Դէպի վեր

ՄԱՆԿԱՎԱՐԺԱԿԱՆ
ԿԻՆԸ ԿՐԹԱԿԱՆ ԳՈՐԾԻՆ ՄԷՋ
բ

Բարոյական դաստիարակութեան ապահով եւ յաղթական յառաջացմանը համար անհրաժեշտ է որ վարժարանի շէնքը ըլլայ փառաւոր եւ գեղեցիկ, սրահները՝ ընդարձակ ու օդասուն, դասարանները՝ կանոնաւոր, վայելուչ ու մաքուր։

Տղուն աչքերը միշտ պէտք է գեղեցիկը, վայելուչը տեսնեն, ատով կը կազմակերպուի ճաշակը, ատով է որ ան կը սկսի սիրել գեղեցիկը եւ ազնիւը։

Երաժշտութեան ազդեցութիւնն ալ ահագին նշանակութիւն ունի բարոյական դաստիարակութեան գործին մէջ, վասն զի երաժշտութիւնը կը փափկացնէ, կ՚ազնուացնէ մանուկ սիրտերը, անուշ եւ շիտակ հոգիներ կը պատրաստէ։

Եթէ դաստիարակուհին երաժիշտ է քիչ շատ, միջոց մը աւելի ունի հրապուրելու համար մանուկները, որոնք երգի ու պարի խենդ են։

Անհրաժեշտ է օրուան գոնէ մէկ ժամը տալ երաժշտութեան. բայց միայն երգեր սորվեցնելը բաւական չէ՛, այլ երբեմն աշակերտներու տարիքին ու երաժշտական հասկացողութեան յարմար կտորներ ալ առանձին նուագելու է, վասն զի միօրինակութիւնը ձանձրոյթ կը պատճառէ եւ փոփոխութիւն մտցնելով է որ հաճելի ու օգտակար կ՚ըլլայ բան մը։

Մտաւոր դաստիարակութեան համար կարելի է սահմաններ որոշել եւ ընդունակութիւններու ու յարմարութիւններու համեմատ կարգադրութիւններ ու ընտրութիւններ ընել։

Ամէնուն տրուած չէ՛ անշուշտ սուր ու կարող միտք. իմաստասէր մը, գիտուն մը կամ գրագէտ մը ըլլալու ջերմ ցանկութեան հետ՝ նաեւ տաղանդ, բայց բարոյական դաստիարակութիւնը իր ամբողջական առումով պարտաւորիչ է եւ պէ՛տք է ըլլայ ամենուն համար ալ առ հասարակ։

Ամեն մանուկի մէջ ‒ ըլլա՛յ այն փարթամ կամ անշուք տան զաւակ ‒ պէտք է սրտի մարդը պատրաստուի անպատճառ եւ դպրոցին է՛ն առաջին ու սրբազնագոյն կոչումը արդէն ատիկայ է։

Կնոջ վերեւ յիշուած բնական յատկութիւնները բաւական չեն կրնար ըլլալ անշուշտ բացարձակապէս կրթական գործին համար, եթէ անոնց չի միանան նաեւ մտաւոր ճոխ զարգացման հետ դասաւանդութեան նոր եղանակներու կատարեալ տիրացումը։

Ներելի չի՛ կրնար ըլլալ դաստիարակուհիի մը, ինչքան ալ ան օժտուած ըլլայ բարոյապէս ու զարգացած մտաւորապէս, եթէ շարունակէ իր դաստիարակչական կամ ուսուցման եղանակը այնպէս՝ ինչպէս ինքը տեսեր է իր ժամանակին դպրոցէն եւ ուսուցիչներէն։

Ժամանակները կ՚անցնին, նոր ուղեղներ, նոր մտքեր կը ծնին, դիտողութեան ոգին, մանուկները ճանչնալու կարողութիւնը հետզհետէ կը զարգանայ ու կը նրբանայ եւ ահա երեւան կուգան Բէստալօցցիներ, Ֆրէօպէլներ, Պէռլիցներ, որոնք ալ իրենց կարգին օր մը պիտի հիննան եւ տարիներ ետքը նոր Ֆրէօպէլներ կամ Բէստալօցցիներ պիտի երեւան կրթական ու դաստիարակչական հորիզոնին վրայ որոնք անշուշտ պիտի յաջողին աւելի կատարեալ ու դիւրամատչելի ուղղութիւններ ստեղծելու։

Կեանքի մէջ ամէն բան այսպէս է, նորը կը յաջորդէ հինին եւ կեանքի օրէնքին համաձայն հինը տեղի պիտի տայ նորին առջեւ, եւ դաստիարակուհին պէ՛տք է քալէ ժամանակին հետ, պէտք է թօթուէ վրայէն հին ուղղութիւնները, ընդունուած հին գաղափարներն ու սկզբունքները, պէտք է հետեւի, քալէ, կ՚ըսեմ, նորին հետքերուն վրայէն եթէ կ՚ուզէ դաստիարակութեան գործին իսկապէս օգտակար դառնալ, վասն զի դաստիարակութիւնը իր նպատակին այն ատեն միայն կը հասնի երբ ժամանակի ոգիին ու պահանջումներուն համեմատ մարդիկ կը պատրաստէ։

Մտքի փոփոխականութիւնը, այսինքն միշտ նորը ընդունելու հակամիտութիւնը, այս պարագային կնոջ ամենէն մեծ զօրավիգը կը դառնայ։

Ան առանց ո՛ եւ է վարանքի, ըսեմ նոյն իսկ տեսակ մը խղճմտանքի, շատ աւելի դիւրաւ կրնայ թօթուել հինին ազդեցութիւնը վրայէն, մինչ այր մարդուն դժուարին կուգայ գուցէ մէկդի նետել իր սիրած ուղղութիւնները, որոնց վարժուած է վաղուց։

Իրեն կը թուի թէ՝ տեսակ մը ուրացում կայ ըրածին մէջ. ինչպէ՜ս թողուլ մոռնալ իր որդեգրած սկզբունքները նոր խորթ մտքեր ընդունելու, նոր անծանօթ ուղիէ մը քալելու համար…։

Բարոյական դաստիարակութեան գործին մէջ՝ ուր որ յաղթուած է այր մարդը, հոն կինը յաղթանակած է շատ անգամ, իսկ մտաւորական դաստիարակութեան մէջ այր մարդը աւելի յաջողութիւններ ձեռք բերած է վասն զի մտաւորական դաստիարակութիւնը կը պահանջէ տեսակ մը խիստ ու տպաւորիչ խօսուածք, տիրական շարժուածք, որմէ զուրկ է կինը բնութենէն։

Բնութիւնը կնոջ տուած է սիրոյ ու քաղցրութեան անդիմադրելի հրապոյրը, իսկ այր մարդուն՝ այն խրոխտ առնականութիւնը, որ իր ուժին եւ ազդեցութեան միակ գաղտնիքն է։

Բայց մտաւորական դաստիարակութիւնն ալ սերտ կապակցութիւն ունի բարոյական դաստիարակութեան հետ։

Եթէ դաստիարակուհին իր սաներուն հետ ըրած ընթերցանութիւններուն եւ խօսակցութիւններուն մէջէն բարոյական դասեր հանելու պատեհութիւնը ունի, իւրաքանչիւր նիւթերու դասաւանդութեան մէջ ալ կրնան հանդիպիլ առիթներ, որոնցմէ ուսուցիչը կրնայ օգտուիլ բարոյական դաս մը հանելու համար իր կարգին։

Ասկից զատ՝ եթէ ուսուցչին վարուելու կերպերը աշակերտներու հետ՝ ներդաշնակ չըլլան դաստիարակուհւոյն վարուելակերպերուն հետ, եթէ երկուքին ուղղութիւնները իրարու համերաշխ չըլլան, գործը անպատճառ կը վնասուի։

Դաստիարակութեան գործին յաջողութեան գլխաւոր մէկ պայմանն ալ, վերի յիշուածներէն զատ, աշակերտին վրայ ազդել գիտնալն է։

Ազդելու գաղտնիքն ալ աշակերտին բացարձակ հաւատք ու պատկառանք ներշնչելու կարող ըլլալն է. հաւատք՝ դէպի իր բարոյական ու մտաւորական կարողութիւնները եւ պատկառանք դէպի իր անձնաւորութիւնը։

Աշակերտը խորապէս հաւատալու է թէ՝ իր դաստիարակուհին կամ ուսուցիչը ամէն բանի կարող է, ամէն բան գիտէ, ան անսխալական է, եւ ամէն մարդէ գերիվեր, այդ հաւատքէն ահա արդէն ծնունդ կ՚առնէ պատկառանքը։