Կիրակոս
Ա.
էն
սկսեալ,
Աջպան
կաթողիկոսներ
միեւնոյն
կնիքը
գործածեր
են`
ձեւի
կողմէն։
Երկու
տեսակ
կնիք
կը
գործածեն
արդէն,
Էջմիածնի
կաթողիկոսներուն
եւ
Կ.
Պոլսի
պատրիարքներուն
պէս։
Առաջինը
կոնդակներու
ճակտին
համար,
մեծ
բոլորակ,
երբեմն
չորս
հինգ
սանթիմէդր
կամ
աւելի
տրամագծով։
Երկրոդը
ձուաձեւ`
նամակներու,
փոքրիկ
կոնդակներու
կամ
ոեւէ
գրութիւն
եւ
ստորագրութիւն
վաւերացնելու
համար։
Վաղեմի
սովորութեան
համաձայն
այս
կնիքները
կը
դրոշմեն
ստորագրութեան
ետեւ,
դատարկ
երեսին
վրայ։
Ասիկա
միայն
կաթողիկոսներու
յատուկ
աւանդութիւն
մը
չէ.
ուրիշ
եկեղեցականներ
եւ
պաշտօնական
մարմիններ
ալ
հետեւած
են
այդ
աւանդութեան։
Կիրակոս
Ա.
ի
այս
ձուաձեւ
կնիքը
շատ
սիրուն
է.
մեծ
տրամագիծն
է
2
սանդիմէդր
եւ
8
միլիմէդր.
իսկ
փոքր
տրամագիծն
է
2
սմ.
եւ
3
միլիմէդր։
Մեծ
տրամագծին
վրայ
գրեթէ
երկու
մասի
բաժնուած
է.
վերին
մասին
վրայ`
աջուձախ
Հայր
եւ
Որդի,
իրենց
առջեւ
երկրագունտ
մը
խաչաբարձ,
եւ
վերէն
Աղաւնի
(Ս.
Հոգի
)
որ
ճառագայթներով
կ'ողողէ
այդ
գունտը։
Վարի
մասին
վրայ`
ագուցիկ,
որոշ
երկաթագիրներով
`
աջէն
Կիրակոս
Կաթողիկոս
1796։
Աւելորդ
չէ
դիտել
տալ
թէ
երկու
կնիքներն
ալ
կարմիրով
կը
դրոշմուին։
Դիտած
եմ
որ
Կիրակոս
Բ.
գործածած
է
Կիրակոս
Ա.
ի
ձուաձեւ
կնիքը,
ջնջելով
թուականը։
Իսկ
Միքայէլ
Բ.
նոր
կնիք
շինել
տուած
է։
Միքայէլ
Ա.
ի
կնիքը
ութանկիւն
է
մատանիի
մը
ակին
պէս,
որուն
գրուածն
է
Միքայէլ
Կթղկս։
ԿԻԼԻԿԻՈՅ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՆԵՐՈՒՆ
ՏԻՏՂՈՍՆԵՐՆ
ՈՒ
ՍՏՈՐԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ
Կոնդակներ
առհասարակ
չեն
ստորագրուած։
Կոնդակներու
ճակտին
դրոշմուած
մեծ
կնիքները,
կոնդակն
ինքնին`
բաւական
համարուած
են
պաշտօնագրին
վաւերականութիւնը
հաստատելու
համար։
ՄԵԾՆ
ԿԻՐԱԿՈՍէն
ինքնագիր
նամակ
մը
կամ
փոքր
կոնդակ
մը
միայն
ունինք
հետեւաբար
չենք
գիտեր
թէ
ի՞նչ
տիտղոսներ
կը
գործածէր
իր
կոնդակներուն
սկիզբը,
բայց
կարելի
է
հետեւցնել
իր
յաջորդներուն
կոնդակներէն
թէ
ասոնք
հետեւած
ըլլան
իրեն։
Իսկ
իր
ստորագրութիւնը
շատ
պարզ
եւ
ճշգրիտ
է .
-
«Կիրկս.
Կթղկս.
Տանն
Կիլիկիոյ»։
ԵՓՐԵՄ
Բ.
իր
կոնդակները
կ'սկսի.
-
«Յի.
Քի.
ծառայ
Տէր
Եփրեմ
Կթղկս.
Ամենայն
հայոց,
որ
եւ
Պտրգ.
Մեծին
Կիլիկիոյ
եւ
սպասաւոր
սբ.
Լուսաւորչի
Աջոյն
եւ
վեհափառ
Աթոռոյն»։
Իսկ
իր
նամակները
կ՚ստորագրէ
այսպէս.
-
«Եփրեմ
Կթղկս.
Մեծին
Կիլիկիոյ»։
ՄԻՔԱՅԷԼ
Բ.
իր
կոնդակները
կ'սկսի.
-«Յի.
Քի.
ծառայ
Տէր
Միքայէլ
եւ
շնորհիւ
նոր(ին)Կաթուղիկոս
Ամենայն
հայոց
եւ
ծայրագոյն
Պտրգ.
Մեծին
Կիլիկիոյ
եւ
սպասաւոր
Սբ.
Լուսաւորչի
Աջոյն
եւ
երկնահանգէտ
մայր
Աթոռոյն։
ԿԻՐԱԿՈՍ
Բ .,
իր
կոնդակները
կը
սկսի.
-«Յի.
Քի.
ծառայ
եւ
շնորհիւ
նորին
Տէր
Կիրակոս
Կթղկս.
Ամենայն
հայոց
Մեծին
Կիլիկիոյ
եւ
ծայրագոյն
Պտրք.
եւ
սպասաւոր
Սբ.
Լուսաւորչի
Ածամերձ.
Աջոյն
եւ
յանուն
Ամենասբ.
Երրորդութեանն
հրաշակերտեալ
երկնանման
մայր
Սբ.
Աթոռոյս»։
Կամ
հետեւեալ
տարազներով.
-«Յի.
Քի.
ծառայ
եւ
շնորհիւ
նորին
Տէր
Կիրակոս
Կթղկս.
Ամենայն
Հայոց
Մեծին
Կիլիկիոյ
եւ
ծայրագոյն
Պտրք.
»։
-«Յի.
Քի.
ծառայ
Տէր
Կիրակոս
եւ
շնորհիւ
նորին
Կթւղկս.
Ամենայն
Հայոց
եւ
ծայրագոյն
Պտրք.
Մեծին
Կիլիկիոյ,
եւ
Սպասաւոր
Սբ.
Լուսաւորչի
Աջոյն
եւ
վեհափառ
Աթոռոյն»։
1865
Փետրվար
26
թուակիր
Յանձնարարական
մը
ունի
Կիրակոս
Բ.
գրուած
նամակի
հասարակ
թուղթի
վրայ,
տպագիր
նամակագլուխով
եւ
երկու
տող
տիտղոսով,
բոլորովին
նորութիւն
մը։
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱՐԱՆ
ՀԱՅՈՑ
Ի
ՍԻՍ
(Ձուաձեւ
կնիքը)
Թիւ
160
ԿԹՂԿՈՍ
Կիրակոս
Բ.
ծառայ
Քրիստոսի
եւ
անհասանելի
կամօքն
Աստուծոյ□Տանն
Կիլիկիոյ
Եպիսկոպոսապետ
փոքուն
Հայաստանեայց
յորմէ
ժամանեսցէ
ողջոյն
առ
Ամենապատիւ
Տ.
Տ.
Եսայի
Արքեպս.
եղբայրն
մեր,
եւ
նորընտիր
Ազգասէր
Սրբազան
Պտրք.
Սրբոյն
Երուսաղիմայ,
խնդալ
ի
Քս .
Յս.
»։
Այս
յանձնարարականը
ստորագրուած
է
այսպէս.
«ԿԻՐԱԿՈՍ
Բ.
ԿԹՂԿՈՍ
ՀԱՅՈՑ»
ՄԿՐՏԻՉ
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
ՍՏՈՐԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ
Մկրտիչ
թէ՛
իր
կաթողիկոսութենէն
յառաջ
եւ
թէ՛
ետքը
շարք
մը
նամակներ
ունի,
ուղղուած
Երուսաղէմի
Եսայի
Պատրիարքին,
եւ
այլոց,
որոնք
ուշագրաւ
են
ո՛չ
միայն
իրենց
բովանդակութեամբ ,
կարեւոր
թէ
անկարեւոր,
այլ
նաեւ
իրենց
ստորագրութիւններով։
Ատոնց
բովանդակութեան
մասին
խօսեցայ
արդէն
այս
գիրքի
Առաջին
մասին
մէջ,
իսկ
ստորագրութիւնները
յառաջ
կը
բերեմ.
1866
Մարտ
22,
Գահիրէի
առաջնորդարանէն
գրուած
առ
Եսայի
Պատրիարք.
«Խ՛
՛
Ծ՛
՛
Մկրտիչ
Եպս.
միաբան
Սբյ .
Եէմի.
»
1868
Սպտմ .
21,
Մարաշէն,
1868
Նյմ .
1,
Անթապէն
Առ
Եսայի
Պատրիարք.
«Խ՛
՛
Մկրտիչ
Եպս.
միաբան
Սբյ .
Եէմի.
»
1869
Փետր.
3,
Անթապէն
»»23,
»
Առ
Եսայի
Պատրիարք.
«Խ՛
՛
Ծ.
՛
՛
Մկրտիչ
եպս.
Միաբան
Սբյ .
Եէմի.
»
1869
Յուլիս
31,
Գերմանիկէն
1870
Փետր.
?
1870
Օգոստոս.
11,
Անթապէն
1870
Սպտմ .
10,
»
Առ
Եսայի
Պատրիարք.
«Խ.
՛
՛
Մկրտիչ
Եպս.
միաբան
Սբյ .
Եէմի.
«»1872
Մարտ
1,
ի
Ս.
Աթոռն
հայոց
Կիլիկիոյ
ի
Սիս
»
գրուած
Կոնդակ
մը,
առ
Եսայի
Պատրիարք,
հասարակ
թղթի
վրայ,
որու
մեծութիւնն
է
56x40.
7
սմ.
անյաջող
եւ
անճաշակ
ճակատ
մը,
մութ
կարմիրով
գծգծուած,
որուն
ճակատը
մեծ
բոլորակ
կնիք.
մէջտեղ
Յ.
Ք.
երկրագունտն
ի
ձեռին.
իսկ
շուրջանակի
«Է.
Յի.
Քի.
Ծռյ.
Տր.
Մկրտիչ
Կթղկս.
Ամ.
Հայոց
Տանն
Կիլիկիոյ.
ՌՄԶԲ».
թուականը
սխալ
եւ
խառնշտկուած.
եթէ
հայոց
թուական
է,
պէտք
է
ըլլար
ՌՅԻ.
իսկ
եթէ
Քրիստոսի
թուական,
պիտի
ըլլար
ՌՊՀԲ,
ենթադրելով
որ
Մկրտիչ`
կաթողիկոս
եղաւ
1871
Հոկտ.
27,
եւ
կնիքը
թերեւս
շինել
տուաւ
1872ին
սկիզբը.
վասն
զի,
կնիքի
վրայ
Ռ
եւ
Բ
գիրերը
անվիճելի
կերպով
որոշ
են։
Կոնդակս
կ'սկսի
այսպէս.
-«Մկրտիչ
Ա.
ծառայ
Քրիստոսի
եւ
շնորհիւ
Նորին
Կթղկս.
Մեծի
Տանն
Կիլիկիոյ`
Ամենապատիւ
Տ.
Եսայի
Սրբազան
Արքեպիսկոպոսիդ
եւ
բարեջան
Պատրիարքիդ
Սրբոյն
Սաղիմայ
եւ
սիրեցեալ
եղբօրդ
մերոյ
խնդալ
ի
Տէր»։
Իսկ
ստորագրութիւնը.
«Խ.
՛
՛
Մկրտիչ
Ա.
Վրդպ.
Սբյ.
Եէմի.
Եպս.
Էջմիածնի
եւ
Կթղկս.
Կիլիկիոյ»։
Ճիշդ
այդպէս
ստորագրուած
են
հետեւեալ
երկու
նամակներն
ալ,
ուղղուած
առ
Եսայի
Պատրիարք.
1872
Նոյմ.
20,
Անթապէն.
1873
Փետր.
10,
Իսկ
1873
Հոկտ.
22,
Բերիայէն
գրուած
նամակ
մը,
դարձեալ
Եսայի
Պատրիարքին.
Է
ՄԿՐՏԻՉ
(Ձուաձեւ
կնիք
մը
տարբեր
Աջպաններու
ձուաձեւ
կնիքէն)
ԿԹՂԿՍ։
1871
«Խ՛
՛.
Մկրտիչ
Ա.
Վրդպտ.
Սբյ .
Եէմի.
Եպս.
Էջմիածնի,
եւ
…
Կիլիկիոյ»։
1873
Ապրիլ
24
թուակիր
հեռագիր
մը
Հալէպէն
քաշուած
առ
Եսայի.
-«Սրբազան
Պատրիարք ,
Երուսաղէմ.
Օր
առաջ
մեզի
քանի
մը
անձնուէր
գործունեայ
վարդապետներ
խրկելնիդ
կը
խնդրուի
ինչպէս
որ
Պօլսոյ
Վարչութեան
ալ
գրեցի.
Մկրտիչ
Կիլիկիոյ»։
Դարձեալ
Բերիայէն
գրուած
նամակներ
առ
Եսայի
Պատրիարք.
1873
Օգոստ.
11
1873
Հոկտ.
27
1873
Դեկտ.
5,
15
«Խ.
՛
՛
Մկրտիչ
Ա.
Վրդպ.
Սբյ.
Եէմի.
Եպս.
Էջմիածնի,
եւ
…
Կիլիկիոյ»։
1885էն
սկսեալ
նամակներ,
նախորդներուն
պէս
խեղճուկրակ
թուղթերու
վրայ,
որոնք
նամակագլուխ
ունին
այսպէս,
կնիքով
դրոշմուած.
ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱՐԱՆ
ՀԱՅՈՑ
Ի
ԿԻԼԻԿԻԱ
Համար□
1885
Մարտ
18,
Սիսէն.
1887
Յունիս
10,
Մարաշէն.
1886
Մարտ
17,
Սիսէն.
1886
Յնվր.
13,
Սիսէն.
1888
Յնվր .
18,
Բերիայէն.
1888
Դեկտ.
21,
Մարաշէն.
1889
Հկտմ.
4,
Մարաշէն.
(Առ
Յարութիւն
Պատրիարք)։
1890
Յնվր.
12,
Բերիայէն.
[1890
Յնվր.
26,
Բերիայէն.
թուական
չունի,
բայց
կ'ընդօրինակեմ
տրուած
պատասխանի
արձանագրութենէն].
1889
Մայիս
30,
Մարաշէն.
1890
Մարտ
22,
Բերիայէն.
1890
Յունիս
19,
Բերիայէն.
1891
Դեկտ.
30,
Սիսէն.
Ասոնք
ստորագրուած
են`
«Խ՛
՛
Մկրտիչ
Ա.
Վրդպ.
Սբյ.
Եէմի.
Եպս.
Էջմիածնի
եւ
Կթղկս.
Կիլիկիոյ»։
Իսկ
ուշագրաւ
են
հետեւեալ
ստորագրութիւններ,
իբրեւ
բացառութիւն.
Առ
Յարութիւն
Պատրիարք.
1981
Օգոստ.
21.
Մարաշէն.
1892
Մայիս
9,
Սիսէն.
«Մնամ
միշտ
Աղօթակից
Խ՛
՛
Մկրտիչ
Ա.
Կթղկս.
Կիլիկիոյ»։
1891
Յնվր.
11,
Իսկէնտէրունէն.
«Մնամ
միշտ
Աղօթակից
Խ՛
՛
Մկրտիչ
Ա.
Կթղկս.
Կիլիկիոյ
եւ
Միաբան
Սբյ.
Եէմի»։