Մանանայ

ԱՅՍ ԵՆ ՓԱՇԱՅՔ, ՈՐ ՚Ի ՎԱՆ ԵԿԻՆ.
       ԹԻՒ ՏԱՃԿԱՑ
       Իսքանդար փաշէն։ Խոսրով փաշէն։ Մահմադ փաշէն։ Ջղալ օղլի Սինան փաշէն։ Ջահվար փաշէն։ Մահմատ փաշէն։ Չափղուն Մահմատ փաշէն ١٠١٥։ Թափալի Մահմատ փաշէն ١٠٣٤։ Մարթուզայ փաշէն Վան էր, որ Ղըզըլբաշն եկն ի վերայ Վանայ ԽԶ. օր նստաւ, մինչ Բաքիր փաշէն եկն, վերցան եւ գնացին ١٠٤٣, Մուսայ փաշէն ١٠٤٣։ Դիլվար փաշէն ١٠٤٤։ Գօջայ Սուլէհման փաշէն ١٠٤٦։ Քուչուգ Հասան փաշէն էր‚ որ Սուլթան Մուրատն եկն ի Վան ١٠٤٨։ Բօյին ագրի Մահմատ փաշէն ١٠٥٠։ Վառ վառ Ալի փաշէն ١٠٥١։ Սադաֆլի Հասան փաշէն ١٠٥٣։ Բօյուք Ահմատ փաշէն ١٠٥٤։ Դարձեալ Բօյին ագրի Մահմատ փաշէն ١٠٥٥։ Քաթանչի Մահմատ փաշէն Վանն էր‚ որ մեծ ժաժկ եղեւ ١٠٥٦։ Թաքահ օղլի… փաշէն ١٠٥٧։ Շայեն փաշէն ١٠٥٨։ Շահբազ փաշէն ١٠٥٩։ Էմին Մահմուտ փաշէն Վան էր‚ որ Հուսէն աղէն՝ Բերկրու տէրն‚ փախաւ առ Բաղիշու խանն ١٠٦٠։ Սարխօշ Իբրահիմ փաշէն ١٠٦١։ Զայիվ Մուսայ փաշէն ١٠٦٣։ Դարձեալ Սարխօշ Իբրահիմ փաշէն ١٠٦٣։ Սօֆի Իբրահիմ փաշէն ١٠٦٤։ Մալա Մահմատ փաշէն ١٠٦٥։ Դարձեալ Սարխօշ Իբրահիմ փաշէն ١٠٦٦։ Չաղրկան Մահմատ փաշէն ١٠٦٧։ Ասլան փաշէն ١٠٦٩։ Դալի Դիլվար փաշէն ١٠٧٠։ Ղատրաֆիլ օղլի Ահմատ փաշէն ١٠٧١։ Հաջի Հուսէն փաշէն ١٠٧٢։ Դարձեալ Ասլան փաշէն‚ որ Մամօյի լաճն սպան ١٠٧٣։ Ղարա Մուստաֆայ փաշէն‚ զոր Կայի լաճն սպան ١٠٧٤։ Ամիր Ուսուֆ փաշէն՝ Նմրութայ սաֆար գնաց ١٠٧٥։ Քօռ Օսման փաշէն ١٠٧٧։ Լէհ Հասան փաշէն ١٠٧٩։ Ղարայ Մահմատ փաշէն ١٠٨١։ Ալի փաշէն ١٠٨٤։ Շեխի Մահմատ փաշէն ١٠٨٦ ։ Աւտուլլայ փաշէն ١٠٨٧։ Բաքիր փաշէն, սա խօջայ Ալիսան կախեց, որ Լէշկեր ասէին, հետ կլուն (ղուլին) շատ կռվեցան ١٠٨٨։ Մուսլի փաշէն‚ որ հրամայեց Հայոց մօրուք թողուլ ١٠٨٩։ Ջանպօլատ օղլին՝ սա զԿայի լաճն եւ զՂաթրան օղլին խեղդեց, հրամայեց Հայոց գօտիկ վար առնուլ եւ գտակ դնել։ Սորա ջորին ծնաւ‚ եւ ինքն աստ մեռաւ ١٠٩١։ Նիշլի Ալի փաշէն ١٠٩٢։ Յայսմ ամի քարախառն կարկուտ եկն յՍտամբօլ‚ որ մինն հարիւր տիրամ կշռեցին։ Չալանկի Ալի փաշէն ١٠٩٤։ Ի սորա ժամանակս շինեցաւ սուրբ Յակոբ եկեղեցին։ Գօջայ Օմար փաշէն ١٠٩٥։ Սա զԽօշաբայ պարոն Չշմզդին (գուցէ Շեխ Մզտէն) եբեր առ ինքն ի քաղաք եւ սպան զնա Աստուածածնի (տօնին), սա սահմանեաց դրամին դամղայ զարկել, եւ ետ պղնձէ պլիկ կտրել։
       Թիւ Հայոց, - ՌՃԼԳ. թիւն՝ այս Օմար փաշայս զՆալբանդ օղլի Նադիր աղայն եւ զՂատըր օղլի Իբրահիմ աղէն էարկ ի բերդ զնդան, պահեց անդ Գ. ամիս եւ սպան զնոսա։ Ի սոյն ամի եւ սուտ ինչ համբաւ հանին‚ թէ ընտանի հաւու փոր օձ կայ, եւ այնքան ջարդեցին յամենայն աշխարհ, մինչեւ ի Ստամբօլայ մինչ ի Վան, եւ Վանայ մինչեւ ի Սպահան մի հաւ ոչ գտանիւր։ Եւ այսպէս եկաց ժամանակս ինչ։ Եւ ի սոյն ամի քրիստոնեայ ոմն ի յայգին շինէր զտուն իւր, եւ ի փորելն ել սակաւ ինչ ժիպակ (սնդիկ)‚ եւ յոյժ ուրախացան, եւ նոյն ժամայն հասաւ լուրն ի քաղաք, եւ ելին ամենեքեան մեծամեծք եւ փոքունք եւ իշխան եւ դատաւոր փողօվք եւ թմբկօք, եւ գնացին ի տեսանել, զի համարեցան Մադան լինել, եւ ահա ցամաքեալ էր։ Նաեւ ի սոյն թուոջ մարդակերպ գայլ մի երեւեցաւ‚ որ ի ցերեկի շրջէր յայգիսն եւ բազում վնաս գործէր, եւ ընդ մարդոյ պատերազմէր եւ խօսէր եւս, եւ ոչ ոք իշխէր միայն ի յայգիս գնալ, ապա անյայտ եղեւ։
       ՌՃԼԴ. Ջավհար փաշայն զկոր (կոյր) Էթարն եւ զՄանսուրն կախեց։
       ՌՃԼԷ. Հրամայեց հայոցս քաղաքացւոց եւ գիւղացւոց, որ զքաղաքի շրջապատ խանդակն պեղեցին, եւ այնչափ փորեցին, մինչեւ յինքենէ ջուր ել։ Եւ ի բերդն եւս բազում տեղիս նորոգեաց։ Սա գնաց ի վերայ Բաղիշոյ, եւ անտի գնաց։
       ՌՃԼԶ. Յաւnւրս Ալի փաշային՝ Բաղիշոյ Նօհ խան եկն ի վան առ Ալի փաշայն գանգատ յեղբօրէն, եւ փաշայն բազում զօրօք ելեալ գնաց ի Բաղէշ, եւ անտի մանզուլ եղեւ եւ գնաց։
       Ապա եկն Ղայալի Ահմատ փաշայն‚ ել ի բերդն Բաղիշոյ եւ զՇարաֆ խանն հաստատեաց, եւ ինքն դարձաւ ի Վան։ Եւ քաղաքացիք ելին ընդդէմ եւ պատերազմեցան եւ ոչ թողին գալ ի քաղաքն, եւ մնաց ի գեօղն Աւանց՝ աւուրս Գ. եւ ապա փոշիմանեալ գնացեալ հաշտեցան, եւ աղաչանօք բերին ի քաղաքս, եւ եկաց ի քաղաքս Գ. ամիս‚ եւ ապա մանզուլ եղեւ. զի Սուլթան Մահմատն անկաւ, եւ Սուլթան Սուլէյման եղեւ թագաւոր։
       Ի սոյն թւոջս եկն ի քաղաքս Վան պատանի մի Ի. ամեայ, որոյ ոչ գոյր երկու ձեռն բնաւ, որ այնպէս ծնեալ էր ի մօրէն, եւ զհաց ոտով ուտէր։ Սա էր ի Խիզանայ, ազգաւ հայ։
       Նաեւ ի սոյն աւուրս ի գիւղն Արտամէտ հաւու ձագ‚ որն որ ել ի ձուէն, Գ. անգամ խօսեցաւ։ Եւ այլք ի մէջ ձուին ձայնս հանէին, եւ որք շուրջ կային լսէին։ Այլ ի նոյն գիւղ՝ տղայ մի յարգանդ մօր ելաց, որոյ ձայնէն բազումք լուան։ Եւ կին մի ծնաւ Դ. տղայս։ Այլ եւ ոչխար եւս ծնաւ, որոյ գառն էր արու եւ էգ ի միասին, որ եւ մեք աչօք տեսաք զգառն։
       ՌՃԼԸ. Ղատըլ Հասան փաշայն՝ սա զՋամուշչի օղլի Մահմատ աղէն, զՇաբան աղէն եւ զՋավհար աղէն տարաւ յԱրտամէտ պատիւ եւ անդ սպան զնոսա։ ՚Ի ժամանակս գարնան խիստ տղայոց մահ եղեւ, եւ լուսինն խաւարեցաւ։
       ՌՃԼԹ. Թօփալ Օմար փաշայն՝ ի սորա ժամանակս ի Բաղէշ քաղաքի եղեւ մեծ աղմուկ ի մէջ վարդապետաց. զի չորս վանք եւ չորս եկեղեցիք կան, եւ ամէն վանք մէկ մեծաւոր իւր աբեղայիւք կու նստէր։ Եւ մեծ վանք եւ առաջնորդարանն էր Գոմոց վանք, եւ առաջնորդ ծերունի մեծ Աւետիք վարդապետն էր։ Եւ այլ երեք վանք եւ չորս եկեղեցիք հնազանդ կային նմա։ Եւ յայսմ ամի Գրիգոր վարդապետ եւ Մեսրոպ վարդապետ զմեծ Վարդան վարդապետն եւս դարձուցին յինքեանս եւ բազում գանձս ետուն Շարաֆ խանին իւրեանց, եւ առին ի նմանէ ձեռագիր եւ մարդ‚ նաեւ ինքեանք եւ դոլվաթաւորքն եւս գրեցին կնքեցին եւ մեծ պարգեւօք առաքեցին ի սուրբ Էջմիածին առ Եղիազար կաթողիկոսն‚ եւ ի նմանէ հրաման եւ գիր բերին, եւ զքաղաքն չորս բաժին արարին, եւ ամէն մէկ եկեղեցին իւր ժողովրդով մէկ վանից թեմ սահմանեցին, զի յամէն վանք մէկ վարդապետ նստիցի առաջնորդ, եւ զիւր եկեղեցւոյ… եւ զհաս եւ զիրաւունս ինքն առեալ զվանս իւր հոգասցէ. եւ այսպէս մէկ քաղաքի չորս առաջնորդ եղեւ, որ կայ մինչեւ ցայսօր սահման այն, որ ոչ է բարի։
       ՌՃԽ. Դուրսուն Ահմատ փաշայն՝ ի սորա ժամանակս Սուլթան Սիւլէյման Վայվօտայ յղեաց ի քաղաքս Վան, որ զՀայոց խարաջն ժողովեց եւ թուղթ ետ թագաւորական մօհրով, որ մինչեւ այսօր չէինք տեսեալ։
       Եւ դարձեալ ի սոյն ՌՃԽ թիւ‚ Սօֆի Օմար փաշայն եւ Վանայ Ղուլն զՄարդանենց Ատոմն եւ զ… Միրզայն կախեցին յունվարի Զ. զի սոքա ի Ստամբօլայ եկին, եւ ղուլաղասիք այնպէս իմացան‚ թէ նոքա ի թագաւորէն վայվօդայ բերին, վասն որոյ ետուն կախել զնոսա։ Այս Օմար փաշայն աստ մեռաւ։
       ՌՃԽԱ. Իսմայիլ փաշայն եւս զխարաջն յինքն ժողվեց։ ՚Ի սոյն ամի, Ապրիլի ԺԳ. յառաւօտէ արեգակն նուաղեցաւ եւ մէգ պատեաց զերկիր այնքան‚ զի մարդիկք մերձ գոլով՝ զմիմեանս ոչ տեսանէին ի ցերեկի, եւ մինչեւ յերեկոյ կարմիր փոշի տեղեաց ի յերկիր, եւ եղեւ մահ անդրանկաց եւ սաստիկ շարժ։
       ՌՃԽԲ. Մուրթուզայ փաշայն՝ սա զՉաւուշ փէսէն սպան։
       ՌՃԽԳ. Ֆիրարի Ալի փաշայն։
       ՌՃԽԴ. Գուրջի Մահմատ փաշայն եկն յՕգոստոս Ժ. սա երկու անգամ մախթու էառ ի վանորէից, սա ետ պլիկ կտել եւ դարաղաջ (կախաղան) շինել, եւ ի Նոյեմբեր Ի. մանզուլ եղեւ, զիւր շինեալ դարաղաջն կատարեց եւ ապա գնաց։
       ՌՃԽԵ. Ղաթրաֆիլ օղլի Ուսուֆ փաշայն եկն ի Վան Փետր. Ը. ։
       ՌՃԽԶ. Մեծ պահոց առաջին երկուշաբթին դարձեալ Դուրսուն Ահմատ փաշայն եկն ի Վան։ Սա ի մարտի ամսոյ Ի. Ժ. մարդ ի գիշերի խեղդեաց‚ բայց ի Հայոց Բ. կտրիճ տղայ եւ զնոսա ետ խեղդել, եւ յայն տարի մեռաւ (փաշայն) եւ Լ. օր ձայն գայր ի գերեզմանէն։
       ՌՃԽԷ. Մարտի ԺԲ. Սարը Օսման փաշայն եկն ի քաղաքս Վան։ Սա սպան զտաճիկ Սինան, եւ ի Յուլ. Դ. մանզուլ եղեւ։ Եւ ի սոյն ՌՃԽԷ Օգոս. ԻԱ դարձեալ ծերունի Իսմայիլ փաշայն եկն ի Վան։ Սա գնաց ի վերայ Մանզկերտու եւ այրեաց զբազում գիւղորայս, սա սպան զՇաբանն եւ զՇարօն կախեաց. սա ի գաղտ դրան մօտի աղբերին վերայ կամար կապեց։ ՚Ի սորա աւուրս եւ ի սոյն ամին Վանայ Ղուլն մարդագլուխ ռամ խարաջի կոտոր առին ի Հայոցս դաւթարով։ ՚Ի սոյն ամի, Փետր. Ի. մեք Հայքս եւ Տաճիկք մէկ օր զպահս բռնեցաք, յորում աւուրս էր ի քաղաքս Իսահակ Մեծն վարդապետ արդարեւ կոչեցեալ, նաեւ Եաղուբի Սօղոմօն վարդապետ հրամանաւ մեծ վարդապետին Դ. անգամ պատարագս մատոյց ի մերս սուրբ Վարդան եկեղեցին։
       Ալի փաշայն հրամանաւ թագաւորին կամէր գնալ ի վերայ Բասրայու պատերազմ հետ Արաբուն, եւ ի Յունիսի Ի. ելեալ գնաց մինչեւ ի Բաղդատ եւ անդ մեռաւ։
       ՌՃԽԸ. Մեծ փափն Հռովմայ ընծայ առաքեաց Նահապետ կաթողիկոսին զարմանալի աթոռ մի եւ պատուական խալիչայ մի եւ ազնիւ գաւազան, որք էին յոյժ մեծագին եւ անտես մարդկան։ ՚Ի սոյն թւին Սեպ. ԺԳ. օր ի հասարակ աւուր արեգակն խաւարեցաւ եւ աստեղք երեւեցան յերկինս, եւ եկաց այնպէս ժամս Բ. յորոյ աւուրս ոչ գոյր փաշայ (ի Վան), այլ Ջամուշ օղլի Խալիլ Աղայն՝ որ նստեալ էր փոխանորդ փաշային, հրամայեաց‚ որ ի միւս օրն ի թափօր ելին Հայք եւ Տաճիկք։
       ՌՃԽԹ. յԱպրիլ ԻԵ. դարձեալ Սարը Օսման փաշայն եկն ի Վան. եւ ի Յուլիսի ԺԵ. գնաց ի վերայ Խիզնայ եւ Չըռըկանայ եւ յՕգոստոս Ժ. մանզուլ եղեւ, եւ անտի գնաց։ Եւ յետ գնալոյ նորա՝ Վանայ Ղուլն վստահացեալ կրկին առին ի Հայոցս ամէն մարդագլուխ ղուրուշ մի խարաջի կոտոր դաւթարով։
       ՌՃԺ. Սեպ. ԻԵ. Իսմայիլ ծերունի փաշայն եկն. սա եկաց մինչ ի Յունվարի մուտն, եւ լուաւ թէ ի թագաւորէն ֆէրման կայ գլխոյն. վասն որոյ թողեալ զինչս եւ զորդին եւ սակաւ զօրօք, ի գիշերի ելեալ‚ գաղտ փախեաւ եւ իմացեալ զօրքն Մահմուտանայ եկին ընդդէմ եւ պատերազմեցան, եւ զոմանս սպանին, զոմանս վիրաւորեցին, եւ զոմանս թալանեցին։ Յետոյ թէ հազիւ մազապուրծ անկան ի զօրս (Պարսից), եւ Խանն զօրաց սիրով ընկալաւ զնա, բայց խորհրդով Խօշաբայ Պարոնին կողոպտեաց զնա յամենայն փառաց՝ ասելով‚ թէ՝ Դու լրտես եկեալ ես յՕսմանցւոց յերկիրս մեր։ Եւ ազդ արար յԱսպահան Շահին եւ Թարվիզու խանին, հրամայեաց Շահն պատւով պահել զնա առ ինքն, եւ ազդ արասցէ Օսմանցւոց թագաւորին եւ ներումն խնդրեսցէ նմա։ Եւ թագաւորն‚ ըստ խնդրոյ Շահին‚ զօրս առաքեաց փառօք եւ պատւով, (այլ) նա ի յաքսորս ողորմելի մահուամբ սատակեալ էր։ Սա մինչ էր ի Վան փաշայ՝ զբերդի Էնգիչար աղասին ընկէց յիշխանութենէ եւ‚ բերեալ ի քաղաք‚ պահէր ի կալանս։ Եւ փոխանակ նորա զայլս կացոյց ի տեղին։ Եւ յետ փախստական լինելոյն ոմանք ի Ղուլաղասոցն ասացին թէ՝ դատաւորն ազատեաց փաշային, (ծածկեաց) զֆարմանն եւ փախոյց զնա, վասն որոյ միաբանեալ կալան զդատաւորն եւ‚ տարեալ ի բերդն‚ եդին ի բանտ, որ եկաց անդ աւուրս ինչ։ Եւ զղջացան եւ առաքեցին հանել զդատաւորն ի բանտէն։ Եւ Եէնգիչարիքն ոչ թողին՝ ասելով՝ Դուք թողէք զմեր Էնգիչար աղասին, եւ մեք թողումք զձեր դատաւորն։ Եւ Ղուլաղասիքն իբր թէ ծաղր առեալ ասէին՝ Դուք թողէք մեր Ղազին , եւ մեք թողումք զձեր թազին, եւ ապա միաբանեալ սիրով թողին զերկոսեանսն։
       Եւ ի սոյն թւոջս, Ապրիլի ԺԴ. ծերունի Իբրահիմ փաշայն եկն ի Վան։ Սա ազգական էր Իսմայիլ փաշային‚ որ փախեաւ, որ եւ սա աստ մեռաւ։ Նաեւ ի սոյն ամի, ՌՃԾ. -ին, մարտի Է. ի մեծ պահոց եւ առաջին ուրբաթն սաստիկ շարժ եղեւ ի քաղաքս Վան։ Եւ ի գիշեր եւս շարժ եղեւ։ Եւ ի կիրակէն Բ. եւ Գ. անգամ շարժ եղեւ, եւ չորեքշաբաթ առաւօտուն եւս սաստիկ շարժ եղեւ, որ ամենայն քաղաք ահաբեկ եղեալ սասանեցան, եւ Հայ եւ Տաճիկ‚ ամենեքեան թողեալ զտունս իւրեանց‚ ի քաղաքէն դուրս կազմեցին վրանս եւ մնացին տամբք եւ տղայիւք, ոմանք՝ յայգիս, ոմանք՝ ի դաշտս, եւ ի գերեզմանատունս աւուրս բազումս։ Եւ սակաւ ոմանք‚ որ եւ ի քաղաքս մնացեալք էին, գնացեալ ի ժամատունն‚ ննջէին տամբք իւրեանց։ Եւ ի միւս շաբաթ օրն դարձեալ ահագին շարժ եղեւ, յորմէ բազում տունք խախտեցան ի մէջ քաղաքին եւ ոչ փլան։ Եւ ոչ մարդոյ ինչ վնաս եղեւ, սակայն ի գեղն Բերդ սակաւ ինչ տուն փլան։ Եւ այսպէս եկաց քաղաքս յերերմանի‚ իբրեւ զնաւ ի ջուրս‚ մինչեւ ի յօրն գարնանամտին, եւ ապա հանդարտեցաւ Նախախնամութեամբն Աստուծոյ, եւ հասեալ ի Նոյ, Լ. կրկին եւս սաստիկ շարժեցաւ, եւ վնաս ոչ եղեւ ողորմութեամբն Աստուծոյ։
       ՌՃԾԱ. Յունվար ԺԲ. Չարկուլահ Մուստաֆայ փաշայն եկն ի Վան քաղաքս։ Սա զԱրճիշու Յաղի գիւղի ռէսն անդ սպան ի գալն, եւ ի ճանապարհէն երեք քիւրդ եբեր ի յԱլիւր (գիւղն), եւ անդ ետ ի ղազուխ, եւ մինն եբեր ի քաղաքս, եւ ի նոյն օր ետ ի ղազուխ, եւ հասեալ յիւրեանց յըռամազանն ի չայիրն մաչիթ շինեաց եւ անդ յաղօթս կայր, եւ ի մարտ ԺԸ. բազում հեծելօք գնաց ի Վարագ, եւ ի Ապրիլ ԺԷ. որ էր օր Նոր կիրակէին, գնաց ի տեսանել զձկան բանդ, եւ յայնմ աւուր քաղաքացի ռիաթն‚ որք կարի նեղացեալ էին ի Թօխմախ Միրաքէն, որ էր ռէս քաղաքին, խորհրդով ………… ժողովեցան միաբան եւ գնացեալ ի յայգի Թօխմախին, եւ զի դուռն փակեալ էր, ոմանք ի պատէն իջին‚ զդուռն բացին, եւ ամբոխն ամենայն‚ մտեալ ի տունն‚ որոնէր բռնութեամբ։ Եւ գտին զնա, զի թագուցեալ էր ի բոյն հաւուց, եւ բերեալ արտաքս անարգանօք հարկանէին, եւ ընկեցեալ յերկիր եդին պարան ի յոտսն, էին իբրու ԵՃ. մարդ, որք քարշեցին զնա անողորմ ի վերայ երեսաց, որ հարաւ փորն ի թուփս եւ անդէն ի ճանապարհին մեռաւ դառն մահուամբ, եւ տարեալ ընկեցին ի դուռն քաղաքին։ Իբրեւ եկն փաշայն եւ եհարց թէ՝ Ո՞վ է սա։ Եւ ծանուցին թէ՛ ռէս Թօխմախն է, եւ քաղաքացիք ինքնագլուխ սպանին զնա։ Իսկ նա կարծեաց‚ թէ կամակցութեամբ խօջայ Ջանգուլին է եղեալ այս‚ քանզի նա էր անուանի, եւ մեծ, խօսաց տէր։ Կայր ընդ փաշային Արաբկերցի խօջայ մի, զոր անուն Չիման չալաբի ասէին‚ որ էր սա յոյժ սիրելի եւ բարեկամ խօջայ Ջանգուլին եւ ռէս Թօխմախի Միրաքին։ Զայս Չիմանս ի գիշերի գաղտ կոչեաց փաշայն, եւ առաքեաց բերել զՋանգուլն։ Իսկ նա ոչ գիտելով զինչ՝ գնաց եբեր զխօջայ Ջանգուլն, որպէս եւ յայլ աւուրս։ Եւ նոյն ժամայն հրամայեաց փաշայն, եւ խեղդեցին զնա եւ ընկեցին արտաքս։ Եւ ի վաղիւ հրամայեաց բառնալ եւ թաղել զնա ըստ օրինի, եւ ապա էառ ի քաղաքէն ԶՃ. ղուրուշ գին արեան Թօխմախին։ Եւ ի Հայոցս պահանջէր‚ զի տացեն ինքեան ձեռագիր որպէս թէ մեր կամօք փաշայն սպան զխօջայ Ջանգուլն։ Քանզի երկնչէր թէ մի՛ գուցէ եղբարք նորա գնացեալ բողոքեսցեն ի դուրս թագաւորին։ Եւ քաղաքացիքն ոչ հաւանեցան այնմ եւ ոչ ետուն ձեռագիր։ Եւ ի կարի նեղել՝ փակեցին զդուքաններն եւ զեկեղեցիսն եւս, եւ ելին ի քաղաքէն քահանայք եւ դօլվաթաւորք եւ ռամիկք, անձինք իբր ՌԵՃ։ Եւ խորհուրդ արարին‚ զի ի միասին ի դուռն Արզրումայ փաշային գնասցեն, եւ ի յայն փաշայէն գիր եւ մարդ առեալ‚ ի դուռն թագաւորին գնացեալ բողոքեսցեն։ Եւ ի վերայ այսր խորհրդին՝ ի Համբարձման ուրբաթ օրին ելին ի քաղաքէն եւ գնացին մինչեւ ի Բանդիմահի։ Փաշայն եւ ղուլաղասիք առաքեցին արս ըղդիարս եւ մեծամեծս բազում զօրօք, որք եկեալ պաղատանօք հազիւ թէ յետս դարձուցին զժողովուրդ ի Մեծահրաշի կիրակէին։ Եւ եկեալ ի քաղաք, որպէս թէ հաշտեցան, եւ ի Յուլիսի Ժ. մանզուլ եղեալ կ……… եաւ։
       Եւ ի սոյն ՌՃԾԱ. Սեպ. Բ Աբդի փաշայն եկն, եւ բազում զօրս հաւաքեաց առ ինքն ի յԱրճշոյ, ի յԱրծկոյ, ի Բերկրոյ եւ ի Բաղէշոյ Սհաթ խանն եկն ԲՌ. զօրօք եւ …. ելեալ ԶՌ. զօրօք եւ թօփով գնացին ի վերայ Խօշաբայ, եւ կամէին զի Խան Մահմատ հանիցեն ի բերդէն, եւ զԻբրահիմ բէգի տղայն դնիցեն Պարոն, եւ ոչ կարացին։ Այլ բազում գիւղս այրեցին։ Իսկ զօրքն Մահմուտանայ (գաւառի)‚ եկեալ ի մէջ բանակին‚ հարին զզօրսն Բաղիշոյ, եւ կողոպտեալ վիրաւորեցին եւ տարան ի նոցանէ ՃԻ. ձի‚ վասն որոյ ամօթալի դիմօք դարձան ի քաղաք։ Եւ փաշայն թալանեաց զՀաջի աղի տունն, որ էր ի քաղաքս։ Եւ ի Նոյ, ԻԷ. առանց մանզուլի գնաց. եւ յետ երկու ամսոյ Յունվար ԻԱ. դարձեալ եկն ի քաղաքս, բայց Ղուլն Վանայ ոչ ելին ի դէմ ի յայս աւուրս։ Եւ ի ՌՃԾԲ. թիւ Սարքուտայ փաշայի գլխոյն ֆարման էր ի թագաւորէն ……… սպանեալ էր եւ ինքն փախստական սակաւ մարդով ի Վան քաղաքս (անկեալ)։ Եւ Աբդի փաշայն սիրով ընկալաւ զնա եւ մեծարեաց եւ խիլայեաց զիւրսն եւ զինքն, եւ եկաց աստ ամիս մի եւ գնաց։ Եւ ի սոյն աւուրս յՍտամբօլ զՖէզուլլահ աֆանտի‚ որ էր դատաւորաց դատաւոր եւ մեծ հրամանատար ի դուռն թագաւորին‚ ընկեցին ի փառաց եւ ի պատւոյն եւ զերկու որդիս առաջի մօր մանրամասնաբար կտրատեցին‚ վասնզի ի թագաւորի խազնայէն ԲՃՌ. քիսայ փող վատնեալ էր, վասն որոյ զինքն եւս չարաչար եւ դառն մահուամբ սպանին։
       Նաեւ զՍուլթան Մուստաֆայն ընկեցին եւ զՍուլթան Ահմատն եդին թագաւոր։ Եւ ի սոյն ամի Ախիջեանց խօջայ Սաֆարն‚ որ Լ. տարի էր‚ որ գնացեալ էր ի մէջ ֆռանկաց եւ յայսմ ամի եկն, եւ ունէր ընդ ինքեան բազում գանձս, եւ յոլով մեծագին ոսկեղէն եւ արծաթեղէն անօթներ եւ զարդարանս։ Եւ ի գալն եկաց Գ. ամիս եւ մեռաւ։ Եւ ունէր եղբօրորդիս, եւ Վանայ Ղուլն ամէն թալան արին աւելի………… ապրանք, եւ եղբօր որդւոց ինչ ոչ ետուն։
       ՌՃԾԳ. Յունիսի ամսոյ ԻԸ. Տօրեջան Ահմատ փաշայն եկն։ Սա յՕգոս. Ա. -ին զբերդի Ենգիչար աղասին ընկէց յիշխանութենէ եւ փոխանակ նորա զայլ կացոյց ի տեղին։ Եւ բերեալ ի քաղաքն՝ էարկ ի բանդ։ Սա զԱւանուց գիւղի զսուրբ Յօհաննէս զեկեղեցին շինեաց, եւ‚ զՕսման բէգ բերեալ յոստան‚ Պարոն կարգեաց։ Եւ քաղաքիս պարսպի թօփեր ամէն ղինջուֆով ներկեաց։ Սա ի Դեկտ. Ժ. ֆարման եհան Խալիլ աղին եւ Քիւրդ Հիւսէն աղային գլխոյն, եւ զքաղաքի դռներ փակեաց, որ եկաց մինչ ի Յունվար ԺԳ. ։ Բայց ի նոյն աւուր Ղափուջի եկն ի թագաւորէն, եւ ֆարման եբեր իւր գլխոյն, զոր յայնժամ սպանին եւ գլուխն քերթեցին եւ տարան թագաւորին‚ եւ զինչսն Ղուլաղասիք թալանեցին, մինչ զի եւ զկինն կողոպտեցին։ Եւ Յունվար ԻԷ. Խալիլ աղէն եւ Հիւսէն աղէն՝ ի գիշերի գաղտ փախեան։
       Ոմանք ասէին‚ թէ սա քրիստոնէի տղայ էր, եւ լոյս էջ ի վերայ նորա. ուստի զհող գերեզմանին տանէին Հայք եւ Տաճիկք, եւ ցաւագարք, եւ‚ ըստ հաւատոց իւրեանց‚ առողջանային։ Եւ այս Յունվար ԺԳ. մեծ շարժ եղեւ ի քաղաքս Վան, եւ ի սոյն ԻԷ. Յունվարի մեծ շարժ եղեւ ի քաղաքն Բաղէշ։ Եւ բազում տունք փլան‚ եւ շատ մարդիկ ի ներքոյ տանց մնացին։ Եւ ի սոյն ամի՝ բաղիշեցի մեծ եւ անուանի Վարդան վարդապետն մեռաւ։
       ՌՃԾԴ. Փետր. Ա. Քօսայ Խալիլ փաշայն եկն Արզրումայ ի քաղաքս։ Սա հրամայեաց զպլիկ դամղայ զարնել, եւ Յունիսի Դ. մանզուլ եղեւ. բայց քաղաքացիք ոչ թողին։ Ապա Յուլիսի ԺԲ. օրին գնաց ի Բասրա։
       Ի սոյն թւին, ի քաղաքն Բաղէշ ոմն …… մօլայ, որ էր դատաւոր, ի գրոց իւրեանց հրաման (եհան) թէ՝ ի Հայոց ով ոք որ տաճկանայ, նորա մօտակայ ազգականաց մէջ ով որ անկատար արու տղայ (լինի), տղայն նմա հասանի։ Սահմանեաց զայս ի Բաղէշ, եւ ինքն եկն ի քաղաքս Վան, զի եւ անդ զնոյն հաստատեսցէ։ Իսկ Բաղիշոյ մեծ վարդապետք եւ դօլվաթաւորք միաբանեալ աղերսանաց գիր խրկեցին առ մեր առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետ, եւ իշխանաց իշխան պարոն խօջայ Ախիջան Ղարասաֆարն, եւ ծանուցին զաղէտս դառնութեան իւրեանց, զսուգ եւ զկորուստ ազգիս Հայոց։ Իսկ խօջայ Սաֆարն հրամայեաց վարդապետին‚ որ յեկեղեցիս ծանուսցէ, եւ ինքն յոլով գանձս եւ փեշքաշ ցրուեաց ի դրունս օճախ աղայիցն եւ մեծամեծաց, եւ զամենեսեան դարձոյց յինքն։
       Եւ գնացեալ առ դատաւորն նստաւ, եւ դատաւորն կոչեաց զմեծամեծս քաղաքին‚ եւ ի միասին խորհեցան եւ կոչեցին զմօլայն զայն եւ հարցին զպատճառ գալոյն։
       Եւ նա որպէս հաւատարիմ գոլ օրինաց իւրեանց, ասաց թէ՝ Ես կամիմ զի յազգէն Հայոց ով ոք որ տաճկանայ եւ գայ յօրէնս մեր, նորա արիւնամերձ ազգականաց որչափ անկատար արու տղայ լիցի‚ պարտ է‚ որ զամենեսեան բերցէ ընդ իւր ի պայծառ հաւատն մեր։ Ես զայս ի Բաղէշ արարի, եւ եկի զի եւ աստ հաստատեցից։ Զայս ասելով՝ կարծէր հաճոյ լինել նոցա։ Եւ ասէ դատաւորն՝ Ես Ստամբօլայ թագաւորանիստ քաղաքի դատաւորաց դատաւորի աշակերտն եմ, եւ նորին հրամանաւ մայրաքաղաքիս Վանայ դատաւորն եմ, եւ չորս կողմն աշխարհի դատաւորքն ամենեքեան նորա հրամանաւ կուգան։ Այս ի՞նչ զարմանք, որ մեք ամէնքս չեմք կարդացեր, եւ ոչ լսեր։ Դու որ քուրդ մօլայ մի ես, եւ գիւղաքաղաքի մի դատաւոր, ո՞ւր ես կարդացեր կամ լսեր, որ զմեզ զամենեսեան եւ զմեր առաջին եւ զմեծ Փեղամբարի գիրս սուտ համարես։ Միթէ դու նոր (փօ… ի ամբար) փեղամբէ՞ր ես։ Եւ նոյն ժամայն ամենայն ամբոխն ի մի բերան ասացին թէ՝ Սա մահու արժանի է, զի զմեր նախնեաց օրէնս խափանէ եւ իւրն հաստատէ։ Ասէ դատաւորն՝ Յիրաւի՛ մահապարտ է. այլ վասն Սհաթ խանի խաթերն մի ինչ չար առնէք դմա։ Եւ զկնի բազում անարգանաց հանին դուրս ի դիւանէն, եւ նա ամօթալի դիմօք ելեալ գնաց։
       Բայց խօջայ Սաֆարին աւելի քան զԷՃ. ղուրուշ խարջ եղեւ, թէ դատաւորին կաշառ եւ թէ աղայից, եւ ուլամայից փաշքաշ, որ ամենքեան եղեն ի կողմն խօջայ Սաֆարին։ Եւ ապա թէ՝ չարն այն բարձաւ ի մէնջ եւ ի Բաղիշոյ։
       ՌՃԾԵ. Մաղթուլ օղլի Ալի փաշայն, ի սորա աւուրս քաղաքի ռիաթն վասն կարի եւ սաստիկ հարկապահանջութեան ելին ի քաղաքէն մեծք եւ փոքրիկք աւելի քան զԵՃ. անձինս, ի Վարդավառին պահոց երեքշաբթին, եւ գնացին մինչ ի Բանդիմահին եւ կամէին ի դուռն թագաւորին գնալ։ Եւ ծերունի աղայք գնացեալ դարձուցին յետս ի Վարդավառի կիրակէն եկին ի քաղաքս։
       Սա ի Մարտի ԻԴ. հրամայեաց Հայոցս‚ որ զքաղաքի խանդակն երեք օր փորեցին։ Սա մայիսի Ժ. բազում զօրօք գնաց ի վերայ Խօշաբայ եւ շատ վնաս արար։ Եւ Յուն. Ա. ապա էառ զբերդն, եւ հանեալ զխան Մահմատն՝ զԻբրահիմ բէգ եդ Պարոն, եւ դարձան բազում աւարաւ։
       Եւ ի սոյն ՌՃԾԶ. Մայիսի ԻԷ. էր օդն պարզ, բամպակ տեղաց յերկիր։ Եւ ի սոյն ամի շինեցաւ Նարեկայ վանք ձեռամբ Մինաս վարդապետին։ Եւ ի Յուլիսի Ե. շարժ եղեւ սաստիկ։ Եւ յաւուրս նոյն Ալի փաշային, ի ներկատան մօտ՝ մաչիթ շինեցին։
       ՚Ի յայսմ ամի Ճ. լիտր շիրայն Գ. ղուրուշ եղեւ ի Վան։
       Այս Ալի փաշայս ՌՃԾԶ. Հոկտեմբերի Զ. գնաց։ Նաեւ ի սոյն ամի շինեցաւ Պետրոս Առաքելոյ եկեղեցին ձեռամբ Տէր Իգնատիոսին։
       ՌՃԾԷ. Մարտի Բ. Չարքազ Ահմատ փաշայն եկն։ Սա հրաման (եբեր) վասն գլխոյ Խալիլ աղային, Ուսուֆ աղային, եւ մեծ Մուֆթուն, եւ նոքա ոչ հնազանդեցան. զի Ուսուֆ ելեալ ի ներքին բերդն ամրացաւ, եւ Խալիլ աղայն իւրեանց տունն, եւ Մարտի ԺԲ. օրէն մինչ Ապրիլ Ը. եւ ապա միաբանեալ Բ. աղայք եւ Մուֆթին Աբաս Ալիի լաճ եւ Դուզան աղի Բ. լաճ աւելի քան երեք հարիւր արամբք՝ որպէս թէ յՍտամբօլ ի դուռս թագաւորին կամին գնալ, փախեան։
       Սա ել ի բերդ եւ նետ ձգեաց դէպ ի հարաւ, որ նետն անցեալ զքաղաքն անկաւ ի չայիրն եւ եկեալ ի վայր ի տեղի նետին քարեայ արձան կանգնեաց։ Եւ նոյն արձանէն դարձեալ նետս ձգեաց դէպ ի ծովն, եւ անդ եւս քարեայ արձան կանգնեաց եւ գրեաց ի վերայ նորա. որք կան ի նետէ արձանին մինչեւ ցմիւս արձան իբրեւ քայլս Ռ. մեծ մարդոյ, աւելի եւ ոչ պակաս։ Եւ ՌՃԾԹ. մանզուլ եղեւ‚ գնաց։
       ՌՃԿ. Օգոստ ԻԵ. Ռաջաբ փաշայն եկն ի Վան։ Սա Յունվար Ա. սպան Զալիվար (գուցէ Տիլավար) օղլի Հուսէն աղէն, եւ Յուլիս Ի. գնաց բազում հեծելօք եւ թօփով մեծաւ ի վերայ Խօշաբայ։ Եւ ի ճանապարհին թալանեաց Զեռնակայ բերդ, որ լի էր բազում գանձիւք. զի բոլոր նահանգ յահէ փաշային եւ հեծելին անդ էին թագուցեալ զամենայն ինչս իւրեանց վասն ամրութեան։ Եւ ապա անցեալ գնացին ի Խօշաբ։ Եւ Իբրահիմ բէգն, որ էր ի բերդ, ոչ եկաց հակառակ ընդդէմ‚ այլ ինքնին իւր կամօք էջ ի բերդէն, եւ տարեալ զխան Մահմատի տղայն‚ եդ Պարոն, եւ ի Մայիս Ա. դարձան բազում աւարաւ։
       ՚Ի սոյն թւին Սպահանայ Շահի եղբայրն փախստական յեղբօրէն եկն ի քաղաքս Վան։ Ռաջաբ փաշայն յղեաց եւ կոչեաց առ ինքն. եւ նա ոչ եկն, վասն որոյ հրամայեաց տանել զնա ի բերդն եւ առնել ի թաքստի։ Եւ ինքն իւրայնօք եւ բազում զօրօք ելեալ գնաց ի Չուխուր, եւ թալանեաց զերկիրն։ Եւ ի Յուլիսի ամսոյ Թ. ‚ որ էր Վարդավառի երկուշաբթին‚ դարձաւ ի քաղաքս։ ԶՇահի եղբայրն իջոյց ի բերդէն եւ եդ ի նա եւ յղեաց ի Աղթամար, եւ խարջն ինքն հոգայր, եւ առ Շահն եւ առ թագաւորն մարդ յղեաց, եւ մնայր հրամանաց նոցին։
       Եւ ի սոյն աւուրս Վարագայ մարագն փլաւ։ Եւ երկու մարդ ի ներքեւ մնացին, եւ երկուք մեռան, եւ երկուք սաղկատ մնացին, բայց մեռեալք Թ օր առանց թաղել մնացին։ Այս Ռաջաբ փաշայն ոչ եթող թաղել մինչեւ ԷՃ. ղշ, արեան գին էառ եւ ապա ետ թաղել, յորում աւուր էր Առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետ եւ վէքիլ Նադր Ամիրխան՝ որ ԷՃ. ղուրուշ պարտք առին շահով, եւ ետուն։
       Նաեւ ի սոյն ամի Բարդուղիմէոս վարդապետ գնաց մօտ փաշայն եւ ասաց՝ Ես ԳՃ. քիլայ գարի կուտամ, զիս արա առաջնորդ քաղաքիս։ Եւ փաշայն ազդեաց քաղաքի դօլվաթաւորացն, եւ քաղաքացիք ոչ կամեցան։ Իսկ փաշայն ըստ հայցման Հայոց զԲարդուղիմէոս վարդապետ ի բերդ ի զնդան ձգեաց, եւ կալեալ ի քաղաքէս Դ. մարդ, ամէն մարդոյ ԴՃ. փայտ եհար, եւ ԳՃ. քիլայ գարին‚ զոր խոստացեալ էր նա, զայն ի Վարագայ էառ։ Եւ զՍտեփաննոս վարդապետ կրկին հաստատեաց, եւ ԳՃ. ղուրուշ ի Բարդուղիմէոս վարդապետէն էառ, յորոյ պատճառս բազում պարտք եղեւ Վարագայ։
       ՚Ի սոյն ամի Խալիլ աղայն զկարմիր Մաչիթի մօտի աղբիւրն եբեր ի քաղաքս, բայց բազում տանց վնաս եղեւ ի քաղաքին։
       Նաեւ ի սոյն տարիս ի գիւղն Բերդակ ումեմն թուրքի կովն ծնաւ, եւ էր անձն մի որթին, գլուխն Բ. բերան, աչք, եւ ականջ Դ. եւ ոտք Զ։ ՚Ի ծնունդ մայրն մեռաւ, եւ թուրքն այն եհար թրով զորթն եւ կտրեաց եւ արար Բ. կտոր, եւ գլխոյ կողմն եբեր ի քաղաքն, զոր ամենեքեան տեսին, եւ զարմացեալ փառս տային Աստուծոյ։
       ՌՃԿԱ. Փետր. ԺԲ. Հասան փաշայն եկն։ Սա զՍուխթայ (սօֆտայ) մի ետ ի ղազուխ, եւ տատա մի սպան, եւ ի մարտի ԺԲ. զՍամէլի Նազարն ի յէշ դրին եւ ի մէջ քաղաքին շրջեցուցին։ Եւ ի սոյն ամի Արճիշոյ դատաւորին երկու գոմէշ ջամուկ ծնան, եւ ի միւս օրն դատաւորն մեռաւ։ Նաեւ յերկիրն Գաւաշու ումեմն քրդի խոր մի տարեկան, խոր մի ցորեն, եւ խոր մի գարի, ամենեքեան ի քար դարձան, զոր բերեալ ի քաղաք՝ ցուցին փաշային եւ օճախներաց, որ եւ մեք եւս աչօք տեսաք։ Եւ ի սոյն աւուրս Նադր Զերօն‚ գինով եղեալ‚ գնաց ի բաղանիս, եւ քուֆր ետ թուրքերացն, որք‚ առժամայն կալեալ զնա‚ տարան փաշայի սարայն եւ անդ դառն մահուամբ սպանին, եւ ապա կախեցին ի փայտէ՝ վասն նախատանաց ի տեսութիւն ռամկին։ Եւ ի սոյն օր հրամայեաց‚ որ դալալ ձայնեց ի մէջ շուկային‚ թէ՝ Քրիստոնեայ ոք մի՛ իշխեսցէ սիւտակ կապայ, դեղին սօլ, եւ մըղս հագնել, եւ ոչ թուր‚ թուանք, խանչալ, դանակ պահել, եւ ոչ թամքով այարով ձի հեծնել, եւ կամ գինով ի շուկայն շրջել, եւ ոչ տաճկին գինի տալ։ Այս Հասան փաշայն Յուլիսի ԺԴ. գնաց ի վերայ Խօշաբայ, եւ նստաւ ԺԵ. օր, զի կամէր‚ որ զխան Մահմատի լաճ հանէր ի բերդէն եւ զԻբրահիմ բէգ Պարոն դնէր, եւ ոչ կարաց, եւ յՕգոս. Ը. դարձաւ։
       ՚Ի սոյն Սեպ. Ը. քուրդ մի գող եմուտ Խալիլ աղայի այգին, եւ շուն ըմբռնեաց զնա, վասն որոյ իմացեալ կախեցին զնա։
       Այլ եւ Բ. թուրքի կին ի յէշս դրին եւ շրջեցուցին ի քաղաքս։ Այլ երկու թուրքի կին ածիլեցին (զհերս գլխոյն) եւ‚ ի յէշ եդեալ‚ դալալով շրջեցուցին եւ ապա քշեցին ի քաղաքէս։
       ՌՃԿԲ. Հոկ. ԺԲ. Աբրահման փաշայն եկն ի Վան, եւ ի սոյն Դեկ. Դ. -ին գնաց։
       ՚Ի սոյն թիւ նորոգեցաւ Կտուց ծովապատ Անապատ Սուրբ Կարապետու եկեղեցին սրբատաշ քարամբք, ձեռամբ նորին առաջնորդ Սիմէօն վարդապետի եւ Երեմիային, բայց արդեամբք ամենայն քրիստոնէից։
       ՌՃԿԳ. Մարտի ԻԶ. Մուրթազայ փաշայն եկն, եւ յԱպրիլի ԺԳ. զխօջայ Մարութի թոռն զՄարութայն եւ զՄինօյի լաճ զՍահակ կախեց։ ՚Ի սոյն ամի խիստ ձիւնամեծ եւ կարի ցուրտ ձմեռն եղեւ, այնքան մինչ զի պղնձէ գուգումք եւ իբրեղք ի մէջ տանցն պատռեցան։ Եւ ի Յունվար Զ. ի Յայտնութեան գիշեր ԺԴ. Արաբ ի ցրտոյ մեռան, թող զայլսն, յաւուրս՝ Գ. Դ. աւելի կամ պակաս մեռանէին. եւ ի սաստիկ ձմեռն ցրտոյս լուաք‚ որ ի յԱրճէշ քաղաք Ա. լիտր փթիր ղուռուշ մի եղեւ‚ եւ մէկ փաթ խոտ Գ. ղշ. ‚ մէկ ղարար յարդ՝… ղուրուշ եւ կէս. եւ Բ. խուրձ խոտ՝ լաւ ոչխար մի տային. եւ այն եւս հազիւ ի ձեռս անկանէր։
       ՚Ի սոյն ամի Փիրկանց Ախիջան մեռաւ, որ ունէր եղբօր որդի, եւ քոյր, եւ քրոջ որդի. եւ Վանայ Ղուլն զտունս, զայգիս եւ զապրանս տիրեցին։
       Եւ ի Յուլիսի ԺԵ. Ուսուֆ աղայից Ժ. մարդ ի գիշերի գաղտ գնացին զի զՆօհ Աղի լաճ սպանցեն, եւ ոչ կարացին, զի նոքա արթունք էին եւ սոքա փախեան, իսկ նոքա մտեալ կալան զմինն եւ տարեալ կախեցին։
       Եւ ՌՃԿԴ. -ին այս Մուրթազայ փաշայն գնաց ի վերայ Խօշաբայ Զէնալ բէգ Պարոն հանել եւ զԻբրահիմ բէգ դնել Պարոն։ Եւ ի գնալն՝ իմացեալ Զէնալ բէգն բազում զօրօք եկն ի դէմ փաշային։ Եւ ի Ջանկայ դաշտն հանդիպեցան միմեանց եւ յոյժ պատերազմեցան։ Եւ յերկու կողմանց աւելի քան զԾ. այր անկան, մինչ զի եւ դատաւորն‚ որ էր միականի Աւդուլլահ աֆանդին‚ մեռաւ, եւ փաշայի գլուխն եւս վիրաւորեցին։ Բայց յետոյ Զէյնալ բէգ խիլայեաց զփաշայն եւ հաշտեցան։ Սա ի Նոյ, Ի. մանզուլ եղեւ, եւ ԻԱ. Ղափուջի եկն եւ զգլուխն եհատ։
       ՚Ի սոյն ամի Մարտի Ը. յառաւօտէ շարժ եղեւ ի քաղաքս Վան, յորմէ ի յայգիքն Սուրբ Յակոբայ վեր տուն մի փլաւ։ Վեց հոգի տակն մնացին‚ չորսն մեռան եւ երկուքն ապրեցան։ Նաեւ Բարդուղիմէոս Առաքելոյ գմբէթն թռաւ, եւ Խօշաբայ բերդի բադանն խախտեցաւ։ Ղարա սարայ բերդի յիշադին վերայ քօշկն փլաւ եւ զյիշադն աւերեաց, որ եւ բազում մարդիկ ի ներքեւ մնացին։ Այլ եւ Սաթմանից քօշկն փլաւ եւ զբազումս սպան, եւ այլ բազում գիւղք տապալեցան եւ յոլովք մնացին ի ներքեւ, եւ բազում վնաս եղեւ Մահմտանայ երկրին։ Եւ ի սոյն ամի ի յԱրճէշ քաղաքի ի մեծի հինգշաբթի գիշերն առաւօտեան ժամուն շարժ եղեւ, որ եկեղեցւոյ գմբէթն անկաւ, եւ ԼԷ. մարդ ի ներքեւ մնացին։ Բայց խնամօքն Աստուծոյ մինն մեռաւ‚ եւ այլ ամենեքեան ապրեցան‚ այլ շատքն սաղկատ եղեն։
       ՌՃԿԵ. Յունվար ԺԸ. Ջանլի Մահմատ փաշայն եկն, որ Բազլի (գուցէ Ֆազլի) ասէին։ Սա հասեալ ի յԱրճէշ, զՄուսալին իւր յղեաց ի քաղաքս, եւ հրամայեաց‚ զի ամենայն մեծամեծք եւ փոքունք գնասցեն ընդդէմ նորա մինչեւ ի Բերկրի, որ եւ ելին ամենայն զօրք քաղաքին աւելի քան զԵՌ. անձինս, եւ հասեալ ի Բերկրի հանդիպեցան միմեանց եւ եղեն անձինք ԶՌ. եւ գնացին ի վերայ Աբաղու երկրին, եւ Մահմուտանայ։ Բազում եւ անասելի ոճիրս գործեցին‚ քանզի Եզիդու ազգն եւ զանմեղ քրիստոնեայսն առհասարակ սպանին։ Զտունս լի մարդով եւ զախոռս լի անասնօք այրէին, եւ նոքա ի մէջ տոչորէին մինչեւ յելս շնչոց։ Նաեւ Դ. ‚ Ե. եւ Զ. անգամ սրով հարեալ սպանանէին. եւ զայլսն‚ որպէս զանասուն‚ դանակաւ զենուին, եւ զտղայս կախեալ յերկու ոտիցն յերկուս հերձէին եւ ձգէին յերկիր։ Եւ զկաթնասունս ցրուեալ ի յերկրի՝ ձիօք կոխան առնէին։ Զծերս եւ զպառաւունս սրով սպանանէին։ ԶՀայոց եւ զԵզիդաց զարս եւ զկանայս զգեղեցիկս, զերիտասարդս եւ զմանկունս ԶՃ. հոգի գերի բերեցին‚ նաեւ ԼՌ. ոչխարս եւ անթիւ ձիս եւ ջորիս, եզինս եւ գոմէշս, պղնձեղէնս եւ արծաթեղէնս թալան բերին‚ որ թիւ ոչ մտանէր, եւ զի էր առաջաւորացն ձմեռն ձիւնամեծ, եւ կարի ցուրտ էր, եւ շատք ի յահէն փախստական եղեն ի լերինս եւ ի ձորակս, ի դարակս եւ ի սահմանս, եւ անդէն բքածեծք եւ ցրտասառոյց մեռան։ Իսկ այն ողորմելի գերիքն հետիոտս ի ճանապարհին առաջի ձիոցն թէ զի՞նչ տանջանս կրէին, մանաւանդ խղճալի կանայքն ի ձեռս զազրագործ եւ անաստուած անօրինաց։ Եւ ի Յունվար ԻԴ. եմուտ ի քաղաքս բազում գերեաւ եւ աւարաւ. եւ ի միւս գիշերին Գ. Եզիդի եդ ի ղազուխն եւ ի Յուն. ԻԶ. զԽալիլ աղայն սպան, եւ հասեալ ի Մարտի ԼԱ. որ էր Յարութեան Զատկի մեծ շաբաթ օրն, ինքն մեռաւ, եւ զբերեալ գերիսն ոմանք ցրուեցան եւ զերծեալք փախեան եւ զոմանս քրիստոնեայսն գնեալ ազատեցին, եւ զոմանս հանեալ ի հաւատոցն ուրացուցին։
       ՌՃԿԶ. Օգոս. ԻԶ. Դալի Հուսէն փաշայն եկն Խ. բայրաղօք եւ քաղաքացիք ելին ընդդէմ եւ պատերազմեցան ընդ միմեանս ի Լէզքայ դաշտն, եւ զօրք փաշային յաղթեցին զվանեցիս եւ զբազումս վիրաւորեցին, եւ զձիս, եւ զզէնս, եւ զհանդերձս կողոպտեցին, որք մերկ եւ ամօթալի դարձան ի յետս. եւ փաշայն գնաց ի յետս ի յԱւանց, եւ զգիշերն անդ մնաց. եւ ի վաղիւն եմուտ ի քաղաքն‚ իսկ քաղաքացիքն այլ ոչ ելին ի դէմն։ Սա եկաց մինչեւ ի Նոյ. ԺԳ. ‚ որ էր իւրեանց Ղուրբան բայրամ, եւ ի նոյն գիշերի ելեալ գաղտ գնաց սակաւ զօրօք։
       Ապա եկն Չալարի Ուսուֆ փաշայն, եւ շուտ մանզուլ եղեւ եւ գնաց, եւ դարձեալ եկն, եւ քաղաքացիքն եւս կրկին ելին ընդդէմ մեծաւ փառօք։ Սա եկաց մինչ ի ՌՃԿԷ. եւ Մարտի ԺԳ. գնաց։ Եւ ի սոյն ամի Յուլիսի տասն Ղադու մի լաճ զտաճիկ գուլամիրն եւ քուրդ մի ի ղազուխ հարին. եւ Օգոստոսի ԺԵ. լուսինն‚ որ էր ԺԵ. աւուր, խիստ խաւարեցաւ եւ սեւացաւ իբրեւ ժամ Բ. եւ ապա դարձաւ ի գոյն արեգական, եւ յետոյ սակաւ սակաւ պայծառացաւ։
       ՌՃԿԷ. Օգոստ. Է. Քալաջի Մահմատ փաշայն եկն, եւ ի Փետր. մէկ մեծ խռովութիւն եղեւ ի մէջ Խալիլ աղայի լաճ Մահմատ բէգին եւ Խալիլ աղային։ Իսկ Մահմատ միաբանեցաւ ընդ Նօհ աղի լաճ Մահմատ բէգին, ելեալ առին զբերդն եւ ամրացան, եւ շատ հարին ի վերայ Ալի աղի տան. եւ Ալի աղայն փախստական լինէր տանէ ի տուն։ Եւ նոքա ուր եւ լսէին թէ անդ է‚ անդ հարկանէին զթօփ‚ որ եւ բազում տանց վնաս եղեւ‚ յոլով մարդիկք մեռան։ Իսկ Ալի աղայն ոչ կարաց համբերել, այլ ի Փետր. ԻԸ. ելեալ գաղտ փախեաւ ի քաղաքէն եւ եղբայր իւր Աւդուլլահ աղայն եւ Թամուր Աղի լաճ Մահմուտ քէհէն։ Իսկ Ղուլաղասիք հրամանաւ թագաւորին համարձակեալ թալանեցին եւ այրեցին զտուն Ալի աղային, եւ զեղբօրն Աւդուլլահ աղային, եւ ապա յետ աւուրց առաքեցին խաբանօք բերին զՄահմուտ քէհէն ի քաղաքս, եւ յԱպրիլի Գ. սպանին զնա թուանքով։ Եւ այս համբաւս տարածեցաւ ընդ ամենայն աշխարհս‚ թէ Վան քաղաքի Ղուլն ապստամբեալ է։ Եւ նոքա‚ իջեալ ի բերդէն‚ զոմանս թողին անդ պահողս՝ որպէս սեպհական ժառանգութիւն, եւ ոմանք զքաղաքս տիրեցին‚ եւ բերդի նստողն եւս ի հրամանս սոցա կայր, եւ մնացին այսպէս աւուրս ինչ։
       Եւ ՌՃԿԸ. Յունիսի ԺԸ. հրամանաւ թագաւորին Քօփրուլիի որդին Աւդուլլահ փաշայն եկն առնել դաւթիշ եւ դատաստան, քննել եւ իմանալ եւ հատուցանել ըստ գործոց, յորում աւուրս էր ի քաղաքս Վան սոյն Քալաջի Մահմատ փաշայն‚ որ եւ ինքն‚ իւր ամենայն զօրօք ելեալ‚ գնաց ընդդէմ, եւ քաղաքի Ղուլաղասիք զօրօք իւրեանց, եւ միաբան գնացին ընդ յառաջ մինչեւ ի գիւղն Ադնականց, յայնկոյս գետոյն հանդիպեցան իրերաց։ Էին ընդ նմա բազում անթիւ հեծելազօրք‚ նաեւ յԱմթայ բէգն իւր զօրօք, Բաւայ եւ Ջզերու Պարոններն իւրեանց զօրօք եւ այլ բազում հեծեալք եւ անհամար հետեւակք։
       Եւ ի վաղիւն ելեալ անտի եկին յԱդնականից դաշտն իջին, եւ անդ մեր փաշայն մեծ պատիւ արար նմա եւ զօրաց նորա։ Եւ ապա նստեալ խօսեցան վասն ամենայն անցիցն եղելոց եւ զպատճառսն չարեաց։ Եւ նոյն ժամայն ի մէջ դաշտին եհատ զգլուխ Ալի աղային եւ Նօհ աղայի լաճ Մահմատ աղային, եւ անդէն եթող ի մէջ դաշտին‚ եւ ինքն ելեալ զօրօք եւ բանակեցաւ ի մէջ դաշտին Աւանուց, եւ զբերդն դարձեալ յանձնեաց ի դիզտարս եւ յԵնգիչար աղասին, եւ ինքն եկաց անդէն աւուրս ԺԵ. եւ ապա գնաց զօրօքն իւրովք։
       Եւ յաւուրս սոյն Քալաջի փաշային Մօլայ Խըտըրի թոռն գինով եղեալ գնաց ի Յարութիւնի տան վերայ վասն քուերն։ Եւ զի արեւն ի մուտ էր‚ Յարութիւն եւ իւր դրացի Ախիջան‚ զոր Գառու ատամ ասէին, սոքա երկոքեանս նստեալ էին ի սեղան ի տան դրան. եւ յանկարծակի տեսին զտաճիկ իջեալ ի պատէն եւ եկն առ նոսա զինուք, եւ նոքա երկուցեալ մեծարեցին զնա. եւ կանգնեալ ինքեանք նստուցին զնա՝ ի վեր. եւ նա ասէ զԶարութիւն՝ Կոչեա աստ եւ զքոյրն քո, եւ նա ասէ՝ Մեծ ամօթ է քեզ այդ ասելն. զի ահա մեք Բ. կտրիճ‚ կեր եւ խմիր որչափ պիտի։ Եւ նա ասէ՝ Ոչ‚ թող նա եւս գայցէ, վասնզի ես վասն նորա եկեալ եմ, եւ Ախիջան ասաց՝ Չամաչե՞ս‚ որ ասես եկեալ եմ նա ապով. ել եւ գնա։ Եւ նոյն ժամայն եհար զսուր ի սիրտ Ախիջանին եւ սպան զնա. եւ Յարութիւն եհան զսուրն ի ձեռաց եւ եհար զսիրտ եւ սպան զտաճիկն, եւ մտեալ ի տունն զքոյրն եւս սպան, եւ ի յառաւօտն ել ինքնին եւ գնաց առ փաշայն եւ պատմեաց զեղեալսն‚ թէ՝ Տաճիկ եկն ի վերայ իմ տան վասն իմ քրոջս եւ սպան զդրացին մեր, եւ ես սպանի զտաճիկ եւ զքոյրն իմ։ Եւ նոյն ժամայն կալան զնա եւ եդին ի շղթայս։ Այս եղեւ ի Սեպ. Ա. ։ Եւ պահեցին զնա մինչեւ ի Նոյեմբեր Է. եւ ապա կախեցին զնա եւ այլ տաճիկ մի ընդ նմա։ Եւ ԸՃ. ղուրուշ արեան գին առին ի յԱրարուց հողի այգեստանեայց։
       ՌՃԿԸ. Օգոս. Լ. ծերունի յաջի Ալի փաշայն եկն։ Սա ի Փետր. Ը. սպան զՆաման աղի լաճ Հուսէն աղէն եւ զՆամաթի լաճ Ալի աղէն, եւ այլ երեքեան, ի յահէն. վասն որոյ Ուսուֆ աղէն իւրով զօրօք ել ի ներքին բերդ‚ եհար զվրան եւ կանգնեաց զբայրաղն մինչեւ ի լոյս զմանկալն վառէր եւ թօփ ձգէր ընդդէմ փաշային։ Եւ Խալիլ աղի լաճ Մահմատ բէգ՝ այն‚ որ զհետ Նօհ աղի լաճուն զբերդն գողացան եւ ի գալն Աւդուլլահ փաշային փախեաւ, եւ այժմ ի կողմ այս փաշայիս է։ Եւ գիշերի աւելի քան զԵՃ. թօփ զարկին յերկուց կողմանց բերդէն ի քաղաք, եւ ի քաղաքէն ի բերդ։ Եւ ապա Խալիլ աղայի լաճն էառ ի փաշայէն Ծ. ընտիր մարդ եւ գնացեալ ելին ի բերդն վերին, եւ ի գիշերի իջին անտի հնարիւք ի ներքին բերդ։ Եւ մինչ Ուսուֆ իւրով զօրօք նստեալ կային անհոգ ի մէջ վրանին, եւ սոքա յառաւօտէ յանկարծակի հասին ի վերայ նոցա զինուք եւ սուսերօք‚ հարին զվրան եւ աւարին զզէնս նոցա։ Եւ‚ կալեալ զգլխաւորս նոցին զԼօթոնց Ուսուֆ աղայն, զԻբրահիմ քէհէն, զՄուստաւայ բէգն, զՕսման աղէն, զՏուզանտի երեք լաճ, եւ զայլս մեծագոյնս‚ կապեցին զձեռս։ Եւ այլք փախեան եւ ցրուեցան‚ եւ զկապեալսն տարան դէմ փաշային ի սարայն, եւ ի նոյն զԺԴ. ի նոցանէ գլխատեաց. եւ Ժ. ի ղազուխ եհար. եւ ի սոյն պատճառ է՝ ի Ծաղկազարդի կիրակէն‚ որ էր Ապրիլի Ժ. զՀաւգողենց խօջայ Մաղաքեայն եւ զԿոր Ուսուֆն կախեաց եւ Յունիսի Ե. զՆօհ աղի Կորն սպան. ի Յունւարի ԺԷ. զԻբրահիմ քէհէն եւ զկանանչագլուխ մօլայ մի ի յէշ հեծոյց եւ ի մէջ քաղաքին այնպէս խայտառակ շրջեցոյց դալալով։
       Սա զփաշայի սարային եւ զբերդի պարիսպն բազում տեղիս նորոգեաց զսարայի մէջի բակն մեծացոյց, եւ միւս եւս նոր դարգահ եբաց ի դուրս եւ աւելի խարաջ մի էառ ի Հայոց։ Սա հրամայեաց‚ թէ Տաճիկ ոք մի՛ իշխեսցէ թրով եւ խանչարով շրջել ի մէջ քաղաքին, որ եւ յահէն ամենեքեան զէնընկէց շրջէին, եւ ազգս Հայոց էին ի խաղաղութեան։
       Սա ի խնդրոյ Տէր Իգնատիոսին՝ զՊետրոս Առաքելոյ եկեղեցւոյ դուռն դրսին երկու փեղկով ետ բանալ, որ Դ. աստիճանաւ ելանէին։ Սա ի Յունվարի Ի. մանզուլ եղեւ եւ ել ի քաղաքէն եւ գնաց ի գիւղն Աւանց մինչեւ Փետր. Բ. ։ Անդ եկաց եւ ապա գնաց։ Եւ ի միւս ամին Մօլայք քաղաքին ժողովեցան եւ եկեալ զՊետրոս Առաքելոյ դուռն քակեցին։ Եւ ինքն Տէր Իգնատիոս փախեաւ։ Եւ կալան Ե. մեծ իշխան եւ եդին ի բանդ. եւ յեօթն եկեղեցեաց եօթն քէսայ տուգանս առին, որ բազում ոսկեղէն եւ արծաթեղէն սպասք հալին եւ ետուն եւ ապա թողին իշխանաց զառաջին փոքր դուռն շինել։ Զայս ամենայն չարիքս Խալիլ աղայի լաճն գործեաց։ Եւ ինքն փախեաւ Ստամբօլ, եւ անդ սպանին զնա եւ ընկեցին ի հրապարակ, որ շունք կերին զնա։
       ՌՃՀ. Փետր. ԺԸ. դարձեալ Ավտուլլահ փաշայն եկն եւ Մայիսի մէկն գնաց ի վերայ Խօշաբայ։ Իսկ Զէյնալ բէգ պարոնն զեղբայրն իւր եթող ի բերդն եւ ինքն էջ եւ եկն առ փաշայն եւ մեծարեաց. եւ եղեն սիրելիք եւ բարեկամք։ Եւ փաշայն մեծ պարգեւօք դարձաւ ի քաղաք. եւ ի նոյն աւուր Օսմանցին էառ զԹիֆլիզ։
       Եւ հրամանաւ թագաւորին ի ՌՃՀԲ. եկին ի Վան Ամասիոյ փաշայն, Ուրհայու փաշայն, Չանգրու փաշայն, եւ այլ փաշայք զօրօք իւրեանց եւ հեծելովք առ Ավտուլլահ փաշայն, որ եղեւ նոցա զօրագլուխ եւ սարասքար, եւ գնացին ի վերայ Պարսից, եւ առին զԽօյ, զՈրմի, զԵրեւան, զԹավրիզ, զՀամատան, զՄուղան եւ այլ բազում փոքր քաղաքս։
       Բայց թէ ո՞րչափ անողորմ արիւնս հեղին եւ գերի բերին, որ ի թիւ եւ ի գիր ոչ մտանէ. զի ոչ մնաց աշխարհ, որ ԴՃ. ԵՃ. գերի ոչ տարան։ Մինչ զի յՍտամբօլ Անկիւրեցի նորընծայ կաթողիկոս ԸՃ. գերի գնեալ ազատեաց, թող զայն‚ որ ուրախացուցին‚ եւ այլազգի գերիս կրկին էին քան զքրիստոնէից գերիս, որք ամենեքեան ցիր եւ ցան եղեն, եւ ցրուեալ խառնեցան յայլ ցեղս եւ յազգս եւ ի լեզուս օտարս, եւ նեղեալք ըստ ամենայն յամենայնի։ Եւ Ավդուլլահ փաշայն յամենայն տեղիս զօրավար եւ զօրագլուխս կարգեաց եւ ինքն եկաց ի Թավրիզ մինչեւ ՀԵ. թիւն. եւ ապա Ալի փաշայն ի թագաւորէն եկն ի Թավրիզ, եւ Ավդուլլահ փաշայն յՕգոս. ԺԶ. եկն ի Վան. եւ զորդին իւր զԱբդրահման ի տեղին եդ փաշայ քաղաքիս եւ ի Սեպ. Գ. գնաց ի յՈւրհայ։
       Եւ ՌՃՀԶ. Այս Աբդրահման փաշայս իւր սարայի մէջ նոր բաղանիս շինեաց եւ ‏ի յԱւանուց ճանապարհն ի տղմոտ տեղիս իբրեւ քայլս Ռ. սալայատակս արար։ Սա‚ քանզի մանուկ էր եւ գինեսէր, եւս զի յՍտամբօլ տեսեալ՝ փոքրիկ նաւեր տուաւ շինել եւ փոքր թօփեր ետ դնել ի մէջ, եւ ամէն երեկոյի սակաւ մարդով մտանէր ի նաւն գինով եւ սազով‚ զգիշերն ողջ շրջէր ի վերայ ծովուն, թօփ ձգէր այսր եւ անդր, ուտելով եւ ըմպելով ուրախանայր, եւ յառաւօտ ելեալ գայր յիւր սարայն ։ ՚Ի Մարտի ԺԸ. մանզուլ եղեւ եւ գնացեալ ի Տրապիզոն մեռաւ։
       Թիւ ՌՃՀԷ. Քանլի Մուստաւայ փաշայն եկն ի Վան։
       Թիւ ՌՃՀԸ. Արաբկերցի Մահմուտ փաշայն եկն, որ Փաչաջի ասէին, եկն Վոյվոտայ ի Վան եւ խարաջ էառ։
       Թիւ ՌՃՀԹ. Գարայ Մուստաւայ փաշայն եկն, որ Թավրիզ սարասգար էր‚ եւ փախեաւ էկաւ մօտ Չավուշբաշին, յափս արին, յետոյ գնաց։
       Թիւ ՌՃՁ. Արիֆ Մահմատ փաշայն եկն ի Վան։
       Թիւ ՌՃՁԱ. Մեծ Թամուր փաշայն եկն ի Վան Ապրիլի Գ. Աւագ երկուշաբթին, եւ միւս օր ել եւ գնաց յԱրզրում Մայիսի Զ. օրին դարձեալ եկն եւ հասեալ ի Քարափոս՝ Չավուշբաշի Աւտուլլահ աղայն սպան։ Նօհ աղի լաճ Ահմատ քէհէն եւ այլք փախեան, եւ զօրք փաշային զհետ մտեալ բազումս թալանեցին, եւ շատս վիրաւորեցին‚ եւ այնպէս ջարդելով եկն եմուտ ի քաղաքս։ Եւ Գ. դարգահն եւ գաղտան դուռն չանգալ եւ դարաղաջ շինեց։ Ով ի դէմն տանէին‚ չանգալ ձգել տայր, եւ ամենայն երկիր դողային ի յահէ նորա։ Եւ յայսմ ամի գնաց ի վերայ Բաղիշոյ, զխանն փոխեաց‚ Գ. մեծ աղայ սպան, եւ բազում գանձս էառ եւ եկն դարձեալ ի Վան։
       Եւ ՌՃՁԲ. Գնաց ի վերայ Սալմաստու Մայիս ամսոյն եւ կողոպտեաց զնա։ Էառ զԱխբակ, Գ. ԴՌ. մարդ սուր քաշեց եւ դարձեալ եկն ի Վան։ Իմտատի սաֆարիա ժողովեաց քան զԿ. քիսայ աւելի։ ՚Ի Մայիս Ի. ել եւ գնաց ի վերայ Թավրիզոյ եւ էառ, եւ զբազումս ի Պարսից ազգէն կոտորեաց եւ գերի արար, որ թիւ ոչ գոյր։
       ՚Ի սոյն թիւ, Յունիսի Ժ. օրին եղեւ դօնամայ Գ. օր եւ Գ. գիշեր. որ Թահմազն յետ դարձուցին ի Բաղդատ զօրքն Թօփալ Օսման փաշային։
       ՚Ի սոյն թիւ եկն ազգ մի Թաթար, որ մարդակեր էին։ Գնացին ի Թավրիզ առ Թամուր փաշայն, եւ փաշայն ի զնջիլ եղած դուդսաղներաց օր ԺԵ. մարդ թային տայր նոցա, որք մորթէին եւ ուտէին։ ՚Ի սոյն ամի դարձաւ Թամուր փաշայն ի Թավրիզոյ եւ եկն ի Սալմաստ։ Իսկ Վանայ ղուլն‚ որք էին Թամուր աղի լաճ Ահմատ բէգ, Սէիտի Խըդըրի լաճ, Ալի աղի լաճ Օսման բէգ եւ այլ մեծամեծ աղայք, խորհուրդ արարին‚ թէ փաշայն ոչ թողումք‚ որ ի քաղաքս մտանէ։ Եւ Վանայ Մուսալիմ Ալի աղայն իմացաւ‚ մարդ յղեաց առ փաշայն ի Սալմաստ‚ եւ նա մէկ օր Սալմաստու եկն ի Խօշաբ։ Իսկ Վանայ Հայք եւ Տաճիկք ի յահէն դողային։ Եւ դիմեալ ի քաղաքն՝ նորա շինած դարաղաջներ ու չանգալներ ջարդեցին։ Փաշայն Գ. օր նստաւ ի Խօշաբ‚ թէ գան ի դէմն, սակայն ոչ գնացին‚ այլ դարգահներ գործեցին եւ թուանքչիք ի բադան լցին։ Փաշայն իմացաւ‚ որ կռուիլ կամին, ի Խօշաբայ եկն ի Ղռուբաշ գիւղն, եւ դուրս եղած ամէն քրիստոնեայ ռայէն գնացին ի մօտն։ Երկնչէին‚ թէ թալանէ զինքեանս։ Եւ նա յուսադրեաց զնոսա՝ ասելով‚ թէ՝ Մի՛ երկնչիք, երթայք, նստարուք միամիտ ի ձեր տեղին։ Յետ գնալոյ նոցին ինքն եւս‚ հեծեալ ի ձին‚ ի Ղռուբաշայ եկն ի Կենդանանից գեղջն‚ առաջովն անց գնաց ի ծովու եզերն՝ ի բերդի ետեւն, զի յետ Ենգիչար աղասուն բանս եդեալ էին։ ՚Ի գիշերի ել ի բերդն, եւ լցեալ զթօփերն ձգեաց ի վերայ Աղայոց տանց‚ ուր եւ կամէր, եւ անճար մնացեալ բացին ամենեքեան զդրունս եւ փախեան։ Եւ ապա եկն փաշայն ի սարայն եւ նստաւ ի տեղի իւր, եւ կալեալ զԵնգիչար աղասին սպան փոխանակ տալոյ բերդին ինքեան։ Յետոյ սարասքարն խնդրեաց զնա ի Ղարս եւ գնաց։ Անդ Առնաւուտ փաշայն եհատ զգլուխ նորա ի ՌՃՁԴ. թիւ։
       Ի թիւ ՌՃՁԵ. Քուրդ Իբրահիմ փաշայն եկն աստ, մեռաւ։
       Թիւ ՌՃՁԶ. ……… եկն, յետ Ղլուն (Ղուլին) կռուաւ, շատ ռազիլութեամբ դուրս արին ի քաղաքէն‚ գնաց։
       Թիւ ՌՃՁԷ. Մուսուլցի յաջի Հուսէն փաշայն եկն ի Վան։ Յետ Ղլուն կռուան, ալչախ ինկաւ, որքան թախըմ ունէր ետ Օսման աղին, ինքն ահու զարով գնաց ի Մուսուլ։
       Թիւ ՌՃՁԸ. Վանեցի Օսման աղայն եղեւ Վանայ փաշայ։ ՚Ի սոյն թիւ շինեցաւ Հայկավանից Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին։ Եկաց սա ի Վան մինչ ի ՌՃՂ. եւ ապա մանզուլ եղեւ ի Մուսուլ, եւ անդ Հուսէն փաշայն եհատ զգլուխ նորա, զի ասին թէ ‎‎ֆէրմանլի էր վասն շինման ներքին… ¥բան պակասի¤։
       Թիւ ՌՃՂ. Սուզանջի օղլի Օմար փաշայն, յետոյ Մուրթազայ փաշայն եկն, Մուսալիմ Սարխօշ Ալի փաշայն Գ. ամիս նստաւ եւ գնաց։ Մուրթազայ փաշայն եւ Օմար փաշայն մնացին ի Վան։ Ռայէն շատ նեղացան ի յՕմար փաշայէն, ուստի հոգելոյս մեծ Ախիջան աղէն Ղարասաֆարեան առեալ զռայէն գնաց յԱրզրում առ Համալ օղլի սարասքար վազիրն‚ եւ կամէր ի դուռն թագաւորին գնալ, վասն որոյ առաքեաց ի դուռն թագաւորին եւ ծանոյց զարարս նորին եւ զգալն սոցին ի Կարին, եւ բերեալ հրաման յղեաց ի Վան ի վերայ Մուրթազայ փաշային, եւ Մուրթազայ փաշայն եղբայրագիր գոլով նմա, սակայն զթագաւորի հրամանն կատարեաց։ Յաւուր միում ելին երկոքին փաշայք ի բերդն վասն ճաշ առնելոյ եւ անդ կամեցան սպանանել զնա, եւ ոչ եղեւ հնար։ Եւ իջեալ ի բերդէն եկին Թավրիզու դռնով‚ քանզի Մուրթազա փաշայն ի Չավուշբաշոնց տունն էր իջեալ, եւ Օմար փաշայն ի սարայն։ Հասեալ ի Թավրիզոյ դրան փոքրիկ ջամիին յառաջ, Օմար փաշայն կամենայ Ազաբաղասոնց փողան գնալ, սակայն ձին ոչ գնաց եւ շատ կանգնեցաւ…… ¥բան պակասի¤։
       Թիւ ՌՃՂԲ. Արծկեցի Սուլէյման փաշայն եկն ի Վան։ Մեծ սղութիւն եղեւ, որ քիլայ մի ցորեան հարիւր ղուրուշ ծախուաւ, լիտր մի ալիւր՝ Գ. ղուրուշ‚ ամէն բան սոցա նման։
       Թիւ ՌՃՂԳ. Ղարիբ Իյիթ Օմար փաշայն տեղս եկն, մանսուպ չունէր։
       Թիւ ՌՃՂԴ. …Հուսէն փաշայն։ Սա սպան զՇկակ մեծ Օմար աղէն։
       ՚Ի սոյն թիւ Աստուածածնի պահոց Թահմազ եկն ի վերայ Վանայ։ Մեծ կթլըղ եղեւ։ Աստուած ետ յետս դարձաւ։
       Թիւ ՌՃՂԵ. Չալիք Օմար փաշայն եկն. Բ. Գ. ամիս եկաց, գնաց։
       Թիւ ՌՃՂԶ. Ղայաջի Աբդուլլահ փաշայն եկն։ Խօջէք շատ տուգնեց։ Հայկավանից եկեղեցւոյ թառմէն (վերնատուն) փլաւ։ Տէրտէր օրհնէին‚ անտի եւս տուգանս էառ։
       Թիւ ՌՃՂԷ. Սինագ Մուստաւայ փաշայն եկն։ Եւ ի ՂԸ. Ղարայմիրաքենց Լալէն մեռաւ։ Դ. օրէն ետք մարմին ի գերեզմանէն հանին, գլուխ կտրեցին, Ճաշունենց դռնէն կախեցին։ Յայսմ ամի Գազանչոնց Սաֆար կախեցին, որ Խօչինկայ Շարամիրի տունն կոխեաց։
       Թիւ ՌՃՂԹ. Զարբինի Օմար փաշայն եկն ի Վան, դրամ կտրեց, հինգ փարանոց արաց ԼԲ. փարայ, ամաղանի ԻԵ. ։ Դաւուդ աղէն սօլաղասի էր, ի մէջ չայիրին սպան։
       Թիւ ՌՄ. Աւտի Ջալալ օղլի յաջի Հուսէն փաշայն եկն։ Սա սպան զՆաբի Հասան, զՂաւուջի Ծուռն, Ըռէզի Լօլօն, ոտ պոչներ շատ սպանեց‚ խօջէք բռնեց, շատ դրամ էառ։ Հացն շատ թանգ էր, գարին ԻԵ. ղշ. էր, ալիւրի լիտրն՝ մինչեւ Բ. ղշ. ։ Յղեաց Մուսուլայ շատ հաց բերաւ. լիտր աբասի մի իջաւ։ Անիծեալն … թէ ինչ … կերաւ, գրել ոչ անկանի։
       ՌՄԲ. Թօփչենց Մուստաւայ աղայն… սարասգար Լաւանդ հետ Ղուլին գնացին ի վերայ թագուրցւոցն (քուրդի ցեղ է)։ Թաթար խանն այնպէս պարտեաց, որ ոչխարի պէս ամէնն իբաց (մերկացոյց)‚ եւ խայտառակ եկին տեղս։
       Թիւ ՌՄԳ. Ղարսեցի կոր (կոյր) Ուսուֆ փաշէն հետ Ղլուն կռուան, մտուցին սարայն, էլան Մաչիթ, բռնեցին թուանքի յառաջ։ Յղեաց Խօշաբայ մարդ բեր։ Էլան դէմ‚ չթողին։ Գիշերով‚ գաղտ դռնէն ելեալ‚ փախեաւ։ ՚Ի սոյն ամի Խաչլի օղլին Արզրմայ Իբրահիմ փաշէն եկն, ԾԷ. օր նստաւ չայիր, գնաց։ ՚Ի սոյն թիւ Շահսավար օղլի Մուստաւայ փաշէն եկն եւ գնաց։
       Թիւ ՌՄԴ. Մարտի Ա. եկն … Նորավանց (գիւղ) նստաւ։ Քաղաք գալ չթողին։ Իսա աղէն ասքար էառ‚ գնաց դէմ։ Շատ մարդիկ մեռան, գիւղացիք ամէն փախեան, ցանքեր կերցուցին, յետոյ Եէնգիչար աղասին Եէնգիչարեօք, Ղազեօք առին Իսա աղէն‚ տարին մօտ փաշայն։ Մարմետ (գիւղ) ետ աղային, ինքն մանզուլ եղեւ, գնաց։ ԳՌ. մարդ աւելի ունէր։
       ՚Ի սոյն ամի Իսա աղի լաճ Մահմուտ աղէն եղեւ …։ Ապա Սիջաք Մուստաֆայ փաշէն եկն ի Վան։ Գօջայ Արաբ սպան Շխու Օմար աղէն։ ՚Ի սոյն ամի՝ Համբարձման տօնին‚ մահն անկաւ, օր Ե. Ժ. մեռանէին ի Հայոց եւ ի Տաճկաց։ Եհաս մինչեւ աշունն, ապա վերացաւ ողորմութեամբն Աստուծոյ։ ՚Ի սոյն թիւ Սուրբ Խաչի պահոց՝ Սուրբ Նշան հանին Գ. օր ի Տիրամայր եկեղեցին։
       ՌՄԵ. Ռաջաբ փաշայն եկն։
       Թիւ ՌՄԷ. Դարձեալ Շահսաւար օղլի Մուստաւայ փաշայն եկն։ Հաց շատ սուղ էր, ցորեն՝ Ի. ղշ. ‚ հացի հօխէն՝ Է. փարայ եւ կորեկ ալիւր՝ Լ. փարայ լիտր։
       Թիւ ՌՄԹ. Աղայ փաշէն եկն ի Վան։ Թոբագ օղլին քէհայ էր։ Շատ ջանաց‚ թէ Իսա աղէն սպանի, ոչ կարաց, աղէն մօտ չգնաց բնաւ։ Յայսմ ամի Դօրոյի Աղախանն խազինէ մի եհան։
       Թիւ ՌՄԺ. Նոյ. ԺԲ. օրին Զարար օղլի Ֆէզուլլայ փաշէն եկն։ Սա սպան զԱւտի Քարիմի լաճն‚ Ենգիչարի գոլով Ալթմիշեդի օրթէն (գնդէն) քշել ետ ձմռան ձեան վրայ։
       ՌՄԺԱ. Դօնամայ եղեւ Է. օր‚ քանզի Սուլթան Մուստաֆային տղայ եղեւ։
       Եւ ի սոյն թիւ Չօբան աղէն Խօշաբայ պարոնի լաճ բռնեց։ Վանեցիք գնացին սաֆար ի վերայ Աբազու, Աղզիքէսիկ թօփ տարան հետ։ Թօփ զարկողն Աւթանդիլն էր։ Չօբան աղէն փախեաւ։ Բերդն առին։
       ՚Ի սոյն թիւ Բաղդադայ Սուլէյման փաշայն մեռաւ։
       ՚Ի սոյն թիւ Ապրիլ ԺԴ. Ապարանից Սուրբ Խաչ (վանք է) լոյս էջ գմբէթին բազում աւուրս‚ եւ բազում ուխտաւորք գնացին անդ եւ տեսին։
       Թիւ ՌՄԺԲ. Եկն Քարիմ խան ի վերայ Սարդար Վաթալի խանին եւ հսարեաց զնա բոլոր տարին։ Եւ ի հասանել կէս ձմեռան՝ ռայ եկն, եւ էառ զՈրմի։
       ՚Ի սոյն թիւ հանգեաւ Շամախեցի Յակոբ կաթողիկոսն։
       ՚Ի սոյն ամի Ապրիլ ԺԴ. նստաւ յաթոռն Սիմէօն արժանաժառանգ կաթողիկոսն։
       ՚Ի սոյն թիւ Սեպ. եկին փահլիվանք եւ խաղացին ի վերայ պղնձէ թելի։
       ՚Ի սոյն փաշայի ժամանակ շինեցան յԱրարուց եւ Յանկուսներաց եկեղեցիք, Էջմիածին, Սուրբ Պօղոսայ եւ Ղուռուպաշայ եկեղեցիք եւ բազում վանքեր։
       ՚Ի սոյն թիւ սպանին Երուսաղէմի ճանապարհին Չարուխչու Բարսեղ եւ Երիզու Նազարն։ Ի սոյն թիւ Այվազ օղլին կախեաց փաշայն երկու մարդ հետ։
       ՚Ի սոյն ամի Սարի փաշայն եղեւ սարասգար‚ գնաց ի վերայ Բաշի աչուխին, շատ ջարդուաւ, հինգ, վեց մարդով հազիւ փախեաւ եւ եկն ի Կարին։
       ՚Ի սոյն թիւ Դեկտ. ԻԹ. այս Ֆէյզուլլահ փաշայս մանզուլ եղեւ‚ գնաց ի Սուազ։
       Թիւ ՌՄԺԳ. Ապրիլ Ա. Խասաքի Քօռ Ահմատ փաշայն եկն։ Շատ ջանաց‚ թէ Իսա աղէն սպանանէ, եւ ոչ կարաց, աղէն ի սարայն ոչ երթայր, այլ փաշայն ամէն օր աղենց այգին էր։ ՚Ի յայս թիւ, եւ ի սոյն փաշայի ժամանակ աղէն իւր տղայ Մահմուտ աղէն սունաթ դույունի արաց‚ բայց յոյժ զարմանալի թամաշայ կայր ի ֆշանքէն։ Այս թամաշի յետին գիշերն հարին բարբար Օխանին Աստուածատուրի տղայ Օհաննէսին‚ եւ մեռաւ Յունիսի ԺԵ։
       ՚Ի սոյն թիւ Համադանցի Ասլան ի մէջ խանին ի Թաւրիզ ի գողոյն սպանաւ։
       ՚Ի սոյն թիւ Սեպ. Ժ. Ահմատ փաշայն գնաց ի Փիլս (գուցէ Կ. Պօլիս կամ Թիֆլիզ)։
       Թիւ ՌՄԺԴ. Քօրփուլի օղլի Նաման փաշէն, որ Խուշ ասէին‚ եկն ի Վան։ Շատ հարամ ունէր։ Իւր երկու լաճուն սունաթ թօյի արաց։ ԲՃ. տղայ աւելի սունաթեցին։ ՚Ի սոյն ամի եկին ի Մշոյ Ե. ԶՃ. ձիաւորք եւ բէգզատայք, խանք եւ խօջայք, յաղագս Իսա աղի աղջիկ Ունգուսուն խանըմին շարբաթ խմելոյ։ ՃԻ. թաբաղ‚ լաւ սարասար ղումաշ փակած ձգած ի վերայ թաբաղիցն, այնպէս ջէրգայ (կարգ) սօլ աղասնոց Մահմուտ աղենց տնէն բոլորան թօփչոնց դռնով գնացին աղենց տուն։ Շատ լաւ թամաշայ եղեւ։
       ՚Ի սոյն ամի բինա էմինին սկսաւ բերդ եւ բադաններ նորոգել։
       ՚Ի սոյն ամի Նոյ. Ի. Ամիր Մուստաֆայ փաշայն եկն։ ՚Ի սոյն՝ յաջի Ահմատ աֆանդու լաճ Ահմատ բէգին հարսանիք արին, թօյ բէգին քանի շուն այարած եէտակ կու քաշէր, շատ կերաւ…։
       Թիւ ՌՄԺԵ. Մայիս ամսի ԺԴ. ահագին շարժ եղեւ ի մայրաքաղաք Ստամբօլ։ Անթիւ տեղեր փլան, եւ շատ մարդ մեռաւ։
       ՚Ի սոյն թիւ Քօլօզ փաշայն եկն ի վերայ Մաղսուտ բէգին‚ թուանքով հարին գաղտ ի Մշոյ (երկիր) եւ սպանեցին։
       ՚Ի սոյն՝ Ակրփու քարի ջուրն (գետն) այնչափ շատցաւ, որ մտաւ Թավրիզու դուռն, զի Մայիսին այնքան անձրեւ եկն։ ՚Ի յայսմ ամի, Յունիսի ԺԴ. Ամիր Մուստաֆայ փաշէն մանզուլ եղեւ, գնաց իւր երկիրն։
       Թիւ ՌՄԺԶ. Մայիսի ամսոյն‚ Եազիջի օղլի Իբրահիմ փաշէն եկն. եւ ի սոյն ամի Հոկ. ԺԴ. աստ մեռաւ։
       ՚Ի սոյն օրս Ղարասաֆարեան լուսահոգի Սահակ մեռաւ։
       ՚Ի սոյն ամի Դեկտ. ԻԵ. օրին‚ Առաջնորդ Գրիգոր վարդապետ՝ Սուրբ Նշան‚ ի Տիրամայր եկեղեցւոյն հանեալ‚ տարան եդին յԷջմիածին ի ժամանակս Իսա աղին, քանզի տեղս փաշայ ոչ գոյր, ձեռնտուութեամբ Մ. Թովմա աղային եւ Պարիկ աղային։ Եւ քանզի Տիրամայր եկեղեցւոյ ժողովուրդք ոչ կամէին, Զ. խօջայս ըմբռնեաց եւ ԶՃ. ղշ. տուգանս էառ։ Յառաջագոյն Վարագ կամէին տանել, յետոյ եդին յԷջմիածին։
       ՚Ի թիւս այս ՌՄԺԷ. … Հասան փաշէն եկն ի Վան։ Ապա Քուրդ Իբրահիմ փաշէն եկն, խանդակներ հորդեցին։
       Թիւ ՌՄԺԸ. Մոսկովու սաֆար բացուաւ։ ՚Ի սոյն թիւ Նոյ. Զ. -ին Գրիգոր առաջնորդ վախճանեցաւ։
       Թիւ ՌՄԺԸ. Դեկտ. ամսոյն‚ յետ մեռանելոյ Խալիլ աղային՝ Թամուր աղայն կամէր լինիլ սօլ աղասի, ոչ ետուն։ Վասն որոյ մեծ խռովութիւն եղեւ ի մէջ նոցա։ Եւ սկսաւ Ղուլն դառնալ ի վերայ Թամուր աղային։ Միաբանեցան ընդ Օսման փաշայի տղին‚ դաշինս եդին, յետոյ յաւելան ի կողմն նորա Շաթր օղլի Իսմայիլ բէգ, Էսար աղասին, Աշարի լաճն, Իսախանի Իբրահիմ բէգն, Իրզի լաճերն, Մօղբաթ օղլին եւ այլ անթիւ մարդիկք ամէն եղեն ի կողմն Թամուր աղային։ Եւ զի տեղս փաշայ ոչ գոյր, սիլահով եւ գուլուլայով շուրջ գային։ Յաւուր միոջ վստահացեալ հարին փշտօյով զկոր (կոյր) մուֆթին, որ Գասըմ աֆանտի ասէին, եւ սպանին։ Մեծ ոմն էր, եւ ապա սկսան կռուել՝ ռամազանն մինչ ի գլուխ։ Շուկայք դատարկեցին եւ բոլոր փակեցին ի յահէ թալանելոյ. եւ մարդ ոչ կարէր ելանել ի տանէ յահէ գուլուլայիցն‚ որ այնչափ հարկանէին միմեանց, եւս առաւել գիշերն, յետ Մաղրըբին, քանիցս անգամ էերիշ արարին ի վերայ միմեանց, եւ ողջ ռամազանին մինչ ի բայրամն այնպէս կռիւ արարին, մինչեւ խաբար առին թէ դամաթ Հուսէն փաշայն գալոց է տեղս։ Յաւուր Եհսար աղասին Թամուր աղայի խօսքով գնացեալ ընդ Եէնգիչարի աղասուն խօսեցան, գիշերով դամիր ղափուն բացին, էլաւ բերդն վերին։ Ցածրի բերդն Ղասաբ օղլի Ուսուֆ աղայն էր բռներ։ Սկսան երկու կողմանց եւ մաչիթաց եւ թամարխներաց միմեանց հարկանել. Բ. ԳՃ. մաթարիս աւելի կայր։ Կամէին թօփ ձգել ի վերայ Իսա աղենց տան, բայց ոչ կարացին, երկեան ի թագաւորէն, քանզի Իսա աղի թաթարն միշտ գնայր գայր, այսր անդր, եւ փաշայն եւս մօտեցաւ գալու։
       Թիւ ՌՄԺԹ. Յունիսի Ա. Դամաթ Հուսէն փաշայն եկն յԱրճէշ։ Ելան Թամուր աղէն եւ Օսման փաշի լաճ, Շաթր օղլին, բոլոր Ղուլ ճետն, Գ. Դ. էլ մեծագլուխ մօլայ գնացին, հասան Բանդիմահին (գետն)‚ մօլէքն յղեցին մօտ փաշէն գանգատ ի վերայ Իսա աղին։ Փաշէն վերուց (ասաց)‚ թէ՝ Ես գալոց էի քաղաք, դուք վասն է՞ր եկիք։ Ապա Բ. մօլի վիզ եհար կտրեց։ Նաֆասի մօլէն Ռասուլ աֆանդին յղեաց Աղթամար։ Աղէք պրծան փախեան ի Բայազիտ։ Միւս օր Իսա աղէն իւր բօլուգով գնաց դէմ փաշային‚ խալաթ հագաւ։ Փաշէն առին եկին քաղաք։ Գիր յղեցին Բայազիդ‚ թէ՝ ռայ եկէք‚ ոչ եկին։ Էն վախտ՝ որ մտաւ քաղաք՝ Կարայ քէհէն Ջավհար աղի լաճու վիզն եզարկ։ Ի. օրից յետ Թամուր աղէն հետ միւս աղայից, Ղուլն ամէն, Է. ԸՃ. ձիաւոր կաֆիլ եկին‚ լեցուան այգեստան Գօրգոյենց թաղ, Մաշուրենց թաղ, Հասան բէգենց թաղ, բիրդան մաթարիս բռնեցին, Կարայ քէհէն, Իսա աղէն, երեք թօփ տարան‚ գնացին Գլոր դար (թաղ)։ Խ. Ծ. թօփ աւելի հարին տներաց, վերջ որ Ղուլն ետես չլինիր, մէկ մէկ մեծեր տօնմիշ եղան (անջատեցան), Ղուլն‚ որ ի վերայ Թամուր աղին էր, փախեան։ Մնացին երեք ֆարմանլի աղայք, անոնք ալ‚ անճար մնացեալ‚ փախան ի Բաղդադ։ Թամուր աղէն‚ Շաթր օղլին, Ամէտի Օսման փաշի լաճն A‚ սաֆարի ԺԸ։
       Թիւ ՌՄԻ. Յունվարի Զ. մեք պստիկ զատիկ (ծնունդ) արինք, այլազգիքն ալ մեզ հետ ռամազանի բայրամն արին։
       ՚Ի սոյն թիւ Յունվարի ԺԵ. Ս. Սարգսի պահոց երկուշաբթին Իսա աղէն մեռաւ։
       Թիւ ՌՄԻ. Թամուր փաշէն եկն‚ Օսման փաշի լաճն ընդ նմա։ Օսման փաշի լաճն եղեւ Սաղ աղասի, Շաթր օղլին Ազաբ աղասի։ ՚Ի սոյն թիւ Օգոստ. ԺԵ. Կայմաղ փաշէն եկն… ի սորա աւուրս մուֆթու թոռն… ձգեցին երկրով գնացին Մաղազաջի օղլոնց այգին, ծառերն կտրեցին‚ Լամուկն փախաւ։
       Թիւ ՌՄԻԱ. Յունվարին, ծովն պաղեցաւ Ե. օր, որ յԱրճիշոյ գային ի յԱնապատն եւ յԱնապատէն գային ի դուրս եւ գնային։ Ի սոյն թիւ‚ Մայիս ԺԵ. Վանայ Ղուլն Բ. խարաջ առին ի Հայոցս, եւ կէս ղշ. էլ հարամ խարաջ։
       ՚Ի սոյն թիւ Սեպ. Ա. Սիլահդար Խալիլ փաշէն եկն։ Թամուր աղէն եղեւ սաղ աղասի, Քէհէն, Ղուլն՝ գնացին ի վերայ Նարեկայ Սէյիդ Աղին, ռայ եկն, բերդն քակեցին։
       ՌՄԻԲ. Մայիսի ԺԷ. օրին այս Խալիլ փաշայս Գարայ չաւուշի լաճ Մուստաւայ աղէն արար Աղաբ աղասի, քանի օրից ետք ի մէջ սարային սպանեց… լէշն մաչիթի առջեւ թաղեցին։ ՚Ի սոյն թիւ գնացին Արծկու Մուրատ բէգի վրան։
       Թիւ ՌՄԻԳ. Մալաք Ահմատ փաշայն եկն։ ՚Ի սոյն թիւ Թամուր փաշայն թուղթ առեց‚ էկաւ Վան, որ գնայր Խարբուդ մանսուպ։ ՚Ի սոյն թիւ Մահմատ բէգ եղեւ սաղ աղասի։ Օսման փաշի տղայն բայրաղ ոչ տայր… փլաւ կերցնելով, խալաթ տալով, զօրով բերել ետ։ ՚Ի սոյն թիւ, Մ. Թովմայ աղէն առ Աստուած փոխեցաւ։ ՚Ի սոյն թիւ Թօփչոնց Օմար աղայն՝ եւ Ջամուշչու լաճեր կռուան։ Օմար աղէն գնաց վէր Ջամուշչոնց տան, քարով հարին‚ սպանեցին Մինդան օղլի‚ Օսման էլ հետն։
       Թիւ ՌՄԻԴ. Օգոս. ԻԱ. Վանեցի Թամուր փաշայն եկն Վան մասուբ, եւ սկսաւ անփոխարէն ողորմութիւն հաւաքել ի Տաճկաց։ Սա սպան զԴաւուտ աղի լաճն Օսման աղէն եւ զՍօլբաթ օղլին։ Օսման աղէն ի մէջ խազնային խեղդեցին։ Սուլէյման աղէն բերդն սատկեցուցին…։
       Թիւ ՌՄԻԵ. Մայիսի ԻԴ. Ահմատ բէգ եւ Գափուջի բաշին գնացին յՍտամբօլ։ ՚Ի սոյն թիւ եկաւ միրի խազնայ ՃԻ. քէսայ Թամուր փաշային։ ՚Ի սոյն Սեպ. Զ. օրին Ախիջան մեծափառ իշխանաց իշխան գնաց Ստամբօլ։
       ՌՄԻԶ. Սեպ. Ա. Ախիջան բարետոհմ եւ քրիստոսասէր աղայն եկն յՍտամբօլայ. Թօփչոնց Ռասուլ կախեց փաշէն։
       ՌՄԻԸ. Մայիսի ԻԸ. Այս Թամուր փաշայս մեծ սաֆար արար ի վերայ Բաղիշոյ, եւ հետն ունէր Մշոյ Մաղսուդ փաշայն։ Եւ գնաց անդ նստաւ ԺԷ. օր։ Երկիրն ամէն ռայ եկին։ Նաբուդ բէգ‚ որ ի մէջ բերդին էր‚ ԻԳ. քէսայ ստակ տւաւ եւ ապա փախեաւ. եւ կալեալ Ը. ոգի մեծամեծաց՝ ի Մուշ առաքեաց զընջըլով, եւ Բ. սպան եւ‚ առեալ բազում հարկս‚ մեծաւ յաղթութեամբ եմուտ Վան։
       Այս Թամուր փաշայն զչափն բաղազի գազ‚ աթարների քարեր ամէն դամղալամիշ արաց։
       ՚Ի սոյն թիւ, Նոյեմբերի ամսին գնաց Աղբակու նստած էլն (քրդաց) եհար։ Գ. ԴՌ. ոչխար եբեր տեղս։ Չբուխսարայ Օսման աֆանդին կախեց, ապա երեք էլ ուրիշ տաճկի կին եդ ի նաւ քշեց։ Ղարասաֆար օղլու, մօրուքն կտրել ետ, որ սարի մէլիք էր։
       ՚Ի սոյն թիւ, Դեկտեմբեր. Այս Թամուր փաշայս՝ Մխիթարենց Բաբանիկն Աբով, որ գիշեր կոր Գազկէ աղջկայ տուն բռնեցին‚ Է. անուանի կնիկ ետ դնել ի նաւ քշել, որ են այսոքիկ՝ կոր Գազկէ աղջիկ, քուլխանչու Եղիսէն, Խանթուման, Քաչալ աղջիկ, Օդաբաշու կնիկ, Ղազանչու կնիկ, Նորշինցու կնիկ, պըղծեալք։
       Թիւ ՌՄԻԹ. Յունվար ԺԱ. վասն ծովացեալ մեղաց մերոց յայտնեցաւ Աստուածային խրատապատժութիւն, զի Սամարջոնց Աբրահամու որդին՝ Շայենն, որ նոր հարսնիս էր արած ԺԵ. կամ Ի. օր‚ քանի բեռ բարուտ էր առած‚ որ Արզրում տանէր։ Յանկարծակի կէս օրէն ետք մին բեռ ալավլամիշ եղեւ՝ մէկ լիք կարաս բարուտ հետն։ Աստուած նշանց չիտայ, մարդկանց շատ վնաս ետ իւրեանց եւ երկրին, զի յական թօթափել բոլոր տունն քանի դրկըցի տնով դաշտ եղեւ, եւ Ե. հոգի մնացին ի ներքոյ հողին, եւ բազում ինչք եւ ապրանք ցիր ու ցան եղեն ի ներքոյ հողին եւ յայլ տեղիս։ Լուաք‚ թէ գերան մի ձգեալ էր ի տաճկաց գօռերն, եւ խախտեալ դրանց, տանց եւ փէնջարայից ոչ ոք կարէ ընդ գրով արկանել, մինչ զի Իսքալայ գագուն եւ Թավրիզու դուռն եւ բոլոր շրջակայ մահլէքն թաղթըրամայք …… եւ երդոց չարչուայք ամէն ի վայր թափեցան, եւ նոյն պահ երկրի մեծաւորք՝ սաղ աղասին, սօլ աղասին‚ Ահմէտ բէգ, բոլոր Հայք եւ Տաճիկք եկին եւ սկսան առժամայն հող փորել, լինի թէ ներքոյ մնացեալք ողջ գտանիցեն։ Ջանք տալով՝ գտին զնորահարս եւ տղայ մի փոքր ի գրկին, իբր թէ կամեցեալ էր փախչիլ‚ եւ անդէն տուն եկեալ էր ի վերայ, եւ մեռեալ էին երկոքին։ Եւ միւս օր հանին Գ. մեռեալ, որ էին Բ. մեծ տղայ ԺԷ. Ի. տարւոյ եւ աղջիկ մի. եւ յետ Բ. եւ Գ. աւուրց որք փորէին զհողն‚ այրեցեալ գերանք եւ ինչք դուրս հանէին՝ ամէն ոչընչացեալ եւ այրեցեալ, եւ այն էր զարմանք, որ հիմն ի վեր էր ելեալ եւ վերն ի յանդունդ իջեալ. եւ այնպէս խառն ի խուռն էր, որ ոք չկարէ զկերպ բանին գրել։
       ՚Ի սոյն թիւ Ստամբօլայ ծովն պաղեցաւ, որ ասի Բօղազիչի, զի կարի ցուրտ եղեւ։ Ջըզիրայ եւ ի Բաղդադ մեծամեծ ձեանք եկին, որ ի վաղուց հետէ չէր եղեnլ։ ՚Ի սոյն՝ Ապրիլին, Քարիմ խանն մեռաւ։ Սարդարի լաճն սպանին։ Ի սոյն թիւ, Յուլիս ԺԲ. օրին Նասիպ աֆանդիի մէհիտն գէլեր փարալամիշ արին։ Յուլիսի ԺԳ. օրին այս Թամուր փաշայս գնաց ի վերայ Ջուլամէրկու Աւդուլլահ բէգին, ԻԳ. քէսայ ստակ ետ, լաճն յղեաց մօտն, եւ Լ. աւուր վերայ դարձաւ եւ եկն ի քաղաքս։
       ՚Ի սոյն թիւ Նոյ. ԺԳ. -ին այս Թամուր փաշայս Քաչալ աղջիկ եւ իւր էրիկ դէմ միմեանց կախեաց, եւ դալի Իբրահիմի լաճ ի մէջ սարային փարալամիշ արաց եւ իւր տուն եւ Սալիմ աֆանտու տուն այրեաց։ ՚Ի սոյն ամիսս, Ջրբաշենց Յակոբ՝ գահվաջի Սարգսի եղբայրն սպան, եւ ջառմայ առին ի նմանէ։
       Թիւ ՌՄԼ. Յուլիսի Զ. Արքայն Վրաց Հերակլ եկն ի վերայ Երեւանայ քաղաքի ԽՌ. զօրօք եւ շատ աւերութիւն արաւ, եւ երկիրն բոլոր քանդեաց եւ այրեաց։ Վերջ ՃԾ. գիւղ քշեալ տարաւ ԼՌ. հոգիս եւ ՃՌ. տաւարս համարով, որ տասանորդն իւր է ԺՌ. եւ ինքն‚ ի մարդկանէ վերացեալ‚ գնաց ի Թիֆլիզ։ ՚Ի սոյն թիւ ի քաղաքս Վան Ե. հոգի թուրք ի գիշերի միում սպանին տաճիկ մի ի մէջ իւր տանն, եւ իմացեալ փաշայն…… «Պակասէր»։
       ՚Ի սոյն թիւ, Յուլիսի ԺԶ. Սահաբ Ախիջան մեծահամբաւ աղայի հետն գնացաք յԱղթամարայ Սուրբ Խաչն յուխտ եւ երկրպագութիւն Աստուածաբնակ տաճարին եւ Սրբոյ Խաչին, Վարդավառի կիրակէն։
       ՚Ի սոյն օրս փոխեցաւ առ Աստուած պայծառ ջահն սուրբ Եկեղեցւոյ Սիմէօն Սրբազան գերիմաստ եւ աստուածընտիր կաթողիկոսն, եւ նստաւ յաթոռ Տէր Ղուկաս Սրբազան կաթողիկոսն, Տէր Աստուած կեանս երկանս պարգեւեսցէ նմա։
       ՚Ի սոյն թիւ. Դեկտ. ԻԷ. մեծ եւ ահագին շարժ եղեւ ի քաղաքն Թավրիզ, որ բոլոր քաղաք տապալեցաւ, եւ անթիւ մարդիկ մեռան եւ ի ներքոյ հողին մնացին, որ ականատեսքն ասացին թէ՝ Ահագին քաղաք իբրեւ բնական բլուր մի եղեւ, որ ամենեւին քաղաքի նշմարանք ոչ երեւէին. նաեւ շրջակայ Ղասաբայք, այսինքն Խոյ, Որմի, Գունայի, Սալմաստ։ Եւ ի քաղաքս մեր Վան եւս շարժեցաւ, եւ ողորմութեամբ Աստուծոյ ոչինչ վնաս եղեւ։