120.
Բնագրութիւն
Ծովային
Կիլիկիոյ.
Մղոնաչափք
Ծովեզերաց
Հայոց
Իբրեւ
կէս
մասն
հարաւային
արեւելեան
ափանց
Փոքուն
Ասիոյ,
որ
եւ
արեւելեան
հիւսիսային
մասն
ծովեզերաց
համատարած
ծովուն
Միջերկրականի,
ուղղագիծ
իբր
260
մղոն,
եւ
ըստ
խոտորմանց
ափանցն
ընդ
ծով
եւ
ընդ
ցամաք
`
աւելի
քան
զ
’350,
վիճակեցաւ
երբեմն
տէրութեան
Հայոց.
զորս
`
սկզբնական
բաղդ
թուէր
իմն
սահմանափակս
առնելով
’
ի
մէջերկրայս,
ոչ
հեռիս
`
այլ
անհուպս
կարգել
մշտաշարժ
ալեացն,
որք
շարժնագոյնս
եւ
զառ
ընթեր
բնակեալսն
գործեն:
Յարեւելից
’
ի
Հռոսոս
հրուանդանէ
`
որ
զԿիլիկիա
զատուցանէ
յԱսորւոց
երկրէ,
մինչեւ
’
ի
Սրբազանն
հրուանդան
կամ
’
ի
Քելիտոնեան
կղզի
(
Շելիտան
ատասը
)
յարեւմուտս,
կամ
որ
նոյն
է
ասել,
’
ի
Հայոց
Ծոցոյն
(
Իսսոս
)
ցԾոցն
Ատալիոյ,
ձգի
այս
կամարագեղ
եզր
ցամաքի.
մէջն
`
որ
է
հարաւակողմն
Քարայնոյն
Կիլիկիոյ
`
կարկառեալ
կամ
յառաջացեալ
է
անդրագոյն
’
ի
ծով.
եւ
սա
երկուստեք
յառաջեալ
’
ի
մէջ
երկրին
`
գործէ
երկուս
ընդարձակ
ծոցս,
զ
Պամփիւլիոյ
կամ
զ
Ատալիոյ
յարեւմուտս,
զ
Տարսոնին
յարեւելս.
զի
այսպէս
արժան
համարիմ
կոչել
զմեծ
գոգ
ծովուն
`
որ
ընդ
մէջ
է
երկոցուն
հրուանդանացն
`
Սարպեդոնի
(
Լիսան
-
էլ
-
Գահպէ
)
եւ
Մեգարսոսի
(
Գարադաշ
).
քանզի
եւ
յերկարագոյն
ժամանակս
մնաց
սա
գրեաթէ
անանջատ
ընդ
իշխանութեամբ
Հայոց,
զամս
երկերիւր,
իսկ
բուն
անուանեալն
Ծոց
Հայոց
կամ
Իսսոսի
`
որ
եւ
Ալեքսանդրեդդայ,
կոչելի
է
յաւէտ
գոգ
մի
մեծ
`
յանուն
Այասայ
մեծի
նաւահանգստի
Հայոց:
Սակայն
կանխեմ
յիշեցուցանել
աստէն
’
ի
սկզբանս,
զի
զայսքան
ընդարձակ
ծովեզերս
`
ոչ
բացարձակ
մասն
Կիլիկիոյ
կամ
իշխանութեան
մերոց
տերանց
Կիլիկեցւոց
համարիմ
եղեալ
միշտ
կամ
ընդ
երկար
ժամանակս,
այլ
միայն
կիսով
չափ
`
արեւելեանն
մասամբ.
իսկ
զարեւմտեայն,
քանզի
սակաւ
ժամանակ
կալան
տեարք
Սիսուանայ,
վասն
որոյ
եւ
ոչ
յերկարեմ
’
ի
տեղագրութեան
վայրացն,
չունելով
իսկ
ուստեք
ծանուցեալ
’
ի
նոսին
հետս
կամ
մնացուածս
ազգային
յիշատակաց.
այլ
եւ
ոչ
զանց
առնեմ
իսպառ,
քանզի
`
որպէս
տեսցի
յառաջիկայ
տեղագրիս,
յանդրագոյն
`
այսինքն
յարեւմտագոյն
իսկ
կողմանս
երկրին
`
գտանին
ոմանք
’
ի
բերդորէից
`
(
լաւ
եւս
ասել
ծովաբերդիցն
)`
եղելոց
ընդ
տէրութեամբ
լիճ
իշխանաց
Լեւոնի
Մեծի,
եւ
ոմանք
նաեւ
ցվերջին
ամս
թագաւորութեան
Ա
Հեթմոյ,
գուցէ
եւ
առ
որդւով
նորա
Լեւոնիւ:
Եւ
իցէ՞
անմասն
’
ի
սփոփանաց
`
ճեմ
առնուլ
առ
անգամ
մի
ընդ
երկայնութիւն
բազմատեսիլ
միջասահմանի
անդ
ծովուն
եւ
ցամաքի,
ուր
երբեմն
հարուստ
շահաստանք
եւ
վարուն
նաւահանգիստք
էին
մերոցս
այնոցիկ
միջակ
հարանց,
Այաս,
Տարսոն,
Կոռիկոս,
Կոռակեսիոն
(
Ալայա
),
Սադալիա,
եւ
Բորդոյ
-
Բալի.
նկատել
մտօք
զնախնեացն
անցելոց
պերճաբար
գնացս
’
ի
նոսին,
եւ
զյեղյեղուկ
դրոշմս
բաղդի
`
հանգոյն
կնքոյ
գարշապարաց
նոցին
յաւազի
անդ,
կամ
հետախաղաղս,
կամ
դոյզն
ինչ
յեռեալ
նշմար
հայկական
`
’
ի
վաղնջական
պաղպաջուն
նշխարս
Հելլենաց
եւ
հելլենացելոց:
Հռչակաւոր
պատմագիրն
եւ
աշխարհագիրն
Վենետկաց
Մարինոյ
Սանուտոյ
Դորչելլոյ,
գլուխ
մի
բանի
կարգեալ
է
’
ի
գիրս
իւր
այսու
խորագրաւ.
«
Ծովային
վիճակք
`
որոց
տիրէ
թագաւորն
Հայոց,
’
ի
սահմանաց
նուաճելոց
սուլտանին
(
Եգիպտոսի
),
եւ
’
ի
կողմանց
Թուրքիոյ
`
որ
ըստ
հիւսիսոյ
».
եւ
սկսեալ
յարեւելեան
ափանց
Ծոցոյն
Հայոց
`
կարգէ
զնաւակայս,
հանդերձ
մղոնաչափութեամբ,
զոր
համառօտեալ
’
ի
ցուցակիս
`
զբնագիրն
յաւելից
’
ի
ստորեւ
[1]:
ՄՂՈՆԱՉԱՓՔ
ԾՈՎԵԶԵՐԱՑ
ՀԱՅՈՑ
ԿԻԼԻԿԵՑՒՈՑ.
(
ուղղել
աղիւսակը
ըստ
300
էջի
)
Ըստ
Մարինոյ
Սանուտոյ |
|
Ըստ
այժմեաց |
Ի
Գարամելայ
ց
’
Գայպոյ
լեառն,
մղոնք |
20 |
35 |
|
Այաս |
15 |
|
Այաս |
Բորդոյ
Բալի |
10 |
20 |
17 |
Գետաբերան
Ջահանայ |
10 |
|
|
Մալոյ |
10 |
|
|
Գետաբերան
Սարոսի |
20 |
50 |
37 |
Գետաբերան
Կիւդնոսի |
20 |
|
|
Կոռիկոս |
40 |
40 |
42 |
Գետաբերան
Կալիւկադնոսի |
10 |
20 |
19 |
Պակաշիա
սար
(
Լիսան
էլ
գահպէ
) |
10 |
|
|
Բորդոյ
Բինոյ |
15 |
|
|
Գավալիերի
նաւակայք |
10 |
40 |
23 |
Պրովենցալ
նաւահանգիստ |
15 |
|
|
Սիկ
կամ
Սիկին |
*60? |
|
|
Սդալիմուռ |
20 |
110 |
22
1
/
2 |
Կելենտրիս |
30 |
|
|
Սալմոդ |
25 |
|
|
Անտիոքիա
(
Կրագեան
) |
20 |
|
|
Լոմբարտաց
բերդ |
25 |
90 |
80 |
Ալայա
(
Գանտելոր
) |
10 |
|
|
Ս.
Փոկաս
ժայռ |
30 |
|
|
Ատալիա
Հին
(
Սիդէ
) |
40 |
110 |
66
1
/
2 |
Ատալիա
Նոր |
*40 |
|
|
Հռենաթիա |
15 |
|
|
Կիւպրինաս |
10 |
35 |
32
1
/
2 |
Գենուացւոց
նաւահանգիստ |
10 |
|
|
Քիպակոյ |
8 |
|
|
Կամբրուքսա
(
Կամբուսա
) |
6 |
24 |
13 |
Քելիտոնեան
սար |
10 |
|
|
|
574 |
|
|
Հանեալ
զմիջոցն
ցԱյաս |
35 |
|
|
յԱյասայ
ցՔելիտոն
լինին |
529 |
|
352
1
/
2 |
Յաւելաւ
’
ի
հանդիպոյ
չափուց
Սանուտոյի
եւ
նորն
`
ստուգեալ
’
ի
Փռանկ
եւ
յԱնգղիացի
նաւագիտաց,
ծովային
մղոնօք
[2].
յայտ
է
թէ
հեռաւորութիւն
տեղեացն
ըստ
գծի
նաւագնացութեան
առեալ
է,
եւ
ոչ
ըստ
ցամաքագնացութեան:
Առ
’
ի
բովանդակել
զծովեզերս
Հայոց
`
զՀռոսիկեան
սար
(
Ռաս
-
Խանձիր
),
պիտին
այլ
եւս
վաթսուն
մղոնք
ծովայինք,
որով
լինի
միահամուռ
412
մղոնաչափ
ծայրէ
’
ի
ծայր
`
ըստ
նաւագնացութեան,
սուղ
աւելի
կամ
պակաս:
—
Զուգաթիւ
է
այսմիկ
եւ
մղոնաչափութիւն
ծովեզերեայց
փլորենտիացւոյն
Յովհաննու
յՈւծծանոյ,
յամի
1460,
’
ի
Սատալիոյ
մինչեւ
’
ի
սարն
Ռամ
-
Խանձիր.
որ
եւ
ըստ
մերումս
տեղագրութեան
յարեւմտից
յարեւելս
խաղայ,
նշանակելով
զտեղիս
եւ
զչափս
այսոսիկ
[3].
Ի
Սատալիոյ
ցԳանտելոր,
մղոնք |
60 |
Բերդ
Լոմպարտաց
եւ
Անտիոքիայ |
20 |
Սդալիմենէ |
20 |
Սիկ |
20 |
Պապատուլի |
60 |
Կամաւլէդ
(
Գավալիեր
?) |
20 |
Լենա
տելլա
Պակուսսա |
30 |
Ֆեսսա
(?) |
8 |
Պանտեսսա |
10 |
Կալդ
(
Կիւդնոս
?) |
10 |
Սալէս
(
Սարոս
?) |
50 |
Մալլոյ |
10 |
Փոս
Պիոզայ
(
Ջահան
?) |
15 |
Պլաս
?
եւ
Սահման
Հայոց |
10 |
Այաս |
10 |
Կարբոյ
լեառն |
15 |
Կարամելլա |
10 |
Աղեքսանդրեակ |
15 |
Պոնել
նաւահանգիստ |
10 |
Ռաս
-
Խանձիր |
10 |
Ճշգրտիւ
այս
միջոց
է
(
յԱտալիոյ
ցՌաս
-
Խանձիր
)
զոր
կայ
մեզ
տեղագրել,
եւ
զոր
նախ
յերիս
զատուցանեմք
բաժինս,
յ
Արեւմտեան,
յ
Արեւելեան
եւ
’
ի
Միջին
ծովափունս:
Առաջինն
`
յԱտալիոյ
ձգեսցի
մինչեւ
’
ի
Սելեւկիա
կամ
’
ի
Սարպեդոնեան
Սար,
եւ
զատուսցի
յերկուս
մասունս,
’
ի
Պամփիւլիա
եւ
յ
Աշխարհ
Սիր
Ատանայ.
երկրորդն
եւ
Միջին
կոչեսցի
Ծովափունք
Տարսոնեան
ծոցոյ,
ունելով
զմիջոց
երկոցուն
հրուանդանացն
`
զՍարպեդոնին
եւ
զՄեգարսոսի.
զատուսցի
եւ
այն
յերկուս
գաւառս,
’
ի
Վարշագ
եւ
’
ի
յատուկ
Տարսոնեան
ծոց:
Երրորդն
`
որ
է
Արեւելեան
բաժին
Ծովային
Կիլիկիոյ
`
սեփականեսցի
մեզ
անուամբ
Ոլորտք
Հայոց
Ծոցոյ,
իւր
ուրոյն
վիճակօք
կամ
գաւառօք:
Պատճառ
այսպիսեաց
անուանակոչութեանց
`
ծանուսցի
’
ի
սկիզբն
տեղագրութեան
իւրաքանչիւր
մասանց:
[1]
Maritimœ
contratœ
cui
Rex
Armeniœ
dominatur,
a
confinibus
subiectis
Soldano,
ac
etiam
partibus
Turchiœ
a
latere
Septentrionis.
A
Caramela
usque
ad
montem
Caybo,
per
magistrum,
viginti
millia
computantur.
—A
monte
Caybo
ad
Laiacium,
per
occidentem
versus
garbinum
navigando,
spatium
quindecim
milium
computatur.
—
A
Laiacio
ad
Portum
Pallorum,
navigando
inter
garbinum
et
occidentem,
millia
sunt
decem.
Laiacium
portum
habet
et
siccam
unam
ante
se,
quæ
scolium
dici
potest,
ad
quam
quidem
siccam
prodenses
figuntur,
et
ancoræ
versus
terram
firmam.
—
A
dicto
autem
Portu
Pallorum,
ad
faucem
fluminis
Malmistre,
millia
sunt
decem,
navigando
per
garbinum.
Et
notandum
est
quod
puncta
dicti
portus
Pallorum
debet
per
dimidium
milliaris
honorari:
et
si
ad
præfatum
portum
quis
accesserit,
unum
inveniet
ibi
pallum,
quod
super
puncta
dicti
portus
Pallorum
fixum
manet
continue;
et
caveat
sibi
a
pallo
portus
proxime
antedicto.
—
A
prædicta
autem
fauce
fluminis
Malmistræ
usque
ad
Malo
millia
sunt
decem,
versus
magistrum
per
occidentem
navigando.
Malo
portum
habet,
qui
coram
se
duas
habet
parvunculas
insulas,
quæ
sunt
distantes
quarta
milliaris
a
terra
firma,
et
prodenses
tenentur
ad
insulam;
ancoræ
vero
versus
terram
firmam
figuntur,
ubi
duorum
passuum
usque
ad
tres
aquarum
profunditas
reperitur.
—
A
Malo
autem,
quod
est
quoddam
castrum,
usque
ad
faucem
fluminis
Adene,
navigando
per
occidentem
versus
magistrum,
millia
sunt
viginti.
—
A
fauce
fluminis
antedicti,
usque
ad
faucem
fluminis
Tarsi,
millia
sunt
viginti,
navigando
per
occidentem
versus
ventum
qui
dicitur
magister.
—
A
fauce
vero
Tarsis
usque
ad
Curcum
versus,
garbinum
versus
per
occidentem,
quadraginta
millia
esse
dicuntur:
coram
autem
dicto
Curco,
quædam
insula
invenitur.
—
A
Curco
autem
usque
ad
punctam
faucis
fluminis
Saleffi,
millia
sunt
decem,
cum
garbino
versus
occidentem
navigando.
—
A
flumine
vero
de
Saleffo
usque
ad
Lenam
de
Labagaxa,
millia
sunt
decem,
a
greco
et
a
garbino:
dicta
autem
puncta
de
Labagaxa
est
valde
plana,
et
in
fundo
sunt
arenæ,
et
parvam
habet
aquam
in
mari
bene
per
unum
milliare.
—
A
Lena
vero
de
Labagaxa
usque
ad
Portum
Pinum,
millia
sunt
quindecim,
a
syroco
et
a
magistro:
prædictus
portus,
bonum
habet
spacium,
et
bonum
fundum
retinet.
—
A
portu
vero
Pini
usque
ad
portum
Cavalerium,
decem
millia
sunt,
navigando
per
quartam
ponentis
versus
garbinum.
Dictus
vero
portus,
bonum
habet
statium
et
bonum
retinet
fundum.
—
A
portu
autem
Cavalerio
usque
ad
portum
Prodensalium,
quindecim
millia
computantur,
a
levante
similiter
et
ponente:
dictus
scolius
habet
statium
intus,
atque
magnum
fundum
retinet:
et
in
dicto
scolio
sunt
quædam
muralia,
unde
illic
prope
est
statium.
—A
scolio
vero
Prodensalium
usque
Sequin
millia
sexaginta
esse
dicuntur,
per
quartam
ponentis
versus
garbinum
navigando:
in
dicto
vero
Sequin,
possunt
anchoræ
figi,
et
inde
coopertam
recipit
a
ponente:
similiter
habet
unum
flumen
quod
labitur
in
mari.
—
A
Sequin
usque
ad
Stallimurus,
millia
sunt
viginti,
a
greco
et
garbino:
in
dicto
vero
Stallimurio,
possunt
ancoræ
figi,
et
similiter
coopertum
habet
a
ponente.
—
A
Stallimuris
usque
ad
Calandro
triginta
millia
computantur,
a
syroco
quoque
et
a
magistro;
et
bonum
portum
retinet.
—
A
Calandro
autem
usque
ad
Salmode,
viginti
quinque
sunt
millia,
navigando
per
quartam
magistri
versus
ponentem.
—
A
Salmode
vero
usque
ad
Anthiocetam,
viginti
millia
esse
dicuntur,
navigando
inter
ponentem
et
magistrum.
—
Ab
Anthioceta
usque
ad
Castrum
Lombardum
viginti
quinque
millia
computantur,
per
quartam
ponentis
versus
magistrum
navigando.
—
A
Castello
autem
Lombardo
usque
ad
Candelorum,
decem
millia
sunt,
a
levante
siquidem
et
ponente.
Prædictus
Candelorus
civitas
est
portum
habens,
et
facit
sibi
operimentum
usque
garbinun.
—
A
Candeloro
ad
Scolium
Sancti
Fochœ
triginta
millia
computantur,
navigando
inter
ponentem
et
magistrum.
—
A
dicto
autem
scolio
Sancti
Fochæ
usque
ad
Sataliam
Senem,
millia
sunt
quadraginta,
navigando
per
quartam
magistri
versus
ponentem.
—
A
Satalia
vero
vetere
usque
ad
Sataliam
Novam,
quadraginta
millia
esse
dicuntur,
a
ponente
et
a
levante.
Item
prædicta
Satalia
Nova,
est
magna
civitas,
habens
scolium
ante
se
bene
per
octo
milliaria
foras
in
mari:
qui
quidem
scolius
proprie
nominatur
Agiopendi:
et
ibi
bonum
statium
reperitur.
—
A
Satalia
quidem
Nova
usque
Renathiam,
milliaria
sunt
quindecim.
Dicta
Satalia
bonum
et
securum
ex
parte
terræ
habet
portum,
in
quem
dilabitur
quoddam
flumen.
—
A
Renathia
usque
Cyprianas,
milliaria
sunt
decem.
Prædicta
Renathia
bonum
habet
portum
in
insula,
ex
parte
maris
et
terræ
securum:
habetque
aquam
fluminis
copiose.
—
A
Cyprianis
ad
Portum
Januensem,
milliaria
sunt
decem:
portum
securum
habet,
dum
a
Turchis
sibi
caveant
illi
de
porto
ex
parte
marina
et
terrestri,
qui
portus
in
Plagia
sufficienter
fluminis
habet
aquam.
—
A
porto
Januensi
usque
Chipascum,
octo
millia
computantur:
bonum
portum
et
flumen
obtinet;
tamen
sibi
caveant
a
gente
ex
parte
terræ.
—
A
Chipasco
usque
Cambruxam
millia
sunt
sex:
bonum
habet
paravegium
et
affluenter
aquam:
a
quo
porto
quadam
insula
distat
circa
tria
milliaria
infra
mare.
—
A
Cambrux
ad
Scolia
de
Childoniis
milliaria
sunt
decem,
sed
parua;
habet
enim
paravegium,
et
ubi
ancoræ
infiguntur:
videtur
tamen
statium
timorosum
ex
parte
maris,
quamvis
a
gente
ex
parte
terræ
possit
esse
securum:
etc.
etc.
—
Marin
Sanuto,
Secreta
Fidelium.
II,
IV,
26.
[2]
Չափ
ծովային
կամ
հասարակ
աշխարհագրական
մղոնի՝
է
1
/
60
միոյ
աստիճանի
լայնութեան
երկրի
(1852
Չ.
).
իսկ
Սանուտոյի
մղոնն
է
1
/
75
(1481
Չ.
),
որ
է
ասել
հնգիր
մասամբ
փոքր
քան
զծովայինն
կամ
զաշխարհագրական.
վասն
որոյ
529
մղոնք
նորին
վերածին
’
ի
430
մղոն
աշխարհագրական։
Սակայն
եւ
այնպէս
ոչ
զուգեսցին
չափք
նորին
ընդ
նորոցս
ծովագիտաց.
հարկ
է
թէ
գուցէ
սխալ
յօրինակի
գրոց
Վենետկեցւոյն.
եւ
զայս
ինքն
իսկ
տայ
հաւաստել.
քանզի
ուր
կարի
երկար
է
նշանակեալն
’
ի
նմանէ
միջոց,
(
ուր
եւ
աստեղանիշս
եդաք
),
ինքն
իսկ
անդ
երկբայօրէն
գրէ՝
թէ
ասին
(dicuntur)
այսքան
մղոնք
լինել,
մինչ
յայլ
ամենայն
տեղիս՝
հաստատութեամբ
դնէ
այսքան
կամ
այնքան
մղոնս։
Սանուտոյ
ոչ
ճշգրտէ
զարեւմտեան
ծայր
ծովափանց
Հայոց,
եւ
ձգէ
անդր
քան
զԱտալիա
եւ
զՔելիտոն։
[3]
Da
Satalias
a
Candelloro
a
60
miglia
per
scilocco
verso
levante:
-
dal
Candelloro
al
Castello
Lombart
ad
Antiocheta
a
20
miglia
per
levante
verso
greco:
—
da
Antiocheta
ad
Stalimene
a
20
miglia
per
levante
verso
greco:
—
da
Stalimene
a
Sequin
a
20
miglia
per
greco
verso
levante:
—
da
Sequin
a
Papa-dominin
a
60
miglia
per
scilocco
verso
levante:
—
da
Papa-dominin
a
Camaulet
a
20
miglia
per
libeccio
verso
scilocco:
—
da
Camaulet
alla
Lena
della
Bagussa
a
30
miglia
per
quella
via;
e
dalla
Lena
della
Bagussa
verso
ponente
10
miglia
è
lo
Scoglio
del
Provinciale:
-
dalla
Lena
della
Bagussa
alla
Fessa
a
8
miglia
per
greco
verso
tramontana:
—
dalla
Fessa
a
Pantessa
a
10
miglia
per
greco:
—
da
Pantessa
a
Calt
a
10
miglia
per
greco:
—
da
Calt
a
Sales
a
50
miglia
per
greco
verso
levante:
—
da
Sales
a
Mallo
a
10
miglia
per
levante:
—
da
Mallo
alla
Fossa
di
Biosa
a
15
miglia
per
levante:
—
dalla
Fossa
di
Biosa
alla
bocca
del
Porto
di
Plas
ed
Erminia,
a
10
miglia
per
greco.
Lo
porto
di
Plas
è
grande
porto
e
largo,
e
a
una
montagna
alta
e
grande
per
tramontana,
ch'a
nome
d'
Acqua;
e
di
verso
maestro
un'altra
montagna
ritonda:
—
dal
Porto
di
Plas
a
Lajasso
a
10
miglia
intra
greco
e
levante:
—
da
monte
Garbo
che
è
di
levante
a
Lajasso
15
miglia
sino
a
Lajasso
a
ponente
e
a
levante.
—
Da
monte
Garbo
a
Caramella
a
10
miglia
per
scilocco:
—
da
Caramella
ad
Alessandretta
a
15
miglia
intra
mezzogiorno
e
libeccio:
—
da
Alessandretta
al
Porto
Bonel
a
10
miglia
intra
mezzogiorno
e
libeccio:
—
da
Porto
Bonel
a
Rasatangir
a
10
miglia
intra
mezzogiorno
e
libeccio.
—
Da
Rasatangir
alla
Fossa
del
Soldin
a
7
miglia
intra
mezzogiorno
e
libeccio,
etc.
-
Giovanni
da
Antonio
da
Uzzano,
Compasso
a
mostrare
a
navicare
dall'uno
Stretto
all'altro;
presso
Pagnini,
Della
Decima
…
della
Mercatura,
IV,
234.