47.
Ձորափոր
Էօճէմիշի.
Պաճ
-
մատէն.
Պօղազ
-
տէրպէնտ
Սուղ
ինչ
’
ի
ստորեւ
խառնրդոց
փոքու
վտակին
`
առ
որով
Ճէլալար
եւ
Պուրճ,
խառնուրդք
լինին
վերոյիշեալ
Էօճէմիշի
ընդ
Գօրգունի.
եւ
անդէն
սկսանի
անձուկ
ուղին
`
զոր
ասացաք
ձգիլ
գնալ
ընդ
Հս.
Ել.
’
ի
կողմն
Կեսարիոյ,
յարեւմտից
կամ
յաջմէ
գետոյն.
առ
որով՝
նախ
ջրաղաց
մի
հանդիպի,
մղոնաւ
բացագոյն
’
ի
գետակցութենէն.
եւ
նոյնչափ
վերագոյն
իջեվանն
Պաճ-տէրպէնտ
խան,
որ
միանգամայն
յայտ
առնէ
զանձկութիւն
կապանին
եւ
զբաժտուն
հաստատեալ
անդ.
որոյ
պաշտօնեայք
կապալառուք
`
Հայք
էին
յանցանելն
ընդ
այն
Քոչեայ
`
յերրորդում
ուղեւորութեանն
`
յամի
1859,
որ
եւ
գիշերօթեաց
առ
վայրօքն
(3-4
յունիսի
),
ընդ
մէջ
մաքսատանն
եւ
որմնապատ
կամրջի
միոյ,
ուրանօր
ժողովեալ
էին
վրանաբնակ
անցորդք
վասն
հատուցման
բաժին:
—
Կիսաժամաւ
անդր
քան
զկամուրջն
`
շարք
են
արդեսեան
բլրոց,
յորոց
սեւահող
լեպրակս
ետես
բուսաքնինն
սպիտակածիլ
Տերեփուկս
(Centaurea
eriphylla),
Կորնդան
լիւդացի,
եւ
Առուոյտ
վայրի
(Onobrychis):
Աւելի
քան
զ
’4200
՛
բարձր
է
տեղի
կամրջի
բաժտանն.
բայց
է
միւս
եւս
կամուրջ
երեք
ժամուք
’
ի
ստորեւ
Պաճ
մատէն
խան
Տէրվիշլի
կոչեցեալ,
’
ի
բարձու
3850
՛
’
ի
վերայ
Էօճէմիշի.
զոր
Կիւմիւշլի
սու
կոչէ
անդ
`
Քոչի:
Իբր
հինգ
մղոնօք
վերագոյն
քան
զբաժտունն
`
է
միւս
իջեվան
Գայա-ալթը
խան,
որ
տայ
կարծիս
քարաժայռ
սարաւանդեալ
’
ի
վերայ
իւր
ունել.
ընդ
մէջ
սորա
եւ
Պէրէքէթլիի
`
նշանակի
աղբիւր
մի,
որպէս
եւ
’
ի
հիւսիսոյ
իջեվանին
`
’
ի
վերայ
ճանապարհին
`
ա՛յլ
աղբիւր,
եւ
այլք
եւս
վերագոյն
սուղ
ինչ
հեռի
’
ի
ճանապարհէն
յահեկէ
գետոյն.
ուր
սակաւուք
եւս
’
ի
վերոյ
քան
զնոսին
`
է
Պայան-տէրէսի
գեօղ
մեծ
’
ի
ձորակի
միում.
յորմէ
երիւք
մղոնօք
վերագոյն
’
ի
Մ.
հիւսիսոյ
առ
գետեզերբն
`
Էյնէրլի
գիւղ.
եւ
սակաւուք
եւս
վերագոյն
`
Պատէմ
քէօյ:
Աստի
եւ
անդր
ընդ
Հս.
Մ.
սահմանք
են
Նիկտէ
գաւառի
նահանգին
Գարամանայ,
անջրպետեալ,
յ
’
Իւչ
գափու
լերանց:
—
Յելից
հարաւոյ
Պայան
ձորակի
անցանէ
լեառնուղին
որ
’
ի
Պէրէքէթլեայ
տանի
’
ի
կապարահատսն,
ձգելով
ընդ
մէջ
ձորոյն
Էօճէմիշի
եւ
գօտւոյ
Ապիշքար
լերին,
եւ
է
անձուկ
մի
ուղւոյն
Պօղազ-մատէն
կոչեցելոյ,
’
ի
1400
Չ.
բարձու,
ուղիղ
գծաւ
իբրու
չորս
մղոն
յելից
յիշեալ
գեղջն.
անտուստ
ճանապարհն
ուղղի
ընդ
հիւսիս
`
նոյնքան
եւս
մղոնաչափս.
եւ
հասանէ
յարեւմտեան
հիւսիսային
ստորոտս
Ապիշքարի.
անդ
են
Կապարահանքն
Էսկի-մատէն
’
ի
1970
Չ.
բարձրատափի,
’
ի
կապուտակ
կրային
գետնի.
ուր
յերկու
մղոնաչափ
տարածութեան
յայտնեալ
են
երակք
կապարոյ,
հորիզոնական
խաւօք
’
ի
վերայ
տափին,
այլ
’
ի
կողսն
առ
’
ի
շեղ
դրիւք,
ունելով
մէն
0,
20
մինչեւ
0,
50
Չ.
թանձրութեան,
հինգ
փորակք
բացեալ
են
’
ի
պեղումն.
ուր՝
զի
վասն
բարձրութեան
տեղւոյն
հազիւ
երիս
կամ
չորս
ամիսս
միայն
մարթ
է
վաստակել,
սակաւ
է
եւ
շահն.
այլ
մարթ
էր
բանալ
եւ
գուբս
’
ի
կողաց,
եւ
առատագոյն
արտաբերել:
Մետաղն
նման
է
հանից
Պուլղար
տաղի,
նուազագոյն
եւս
ունելով
արծաթ,
այլ
ճոխագոյն
կապար.
ամի
ամի
ընծայեն
կապարահանքս
40
կամ
50.
000
օխա
(51-64.
000
հազարգրամ
):
Ոչ
կարի
հեռի
’
ի
կապարահանից
աստի,
’
ի
հարաւոյ
նորին
իբր
ութ
մղոնաւ
ուղիղ
գծով,
յելից
Ապիշքարի,
եւ
յելից
հիւսիսոյ
Էմլիկ
լերին
`
են
այլ
մետաղք
Պօզ
կամ
Փօզ-մատէն
կոչեցեալ,
ոչ
քաջ
քննեալք
եւ
գործեալք.
այլ
որչափ
ինչ
յայտ
է
`
երկաթ
է
նիւթն,
եւ
պղինձ
իսկ,
որ
’
ի
սակաւ
ինչ
փորձոյ
`
գտաւ
5%:
Ի
Փայտեայ
կամրջէն
ձգի
այսր
ճանապարհն,
անցանելով
ընդ
մէջ
ձորեզեր
Գօրգունի
եւ
Գարէնֆիլ
եւ
Մէսմէնէ
լերանց,
քերելով
զարեւելեայ
ստորոտովք
բարձանց
Ալա
տաղի:
Ի
թողուլ
մեր
արդ
զհովիտս
արեւմտեայ
օժանդակաց
Սարոսի,
հարկ
էր
գիտել
եւ
զտեղի
կցորդութեան
նոցին
ընդ
միմեանս
եւ
ընդ
բուն
գետոյն.
’
ի
բազմաց
անծանօթ
մնացեալ
բերան
Գօրգունի
կամ
խառնուրդն
`
հաւանելի
է
լինել
ընդ
Չագըտայ,
որպէս
եւ
արդ
յետին
քննիչք
կողմանցն
`
Ֆավր
եւ
Մանտրոյ
նշանակեն,
բայց
զանունն
Քիւչիւկ
սու
գրեն.
եւ
այս
յետ
անցիցն
ընդ
մէջ
Գզըլ
տաղ
եւ
Գարէնֆիլ
լերանց
եւ
մխելոյ
’
ի
դաշտակողմն,
յանուանեալն
Ին
տէրէսի
(
Անձաւաձոր
).
ընդ
որ
ընթացեալ
ոչ
բազում
ինչ
միջոց
`
անկանի
յարեւմտեան
մեծ
առաջն
Սարոսի,
որ
է
Զամանդի:
Ի
վերոյ
քան
զկցուածն
ընդ
Չագըտայ
`
նշանակի
’
ի
ձախակողմեան
եզեր
զուգակցին
`
համանուն
նորին
գիւղ
Գօրգուն,
որոյ
հարկ
է
չափաւոր
բարգաւաճ
տեղի
լինել,
զի
ընծայէ
ջրոյն
զիւր
կոչումն.
այլ
ոչ
գտանեմ
յիշատակ
առ
ճանապարհագիրս.
’
ի
գրոց
մերձաւոր
անուն
լսի
Հարգան
իբրեւ
թեմ
եպիսկոպոսական
յիշեալ
’
ի
սկիզբն
ԺԴ
դարու.
թէպէտ
եւ
Չամչեան
պատմահայր
մեր
համարի
զայն
լինել
այժմեանս
Հաճին,
ոչ
գիտեմ
դարձեալ
`
ըստ
ձայնին
գուշակեալ
`
եթէ
յայլմէ
տուչութենէ:
