Գրական ասուլիսներ

ՕՐՈՒԱՆ ԱՍՈՒԼԻՍԸ
(Բացման խօսք Պ. ԳՐԻԳՈՐ ԶՕՀՐԱՊի)

Երբոր առաջին անգամ գրական դատաւարութեան մը լուրը տարածուեցաւ՝ ամէն ոք հետաքրքրուեցաւ անով. կռուի մը ականատես ըլլալը մարդոց մեծագոյն հաճոյքը պիտի մնայ. երեւակայեցէ՛ք անգամ մը. ամբաստանութիւն մը եւ պաշտպանութիւն մը. կրկէս մը եւ ըմբիշներ. յաղթող մը եւ յաղթուող մը. ո՞վ չուզեր ասանկ տեսարան մը վայելել. ամէնքը վազեցին եկան. պզտիկ յուսախաբութիւն մը սակայն՝ երբոր գետինը փոշիներու մէջ տապլտկող պարտուած մը եւ քովը, ոտքը անոր կուրծքին, ճակատը դափնիներով պսակուած մէկը չի տեսան:

Գրական դատաւարութիւնը որ ռուսահայերէն եկաւ մեզի, հոսհոսներուս կողմէն պզտիկ փոփոխութիւն մը կրեց. դատաստանէ աւելի վերլուծումի, դասախօսութեան հանգամանք առաւ. ասով՝ գործին հետաքրքրաշարժ մասը պակսեցաւ թերեւս, բայց գրական ողջամտութիւնը կարծեմ թէ բան մը չի կորսնցուց:

* * *

Այսօր ամէնուս ծանօթ քերթողի մը նոր լոյս տեսած մէկ հատորով պիտի զբաղինք: Վարուժան նոր սերունդին երգիչներէն է. ձեր երգիչը՝ երիտասարդնե՛ր եւ երիտասարդուհինե՛ր:

Դպրոցական եղած ատենս՝ կրօնագիտութեան դասատուս սորվեցուց ինծի որ Հայ եկեղեցւոյն մէջ մկրտութիւնը եւ կնունքը միմիայն ջուրով չըլլար. երբեմն հուրով ու սուրով ալ կը կատարուի. նահատակուած երախաներուն մկրտութիւնը այսպէս է: Նոր սերունդին գրականութիւնը ճիշդ այս դրոշմը, այս կնիքը կը կրէ իր վրան. ամէն ինչ տառապանք է հոն. ամէն ինչ աղաղակ ու բողոք: Հայկական ջարդերու ականատես գրականութիւնն է. միտքերը՝ մռայլ. բառերը՝ դաշոյնի պէս փայլատակող. մահահոտ եւ արիւնաներկ գրականութիւն հայկական ճակատագրին պէս:

* * *

Գրականութիւնը ժամանակի ու միջավայրի պատկեր է. առէ՛ք վերջին 80 տարուան պօլսահայ կեանքը. սկիզբները՝ հայկական կեանք չի կայ գրեթէ եւ գրականութիւնն ալ գոյութիւն չունի: Սահմանադրութենէն [1] ՝ ազգային կեանքը կ’սկսի եւ անոր հետ կ’սկսի գրականութիւնը եւ լեզուի խնդիրը. Միսաքեան, Օտեան, Ռուսինեան, երեւան կ’ելլեն: Այս առաջին շրջանը հարուստ է նաեւ բանաստեղծներով. Պէշիկթաշլեանով, Դուրեանով, Նարպէյով: Վերջը եկաւ այն սերունդը [2] որուն Արփիար անվիճելի առաջնորդն է. յեղափոխութեան շրջանին նախօրեակը կամ սկիզբն ենք. Չօպանեան անոր հմայիչ երգողը եղաւ: Քիչ վերջը սկսաւ բուն յեղափոխութեան շրջանը որ իր գրողներու եւ քերթողներու հոյլը ունի: Սուգով պարուրուած համաստեղութիւն՝ որուն Հեթանոս երգերու երգիչը գեղեցիկ աստղերէն մէկն է: