան ի Թուրքն եւ եղեն ազգ մի վասն համակրօնութեան իւրեանց. եւ միմեանց անուամբ կոչին։ Որ եւ ի Բաղդատ իշխանն էր յազգէն Մահմետի. թողին զնա անդ եւ Խալիփայ անուանեցին, որ է մնացորդ ի Մահմետէ, կամ յետ մնաց, եւ հնազանդեցան նմա երկոքին ազգն գրով եւ երդմամբ. զի ի նմանէ առցեն օրէնս եւ հրամանս, եւ պատուեսցեն զնա իբրեւ զՄահմէտ. եւ ամրացուցին զնա յոյժ։ Եւ յայնմ հետէ հրամանաւ սուլտանին որ ի Խորասան եւ ի Խալիփայէն առնուին պատիւ ամիրայութեան թուեցեալքն արժանաւորք, եւ գնացին տիրէին աշխարհաց եւ գաւառաց. որպէս Սուքմանն ամիրայ Թուրք ազգաւ, գնացեալ տիրեաց Հայոց եւ կոչեցաւ Շահրի Արմէն որ է թագաւոր Հայոց։ Եւ Արթուխն եկեալ ի Միջագետս տիրեաց երկրին, ուստի կոչեցան Արթուխք եւ են ազգաւ Թուրք։
       Իսկ թագաւորն Յունաց Միխայէլն վատասրտեալ ի Թուրքաց պղերգացաւ ի պատերազմէ, եւ զչարեալ իշխանն Նիկիփոռ ապստամբեալ մարտեաւ ընդ Կոստանդնուպօլիս եւ առ զքաղաքն. եւ սկսաւ կոտորել։
       Եւ Միխայէլն առ զթագն ի վերայ ձեռացն եւ գնաց ընդ առաջ նորա եւ ասէ. ա՛ռ զոր խնդրեսդ եւ արգել զսուրդ ի քրիստոնէից. եւ արար այնպէս. եւ չոգաւ Միխայէլն կրօնաւորեցաւ ի վանս. եւ զերկուս որդիսն նորա ներքինացոյց Նիկիփոռ. եւ ոչ հաճեցան ընդ այն արքունիքն եւ ատեցին զնա։
       Վասն որոյ զօրացեալ Ալէքս ոմն թագաւորեաց եւ արար Նիկիփորայ. զոր եւ նա Միխայելին արար. եւ թագաւորեաց ամս քսան եւ ինն։
       Զայսու ժամանակօք մինչ տիրէին Թուրքն Երուսաղեմի եւ ամենայն ծովեզերացն, իշխան մի Զնճիլ անուն եկն յԵրուսաղէմ յաղօթս. եւ առին ի նմանէ դահեկան մի որպէս յամենայն ումեքէ աղօթաւորէ. եւ յետոյ այլ եւս պահանջէին. եւ ի չտալն զաւելորդն՝ հարին զգլուխ նորա եւ խլեցաւ աջոյ ակն, եւ նորա առեալ դնէր ի գրապանն եւ տանէր ի Հռովմ շրջեցուցանէր եւ շարժէր զնոսա ի նախանձ. եւ ելին անտի Կոմսունք եւ ամբարձին զգլուխս իւրեանց. եւ կուտեցան առ նոսա զօրք բազումք. եւ եկին ի Կոստանդնուպօլիս. եւ պաշարեցին զնա եւթն ամ։ Եւ յամին եւթներրորդի եղեւ շարժ յԱնտիոք եւ անկաւ պուրճ մի յարմատոց խլեալ. եւ յայտնեցան ի նա պատկերք պղնձիք ի վերայ պղնձի երիվարաց ի կերպարանս եւ ի ձեւս Փռանգաց. եւ բերին առաջի Ամիրային եւ ժողովեալ զքաղաքն տեսանել թէ զի՞նչ իցեն այնք . եւ ոմանք ասացին թէ կուռք են ի հին ժամանակաց. եւ հրամայեաց ամիրայն խորտակել զնոսա եւ ցրուել. եւ եղեւ այնպէս։ Եւ լուաւ զայն կին մի հին աւուրբք կուրացեալ եւ ասէ, այն տլիսմ էր դիւթական հնարիւք գործեցեալ ի Յունաց, զի մի ելցեն Փռանգք յայնմ կողմանէ ծովուն. զի ահա ո՞չ տեսէք երկաթեղէն շղթայիւք կապեալ զնոսա։ Եւ իմացեալ Ամիրային յոյժ տրտմեցաւ վասն քակման պատկերացն, եւ իսկոյն հնազանդեալ զԿոստանդնուպօլիս անցին յայնկոյս զօրքն Փռանգաց. եւ եկին յԱնտաք եւ առին զնա եւ էին ինն գլխաւորք. երկուքն ի նոցանէ յազգէ թագաւորացն էին, որոց անուանքն էին այսոքիկ Ռոճէլ, Պէամուն, Ճօշլին, Կալարան, Կոնդոփրի, Սալէկէս , Դիբախտ։
       Յայնժամ իշխանն յՈւռհայոյ Թէոդորոս որ կայր անդր ի Փիլարտոսաց հայկազնոյն եդեալ՝ առաքեաց առ նոսա. զի առաքեսցեն տէր քաղաքին Ուռհայոյ։ Եւ զուարճացան յոյժ եւ ասեն. օրհնեալ ես Քրիստոս Աստուած. նախ հաւատաց ի քեզ Ուռհայ. եւ դու յառաջ նմա թագաւորեցեր հաւատովքն արքային Հայոց եւ ապա Երուսաղեմի՝ եւ այժմ զնա ետուր մեզ կանխագոյն առհաւատչեայ Երուսաղեմի թագաւորել քեզ Տէր հաւատացելովքս ի քեզ։
       Եւ առաքեաց Կոնոփրի զեղբայրն զՊղատոնն. եւ տիրեաց Ուռհայոյ։ Եւ յետ այնորիկ Կիսան եւ Աղիւսան ամիրայն Անտաքայ. որ կային ի թաքստի ելին եւ փախեան. եւ դիպեցան նոցա արք երկու Հայ ազգաւ արիականք սպանին զնոսա. եւ առեալ զգլուխս նոցա բերին առ Կոմսունսն. եւ յոյժ պատուեցան ի նոցանէ։
       Զայսու ժամանակաւ Սուլիման որ թագաւորեալն էր յաշխարհին Յունաց սպանաւ ի յԻկոնիոն. եւ թագաւորեաց Խլիճասլան ի տեղի նորա։
       Եւ լուաւ Սուլտանն որ ի Խորասան զելն ի Փռանգաց եւ յղեաց ընդդէմ նոցա՝ զԿիւռապաղատն հարիւր հազար հեծելովք, որ եկեալ պաշարեաց զՓռանգն յԱնտաք եւ յոյժ նեղեցին զնոսա. որպէս ապաւինեալք յԱստուած աղօթիւք անդադար գտին զգեղարդն Քրիստոսի յայտնութեամբ պատրիարգին ի հիմն եկեղեցւոյն պահեալ. եւ նովաւ զօրացեալ կոտորեցին զԹուրքն երեւելի հրաշիւք։ Եւ զահի հարան այլազգիքն եւ խրտեան ի ծովեզերացն եւ չոգաւ զօրն Փռանգաց. եւ առ զամենեսեան մինչեւ ի Յոպպէ եւ եհաս յԵրուսաղէմ։ Եւ նա լցեալ էր Արապկօք որք այն ինչ եկեալ յԵգիպտոսէ եւ առեալ էին զնա ի Թուրքացն, եւ սուր ի գործ արկեալ կոտորեցին զնոսա. եւ պատուականքն ի նոցանէ լցան ի տաճարն. եւ հանեալ զնոսա արտաքս սպանին զամենեսեան, եւ պատրիարգն կալաւ փողոց մի եւ կոտորելով եհաս ի սուրբ Յարութիւնն եւ արեամբ մարզեցան ձեռք նորա ընդ սուսերն. եւ լուանայր անդ ասելով զսաղմոս զայս ուրախ լիցի արդար ի Տէր ի տեսանել զհատուցումն իւր եւ զձեռս իւր լուասցէ յարեան մեղաւորի. եւ նոյն ժամոյն արար պատարագ եւ ասաց . այսպիսի հաճոյական պատարագ Աստուծոյ ես այլ ոչ մատուցի ի կեանս իմ։
       Եւ թագաւորեաց յԵրուսաղէմ Կոնոփրի ամս երկու. եւ զկնի նորա Ապախտոյնն ամս հնգետասան։
       Իսկ Խլիճասլան կամեցաւ ելանել ի կողմանս Մելտենւոյ, եւ լուեալ զառնուլն Երուսաղեմի գադարեաց։ Բայց Դանշմանն կռուէր ընդ Մելտենի զամս երիս այրելով զվաստակս նորա։
       Եւ իշխան մի կայր անդ Փիլարտոսէն հետէ որ խոստացաւ զքաղաքն տալ ի Փռանգն եւ ստեաց. եւ ետ զնա ի Դանիշմանն տալով նոցա հաց եւ անասուն եւ ազատութիւն, եւ շինեցաւ քաղաքն . եւ յայնժամ ի տեղիս տեղիս իշխէին ոմանք յազգէն Հայոց ի Փիլարտոսին ժամանակաց։ Վասիլն ունէր զՔեսոն եւ զՌաբան. եւ որդիքն Ռոբենի զԿիւլիկիայ։
       Զայսու ժամանակաւ անկաւ աղմուկ ի մէջ Տաճկաց եւ Թուրքաց ի Խորասան. եւ կռուէին ընդ միմեանս եւ յափշտակէին զմիմեանց։ Բայց ի Կապադովկիա, եւ ի Բիւթանիա ոչ գոյր Տաճիկք, այլ Թուրք ունէին զնոսա. եւ տային պատերազմ ընդդէմ Յունաց։ Իսկ Դանիշմանն յետ առնլոյն զՄելտենի անցելոյ երկու ամաց մեռաւ։ Եւ եկն Խլիճասլան. եւ առ զՄելտենի ի Սաղուրէն յորդւոյն Դանիշմանայ. եւ տիրեաց նմա։
       Իսկ Սուլտանն Խորասանայ կոչեցաւ Խիաթատին. եւ յղեաց զՉաւլի ընդդէմ Փռանգաց. եւ յորժամ եկն ի Մօսլ Ագրմիշ ամիրայն ել ընդդէմ նորա. եւ կապանօք ած զնա ի քաղաքն եւ ի սակաւ աւուրս մեռաւ Ագրմիշն եւ ազատեցաւ Չաւլի. եւ յղեցին Մօսլցիք առ Խլիճասլան եւ խոստացան նմա զերկիրն. չոգաւ եւ տիրեաց նմա։ Եւ Չաւլի դարձեալ զօրացեալ չոգաւ ի վերայ Խապուրին եւ առ զնա. եւ Խլիճն լուաւ եւ գնաց պատերազմել ընդ նմա . եւ յանցս գետոյն կորեաւ սատակմամբ. եւ խնդացեալ Չաւլի գնաց եւ առ զՄօսլ եւ զՄծբին եւ առեալ բազում գանձս դարձաւ ի Խորասան։
       Իսկ զմահն Խլիճասլանայ լուեալ ի թագաւորութեան նորա թագաւորեցուցին զՏօղասլան որդի նորա փոխանակ հօրն. եւ նա արար իւր երկու զօրագլուխս Զայլասլան եւ զՊիզմիշն. էին նորա երել եղբարք, որոց անուանքն Արապ եւ Շահնշահ եւ Մասուտ. եւ Շահնշահ սպան զՄասուտն. եւ զԱրապն սպան Ամիրխազէ որդին Դանշմանայ զի ոչ կամէր տիրել նմա իշխանութեան հօր իւրոյ եւ այլ ոչ եւս պակասեաց թշնամութիւն ի տանէ նոցա։
       Յաւուրսն յայնոսիկ եկն իշխան մի Փռանգաց երեսուն պատուական արամբք անուն նորա Կունտափրի յԵրուսաղէմ յաղօթս. եւ այլ ոչ կամեցաւ դառնալ անդրէն այլ եղեն կրօնաւորք. եւ կացին աղօթիւք եւ սրբութեամբ յԵրուսաղէմ։
       Իսկ երկրորդ թագաւորն Երուսաղեմի Պաղտունն եւ պատրիարգն աղաչեցին զնոսա ելանել ի պատերազմ ընդդէմ Թուրքաց զի այն առաւել հաճոյ է ասեն Աստուծոյ պատերազմել ընդ անօրէնսն ի փրկութիւն քրիստոնէից. եւ ետուն ի բնակութիւն նոցա զտաճարն եւ ապրանք ի ծովէ. եւ ի ցամաքէ նաւաւ գեղերս եւ այգիս. եւ սովորեցին այլք գալ եւ յարիլ ի նոսա ի նոյն կրօնս եւ հաստատեցին իւրեանց կանոնս զի կացցեն անարատ կուսութեամբ ի փառս Աստուծոյ, եւ ունիցին զամենայն ինչ հասարակաց. եւ չունիցին առանձնականս եւ ոչ ինչ հոգեւորս կամ մարմնաւոր. եւ կոչեսցին զինւորք Քրիստոսի կռուելով ընդ անօրէնսն եւ մի բնաւ ընդ հաւատացեալսն։
       Եւ լուեալ բանս այս ի Հռովմ եւ յամենայն տեղիս, եւ ետուն նոցա միաբանութիւնս բերդս եւ գիւղս եւ մուտս հարկաց յերկրէ քրիստոնէից. վասն որոյ մեծացան եւ փարթամացան. եւ եղեն զօրք առանձինն. այսու օրինակաւ եղեւ սկիզբն Փրերացն որ կոչին Ուսպեթալք. քանզի ստացան տունս աղքատաց եւ հիւանդաց։ Եւ զկնի բաժանեցան այլք որք առանձնացեալք ասացին տուք մեզ բաժին զամենայն հնոտիս ձեր գրով , եւ ետուն նոցա. եւ առեալ ծախէին զայն եւ հարստանային, եւ խնդրեցին հող ի ստացուածս պարտիզի որչափ կրէ գրաստ մի եւ կրէին զայն զցայգ եւ զցերեկ։ Եւ հայեցեալ տեսին զի ոչ կարէին դիմանալ երկոցունցն գնեցին դարձեալ զհինս իւրեանց եւ զհողն բազում գնոց տալով ոսկի արծաթ եւ գեւղս։ Եւ ետուն այլք միաբանութիւնս եւ նոցա. եւ կոչեն նոքա Դամփլ որ է աղքատատուն. եւ մեք զայս լուաք պատճառ նոցա։
       Իսկ ի յազգէն Արթուխեացն յարեաւ ոմն Պաղակ անուն եւ թագաւորեաց եւ եղեւ անուանի եւ գնաց ի վերայ Կամախայ. եւ Մակուճակն տէրն Կամախայ փախեաւ ի Տրապիզոն ապաստանեալ ի Յոյնս. եւ առեալ ի նոցանէ օգնականս եկն ի վերայ Պաղակին. եւ հարան զօրքն Յունաց եւ ըմբռնեցաւ Մակուճակն ի Խաւռասն. զոր վաճառեցին երեսուն հազար դահեկանի։
       Ընդ այն ժամանակս արքայազունքն Հայոց որ յաւուրս Վասլի կայսերն եկեալ էին ի Վասպուրականայ եւ առեալ զՍեւաստ եւ զԿեսարիա եւ զԽաւատանէքն փոխելով զերկիրն իւրեանց. որ եւ զկնի ժամանակաց պակասեցան ի նենգութենէն Յունաց եւ տկարացան. եւ մտին յերկիրն Կիւլիւկեցւոց եւ բռնացեալ ունէին զբազում գաւառս դղեկօք եւ ամրօցք Ռուբինեանքն կոչեցեալք. որք էին յազգէ երկուց արմատոց ազնուական եւ գոռոզ թագաւորաց Հայկազանց եւ Սենեքերիմեանց խնամութեամբ խառնեալ ընդ միմեանս՝ որք զառաջինն թագաւորեցին ի Վասպուրական. յորում ժամանակի եւ Բագրատունիքն թագաւորեցին ի մեծն Հայք. եւ այժմ դարձեալ սկսան թագաւորել յերկիրն Կիւլիկեցւոց եւ Սաւրացւոցն։
       Նախ Ռուբէն սկիզբն արար զօրանալոյ նոցա. եւ ապա Կոստանդին եւ Թորոս եւ այլք մի ըստ միոջէ։ Ի հինգ հարիւր ամի իշխանութեանն Տաճկաց դարձեալ թագաւորեաց Սատաղ Տաճիկ ի վերայ Թկրթայ, եւ առ զնա. ժողովեցան ազգայինքն իւր. եւ լուաւ Խիաթատին Սուլթանն ի Խորասան, եւ ել ամենայն ուժով ի վերայ նորա. եւ վանեցաւ առաջի նորա Սատաղայ եւ ըմբռնեալ սպանաւ։ Եւ կէսք աստ ասեն բառնալ թագաւորութեանն Տաճկաց զկնի եւթանասուն ամի իշխանութեանն Թուրքաց։