2.
Լերինք
եւ
կապանք
Ի
վաղուց
եւ
յանյիշատակ
ժամանակաց
`
ըստ
բնութեանն
երկակի
դիմօք
եւ
անուամբք
ծանուցաւ
երկիրն
Կիլիկիոյ,
Դաշտային
եւ
Քարուտ.
առաջինն
`
հարաւային
արեւելեան
մասն
է
երկրին.
երկրորդն
`
արեւմտեանն
`
հովիտ
Կալիւկադնոս
գետոյ
կամ
Սելեւկիոյ:
Սա
`
թէպէտ
չէ
յոյժ
բարձրաբերձ
հանգոյն
հիւսիսային
լեռնավայրին,
այլ
անհարթ
առապար
’
ի
հասարակի,
վասն
որոյ
եւ
այնպէս
իսկ
կոչեցաւ,
Τραχι
̃
α
կամ
Τραχιω̃τις
ըստ
Յունաց,
Cilicia
Trachea
ըստ
Լատինաց.
եւ
բազումս
ունի
լերինս
եւ
բլուրս
անջատս,
այլ
եւ
պարակից
գօտի
մի
քսան
մղոնաւ
կամ
թէ
եւս
նուազ
տարակաց
’
ի
ծովեզերէն,
’
ի
հիւսիսոյ
արեւմտից
ձգեալ
ընդ
հարաւ
արեւելից,
’
ի
հանդիպոյն
Կոռակեսիոնի
մինչեւ
մերձ
յԱնամուռն
հրուանդան,
ըստ
ոմանց
Իմբարոս
կոչեցեալ
’
ի
հնումն
(Imbarus).
ըստ
որոց
եւ
հուպ
’
ի
ծովեզրն
ամբառնայ
քարաբլուրն
Կրակ
(Κράγος),
եւ
հանդէպ
նմին
`
զուգակիցն
Անտիկրակ
[1]
(Αντικράγος),
ընդ
մէջ
Սելենտեայ
եւ
Քարադրոսի
(
Գարատան
):
Յելից
կուսէ
Իմբարոսի
խնդրելի
է
Անդրիկոսն
նախնեաց
(Andricus
mons),
եւ
յելից
հիւսիսոյ
`
Արիմակտոս,
առ
համանուն
գետով,
եւ
այլք
ոչ
նշանաւոր
լերինք
մինչեւ
’
ի
գետն
Սելեւկիոյ.
յորոյ
յահեկէ
`
որ
է
յարեւելից
`
առասպելախառն
լեառն
Արիմայ,
զոր
տեսցուք
եւ
յետոյ
’
ի
տեղագրութեանն:
Աստի
եւ
անդր
ընդ
արեւելս
մինչեւ
’
ի
սահմանս
գաւառին
Տարսոնի
`
բարձրաւանդակս
նուազունս
ունի
երկիրն,
որ
տակաւ
զիջանի
’
ի
Դաշտագետինն:
Այլ
բուն
եւ
հարստագոյն
բարձունք
Կիլիկիոյ
`
են
գերահռչակ
Լերինք
Տաւրոսի.
որոց
եւ
պերճագոյն
մասն
բոլորեալ
կարակնէ
զհիւսիսային
սահմանս
աշխարհին,
գոգջիր
զա
րեւելեանն.
քանզի
երկարաձիգս
այս
եւ
մեծ
գօտի
լերանց,
(
զոր
մարթ
իսկ
է
սեփականել
բովանդակ
աշխարհիս
Հայաստանեայց,
ըստ
ճահողակի
կոչման
Մխիթարայ
Գոշի,
Տաւրոս
’ի
Միջահայս
),
սկզբնաւորեալ
յափանց
Լիւկիոյ
`
յարեւմտից
հարաւոյ
խաղայ
ընդ
արեւելս
հիւսիսոյ,
անջրպետելով
զՓռիւգիա
’
ի
Պամփիւլիոյ,
եւ
ընդ
սա
[2]
եւ
ընդ
Իսաւրիա
անցեալ
`
բա
ժանէ
զԿիլիկիա
’
ի
Կապպադովկիոյ,
բազուկ
մի
երկար
ձգեալ
ընդ
արեւելս
հիւսիսոյ
’
ի
Փոքր
Հայս
`
մինչեւ
’
ի
սահմանս
Պոնտոսի,
որ
կոչի
Անտիտաւրոս.
եւ
ոստ
մի
եւս
ոչ
կարի
եր
կար
`
այլ
անընդհատ
`
յարեւելս
կոյս
Ծոցոյն
Հայոց.
այն
է
հռչակեալն
Ամանոս,
ընդ
մէջ
արեւելեան
Կիլիկիոյ
եւ
Ասորւոց:
Իսկ
բուն
իրան
Տաւրոսական
լերանց
ընդ
մէջ
երկոցուն
բազ
կացս
կամ
հատուածոց
`
ուղղագոյն
խաղայ
յարեւելս,
ընդ
Ջահան
աշխարհ
եւ
ընդ
Գ
Հայս,
եւ
կտրեալ
յԵփրատայ
`
ընդ
Դ
Հայք
(
որ
’
ի
Մեծ
Հայս
),
ընդ
Աղձնիս,
Կորճայս
եւ
Մոկս
մինչեւ
’
ի
Վասպուրական,
կամ
յելս
սահմանաց
Հայոց,
ուր
եւ
դադարէ
բնիկ
Տաւրոսի
կոչումն.
թէպէտ
եւ
հատ
ընդ
հատ
ձգին
լերինքն
անդրագոյն
եւս
’
ի
Պարսկաստան,
եւ
մինչեւ
’
ի
Հնդիկս:
Ոչ
յայս
հեռաւոր
աշխարհս
միայն
գոն
հարթագոյն
միջոցք,
այլ
եւ
’
ի
մերումս
իսկ
յայսմ
աշխարհի,
ուստի
կուռ
եւ
կարկառոյտ
ամբառնան
իբրեւ
միջին
իրանք
զանգուածոյն,
ոչ
իսպառ
միապաղաղք
որպէս
զԿովկաս
եւ
զԱլպեայս,
այլ
անցս
տալով
գետոց
օժան
դակացն
Սարոսի
եւ
Ջահանայ,
որպէս
թէ
յուժեղագոյն
ծննդոց
բնութեան
յաղթահարեալք.
այլ
ընդ
նոսին
բանան
եւ
անցս
գնացից
մարդկան
`
որ
կամիցին
յԱսորւոց
կողմանէ
երթալ
յարեւմտագոյն
Ասիա,
կամ
աստուստ
յարեւելս.
այնոքիկ
են
Կապանքն
եւ
հռչակաւոր
Դրունք
Կիլիկիոյ,
Հայոց
եւ
Ասորւոց,
զորոց
եւ
յետ
սակաւուց
լիցին
բանք:
Թէպէտ
ոչ
միով
նոր
անուամբ
կոչին
լերինքս,
որպէս
’
ի
հնումն
`
Տաւրոս,
ձգեալք
իբրեւ
ընդ
200
մղոն
յերկայնութիւն,
այլ
երեք
գլխաւոր
գօտիք
համարին
նոցին.
Ա.
Պուլղար
տաղը,
որ
եւ
արեւմտեան
եւ
թանձրագոյն
մասն
է
բնալերանց
`
ընդ
մէջ
Լարանտայ
եւ
Առակլեայ
’
ի
հիւսիսոյ,
եւ
գաւառին
Տարսոնի
`
’
ի
հարաւոյ,
եւ
կոչի
այսպէս
յանուն
Բուլղարաց
այսր
վտարելոց
յերկրէ
իւրեանց,
’
ի
ձեռն
կայսերաց
Բիւզանդիոյ.
Բ.
յարեւմտից
հարաւոյ
սոցին
`
Տիւմպէլէկ
տաղ
(
Թմբուկ
լ.
7000),
եւ
անդր
քան
զայն
Կիւկլիւք,
Կէօք
տաղ,
Սումաք,
եւ
այլն,
մինչեւ
’
ի
հովիտս
Սելեւկիոյ.
Գ.
Ալլահ
տաղ
կամ
Ալա
տաղ,
ձգեալ
ընդ
մէջ
Տիանեայ
եւ
Նիկտէի
`
յարեւմտից,
եւ
Սարոս
գետոյ
յարեւելից.
բարձրագոյն
լեառն
’
ի
սմա
ճանաչի
Ապիշքար
(Apisch-Kar):
Գլխաւորն
այն
եւ
միջին
լեռնագօտի
Պուլղարայ
`
ոչ
միայն
բարձրագոյն
է
քան
զայլս,
այլ
եւ
միախուռն
ողնայարեալ
ամբառնայ
’
ի
վերոյ
քան
զբարձրատափ
երկիրն
եւ
զերկուստեք
լերինսն
`
այլ
եւս
2000',
համակ
քարակարկառ
միատարր
պարսպաձեւ,
ամենեւին
անբոյս
անարօտ,
ահեղ
իմն
կերպարանաւ.
յարեւելակողմն
բացագոյն
ունելով
միայն
զ
Քօշան
լեռնանցս
յ
’9400'
բարձու,
եւ
եւս
բացագոյն
’
ի
Մտ.
առ
Կէյիք-թէփէ
(
Եղնասար
)
լերամբ
սուղ
ինչ
լայնագոյն
անցս
`
որ
տանի
յԱռակլի:
Խութք
եւ
կատարք
նորին
առանձնակ
անուամբ
`
սկսեալ
’
ի
յետին
յիշեալ
լեռնէդ
(
Կէյիք
-
թէփէ
10,
000)
են
մի
ըստ
միոջէ
`
յարեւմտից
յարեւելս
ձգելով
մահկաձեւ,
Գարկա
տաղլարը
(
Ագռաւասար
լերինք
)
9000
՛,
այսպէս
կոչեցեալք
վասն
յոլովութեան
ագռաւուց
’
ի
նոսին
բունելոց.
Ուզունկի?
տաղլար
9000',
յոյժ
ապառաժ
եւ
սեպ.
Պայմագ,
10000',
բրգաձեւ,
խոնարհեալ
’
ի
Հր.,
Ճօյսին
?
(Dschoisin)
10000',
սրակատար
սեպացեալ
’
ի
Հս.
զիջեալ
տարածեալ
ընդ
Ել.
եւ
Հր.
սմա
կից
է
բարձրագոյնն
ծանուցեալ
սար
համօրէն
կիլիկիական
Տաւրոսի
`
Մէտտէսիզ
`
11000
՛,
բրգաձեւ
եռակողմն.
հիւսիսակողմէն
`
2000'
ստորեւ
գագաթանն
`
պարսպաձեւ
կերպանայ.
—
Չօպանգույու
(
Հովուաց
հոր
)
10800',
ցցուեալ
ընդ
Հս.,
Արփալըգ,
10800',
սեպացեալ
ընդ
Հս.,
լայնատարած
’
ի
Հր.
կոյս.
—
Թէօքէ
քէօփրիւ,
10500',
զիջեալ
ընդ
Մ.
ուր
ընդ
սա
եւ
ընդ
Քօշան
`
10000',
են
վերոյիշեալ
լեռնանցքն.
լայնանիստ
է
եւ
Քօշան
ստորիջեալ
’
ի
հովիտ
Կուսկութայ
գետոյ,
սպիտակ
գաճաքարուտ:
Յելից
սորա
ձգեալ
ընդ
Հր.
երկայնանիստ
Րիւզկեար
տաղ
(
Հողմոյ
լ.
)
յ
’9000
ոտից
խոնարհի
ց
’7000',
եւ
աւարտէ
զլեռնապարն
`
յարեւելից
կողմանէ։
—
Այս
միատարր
պարսպաձեւ
բար
ձունք
են
վերջին
կամ
երրորդ
գահաւանդք
լերանցս
Կիլիկիոյ,
ամենեւին
մերկք
եւ
ապալերկք,
’
ի
ստորոտսն
ունելով
ձիւնակոյտս,
իսկ
’
ի
վերագոյն
քան
զ
’10000
՛
վայրս
`
յաւերժական
սառամանիս:
Յ
’9000'
բարձրութեան
`
տակաւին
տեւէ
ձիւն
ցյուլիս
եւ
օգոստոս
ամիս.
անտի
ց
’6000'
է
միջին
գահաւանդն,
յորմէ
սկսանի
բուսաբերութիւն,
նախ
’
ի
խորշս
եւ
’
ի
զերծ
տեղիս
քարաժեռից,
եւ
ապա
ըստ
ստորիջմանն
`
տակաւ
բարգաւաճելով
յոյժ
հարուստ
եւ
ծաղկաւէտ
երեւի:
Ի
6000
ոտից
եւ
’
ի
վայր
ց
’3000
է
առաջին
գահաւանդն,
որ
եւ
անտառավայր.
այլ
մինչեւ
’
ի
5500
՛
հասունանայ
եւ
գարի։
—
Այս
առաջին
գահաւանդ
(
միջոց
3500-6000'
բարձրա
ւանդակի
)
անտառասահման,
հնգեքումք
քամակօք
կամ
ողնայարօք
ձգելովք
’
ի
ստորոտից
միջին
գահաւանդին
ընդ
հարաւ,
տրոհի
’
ի
լեռնահովիտս
ընդլայնեալս
տակաւ
ըստ
իջիցն
’
ի
դաշտակողմն,
1500-2000'
բարձամբք
յերեսաց
լեռնահովտացն.
հոծեալ
հարուստ
մայրեօք
իբրեւ
չորից
ժամուց
ճանապարհի
թանձրութեամբ:
Առաջին
քամակն
`
սկսանելով
յարեւմտից,
անջրպետէ
զառաջին
վտակս
Կիւդնոսի.
անդ
է
Գարագափու
(
Սեաւ
դուռն
)
կոչեցեալ
կածան
`
յ
’8200'
բարձու:
Երկրորդն
`
յելից
առաջնոյն
’
ի
միջի
Քափուճիկ
չէրէ
?
եւ
Աղաճ-քիսէ
վտակաց,
յորում
Իւչ-թէփէ
10000'
բարձր,
’
ի
հարաւոյ
եւ
կից
ստորոտից
բարձուն
Մէտտէսիզի.
’
ի
ստորեւ
`
Քէչի
պէլի
(
Այծամէջք
)
համետաձեւ
պարարտարօտ,
8600'.
Գար-կէօլիւ
(
Ձիւնալիճ
),
զի
են
’
ի
գագաթանն
մանր
լճակք,
8800'.
Պաշ
օլուգ
8200',
բրգաձեւ.
Տէվէ-թէփէ
7100-6500',
խոտաւէտ,
յարեւմտից
կալով
Կապարահատիցն,
եւ
’
ի
հարաւոյ
ունելով
զլեռնակն
Ինէկ
-
թէփէ։
—
Երրորդ
քամակ
է
ընդ
մէջ
Աղաճ
-
քիսէ
եւ
այլոյ
օժանդակի
`
որ
’
ի
սկզբան
կոչի
Մէնէվշէ
սու,
եւ
ակունքն
են
յ
8200.
ընդ
մէջ
սորա
եւ
Քէչիպէլի
լերին
ամբառնայ
Պուզ
գայա
(
Սառնասար
),
8300',
քանզի
յաւերժական
սառամանիք
են
’
ի
սահմանս
նորին,
եւ
ճանապարհ
որ
իջուցանէ
’
ի
կապարահատսն
Կիւլէկ
մաղարտ
կոչեցեալս,
առ
որով
Չիտէմ
կէօլի
լճակ,
7300',
եւ
’
ի
ստորեւ
Էրճէ-կէտիկ,
5500',
դալարաւէտ
սար։
—
Ընդ
մէջ
գետակիս
եւ
Կուսկութայ
գետոյ
օժանդակի
`
է
չորրորդ
քամակն
կտրեալ
’
ի
նմին
գետոյ.
’
ի
վերնակողմանն
ապառաժուտն
Տէլիկ
գայա
(
Ծակքար
)
9500',
Դաշ
օլուգ
8100',
բրգաձեւ
մեկնարկ
սար,
Չայըր
կէտիկ,
8450',
առ
որով
անցանէ
լեռնուղին,
յելից
միւսոյ
եւս
անցից
Գարլը
պօղազ
կոչեցելոյ
’
ի
6250'
բարձու։
—
Հինգերորդ
քամակն
է
ընդ
մէջ
Կուսկութայ
եւ
Սարոս
գետոյ,
’
ի
հարաւոյ
Հողմոց
անուանեալ
լերանց,
զնստագոյն
քան
զայլսն,
ոչ
ունելով
նշանաւոր
ինչ
բարձունս:
Ի
սպառուածոյ
առաջնոյս
այսր
գահաւանդի
ցդաշտաբերանն
`
երկոտասան
ժամուց
ճանապարհ
է,
անտի
մինչեւ
զծովեզրն
`
հինգ
ժամուց:
Ի
հիւսիսոյ
մեծի
Կիլիկեան
լեռնապարուս
`
իբրեւ
զուգահեռական
նմին
ձգի
փոքր
պար
մի
լերանց
`
ոչ
միայար.
որոց
արեւմտեանն
կոչի
Էօքիւզ-կէտիկ
(
Եզնանցք
)
9000',
միջինն
`
Գզըլթէփէ
8500',
զի
կարմրագոյն
եւ
թխագոյն
երեւի
երկաթային
մասամբք
եւ
հրաբղխեայ
կազմութեամբ.
արեւելագոյնն
է
լեռնավայր
Պուլղար
-
մաղարա
բովուց,
8400':
Ի
միջոցի
կրկին
լեռնապարուցս
`
տարածանի
հարաւային
հովիտ
Էլխօճա
գետոյ
`
քաջ
խոտաւէտ
եւ
ծառաւէտ։
—
Յայնկոյս
Սարոսի
կամ
օժանդակի
նորուն
Քօրքուն
գետոյ
`
ամբառնայ
երկայնանիստ
բարձր
լեառն
Ագտաղ,
3000'
’
ի
վերոյ
քան
զլեռնահովիտն.
’
ի
Հր.
նորին
եւ
յԵլ.
Դրանցն
Կիլիկիոյ
ձգին
Հաջին
լերինք,
յորոց
’
ի
միում
բարձր
գագաթան
կառուցեալ
կայ
Անաշա
բերդ,
յոր
անուն
եւ
լեառնն
կոչի:
Այս
միջավայր
համօրէն
լերանցս
`
յորում
են
գերահռչակ
Դրունքն
Կիլիկիոյ
`
որ
է
ըստ
մերայոց
Կապանն
Կուկլկայ,
թուփ
արժանապէս
կոչելի
ըստ
հնագունից
եւս
մերայոց,
յորոց
մի
եւ
Ս.
Ներսէս
Լամբրունեցի
[3],
Գահ
Կիլիկիոյ,
ուրանօր
եւ
խիտ
առ
խիտ
գուշակին
’
ի
հնումն
եղեալ
պահակք
եւ
բերդք
եւ
աշտարակք,
զոր
օրինակ
եւ
յայժմուս
են
ինչ
ինչ
նշանաւորք,
որպէս
տեսցի
’
ի
յետագայդ.
եւ
զդիրս
նոցին
ակն
յանդիման
արասցէ
տեղացոյց
պատկերն
Բարձանց
եւ
Բուսոց,
ըստ
աջողագոյն
քննութեան
եւ
գծագրութեան
Քոչի
բուսաբանի
Աւստրիացւոց:
Եւ
զի
այսքան
խուռն
լերինք
եւ
հովիտք
`
բաւղաձեւ
իմն
գործեն
զվայրսն,
հարկ
էր
ոչ
ընդ
մի
միայն
տեղի
եւ
ընդ
մեծ
դուռն
(
Կիլիկիոյ
)
հուն
ճանապարհի
խնդրել,
այլ
ընդ
այլ
եւ
այլ
կողմանս.
եւ
զայս
նշանակեն
արդ
Թուրքք
պէսպէս
կոչմամբք
անցատեղեաց,
Գափու,
տէրպէնտ,
պէլ,
պօղազ,
օլուգ
եւ
կէտիգ.
այսպիսիք
են,
զատ
’
ի
վերոյիշեցելոցն,
Գարա-գափու
յարեւմտակողմն
հարաւոյ,
որ
տանի
’
ի
Տանձուտ
?
(Tensyt)
եւ
’
ի
Գանձէ
դղեակ.
Դաշ
օլուգ
եւ
Գարլը
պօղազ
`
’
ի
միջակողմն,
Չայըր
կէտիգ
ոչ
հեռի
’
ի
նոցանէ.
Էրճէ?
կէտիգ
ընդ
մէջ
մեծի
պահակին
եւ
Կիւլէկ
մաղարայ
բովուց.
Էլմալը
օլուգ
’
ի
հովտին
Կուսկութայ.
Չաթալ
օլուգ
’
ի
սահմանս
Կուկլկայ.
Տէկիրմէն
պօղազ
եւ
Քէօփրիւ
տէրպէնտ
’
ի
հովտին
Գըրգկէչիտի.
հանդերձ
այլովք
`
որք
հետեւակագնացից
մենաւորաց
կամ
տուարածից
միայն
են
անցանելիք:
Փոքր
մի
լայնագոյն
քան
զսոսա
է
Գարա-քէսմէզ?
պօղազ,
կածան
ընդ
մէջ
Պուլղար
եւ
Տիւմպէլէկ
լերանց,
որ
ընդ
հովիտն
անուանեալ
(
Բամբակաձոր
)
Բամպուկք
տէրէսի
`
իջուցանէ
’
ի
դաշտն
Տարսոնի:
Են
եւ
յայնմ
կուսէ
լերանցն,
այն
է
յարեւմտից,
նման
սոցին
լեռնանցք,
որպէս
Գարասէքիզ
պօղազ
որ
հանէ
’
ի
Լարանտա.
եւ
միւս
’
ի
հարաւոյ
նորին
ընդ
մէջ
նախայիշեալ
Եղնասար
եւ
Ագռաւասար
լերանց,
որ
հանէ
’
ի
կողմն
Առակլեայ,
եւ
թուի
ինձ
կոչեցեալն
’
ի
մերոյ
պատմչէ
Փող
Եկեղեցեաց:
Նոյն
պատմիչ
`
Կապան
Պոտանդոյ
կոչէ
եւ
զանցսն
`
որ
իբր
10
կամ
12
մղոնաւ
միայն
կշիռ
’
ի
հիւսիսոյ
կայ
մեծի
Կապանին
Կուկլկայ
(
Կիւլէկ
պօղազ
),
յոր
եւ
հանէ
ընդ
հարաւ.
իսկ
ընդ
արեւմուտս
խաղացեալ
`
ըստ
ընթացից
Չագըտ
գետոյ
օժանդակի
Սարոսի
`
անցանէ
ընդ
Տաւրոս
եւ
հանէ
’
ի
սահմանս
Իկոնիոնի։
—
Յարեւելից
հարաւոյ
սորին
սակաւուք
’
ի
բացէ
են
նեղուցք
Պէլէմէտէք
պօղազի
կոչեցեալ.
եւ
ուղղակի
եւս
ընդ
հարաւ
`
մերձագոյն
’
ի
մեծ
կապանն
քան
’
ի
Պոտանդոյն
`
կիրճն
Թէքիզ
կոչեցեալ։
—
Հնագոյն
’
ի
պատմչաց
մերոց
յիշողաց
կապանիցս,
Սեբիոս,
«Նեղուց
մտին
Կիլիկիոյ»
կոչէ,
զոր
հնագոյնքն
Հելլէնք
եւ
Հոռոմք
Դրունս
Կիլիկիոյ
կամ
Տաւրոսի
կոչէին:
Այլք
`
այլով
եւս
օրինակաւ
`
հանգոյն
արեւելեայց
`
փող
կոչեն
զանձկագոյն
`
թերեւս
եւ
զկարճագոյն
անցս.
որպէս
վերոյիշեալդ
Եկեղեցեացն,
եւ
Փողն
Մոլեւոնի
[4].
իսկ
երկարագոյնքն
`
Խողովակ
(
օլուգ
),
որպէս
կոչէ
արքունի
Պատմիչ
մեր
`
խողովակ
տեղի
մի
մերձ
’
ի
Մանիօն,
’
ի
սահմանս
Լարանտայ:
Եւ
զի
խոտորկտուր
եւ
բազմաշրջան
լինին
ոմանք
’
ի
կածանիցն
`
ճահողակի
ռամկօրէն
Անցմնցուկ
կոչին.
որպէս
ասէ
Մաղաքիա
ժամանակագիր,
ընդ
այսպիսի
անցս
եկեալ
Իսմայելացւոց
’
ի
Սիս
`
յամի
1373,
եւ
’
ի
դէպ
է
համարել
զայն
անուանեալն
’
ի
Մագրիզի
պատմչէ
[5]
Տէրպէնտի-Սիս:
Նոյն
պատմիչ
արաբացի
յիշէ
եւ
այլ
կածան
մի
յանուն
Հոռոմոց,
Տէրպէնտ-էլ-Րում,
որ
թուի
կապանն
Պոտանդեայ,
կամ
ա
'
յլ
կապան
յարեւմտակողմն
եւս.
յայսմ
կողման
յիշի
’
ի
նոր
ուղեւորաց
եւ
Գարկա-կէչմէզ
(
Ագռաւուց
անանցանելի
)
’
ի
ստորոտս
Պուլղար
լերանց
յԱռակլի
կոյս.
եւ
այլն:
Այս
ամենայն
կապանք
եւ
նեղուցք
են
’
ի
Գահս
Կիլիկիոյ,
յարեւմտակողմն
եւ
’
ի
հիւսիսի
աշխարհին,
որիշ
’
ի
հռչակաւոր
անցից
եւ
Դրանց
Կիլիկիոյ
եւ
Ասորւոց
`
որք
յարեւելակողմն
յայլ
լերինս:
[1]
Որիշ
են
’
ի
սոցանէ
Կրակն
եւ
Անտիկրակ
Լիւկիոյ
աշխարհի,
եւ
Ներքին
Կրակայն
մերոց
պատմչաց,
որ
յետոյ
յիշեսցի։
[2]
Ապուլֆէտա
աշխարհագիրն
վերոյիշեալ
զլերինս
ծովակողմանցս՝
Գարամանեան
Թուրքմանից
լերինս
կոչէ,
ՃէպէլէլԹարաքիմիյն
։
[3]
Զթարգմանութիւն
մեկնութեան
գրոցն
Յայտնութեան
ասէ
յերիւրեալ
’
ի
Ս.
Գէորգ
անապատի,
«’
ի
մէջ
լերինս
Տօրոսի,
որ
է
’
ի
Գահ
Կիլիկիոյ
եւ
’
ի
սկիզբն
Պամփիւլեայ
»
։
Յովհաննէս
Արքայեղբայր
վասն
Գռներ
անապատի
իւրոյ
ասէ.
«
Ի
Գահս
Կիւլիկիոյ,
’
ի
գաւառն
բերդին
Բարձր
ասացելոյ
»
։
Եւ
գրող
վարուց
Լամբրունացւոյն՝
առ
նորին
կենդանեաւ,
վասն
Ռուբէնի
նահապետի
իշխեցողաց
երկրին՝
ասէ,
«
Դիմեաց
յարեւելից,
եկն
’
ի
սահմանս
Տարսոնի
’
ի
Գահ
Կիլիկիոյ
»
։
[4]
Այս
’
ի
Սամուէլի
ժամանակագրութեանն
յիշի։
[5]
Մագրիզի,
Փռանկ
թարգմանութիւն,
Ա.
Բ.
60-65
։