Արցախ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԼԵՌՆԱՅԻՆ ԳԱՒԱՌՆԵՐ ԿԱՄ ՄԻՋՆ-ԱՐՑԱԽ

ԺԱ. Գաւառն, որ ընկած է Երասխ գետի ձախ եւ Ղուրուչայի աջ ափերի, Հադրութի եւ Դիզափայտի լեռնաշղթայի գագաթնագծի մէջ, ստացած է Պազկանք [1], Պանծկանք [2], Դիզակ [3], այժմ` Ջաբրայել, անունները:

ԺԲ. Գաւառն, որ ընկած է Ղուրու չայի ձախ եւ Գարգար գետակի աջ ափերի, Դիզափայտ եւ Քիրս լեռնաշղթայի գագաթնագծի եւ դաշտաբերանի մէջ, ստացած է Միւս-Հաբանդ [4] կամ Հաբանդ-Ամարաս [5], Վարանդայ [6], այժմ եւս Վարանդայ անունները:

  ԺԳ. Գաւառն, որ ընկած է Գարգար գետակի ձախ եւ Թարթառ գետի աջ ափերի, դաշտաբերանի եւ Քիրս լեռնաշղթայի շարունակութեան գագաթնագծի մէջ, ստացած է Մեծ-իրանք [7], Մեծարանք [8], Ներքին-Խաչեն [9], այժմ` Խաչեն, անունները:

  ԺԴ. Գաւառակն, որ ընկած է Թարթառի եւ Եանշաղի ձախ եւ Թրղու աջ ափերի մէջ, ստացած է Ըստիսական [10], Ըռստակ [11], Հաթերք անունները:

  ԺԵ. Գաւառն, որ ընկած է Մռաւ բարձր լեռնաշղթայի, դաշտաբերանի, Թրղի եւ Թարթառ ջրերի ձախ եւ Կուրակ գետակի աջ ափերի մէջ, ստացած է Մեծ-կողմանք [12], Մեծկուանք [13], Չարաբերդ [14], Թալիշ, Կիւլիստան Ջրաբերդ [15], այժմ` Ջուանշիր, անունները:

  ԺԶ. Գաւառն, որ ընկած է Կուրակ եւ Շամքոր գետակների, դաշտաբերանի եւ Մռաւեան լեռնաշղթայի գագաթնագծի շարունակութեան մէջ, ստացած է Գարդման [16], Գարդմանաց ձոր [17], Գարթմանիկ [18], այժմ` Գանձակի գաւառ, անունները:

  ԺԷ. Գաւառն, որ ընկած է Շամքոր գետակի միջին օժանդակի եւ Գեղամայ լեռնաշղթայի գագաթնագծի շարունակութեան եւ Տաւուշ գետակի հարաւ-արեւելեան օժանդակի (Ախնջի) ափերի եւ դաշտաբերանի մէջ, ստացած է Փառնէս [19], Փառիս [20], Փառիսոս [21], այժմ` Շամշատին, անունները:

ԺԸ. Գաւառն, որ ընկած է Տաւուշ կամ Թովուզ գետակի հարաւային (Ախնջի) օժանդակի, Աղըստեւ գետի եւ Գեղամեան լեռնաշղթայի եւ դաշտաբերանի մէջ, ստացած է Քուստի [22], Քաւս [23], այժմ` Ղազախ, անունները (մեծ մասն Շամշադին):

ԺԹ. Գաւառն, որ ընկած է Կուր գետի, Ձորագետի, Խրամի, Աղստեւ գետի, Պօղոս-քիլիսայի եւ Կայենի լեռների գագաթնագծերի մէջ, ստացած է Զաւէ [24], Ձորագետ, Երկիր Սեւորդեաց [25], երկիր Կայենոյ [26], այժմ` Ղազախի գաւառ, անունները:



[1]        Մատ. Խոր. եր. 609:

[2]        Ձեռագրերում` Բազկանք, Պանծկանք:

[3]        Ես. Կաթ. եր. 36: Գաղտ. եր. 195:

[4]        Մատ. Խոր. եր. 609:

[5]        Մով. Կաղ. եր. 264. «Հաբանդ եւ Ամարաս», իսկ ուրիշ տեղերում` երբեմն Ամարաս:

[6]        Ես. Կաթ. եր. 37: Գաղտ. եր. 201:

[7]        Մատ. Խոր. եր. 609: Մով. Կաղ. եր. 263:

[8]        Տե'ս ստորեւ Արձան. Վանուց Մեծիրանաց:

[9]        Գաւառիս ներքին մասն կոչւում է Ներքին Խաչեն (Վարդ. Բարձր. եր. 184):

[10]      Մատ. Խոր. եր. 606: Ձեռագիրք Ռաստակ.

[11]      Մով. Կաղ. եր. 163.

[12]      Մով. Կաղ. եր. 94, 163.

[13]      Մատ. Խոր. եր. 609:

[14]      Մով. Կաղ. եր. 124: Կիր. Գանձ. եր. 216:

[15]      Գաղտ. եր. 205:

[16]      Մատ. Խոր. եր. 258, 606, 610:

[17]      Մատ. Խոր. եր. 258:

[18]      Վարդ. աշխարհ. «Գարդման գաւառ Գարթմանիկ է»:

[19]      Մատ. Խոր. եր. 609: Մով. Կաղ. եր. 273 եւ 279:

[20]      Մով. Կաղ. եր. 273:

[21]      Վարդ. Բարձր. եր. 134 եւ Ասող. եր. 154, 198, 256 եւ 283:

[22]      Մատ. Խոր. եր. 906. «Քստակ, Քուստի, ձեռագիրք` Քուստի:

[23]      Մով. Կաղ. եր. 273: «Սահակ, որ եւ Սեւադայ կոչեցաւ... առհասարակ տիրեաց Գարդմանայ, Քաւսայ եւ Փառնայ գաւառաց, այլ եւ Ձորագետոյն բովանդակ եղեւ իշխան»:

[24]      Մատ. Խոր. եր. 606:

[25]      Յով. Կաթ. եր. 234:

[26]      Վարդ. Բարձր. եր. 184 եւ Կիր. եր. 122 «յաշխարհն Կայենւոյ» «ի գաւառին Կայենոյ». Հարկ է յայտնել, որ Ձորագետ էր կոչւում գաւառիս Ձորագետի կողմերն, իսկ Կայենոյ գաւառ` գաւառիս հարաւային վերնամասն: