Նուագք

ՈՂՋ ԼԵՐ ԹԱԳՈՒՀԻ 

Ողջ լեր թագուհի
Երկնից եւ երկրի.
Գըթութեան նըժար ՝
Մահացուաց թըշուառ. 
Քաղցրութեան աղբիւր
Ի ցաւըս մեր բիւր՝
Ողջ լեր մայր ողջ լեր ,
Ապամն ոյս մեր ։
Այ քեզ բարձրագոչ՝
Սըրտիւք ի թընդոջ՝
Դրախտէն արտալած
Յովիտս արտասուաց
Որդիքս Եսայի ,
Կարդամք թագուհի.
Ողջ լեր մայր ողջ լեր
Ապաւէն յոյս վեր է,
Լալաչառաչ քեզ՝
Մաղթեք` մօրըդ հեղ:
Մատանց տատանմամբ
Սիրոյդ ի պաշտգամբ
Ձըգեմք ի բարձունս
Զուռուցեալ աչկունս.
Ողջ լեր մայր ողջ. լեր
Ապաւէն յոյս մեր ։
Միջնորդ առ Որդիդ
Լեր դեռափըթիթ,
Առ քաղցրըն պըտուղ
Ծոցիդ շնորհաբուղխ,
Ի վիշտըս մեր դիր
Շնորհեա մըտադիւր՝ 
Ողջ լեր մայր ողջ լեր,
Ապաւէն յոյս մեր։
Եւ ցոյց մեզ զՅիսուս ,
Յանջատման հոգւոյս
Ըստ խոստմանց նորին ,
Ընդ սուրբ յեթերին
Օրհնել ըզնա , զքեզ
Սըրտիւք սիրակեզ ։
Ողջ լեր այժմ յաւէտ
Մայր մեր անձկաւէտ ։ 

1843

ՅԱՆԱՐԱՏ ՅՂՈՒԹԻՒՆ  ԵՒ Ի ԾՆՈՒՆԴ ՍՐԲՈՅ ԿՈՒՍԻՆ 

Աստուածային հաճութեանց դեղածիծաղ ծիրանի,
Որ զոլորտիւք մրըրայօն յաւիտենիս հարկանի
Փայլատակեալ անթափանց ,
Եւ հուպ՝ թըւիս առնել զանց.
Յո՞ր կառուցեալ մըշտաշարժդ՝ եւ ճապաղեալ յանքոյթ խաղ
Մանրածաւալ վէտըս վէտըս ճօճաս կաս եւ խաղաղ,
Ի յատաղտուկն ի փրփուր՝
Քան ի մորէն վառեալ հուր.
տղմասին դասակաց ծովակենցաղ անդընդոց
Ի՞բր յանկարծոյն մարգարիտս այս վերբերեալ լուսածոց,
Ընդ որ գըտողն հիացաւ,
Զի ոչ գործեօք ըստացաւ։
Ըզխայծ եւ ցանց սըփռեցին մարդիկ զմրրրկեալ  մըկանամբք՝
Յալուց օդոց փութացեալ վարդ ժըպտեցան կուսան ամբք ,
Ամբք որ շիկնեալ ընդ Եւայն : 
Ղօղեալ կային ցարդ ունայն.
Եւ տէր եհերձ զամպս յոլովս , եհերձ զալիս նա  բազում
Եւ որսացաւ զգեղազանն ի գոյս փառացն անատում.
Ըզքե՜զ չըքնաղ օրիորդ 
Քան ըզբնութիւն ռահահորդ.
Ադամային ոչ բաւէն աչք էութեան քընին ,
Ընդ այնքան հրաշն հանդուրժել իսկ ուրանայ եւ  երկին.
Սխրանալ լոկ եւ հայել 
Այս եւ վերնոցն է վայել:
Այլ ի հեզիկ քո ՚նծայման , եւ ծաւալելն երկիր  քում,
Իբր արշալոյս վարդահատ , իբրեւ ըզցօղ ի քըրքում, 
Սարսեն բնութիւնք ըստորին 
Եւ յաւիտեանքն հաստատին ։
Անմահութեանն արեւու՝ յոր Տէր հաստեաց զմարդոյն զարմ.
Եւ բանսարկուին դրժանօք խաւարեցաւ ապաժամ,
Վանեալ դու զդարն հիսուսեակ
Ծագես անմուտ արուսեակ ։
Եւ յանդրանիկն ի նըշոյլ կենսացընցուղ ակին  քում
Վանեալ ըստուերքն երկրամածք ծրարին ի վայրս  ապառում
Ծրարին զաչօք գոռոզին
Որ արօսեակն էր նախկին.
Ի բարձրագոյն ծագս՝ յոր կալ բաւէր բնութիւն  եղական`
Անդ հաստեցաւ հրաշափառն ի զօրութիւնս վերնական
Մի կէտ բան զինքն ի վեր կայր , 
Եւ այն Աստուածն էլ յամայր. 
Ասաց շարժել քայլ մի լոկ ու ի գահ, բազմել Որէին.
Ընդ պատուանդանն հրաշալի հարեալ՝ անկաւ յալս
Եւ խորք բացան ընդ նովա, 
Եւ յատակացն ոչ է յաւ
Անտուստ զհրպարտսըն շանթեալ խորհուրդս հրաշկիծ օձաձեւ՝
Ու ի տարրական գըրգալիս դեղեալ զլեզուն մահաթեւ,
Զարդելականն էօծ վայր
Կարթեաց ձըգեաց զմարդն ի վայր ։
Ի սորագոյն արդ խանթից կորաքամակ մարդկութեան
Նոր դու հատեալ արուսեակ ի գերունակ կառչիս  կայն
Խոնարհութեամբ ինքնաբոյս :
Մըղեալ յերրեակն անդր ի լոյս.
Յորմէ սըփռեալ զկենսածուդ ի խորս խորոց ճառագայթ
Զարթնու եւ կոյսն օձախաբ՝ որ ի մրգոյն որոգայթ
Փակեաց զոր բա՜ցս եւս կամէր
Եւ բանայ ՚րդ քեւ զաչս ի վեր։
Իւրանըման երեւոյթ եւ գերագոյն ի հաստուած
Տեսանէ զկոյսդ անարատ , եւ տեսանէ անդ զԱստուած .
Եւ ճանաչէ զքեզ կին կոյս
Օձին ջաղխող խորասոյզ։
Շունչ աստուածեան իջանէ յադամային նոր շըրթունս,
Սանձակոծեալ ըզտռփանս եւ լուծանէ զհվին երկունս.
Ծընունդք շնորհաց արձակին , 
Դրունք դրախտին ոչ եւս փակին. …
Բարգաւաճեա՜ց դու աճեա՛ց , ե՛լ խոնարհեա ՚ւ բարձր լեր՝
Արեգական անձկալւոյ պատրաստեալ ծո՜ց լուսաբեր
Յուսոյն կենաց արշալոյս՝
Ու անմահութեան լեր մայր կոյս: 

ՅԱՆՈՒՆ  ՄԱՐԻԱՄՈՒ ՏԻՐԱՄՕՐ 

Այն քաղցր որ յերկնուստ ղօղանջ,
Այն քաղցըր դռընչիւն յականջ,
Զոր լար անմահիցն ի սէր ՝
Այն քաղցր էր անունդ , ո՜վ կոյս :
Ըզքեզ ձայնէր ամպն առ ամբ՝
Ըզքեզ երկնից ծիրն ողջամբ ։
Զեփիւռ շունչ առ շունչ թեթեւս
Ըզքեզ Մարիամ երգէր։
Պարզեալ ծիծեռան ի թեւս
Ըզքեզ Մարիամ` ձայնէր ։
Շաղ շաղ յաստեղաց ցօղել
Անունդ առնէր ել եւ ել:
Տեղայր յամպոյն ցօղն ի մարդ
ԶՀովտին նըկարէր դալար,
Ի թերթս ի ծաղկունս համակ 
Զանուն քո գըրէր պայծառ։
Յերկնէ Մարիամ՝ լըւաւ,
Յերկրէ Մարիամ` տըւաւ.
Մի ձայն ես լըւայ , ձայն մի.
Ամէն արարածքն ի չարել,
Նըման եղեգանոց հովուի :
Ըզմիդ երգէին ըզՄայր ։ 
Չըկայր չեղիցի եւ չիք
Անուն քան ըզքոյդ քաղցրիկ,
Փափկիկ , նազինիկ , քընքոյշ
Գողտրիկ , երանիկ , անճառ.
Քան զայն՝ ինքն Աստուած՝ անոյշ
Երբեք ոչ յօդեաց բարբառ :
Ու ցանկն Ադենայ խրամատ,
Ի ցանկն այն անկաւ խրամատ ,
Ի ծառն անիծից էջ սուր
Յորժամք Մարիամ հընչեաց.
Փուշք մեր գօսացան տըխուր ,
Կապանք մեր զերծան ի բաց.
Գելոյր գալարէր նըկուն՝
Յիւր փոր թափէր օձն ըզթոյն ,
Հանդէպ դրախտին տայր տըտանն,
Եւ շատ ասպարէզք ի բաց
Դընիւր մահացուաց կոխան
Հանգոյն պայթուցեալ պարկաց :
Յետին դըժոխոց կապանք: 
Ծանեաք զայդ անուն անքակ.
Պըսա՜կ Յիսուսի երկոց.
Խաչիւն ամբառնայ որդին,
Գըրկօք ձըգէ մայրն ի ծոց՝ 
Հոգւոց մեր նեցուկք կըրկին ։
Զի՜ սուրբ զի՜ օրհնեալ զի մեծ
Անուն դրոշմեալ յայտս աստեղց.
Ո՜վ լի խորհըրդով անհաս,
Անճառ սքանչելեօք զեղուն՝
Որ բնաւ գըրկածես զաշխարհս,
Խընկեալ պաշտեցեալ անուն : 
Մանկիկ ընդ անուան մօրն իւր
Ըզկոյս Մարեմու տայ զլուր։
Եւ հայրն եւ որդեակ եւ չար.
Գերի , ազատ , ճոխ ու աղքատ,
Մսրտիկն ի մահուն իսկ վայր 
Կարդան Մարիամ` անհատ :
Յանուն Մարեմայ՝ հերձու
Նաւազըն զանդունդ ծովու,
Եւ որք աւազին դըրժեն
Անսանձ կապուտակ նըժոյգք՝
Լոկ յայսմ անուանէս սարսեն
Փրփուր առ փրփուր անոյժք։
Լընու սա զհիգին համբարս
Որբոց ու այրեաց տայ դադարս , 
Խառնէ յարտասուս սըգոյ
Հեշտին ապրաuամ կենաց ,
Պայծառ գործէ զայն յուսոյ , 
Եւ դիւր՝ ըզմահուն արկած:
Քանի՞ցս եւ իմ սիրտ ի խռով
Մինչ մաղձ դիզէր յիւրն ի ծով,
Յանկարծ զՄարիամ՝ յիշեաց ,
Անուանն հեղաւ յիս սուրբ իւղ։
Լըռեաց շառաչուն մրըրկաց
Սըրտիկս հանդարտ ել ի լիւղ
Մեղրիկ ի բերանս կաթեաց՝
Մեղրիկ շրթունս եթաց.
Լեզու հրեշտակաց էր լար
Յորժամ՝ Մարիամ ասաց ,
Բոլոր անձնըս մի բարբառ,
Բոլոր շունչըս շունչ նուագաց։
Այդ ես դիւրագայթ մանկան
Ի տիպ բազմահայց լալկան,
Կարդամ Մարիամ ըզքեզ
Յամէն դէպս յամէն րոպէ ,
Իմ յոյս իմ` նեցուկ դու ես ,
Ըզքեզ անձն իմ միշտ խնդրէ։
Ո՜հ, զի՞նչ ցանկալի քան զայն`
Զի դու ասասցես միայն ,
ԹԷ Տէրն իմ՝ աստուածն Յիսուս
Եւ այս վըշտաբար սրտիկ՝
Զոյգ զիս կոչեն՝ մայր եւ կոյս.
Ո՜վ ինձ աննըման որդիք : 

1844

ՅԸՆԾԱՅՈՒՄՆ ԿՈՒՍԻՆ 

Ո՞վ է սա որ ելեալ գայ — ԵՐԳ. 

Յաստուածային ասպարէզ՝
Ի քաղցր ի մօր գըգուանաց
Նոր աղանեակ թեւահեզ
Թըռչի յայգուն անդ կենաց.
Սպիտակածղի զոյգ նըմին
Ելով ճակատն եւ հոգին,
Յանբծութեան վառեալ զարդ
Փըթիթն այսորից վարդ ի վարդ.
Շուշանափայլ շող զիւրեւ
Հրաժեշտ տըւեալ աշխարհի ,
Ճախր առեալ հեշտ եւ թեթեւ
ԴԷմ՝ ի տաճարն Անմնհի
Մոռացեալ մօրն իսկ ըզբուծ , 
Նըիրական ընդ հաւուց
Ուխտ ի սրրբում՝ դաբիրայն
Նըստի մռընչել լըռելեայն
Դեռ կաթնածիր է բոլոր 
Վարդապըսակ շըրթներոյն,
Մարգարտեայ յեռքն ի բոսոր
Դեռ լըրացեալ չեն համբուն.
Դեռ չունին աչքըն մեղոյշ՝
Բայց հայեցուածըս քընքուշ: 
Եւ մանուշակք բըբացս այս,
Շարժին ի ծովս շափիւայս՝ 
Դեռ ի փափուկ թիկնամէջս
Ես դեռ զուսամբ գեղեցիկ
Ոչ ծածանին ելեւէջս
Ոսկեփողփող հոպոհիք.
Դեռ չըներեն բարձք կակղիկ
Ծընրիկ ածել ժամըս ձիգ.
Եւ ոչ բազկունք փարելի
Ճօճել բուրվառ խընկալի,
Բաց գայ վըստահ, ինքն առ այն
Սըրտիկն ելով ի թընդի ,
Առ այն՝ որ ետ զամենայն ,
Դիմակն ելով ի խընդի.
Լուծանէ զլար բերանոյն ,
Լանջքըն ծըփան եւ ցածնուն.
Սիրտ ի լեզուին վազէ ծայր…
Լո՛ւր ով տաճար վեհավայր.
Եւ երաժիշտ բրով բէ՛ք տուք՝
Անմահ ունկան հեշտարար ,
Եւ դուք այժմիկ տեղի՛ տուք 
Առ աննըմանըս այս քընար ։
Ամբի՜ծ , դո՜ւ եկ , դու խօսեաց :
Զի՞նչ այս հանուրց տէրն Աստուած՝
Դղմք ամօթխած ի հայել : 
Յառաջ մատչիս ընծայել:
Յայնժամ զհոգին սիրածայր՝
Ամփոփելով յաչքն ի վեր,
Զմատաղ ծըղիսն ի մի վայր
Զանաղտ լանջօքն ոլորէր ։
Մի հազ բըբօքն ընդ երկին
Ծաւալանայր կաթոգին,
Անդէն բերիւր ի խոնարհ
Որպէս շուշան ցօղաշար ։
Ոչ հընչեաց ձայն ի յարկին.
Ոչ ել յուխտէն այն մըրմունջ.
Այլ մինչեւ յունկն Անմահին
Եհաս բարբառ. հոգեշունչ ։
Եւ ակնարկեալ ի բարձանց
Յանշամանդաղ կուսին լանջ,
Եւ զոր ի նըմայն սուրբ նըւէր
Հետազօտեալ՝ ինքըն Տէր ,
«Ո՜վ, գոչեաց , կոյս իսկաճեմ,
Քե՛ւ այժմիկ բաղդն Ադամայ 

Բընաւորն իւր Եդեմ
Դարձ առնէ հեշտ եւ կամայ.
Իսկ խընկելոյդ զոր ետուր
Ծոցիդ՝ չի՛ք այլ տրիտուր ,
Բայց զի գահ՝ մեծ քան զերկնի
Յայսմ հետէ, դա մեզ լինի» ։ 

1844

ԱՒԵՏՈՒՄՆ 

Ուրախ լեր բերկրեալդ , Տէր ընդ քեզ: 

Անդընդայո՜յզ ակն , համապարփակ սաւառնում,
Որսորդ յոչէից , թոհից բոհից այցարար,
Խաղաղութեան այն ծըփեալ նիւթոց ապառում,
Ամենայնի կենարար
Հոգի՜դ, հայեաց ի յաշխարհ.
Տարերք տխրորակք բախին , կուտին եղերունք,
Դանդիռ թանձրամած հետախաղաղ առնէ զսա , 
Արփւոյ շնորհալոյս ղօղեալ՝ շողան խրոխտ ձմերունք.
Մրցրինք մրըրկաց ի վերայ՝
Սուգ ի սըգի դիզեալ կայ. …
Ահա լուսակիրըն կէտ , սեղան ողոքոյ ,
Սպիտակափայլ թառ, անբըծութեան բուն դադար,
Որ զայսքան հերձեալ ժըխոր ժահից դիզածոյ
Վերաթեւէ կայ հեզիկ
Յամէն աղտէ զերծ սըրբիկ.
Յոչէից թափեալ զաշխարհս երբեմն ու ի վըհէն,
Ի ջուրց հեղեղաց երկրորդն ու ի, բուռըն մեղաց.
Յանյուսութենէ երրորդ, սովաւ թափեա՛ ՚յսրէն. 
Ո՜վ հոգի , հայր շնորհաց , 
Հանգիր ի կոյսդ ամօթխած:
Ուրա՜խ լեր բերկրեալ միակ տախտակ անտըխուր
Յոր յոյս մարդկութեան անկեալ ելցէ յանդորրու,
Միակ ոտնադիր հաշտից հաւուն այն մաքուր՝
Սաւառնազարդ որ ի թեւ
Շարժեալ սլանայ ՚ռ քեզ թեթեւ:
Ուրա՜խ լեր բերկրեալ, զոր երկիր ոչ տրտմեցուց
Զըմահառիթ մըրգոյն ճաշակ շըփեալ շըրթանց քոց.
Այլ միայն երկինք զըսքանչելիս իւր եցոյց :
Ուրա՜խ լեր կոյս գերազանց
Նորոգութիւն դու ազանց ։
Ուրա՜խ լեր բերկրեալ, ուրախութեան նորոյ ծայր,
Երկինք եւ երկիր յայսմհետէ քեւ հրճուեսցին.
Ի քեզ զամենայն շընորհս բարի գիտէ Հայր
Ի քեզ ածէ սուրբ Հոգին
Զաւիտենից ծոցածինն։
Ուրա՜խ լեր բերկրեալ, մի երկընչիր մի խռովիր,
Աստուածային կամք ընդ քեզ հաճեալ ցանկացան ,
Ծընցիս դու զՈրդին ի կուսութեանդ իսկակիր.
Միայն կամեա՛ց սո՜ւրբ կուսան ,
Եւ տիեզերք փրկեցան։
Խոնարհեա՛ց գըլուխ նազելի ՚լանջսըդ մաքուր,
Ա՛րկ զակն ի խոնարհ, ամբա՛րձ ըզսիրտ քան զերկին,
Շողախառն արտօսր հարեալ զշըրթունս քո ի հուր՝
Ասա՛ երկնից նուիրակին՝ 
«Ինձ ըստ կամս Տեառն եղիցին» :
Ընդ կամարագեղ խոնարհութիւն քո սուրբ կոյս՝
Ապա սահեալ էջ ի ծոցդ անկաւ բարձրեալ Բանն ,
Սըրտիդ թընդեալ՝ հան ըզշիթս ի վեր գերագոյս
Պատեաց զբնութիւնն Էական՝
Ու ի նոյն Մարմին եղեւ բանն ։
Ամբա՛րձ ի վեր զաչս եւ լանջ՝ տաճա՜ր տիրակիր,
Կամք քո զկամս լըցին եւ բանք ըզբան բարձրելոյն.
Խոնարհեցուցեր զերկինս , բարձեր դու զերկիր ,
Բարձան անէծք մօր նախնոյն ,
Եւ մահացուն ցընդի թոյն ։
Ուրա՜խ լեր բերկրեալդ արդ եւ տուր խրախ աւետիս
Եւ ի լեռնակողմն , էջ ի հովիտս անդ Յուդայ ,
Մատն յաստուածատրոփ լանջս հընչեցո՛ ձայն  լսելիս
Թէ բացա՜ւ դուռն Եդեմայ, 
Թէ բարձաւ լուծն Ադամայ։
Հընչեցո զսուրբ ծոցդ աստուածաձայն թըմբկուհի,
Կայթեա՛ մեծացո՛ զՏէր զամբարձիչ խոնարհաց ,
Խաղա՛ խաղացո՛ զհետ զզերծեալս նոր աշխարհի,
Անց պատառեա զծով մեղաց 
Եւ հան յերկիր աետեաց ։
Բարձր եւ թուխ կոհակն ահա ելին դիզացան,
Յաջմէ մահ եւ մեղք ձախմէ պընդեալ եւ պաղին ,
Դարանակալն օձ նուրբ ներբանիդ կայ կոխան,
Խայտա՛ ի ծոց դու ծովին, 
Մարդք ընդ ոտիւքըդ ծաղկին։
Երանի՜ քեզ կոյս ի բարձրելոյն բարձրացեալ
Անբաւին տարող ի խուն ծոցի մեծ ծըրար,
Յամայր երանի՜ քեզ հարսնուհի սրբափայլ:
Թ՚էր կորընչել երկնի հնար՝
Ի քէն հաստիւր բիւր աշխարհ :
Ուրա՜խ լեր բերկրեալ յաւիտենից Տէրն է ՚նդ քեզ,
Զերկինս նա եթող, չթողու զքեզ խո՜րք հանգըստեան.
Խրախասցո՜ւք եւ մեք զի եղիցիս եւ ընդ մեզ.
Եւ հընչեսցուք յաւիտեան , 
Զաւետս անճառ բերկրութեան։  

ՅԱՐՏԱՍՈՒՍ ԿՈՒՍԻՆ 

Ծոց ծովակին շափիւղայ՝ 
Ընդ որ առեալ եւ սըրանիս ,
Ասա՛ զուարթուն իմ սըրտիս,
Ընդէր յափանց իւր զըմրուխտ
Մարգարտաց զույգըս պանդուխտ
Ի կարմրիկ դաշտսըն տեղայ.
Ոչ այնպէս ջինջ այնպէս գիրգ
Արշալըրշոց կայ ցօղիկ
Ի շուշանին նուրբ ծըղիկ ,
Կամ ի վարդին ծիրանի՝
Մինչ այդ հատք ծընանի,
Որպէս այդ հարք երկկարգիք ։
Ոլոռն ոլոռն ասա՛՝ է՞ր
Վիժեալ կայլիցն արտասուաց
Ի սիրակաթ կոյս աչաց
Մինչեւ դիւացն ի ստորոտ ,
Անդ տատանին երերկոտ
Աստեղց հանգոյն ի յեթեր
Բըբացն հանգէտ սըրտառուչ
Թըւի զգայուն մէն մի շիթ .
Բըբացն հանգէտ անքըթիթ
Զիս նըկատեն այնք պայծառ,
Քաղեն զոգւոյս տուրեւառ
Եւ խռովի սիրտ , խռովի շունչ ։
Ո՜հ, գիտացի , աւա՜ղ զիս.
Վասն իմ են այդ արտասուք
Բուժել զոգւոյս ի պասուք.
Այլ յաննըւէր ի սըրտէս
Խիթալով՝ կան կախեալ կէս , 
Չիչխեն կաթել, չիշխեն իս։
Մի՛ Մարիամ, մի՛ ով մայր , 

Երկիր եմ կորդ քստմնափուշ,
Այլ ի կայլից քոց քնքուշ
Փթըթեսցին յիս վարդք քրքում,
Բերկրեսցի սիրտս այս տրտում
Ցօղեալ ի քէն սիրաբար ։

1844