Նուագք

ԽՈՀՈՒՆԻ

ԲԱՂԴ ԵՒ ԺԱՄԱՆԱԿ

Երջանկութեան անձկոտ ու աւուրց անըսպառ
Մահկանացուն ի կառս կենացն անկայուն՝
Զանմիաբանս լըծել ընդ հետըս վարուն
Ըզժամանակ եւ զբաղդ ճըգնի վայրապար.

 

Նա ի ստորեւս թափով դիմէ անդադար՝
Սա վերճեմել անժոյժ յեթերն ի բարձուն.
Յորմէ տագնապք ի կառավարըն զարթնուն,
Եւ տատանին կառքն եւ քստմնի անդրուվար։

 

Մերթ ժամանակ կտրեալ՝ ըզբաղդըն մատնէ.

Մերթ բաղդն անկեալ իբր երիվար շանթակէզ՝

Միւսն ըզտաղտուկ ընթացս յումպէտս երկայնէ։

 

Բայց որ վարէ բարեաց գործովք զ՚ամանակ,
Եւ գոհ սրտիւ սանձէ զբաղդին յահուր թեւս,
Նա զճանապարհ կենացն հատցէ անսայթաք։ 

1843 

 

ԱՌ ԺԱՄԱՆԱԿ 

Ո՜ որ գընասդ անդուլ անխոնջ ժամանակ,
Ու անհուպ սըրտիս՝ քարշես տանիս զիս համակ,
Կա՛ց առ մի վայր… այլ կալոյ չիք քեզ հընար.
Հարկ է զքո հետ, կամ քեւ լինել սըրավար…
Տես ուրեմն իս, տես որպիսի՞ս ի սըրտէս
Կորզեալ տանիս յաւիտենիցն յասպարէս։
Ո՜ւխ յարահոս, մաշես զանցիդ իսկ ըզհուն.
Զամէն մաշես, եւ ընթանաս դու յանհունն
Մաշեալ անկցի ՚նդ հուպ եւ սրտիս ագուգայ,
Եւ դու իբր հողմն ընդ փուլս՝ անցցես եւ ընդ սայ։
Այլ յորժամ ոչ եւս ըզգայցեմ ըզքո թեւս,
Երթեալ գըտից զոր արդ յինէնըս թափես.
Առ տար վարեա հաւատարիմ առ ծով այն
Ըզյարածուփ վըտակս՝ որ լայն եւ եռայն
Մինչ ընդ խոժոռ կենաց թափի վախուտ գահ,
Երթեալ գըտից ողջ զիս եւ զիմսն անդր ընդ մահ։
Sար ժամանակ, ի յաւիտեանըն տար զիս.
Երթամ խաղամ ընդ անըսպառս ընդ ալիս.
Եւ մինչ մաշողդ հանուրց մաշիս եւ դու անդ՝
Սիրտս այս կեցցէ՜ անմաշ, անմահ, անվըկանդ: 

1853 

 

ԿԵՆՍԱՎԱՐ ԺԱՄԱՆԱԿ 

Կա՛ց մահացուդ, տես զի՞ խորհիս,
Զի ոչ տըւան միտք ընդունայն.
Ըզմէ՞ յոգւոց ելեալ խռովիս.
Ահա ի զուր է ամենայն։ 

 

Ունայն են վիշտք եւ խընդութիւն,
Ունայն եւ հոգք են եւ վայելք.
Սուտ է եւ սէր՝ որ չէ կայուն,
Եւ բնաւից հուպ կան անդարձ ելք: 

 

Յոլորս ամաց հիւսեալ քեզ ձաղկ
Վարէ անդուլն այն ժամանակ։
Անդո՜ւլ յառաջ, վազողք եւ կաղք,
Ի չու կամք, չեմք հաստատաբնակ։

 

Հա՛պա բարձցուք անհիւթ ռոճիկ
Յաւերժագնաց ճանապարհին.
Քանզի ընթացքս են վաղանցիկ,
Անանց են կայք որ հանդերձին։ 

 

Կա՛ց մահացուդ, տես զի՞ խորհիս.
Գնաս ահ՚ աստի թէ վաղ թէ ուշ.
Հոգի անմահ ի քեզ տանիս,
Յաւիտենից միշտ կալջիր ուշ:

1850

 

ԿՐՕՆՔ ԵՒ ԺԱՄԱՆԱԿ 

Մըրցողք անհաշտք զերկիրս եդեալ ի միջեւ՝
Կուսան կըրօնք եւ կնճռադէմ ժամանակ,
Կոփեն ահեղ սուր գերանդի ՚նդ կուռ խաչի.
Եւ ի կուսէն լինի դուռ ծերըն ծանակ։ 

 

Այլ ցե՞րբ ճըգնիս է՜ ալէփէտ ծերունի
Խարդաւանել զաշխարհ ի վիհ սանդարաց.
Չիցէ՞ քեզ շատ հունձ մանգաղոյդ չարժանի,
Հի՞մ ընդ կենացն հոսես եւ զկայս մահացուաց:

 

Դարու դարու դիզեալ սնոտիք ու եզերունք՝
Ինքեանց բեռամբն իսկ ընկըրկեն զայն ի վայր.
Նեցուկ կանգնել՝ զուր փորձեցին իմաստունք.
Զուր փորձեսցէ մահացու՚նել պինդ զաշխարհ։

 

Երկնածընունդ աստուածազգեաց կուսանակ
Միայն կըրօնք՝ կան աշխարհի ապաւէն.
Յաղթի ՚նմանէ ամենայաղթն ամանակ.
Ընդդէմ նորին՝ ամենայն ջանք ոչ բաւեն։

 

Քանզի բարձեալ զաստուածաբարձըն լըծակ`
Ըզխաչըն մեծ՝ արձանացեալ կայ հաւատ
Ընդ մէջ երկնից ու երկրի, ու երկուցըն կըցակ,
Եւ նիգ եդեալ պահէ զաչխարհս այս հասատ։

 

Նա կարկառեալ բազուկ գըթոյ մայրենի
Ի մրըրկայոյզ վիճակ որդւոց Ադամայ,
Տարածանէ զաստուածահաշտն հովանի՝
Զամուրն հոգւոց` ի թըշնամեաց շուրջակայ։

 

Քեզ ասեմ, ծեր, փըշրեա զգործիդ՝ հա՛ր ընդ խաչ.
Կամ ե՛րթ փախիր ընդ դաշնակիցըն քո մահ,
Կամ լուռ ժուժեա՝ մինչեւ կըրօնք զէն իւր յաջ
Կոխեսցէ զքեզ յաճիւն երկրի ցիր եւ սահ։

 

Իսկ դու զգաստ լեր ո՜վ մահացու երկրավար,
Կաց զինուորեալ կրօնից զինու յաղթակիր.
Զ՚ի հուսկ աւուրն երկրի` լիցիս երկնապար,
Եւ մի՛ տապաստ ընդ ժամանակն ի մոխիր։ 

1852 

 

ԽԱՉԱՐՁԱՆ 

Ո՜վ որ զբաղեալքդ էք յաշխարհի հեթեթանս
Ի կենցաղոյս մխիթարութիւն եւ սփոփանս,
Ճանաչիցէ՞ք բնաւ զի՞նչ արգանդ է անարի՝
Զոր պանդըխտեալ յերկնից կառոյց Տէր յերկրի։
Լըքէք զերկիր, ըզքաղցրութիւնդ խաբուսիկ
Տի՛ նա լըքեալք լերուք՝ ու ապա գիտասջիք։
Յորժամ սիրտ կորուսանէ զամենայն
Վիշտք յաճախեն, եւ յոր հըպին՝ դառնանայն,
Յորժամ ի բաց խուսափիցեն խընդալիք
Եւ ուծասցին թերահաւատ սիրելիք,
Կողկողագին աչս արձակեալ հայի շուրջ
Եւ ոչ մի ոք մատչի, եւ ոչ մի դէմք լուրջ.
Յայնժամ խեթկեալ սիրտ՝ հասանէ ի վերայ
Եւ ճանաչէ զխաչ, եւ խնդրէ եւ խնդայ.
Աչքըն նուաղեալք վառին, վառի հոգւոյն կայծ,
Շունչըն կերկեր փոխ՚ ի հառաչ սիրախայծ.
Իղձք ոլորեալք մանեակ յարձանն անկանին,
Յամենայնէ՝ բաց ի նմանէ անմեկին։
Յորժամ մեռեալ է բնաւն ինքեան, ինքն առ բնաւ
Յայնժամ միայն խաչիւ դեռ կեայ կենդանեաւ
Եւ մինչ համայն համակեալ՝ լոկ թըւի խաչ,
Խաչն ապաստան սրտի՝ միայն չէ նմա խաչ։
Ո՜վ սիրտք կոծեալք եւ զառածեալք յաշխարհի
Չիք զօրավիգ քան զխաչարձանդ անարի։ 

1853 

 

ԱՐՁԱՆ ՅԵԶՐ ԱՇԽԱՐՀԱԾՈՎՈՒՍ 

Արձան տեսի ՚համատարած ծովեզեր
Ի բիւրաբիւր ալեաց կոծոյ աներեր.
Խարիսխ հաստոյր չորեքկուսի ամրակուռ,
Եւ ըզնովաւ մըշտադալար սուրբ մամուռ.
Եւ ընդ նովաւ կայր պատուանդան ահագին,
Հիմըն տարեալ գոգ ի սանդարըս ներքին.
Ի խարըսխէն ձըգիւր սիւն շեշտ սըրբատաշ,
Երկնից հըպէր եւ սփռէր հուր գերահրաշ։—
Հաւատք էին պատուանդան, Յոյս խարիսխն էր,
Եւ բոցածայր սիւնն ըսպիտակ՝ ինքըն Սէր։
Ըզտաժանեալն յալիս կենացըս նաւակ
Հազիւ յանքոյթս հասուցեալ վայր՝ խոնջ վաստակ,
Անմաշ մանեակ սիրտ՝ ի խարիսխն հարըստեմ
Եւ յունկանէն ըզլար նաւուն իմ կապեմ.
Թող գոչիցէ այսուհետեւ ծովըն մեծ,
Ես աներկիւղ ի քուն լինիմ յարձանս յեց.
Եւ զարթուցեալ՝ գըտանիլ անդր ակն ունիմ,
Ուր երջանկաց նաւահանգիստ, ուր Սէրն իմ։ 

1852

 

ԿԵԱՆՔ

Զի՞նչ իցեն կեանք մարդոյ յովտիս անձկութեան…
Առասպե՜լ յաւուրց նախնեաց առարկեալ,
Եղծանելով առեղծանէ եւ ոչ ոք.
Շունչ մ՚ ի շըրթանց լալահառաչն Ադամայ
Ընդ ամենայն անցեալ հագագ հողածնաց.
Բան մ՚ ի լեզուէ յանդարձ փախուստ երագեալ.
Աման թափեալ զոր չիք հընար ամփոփել.
Բոց փայլական շոյտ ի շողալ ու անցանել.
Ծուխ բարձրացեալ եւ առժամայն ըսպառեալ.
Ցօղ ցայգական անդիմակաց արեւու.
Սունկ, ոյր գիշեր մի դայեակ, տիւ մի դահիճ.
Հող դըրուագեալ դառնալ ընդ հուպ ի փոշի.
Յաւերժութիւն համառօտեալ ի վայրկեան.
Սուր թաւալումն ընդ ապագայն եւ ներկայն։
Մարդ մահացու՚նդունայնութեանց է շահապ.
Ջան եւ վաստակ եւ յար ընթացք ի քըրտան,
Որոյ վախճան յելըս մահու բաղաձիգ։
Նե՜տ որ զերծումն յաղեղանէն խնդրէ յար,
Եւ զերծանի եւ չըդառնայ յաւիտեան։

1841

 

ԱՇԽԱՐՀ ԱՆԿԱՅՈՒՆ 

Հողմըն մեղմիկ որ արդ զծաղկունս ծածանէ
Խրոխտ շառաչմամբ վաղիւ ըզմայրս կործանէ.
Այսօր մաքուր գործէ զգաւառս օդային,
Վաղիւ ընդ նոյն ածէ զմըթերս օրհասին.
Մինչ խոնարհեալ արեւ դառնայ ի մայրն իւր՝
Զուղեւոր խոնջ կազդուրէ զով ի զեփիւռ.
Ըզգիշերայն որոտայ շռինդըն մրըրկաց
Բոցածաւալ ճայթեն շանթիք կայծակաց:

 

Յառաւօտին, ի ցոլ վառեալ արփենի
Ծաղիկն հովտին գեղածիծաղ տատանի,
Ընդ երեկոյս հարեալ տապով ճաճանչից
Թարշամանայ թափ՚ ի գունոցն երփենից։
Աստ յարեւուն ցըրտահալած ճառագայթ
Նըստեալ մաղթէ զջեր ծերունի գայթ ի գայթ.
Անդ տօթահար տարաշխարհիկ ուղեւոր
Ըզհովանիս խնդրէ գըլխոյն քրտնաթոր։ 

 

Զովկիանու պերճ մըկանամբք ի մայիս
Նաւակ թեթեւ ճախրէ սահեալ ընդ ալիս.
Իսկ ի շընչել աշնան յեզերըս ծովուն
Ի թուխ կոհակ ծըփին նըշխարք բեկ նաւուն.
Ի զուր մըրցեալ ի կապուտակն ասպարէս
Առ ծովեզերբն հեծէ նաւաղն հիգապէս.
Այրիացեալ հարսին ի դին ակընկոր
Լացուցանէ զափունս ի կոծ աղէկտոր։

 

Ո՜ որ դիմէք յուսոյ ի գիրկըս պատրաստ,
Տեսէք մի՛ թոյլ իցէ կամ բնաւ անարմատ.
Քանզի բազում նեցուկք խըլին ի հողմոց
Եւ խնդութիւն ի տխրադէմ շըրջի կոծ։
Որ պերճ՝ սիգայր երեկ իշխան աշխարհի
Այսօր անձուկ շիրմին գընաց ի գերի.
Արդ ո՞ւր բաժին կենաց, հրճուանք իւր եւ գեղ …
Ի սուգ դարձաւ ու ի դառնագին մահադեղ։

 

Բաղխին կոհակք եւ լուծանին ի փրփուր.
Բուքք մըռընչեն, ճաճանչք գընան թաքթաքուր.
Կեղերջական սօսիւն երթայ ՚նդ ծառաստան,
Եւ ինքն ահեղն հերձեալ խռովի ովկէան։… 
Ո՜հ, մեծամեծք երկրի անդարձ անցանեն
Իբր հողմավար փոշի կամ ցիր ըզհիւլէն։…
Մի է միայն որ անփոփոխ միշտ մընայ.
Սէր՝ կենցաղոյս յաղթական, սէրն յարակայ։ 

(Հետեւողաբար) 1842 

 

ԾՈՎ ԿԵՆՑԱՂՈՅՍ 

Յո՞յց եզերաց ոչ գիտեմ
Ընդ ծով կենցաղս տարադէմ
Սահեալ կամ` դոյզն ի տախտակ,
Ահեղ տարերց նահատակ.
Ափունքն հեռի, լոյս է նուազ,
Շուրջ՝ շանթք, մրըրիկք, ժայռք, աւազ.
Եւ ես անփորձ անտեղեակ
Ի յառագաստն եւ ի ղեակ։
Եւ ահ՚ աստեղք խաւարին
Ակընկալեացս աշխարհին.
Խելք ալէտանջ ընդ կողին,
Հաստուածք բնութեանս կողկողին.
Կապի ճըգանցս առագաստ,
Ընկճի մարմինս՝ հոգւոյս լաստ.
Եւ ի չարեացս այս փաղանգ
Ո՞ր մնան ինձ հետք անվըտանգք։
Ո՜հ, չիք աստ չիք ծոց անքոյթ,
Չիք փրկութեան ձեռն եւ փոյթ:
Այլ դու, Հաստիչ, եւ յայս ծուփ,
Կարես, ծագեա՛ զլոյս մետուղփ,
Կարկա՛ռ զյուսոյդ զառասսան
Զկապն իմ միակ անսասան,
Կառո՛ զսիրոյդ աստղ անշէջ
Որ յորձանացս յածեալ մէջ
Հանից ըզկեանս ըզգուշեաւ
Ընդ մահուն լայն հովանեաւ.
Թռուցից զհոգիս ի քո ծոց
Ո՜վ Տէր, հանգիստ ծըփելոց,
Զոր ընդ արտօսր արդ դիտեմ
Յուղւոջ կենաց ծովաճեմ։…
Ա՜հ, ե՞րբ անցից ընդ կոհակս
Պսակահամբար ի նաւակս: 

1845 

 

ՅՈՅՍ

Յայս ցուպ եդաւ յանութ կըթոտ մարդկութեան,
Եւ կիսաքօղ լուսնեակ մըտացն ի մըթարս.
Նա զմըկանամբք սահէր պատէր զլաստ նոյեան
Եւ զեօթնամեայ ծառայութեան Յակովբայ՝
Սիրով լըծեալ զերկար տաղտուկն ամփոփէր:
Նեղ եւ տըկար է սիրտ մարդոյ ՚նդդէմ` վըշտաց,
Չուժէ ժուժել, թէ չըկայ յոյսն ամբարտակ.
Ամենայն շունչ կենացն յուսով հոլովի,
Առանց յուսոյ ոչ աչք շարժին ոչ շըրթունք.
Եւ բընութիւն անբան՝ յուսոյ սպաս հարու.
Յուսով մրջնիկն համբար կուտէ հիւսիսոյ,
Յուսով ճնճղուկ բունէ ձագուց անծանօթ։
Յուսով ծեծէ տապար ըզմայրս երկնաբերձ
Եւ զապառաժն՝ յուսով յանդրի կոփէ մուրճ.
Սերմն ընդ յուսոյ մշակին նընջէ յանդաստան,
Եւ յոսկեծայր բողբոջըս հասկ ամբառնայ։
Յայս ակօսէ զանդընդախորն ովկէան,
Մըրցի ՚նդ ոլորտս, հըսկէ ի վախս եւ ի խորս,
Լապտեր կանգնի յեզր ալէկոծ կենցաղոյս.
Յածի զվըհօք, ձըգի կամուրջ ըզգետովք.
Սահի ՚նդ որմունս բանտից, կապէ զխիստ շղթայս։
Եւ վըշտահար սիրտ ցորչափ կեայն՝ յուսով կեայ։ 

1841

 

ԱՌ ՈՐՍ ՎԱՐԵՆՆ ԶԱՇԽԱՐՀ 

Յանծանօթից յափունս ուղղեալ յանծանօթ
Որք դեգերիք յասպարիզիդ համառօտ,
Յանուի շըրջիք, մի զկայս առնուլ դիջիք ջան,
Եւ մի՛ զբաղնուլ զորովք տիտանն ի յանօթ.
Իջեւանել եւ ոչ բնակել է հրաման։
Զի՞նչ տատանեալ ի կենցաղում` աստ՝ կայուն,
Յոր բուռն հարեալ ոչ զըղջասցի մահացուն.
Յանցաւորէ ո՞ ժողովեաց ինչ անանց.
Դարձի՛ր եւ հարց ըզգընացեալսն ի հերուն,
Ըզքո նմանիս, զո՞ր կըրեցին հակ բեռանց.
Դիզեցին գանձ, տաճարաց հիմն յեցուցին,
Ծաղկամբք զեզերս նոցուն ու այգեօք տընկեցին,
Զարմանազան լուցին մըտաց ըզլապտերս,
Եւ վերելեակս հնարիւք փառաց կանգնեցին…
Յանկարծ բնաւէն ամփոփեցին ունայն ձեռս։
Ո՞վ ոք անգէտ դիւրածախի կենցաղոյս,
Այլ ո՞վ զսըրտին ոչ կառուսցէ յայն ըզյոյս.
Զունայնութիւն՝ օրէնս աստեաց որ կարծէ՝
Կամ չըբաւէ զոգի ընտրել ի մարմնոյս,
Ունայնացեալ զանձն իւր, աւա՜ղ, գիտասցէ։
Յուղխից ազանց գետահետեալ աշխարհիս
Հունս յարդարունս սահունս եբաց ներկայիս
Եւ եւս հուժկուք ժամանակին թըւին թեւք.
Սիրտ լըպըրծուտ, մի՛ ջուրցն յաղթել ժպրհեսցիս,
Մի՛ այնց հողմոց հակառակել միտք թեթեւք:
Դու քաջդ ի վե՛ր յաստղըն հայեաց հինաւուրց
Միայն անփոխ յօդոց փոխմունս եւ ի ջուրց.
ՅԱստուած հայեաց, չիք նորութեան առ նա փորձ.
Նովաւ յաշխարհս այս անըրջոց ուշ ի կուրծ,
Նովաւ արկցես ճըշմարտութեան ջան ի գործ։ 

1846 

 

ԱՆՑԵԱԼՆ 

Չէր սին պատկեր, չէին անուրջք անէակք
Որք յանցանելն իւրեանց թողին զյիշատակ.
Մի՛ զթեւ ընդ օդ թռուցիկ, մի՛ զշիւղ ի մկանունս,
Մի՛ զվայրենին նըման ասեր ըզծաղկունս։
Այո՛ նոցին գունակ սահին ամք մարդկան
Այլ չըծածկի հոգւոյ շաւիղն ուրուական:
Ո՛չ. Աստուած, խիղճ, եւ անցեալք՝ չեն մոռացիկք
Ոչ քօղարկէ զնոսին ոչ հեշտ ոչ կարծիք.
Ո՞չ իսկ հընչի սիրտ երբ թըռչին յիւրմէն ամք
Զարմանալի արձագանգօք՝ Քեզ մընամք։
Տունկ դիւրանցիկ յաջոյ տընկեալ անեղին՝
Քոց արմատոց ոչ դաշտ ոչ սարն է տեղին.
Այլ յեզր ի նուրբ յորկոր ծովուն առեալ տակ
Ափն ի յափնէ տեղափոխիս անբընակ։
Ո՜վ ծոցք, ո՜վ ծուփք ամանակաց ահագինք.
Գոգէք, յո՞ր խորս խառնեցան ամք առաջինք.
Ելեալք յինէն, ըզգամ, չթողին զիս ունայն,
Բայց խաւարաւ փոխեալ ըզկերպ տըւընջեան.
Ո՞ւր վերացայք ուր յածիք յոյսք գեղազուարճ,
Իմ թերակազմ բաղդք՝ է՞ր չըգայք դուք յառաջ։
Ծաղիկ տիոցս, ո՜հ, հասակիս դալարն անց,
Անցանէ ոյժ, անցանէ սիրտ ընդ գեղձմանց.
Եւ ինքնին ես յետ այնքանեաց անցելոց
Անթերթ ծաղկան պէս անցանեմ հողմակոծ։
Ահա ծածկին ոլորտք յետուստ, ներկայս կէտ
Է անկայուն ինձ պատուանդան ոտընխէթ։
Ահա գայթեալ ի կենաց… ո՞ւր անկանիմ…
Ի քեզ, հանուրց ժամանակաց Աստուա՛ծ իմ։ 

1845

 

ՆԵՐԿԱՅՍ

Ո՜, զի՞ լըպիրծ նըրբաշաւիղ արահետ
Կա խորանդունդ կրկին վըհից անջըրպետ,
Որ զմարդ բոլոր յուսով, փառօք, մեծութեամբ՝
Բարձեալ բերէ իբրեւ օդ թոյլ՝ ըզթոյլ ամբ։
Բա՜բէ կամուրջ գնալեաց՝ եւ ինքդ իսկ գնայուն.
Ո՜վ նորասքանչ ներկայք, անկեանք Էութիւն.
Ի յապառնոյն ծովէ թափել յանցեալն այն,
ԾՆանել ի մահ, անուն ունել ու ոչ իրան
Այս են ներկայ, այս վայրկեան, այս ժամանակ
Յոր կեղակարծ մարդ վըստահի նոյնգունակ,
Աւաղ յուսոյն, ասեմ, կենացն եւ գործոց
Որ յայդպիսիդ առերեւոյթ յանձնի ծոց։
Ըզծեր հարցին, Քանի՞ են ամք հինաւուրց.
Ասէ, Անմի. գընաց անցեալն հանգոյն ջուրց,
Զոր ըմբըռնել ձեռամբ զուր ճիգն եւ անմարթ.
Իսկ յապագայն ո՞ արկանել իշխէ կարթ։
Անցեալն՝ ի քէն ել, զապագայն վարձեալ չես,
Տես յանուանեալ ներկայումս ի՞բըր գործես,
Որ քան զերազ եւ քան զըստուեր, քան ըզյոյս
Սուտ է եւ ճոխ ի հաղբ ի լար ի հրապոյրս.
Լայնածաւալ զանձըն սահման ցուցանէ.
Ըզգօն՝ ոչ սերմն, ոչ հիմունս անդ արկանէ.
Այլ իբր արծուի յօդոյն կոհակ կախ ի նա՝
Մերթ ընդ անցեալս, մերթ յապառնին յառել կայ.
Եւ իբր ըզնետ՝ ոյր չիք ի լարն առնել դարձ՝
Ընդ շեշտ շաւիղ մըխի յոլորտ վերամբարձ.
Աղեղն ըզխնամս Էին գիտէ, զսէրն ի լար,
Եւ նըպատակ՝ զարքայութիւն նոր՚ անճառ։ 

1845 

 

ԱՊԱԳԱՅՆ

Վաղիւ, եւ ա՛յլ վաղիւ, յամիս, յամս ի գալ…
Եւ մինչեւ ցե՞րբ ի ժամանակն ակընկալ.
Արդեօք հասցե՞ս ի կարծական ապառնիդ,
Թէ ո՞չ քան զյոյս մերձ կացցէ պահ տապանիդ.
Կամ թէ լիցի՞ գալին պայծառ եւ հանդարտ
Բերող բարեաց, իբր յերազելըդ քում արդ.
Արդեօք լըցցի՞ն երբէք անօթք ըղձից ծակք,
Եւ ժամանել յակընկալեացդ իցե՞ս ծագ։
Տես մի՛ խաբիս. ոսկեճամուկ վարագոյր
Զապագայն դէմս թուեցուցանէ լուսաթոյր.
Իբր ըզծաղիկ խըլես ըզժամս թերթ առ թերթ,
Եւ ե՞րբ ասես գայ ժամանակն անձկաւէտ։
Եւ նա եկեալ իսկ է, եւ դու չիմացար.
Սըրտիւք ակին չհարցե՞ր զերկնի ճանապարհ.
Զանմահն, ըզմին, գերաշխարհիկ զհոգին այն՝
Ի մուրացի՞կ աւուրս առնես ապաստան։
Արդ քեզ ըստոյգ ոմն ապառնի հասեալ գայ,
Կեանքդ ի ժանիս ժամանակի սղոցեալ կայ.
Ում մընայիր եւ որում ոչ՝ ահա մահ…
Զի՞ զանգիտես ընդառաջել դու վըստահ.
Անկարծ գիշեր զանվերջալոյսն ունի կեանս.
Վա՜յ որ գալոցն յուսով խոտէ զխուռն վայրկեանս:
Քեզ քան զամէն ապառնի ստոյգ մօտալուտ,
Ըմա՛հ ծանիր, մի՛ զհեշտ վայելս հոսանուտ.
Հաւատք յանցեալն, յոյս յապագայն, սէր այժմէն՝
Քեզ ի պահնակ կենաց լիցին եւ ի զէն։ 

1845 

ՀԱՆԴԵՐՁԵԱԼՔՆ 

Առօրէիւ չափին աստէնքս ամենայն,
Չարն եւ բարի, ճիգն օգտակար եւ ունայն.
Մեծ են մարդոյ ՚նդ արեգակամբ խորհուրդք իւր,
Շրջապատեալ սակայն ունի զմահ տըխուր։
Իսկ յետոյ զի՞նչ. ի վեր զհոգւոյ տար զաչկունս,
Հաւատացեալդ, հայեա՛ց ընդ մահ անդրագոյնս.
Հեղեղագնաց կենցաղոյս դու չես գերի,
Ճակատագրեալ յանմահէն բնակ եթերի.
Իբր ըզվըտակ բարձանց պանդուխտ՝ շունչդ անժոյժ
Ի խորաձոր ճընշի յանձուկ հետս ըզգոյշ,
Զի բարձրագոյնս ցայտեսցէ ջինջ երկնապող.
Այժմիկ դրակից որդանց յերկիր գետնասող,
Աստղակաճառ խորանք երկնից են քեզ յարկ,
Յանմահութիւն, ի սէր, յԱստուած պարափակ.
Ըզկէտ վըշտացդ երանութիւնք անվախճանք
Եւ ըզրոպէդ՝ յաւիտենից փոխեն կեանք.
Եւ այնչափ սիրտըդ տառապեալ կալցէ վայր՝
Որչափ ծանեաւ Տէր յէութեան իւր յամայր։
Այս հանդերձեալք քո, բայց ջանիւ թէ խընդրես.
Թէ ոչ՝ կան դառն հանդերձեալք քեզ ի ստորեւս.
Հարց ըզհոգիդ, ընդ ո՞ր ուղղի յերկուցն այն,
Զի մահացուի ՚նդ միջնաշաւիղք ոչ ցուցան։ 

1845 

 

ԾԱ՞ՂՐ ԹԷ ԱՐՏՕՍՐ 

Ո՜հ մարդկային արարուածք
Յեղազեղեալք թիւս յանթիւս,
Եւ յարափոխ նորակերպք,
Անհասք ի միտս եւ յանմիտս.
Ոչ այնպէս տիւ եւ գիշեր
Կամ լուսնացոյց փոխի քարտ,
Որպէս շեղեալ հակառակ
Յանկարծադէպ շըրջի մարդ։
Մին յար ի սկիզբն, ոմն յաւարտ
Ներակըրթին հանապազ,
Եւ ոմն ի վէմ կոթողէ,
Միւսն յանյատակ ի յաւազ.
Նա եւ որ իմն է սորա՝
Լինի միւսոյն ի ձեղուն,
Եւ լուսանցոյցք՝ ընդ դարանս
Փոխանակին երկոցուն.
Նա զմըթնագոյն սիրէ զկերպ,
Ընդ լոյս յառեալ սա պըշնու.
Նա որպէս հողմ թափառիկ,
Սա որպէս ժայռ տակ առնու.
Սիրեն ըզկեանս եւ ծախին.
Զինչս՝ եւ ի բանտ արգելուն.
Ի թագ ի բարձ նըկըրտին
Եւ անկանին ու ընկենուն.
Ընդ սուղ շաւիղ դարձադարձ
Ըզտառապանս երկայնեն.
Փոխան միոյն բիւրս բարձեալ
Հոգովք յերկրէս ելանեն։
Ո՜հ, յարարուածս այսգունակ
Յեղազեղեալ մահացուս,
Քրքի՞ջ բարձից ըզծաղու՝
Թէ արձակեմ արտասուս։ 

1848

 

ԱՄԱՆՈՐԱԲԵՐ ՈՂՋՈՅՆՔ 

Ընդ անսահման արփայագնացըն ճանապարհ
Ե՛րթ ողջոյն ամանորաբեր,
Եւ աստեղաց ոսկեծըզին ընդ գարշապար,
Զկենսունակին ա՛ծ երկրիս ըզջեր։ 

 

Ընդ, քստմնածայր ծիծաղագնաց ծըփինս ծովու
Ե՛րթ ողջոյն ամանորաբեր,
Անդընդահերձ սահարկելոց զեզերք մահու
Հանգրուանս մաղթել աներեր։

 

Ընդ նրբատարըր նուագասոյլ հողմոց հնչմունս
Ե՛րթ ողջոյն ամանորաբեր՝
Ընդ հիւս օդոց ընդ թիռս թեւոց ընդ ցիր բուրմունս
Բերկրանաց տալ համբոյր հրաւէր:

 

Ընդ սիգաշարժ յուզմունս հասկաց արտից խարտեաշ
Ե՛րթ ողջոյն ամանորաբեր,
Եւ մարմանդից ծաղկազգեցից ընդ այտս աղուաշ,
Բազմարդիւն հաստել տոհմաբեր։

 

Ընդ դայլայլիկս օդապարիցն երաժըշտաց
Ե՛րթ ողջոյն ամանորաբեր,
Եւ ընդ խոխոջ քաղցրակարկաջ խաղից առուաց
Զերկնայինն իջուցանել սէր։

 

Օ՜ն, ընդ սըրտից հեղաչառաչ հրաշունչ հծծիւն
Ե՛րթ ողջոյն ամանորաբեր.
Ե՛րթ ընդ ծաւալս ծաւիկ աչացըն ցօղաձիւն,
Երթ հանգիր առ սրտիցըն տէր։ 

1849

 

ԱՌ ԱՄԱՆՈՐՆ 

Ողջոյն ընդ քեզ նոր տարի,
Յամանակաց ծածկելոց
Լիցի գալուստ քո բարի,
Եւ արգասեօք լիածոց.
Յանպարագիծ դարուց կէտ
Քայլ մի է քոյդ ասպարէզ,
Ոյր չերեւի անգամ հետ.
Սակայն այլազգ չափիս
Զորոց շրջանս համօրէն
Սակաւք ի քոց նըմանեաց
Յարշաոն երագ հատանեն.
Ժամանակին կէտք եւ քայք
Եւ նօսրագոյն իւր վայրկեանք,
Այս զազփաղփունք եւ անփայլք
Այս մահացուաց կոչին կեանք.
Եւ ողջունեալ դու ի մէնջ
Ո՜ նորահաս ժամանակ,
Անլուր առ կամս եւ առ տենչ`
Սանձեալ զերկիր բովանդակ,
Իբր ըզտրմուղ ինչ կրմուղ
Եթէ կամօք թէ անկամ
Վարես ըզմեզ յանդարձն ուղ,
Ո՛ ինքնահաճ բարեկամ։
Զի այս օրէնքդ են՝ գընամք.
Այլ այս քեզ յուշ, ո՜ տարի,
Զի յաւիտեան մեք մընամք
Կելով ըզկէտ մեր բարի։

1849 

 

Ի ՏԱՐԵԳՆԱՑՆ 

Ա՞յսպէս ուրեմն հակիրճ եդեր
Զարեգական շըրջանս, ո՛վ Տէր,
Որ չափէ զկեանըս մահացուաց
Ի մէտն անշեղ րոպէս ճըշդած.
Ո՞չ եւս նոքա դարձցին առ իս
Ըստ փոփոխման ամանակիս։
Ծիծաղադէմ ժըպտէր գարուն,
Բոց թօթափեաց տուան առիւծուն,
Կապեաց աշուն պըտուղս ի փունջ,
Հընչեաց յերկնից ամբոց շըշունչ.
Մըռընչեաց հողմըն հիւսիսեակ,
Ձիւնացաւ դաշտն ասրաքատակ։
Թըւ՚ ինձ շըրջանս այս արեւուն
Բոլորեցաւ երագագոյն.
Խորդեանն ի պար ամպագընաց
Ի ջերմն եհաս բոյս հայրենեաց.
Հատոյց երկիր զարգաuիս իւր
Դու մահացու, անցցե՞ս թափուր։
Չեն քո աստէն հայրենի կայք,
Անձըն նըժդեհ, ուղւոյ զաւակ.
Շոյտ քան զընթացս արեգական
Անցեալ ի կառս հընձող դաժան՝
Ըզգերանդոյն բերան անկուշտ
Յիմ նըմանիս կըշռէ անշուշտ.
Վազեալ յանկարծ խիստ ծերունին
Արձանանայ ի հիւղ հիքին,
Ըզնորահաս մանուկ չըքնաղ
Ընդ սըրածայրն հանէ մանգաղ
Դընի տապաստ ի մահու յարկ,
Շուրջ գան կոծողքն ի հրապարակ։
Զոր յերեկին փունջ վարդենեաց
Վարսից պըսակ դուստրըն քաղեաց,
Առեալ ըզնոյն մօրըն դողդոջ
Սըփռէ զշիրմաւ սիրտ ի թընդոջ։
Ո՜հ, գընաց մարդ յանդարձ վըճիռ,
Մեք լալագին պշնումք յակճիռ։
Ո՜հ, ո՜հ, քանի՞ք քան զիս յառաջ
Թարշամեցան ծաղկունք զըւարճ.
Նըման խըռուի ես հողմաբար
Սարսռեմ լերին յամայի սար.
Ի գիլս անուոց շողաց մանկաղ,
Բաղխին դըրունք, տիրէ զըմբաղ։…
Ո՜հ, ժամաչափն հընչեաց պըղինձ…
Ու ահեղ կրկնեն արձագանգքն ինձ:
Ամն յանցելոյն մուտ յովկիան,
Պատկեր կենացս անդարձական։
Այլ հի՞մ կարծել անձին վըտանգ.
Յաւերժութեան չիցե՞մ ժառանգ: 

1839 

 

ԱՆՑԵԱԼՆ ԱՄ 

Հազար հազար հազարաց՝
Աւուրբք իմովք նրբանիւթ
Ոստայն անկեալ գամագիւտ
Մահկանացուացըդ կենաց,

 

Իբրեւ ըզգորգ բազմածալ
Վերջապարուկ ի սանդեր
Ծրարեալ եւ ես հուսկ յերեր
Բացընկեցիկ ամ հնացեալ, 

 

Յաւիտենից ծովն ի լայն
Ընդ նախեկեալ ծընընդոց
Ժամանակացն անցելոց,
Դընիմ անդր ուր եւ ծընայն։ 

 

Ո՜ որ ընդ իս սուր սրացայք
Մասունք կենաց տարեւոր,
Զերդ զիս պատա՞նս ընկալայք
Եթէ ի զգեստ պըճնաւոր։ 

1849 

 

Ի ՏԱՐԷԿԱՊՆ 

Եւ դո՞ւ երթաս ամդ ընկողմնել անյարիր.
Եւ այս յետի՛ն ձայնք ողջունիցդ են յերկիր.
Յաւերժականն ովկիանոս լայնալիճ
Մոռացութեան քեզ հանդերձի խոր մահիճ.
Իսկ ինձ որ յերթ քոյին ըզգամս ըզսարսուռ
Եւ կամ ի ծուփս յիշատակաց բազմաբիւր,
Զի՞նչ ինձ ի քէն մնայցէ տարիդ փախըստեայ,
(Թէ արդարեւ դու՝ ու ոչ ես գնամս ի բացեայ)…
Ահա հընչէ անխոնջ ու արդարն այն պըղինձ
Որ զամն ողջոյն մըշտաքարոզ չափեաց ինձ,
Եւ սրտագինս ի հուսկ յետին յայս ղօղանջ
Զօրհասական թըւի գոչել զիւր թառանչ…
Ո՛հ, ճնշի յայսքան յիշատակս հոգիս իմ
Եւ յակամայս ի յարտասուս թաթաւիմ.
Ոչ ըզտարին` այլ զամանակ զոր գընաց
Ողբամ ըզգին յաւերժական զիմ կենաց։
Քանի՞ շըռայլք մեք ի վատնել վայրապար,
Քանի՞ ախմարք զերթեալն յողբալ կծծաբար…
Կա՛ց կա՛ց… ահա՛ ժամն այն, գիշեր հասարակ…
Ո՛հ, վերացա՜ւ թըռեաւ անց գնաց ամն արագ։
Այսպէս փոխին ժամանակին հուպ յաջորդք.
Եւ զի՞նչ բերին ինձ բաղդք՝ յաջող՞ թէ ձախորդք։
Բարեաւ անկիր յաւիտենին դու ի ծով
Ամ՝ որ ծաղու գաս, եւ երթաս մեզ կոծով.
Եւ քո լիցի փոխան գալուստ բարենշան
Ո՜վ զուգասահ Ժամանակին նոր իշխան։ 

1845–1846

 

ԱՆՑԱՆԷ ԵՒ ԱՅԴ 

Եկն եւ էանց ամ. անց ձըմեռն, անց գարուն.
Հըրճուանք եւ վիշտք անցին ընդ սիրտ անապատ.
Եւ թէ բարեաւ գայ թէ չարեօք պատարուն
Նոր եղանակ եւ նոր զգացուած սըրտապատ,
Անցանէ եւ այդ։ 

 

Չիք ինչ կայուն. որ թըւին յամր եւ որ շոյտ,
Ցանց հաճոյից ոսկեակ եւ թուխն որոգայթ,
Ամպատեսակն ու ամպատեւակ յուսոյ կոյտ
Բաղդ արագոտն յերթալ, ի գալ գայթ ի գայթ,
Անցանէ եւ այդ։ 

 

Փարեաց զերկրաւ որքան բաւան գիրկք անձուկք,
Յիւղ եւ յուղեղըս փափկացիր անընդհատ,
Ըզհեշտամիտ գըլուխս պըճնեալ նոր վարդուք՝
Խաղա խընդա ի տիս, յոսկի եւ յերկաթ.
Անցանէ եւ այդ։ 

 

Եւ որ ի սուգ նըստիս համակ վըշտատես
Բըռնաւորաց խաղալիկ յայտ եւ անյայտ,
Եւ որ կամաւ կամ ակամայ զլաւն ատես
Յանդորրութեան շաւեղս եդեալ խութ եւ խայթ,
Անցանէ եւ այդ: 

 

Ո՛վ բարձրաճեմ միտք, ձեռք երագք, սիրտք շըռայլք
Որք հետս հորդէք շահու յանկոխ պողոտայդ,
Հայեցարուք յոր քան ըզձեզըն նախ այլք.
Եւ թէ ի գիւտ յաջողեցայք նորհայթայթ՝
Անցանէ եւ այդ։

 

Ե՛կ սիրտ ժուժկալ, ամբարձ ի վեր զաչըս դու…
Եւ ահա զի՞նչ որ ի քեզ քաղցըր տեղայդ:
Տեսե՞ր զերկին, քանի՞ սփոփանք քաղցրատու.
Մեծ է անդ սէր, մեծ են անդ վարձք յապագայդ,
Եւ չանցանէ այդ։ 

1854 

 

ԵՍ ՅՈ՞ ՀԱՆԳԵԱՅՑ, ԵԹԷ ՈՉ Ի ՀԵԶՍ
Եսայի

Օրհնեալ արեւ՝ որ հուր աչօքն ըսպառէ զմութ,
Յարուցանէ զբնութին թաղեալ՝ լոյս կենսանիւթ.
Օրհնեալ գարուն հարաւաշունչ որ ցընդէ զձիւն,
Դաշտ ըզգենու դալար եւ սիրտ զըւարճութիւն:

 

Օրհնեալ է սիւգ միջօրէի որ նուաճէ զտօթ
Որպէս խորհուրդ հանդարտ՝ անկեալ ի միտք ջեռոտ.
Օրհնեալ է ամեն երեկորին ժամու պարապ
Որ յորդորէ զճեմս ի մարմանդ ցօղատարափ։

 

Օրհնեալ ի սարն եւ ի բացի լայն հովանի՝
Որ ի խոհուն գլուխ մենաւոր տարածանի.
Օրհնեալ գնայուն բաժակըն զով ընդ անապատ
Որ կազդուրէ զուղեւոր՝ տանըն սիրակաթ.

 

Օրհնեալ ծաղիկ ոյր յետին բոյր կըրթէ յապուշ,
Եւ որ ըզքիմըս պարարեն պըտուղք անուշ.
Օրհնեալ հաւուն գիշերւոյ ձայն զուարթնոց ընկեր,
Օրհնեալ գուպարքն հաստատութեան դրդողք ըզսէր։

 

Օրհնեալ լերանց ոլորտախառըն գունդ վըրան
Որ յուշ ածեն ըզհայրենիս երկնախորան.
Օրհնեալ անծայր ծովն յարածուփ յարածիծաղ
Պատկեր կենացն այն մըշտաշարժ մըշտախաղաղ.

 

Օրհնեալ յետին գիշերոյ աստղ` այգուն գուշակ,
Որպէս ի սիրտ ծըփեալ յետին յոյս անուշակ,
Օրհնեալ ճաճանչն հեզ որ յարտօսր ամպոց խառնի,
Օրհնեալ անդորր որ յետ միգաց մրըրկաց ծնանի:

 

Եւ առաւել օրհնեալ են ձեռք բուժիչ ցաւոց,
Օրհնեալ շըրթունք որ հաշտ առնեն զամբոխս հոգւոց.
Օրհնեալ է սիրտ որ խաղաղէ զսիրտս ընկերաց.
Եւ յաւիտեան օրհնեալ սիրոյ սփռիչն Աստուած։ 

1854

 

ԶՈՒԳՈՒԹԻՒՆ 

Զուգութիւն է մայր բարեաց,
անզուգութիւն ծնօղ չարեաց։
ԵՂԻՇԷ 

Ի սկիզբն հանուրց զարմանահրաշ ի վախճան
Հոյլք համագոյք գընան ի նոյն միութիւն,
Կամ սիրայինք ի կեանս, կամ զոյգք ի մահուան.
Երկնից խորան զերկրաւ փարի համբոյր հեզ,
Ծուփք ի ծաւալ ճարմանդ կըցեն երկոցուն,
Իբր անդամանդ երկթերթ սըրտից սիրակեզ.
Թեւախառնեալ պարեն օդոյք եւ տարերք,
Ներդաշնակեալ աստեղական հուր դասուն՝
Զուգաձայնեն սանդարմետաց եւ ընդերք.
Աչք ցօղացայտ անմահ հոգւոց գան ընդ հող.
Արձանանան վէմք շիրմի զհետ արեւուն,
Շանթք ծընանին նոր ծիածանս շող ի շող.
Շաղկապ խարիսխ յերկինս յերկիր ինքըն սէր՝
Որ քաղցր ի լուծ ըմբըռնէ զ՚Էն իսկաբուն,
Համանմանեաց ըսպաս տանի զուգաբեր։
Զուգութիւն զո՞ր չածէ բարիս աշխարհի.
Անզուգութեամբ՝ ո՞յց նա չեղեւ չարեաց բոյն.
Ի՞ւ խաղան տե՛ս յառաջադէմ ազգք երկրի։
Օ՜ն, ձեռն ի ձեռն համակարծիս համասէր
Զօդիմք եղբարքըս զուգակրօնք զուգարիւն,
Եւ համաշունչ ելցեն աղերսք ընդ եթեր։ 

1848 

 

ԽԱՂԱՂՈՒԹԵԱՆ ՁԱՅՆ ՀՆՉԵՍՑԻ 

Ի սըրտահար սառամանեաց  ըզձեզ կարդամ՝ աշխոյժք ջերոտ,
Անմահութեան է ի ձեզ սիւգ, արի՛ք ի գահըդ պատգամաց
Զընդոյրըն մուսայից  զհետ շարժելով շունչ հեզագնաց,
Քընարաuաստ բախմամբ՝ զալիս նըստուցանել մղձկուտ սըրտից
Յուզելոց ի կրից բերմանց եւ ժանտաժուտ ժամանակաց։
Ագոնավար աթենական քան արիսեան պարող թընդից,
Հանճար թէ ծաղր ըզհամօրէն  արձակելով դղորդմամբք երկրի`
Ի շկահիւնս հանուրց զինուց հակամարտից՝ գնայցէ անահ,
Այլ զըղձական ծըղիս հարեալ  զհամբուրասէրըն հաշտութեան`
Զուարթագին ականողաց  հայցէ շարժմունս հեզայածիկ,
Թէպէտ եւ ցօղս ինչ աղուականս  կայլակեսցեն թարթից քնքշանք։
Ո՜հ, գըթութիւն Տէ՛ր, գըթութիւն այց արասցէ մահկանացուաց.
Բանդագուշեալք եւ խակագործք,  այլ են որդիք, քեզ ասեն հայր.
Հայր առաջին անուն է քո  ի մէնջ, դարձո՛ աչս հայրենիս.
Եւ ջերաջերմ թէ ի մերոցս  այսքան ցընդեալ ծուխ արտասուաց,
Եւ կենսախառըն ճապաղեաց վերադարձեալ արեան ոգի,
Եւ քան ըզմահ դառն երաշխէպք սիրափափագ որբոց անձանց,
Թէ հրացընցուղ այսքան տարափք երկնասլացիկք բաղխին ընդ քեզ,
Թօթափեսցին շարք շանթաշարժք յաստուածեան քոց արտեւանանց.
Դարանակալն յաւիտենից խաղաղութիւն՝ դարձցի առ գահ.
Դարձցի հեզն այն, դարձցի հաստիչ դարձցի սիրուն խաղաղութիւն,
Որ սասանեալ յաստուածամուխ  իսկ սրոբէիցդ ի սրըսկապան՝
Դաստ ի կըթոտ մատըռուակէ  արդարութեանդ ահաւորի,
Զբաժակն արեան, բաժակ լալեաց, բաժակ խանձից եւ սրածութեանց,
Զոր ի հերուն քամեաց յերկրէ  վըճիռ ահեղ կամ պարտք մեղաց,
Եւ այժմ, էհէ՜, դարձեալ ի նոյն  ծըփան տագնապս աշխարհածով
Ազգք եւ ազինք՝ չարեաց հաղորդք,  խէթք յապագայց, ելիցն անգէտք։
Կէսք սանձակոծ եւ այլք անսանձ, վարիչք վարեալք յապշոպ ի նոյն.
Ոչ զըրկեալն հանդարտէ,  ոչ զըրկահար խնդայ ՚նդ հարուած.
Ամաչէ յաղթական,  փառաւորի յաղթեալն յամօթ,
Կապեալն ոuտուցանէ, եւ որ կապեն՝ զինք վարակէ.
Որ տապալէն ու որ տապալին՝ դէմ ընդդէմ կան ըզգողանի.
Անհասիցըն ձեռնարձակք եւ առձեռնեայց ապախտաւորք։
Արդարութեան կէտն ի միջի կայ,  մահացուաց ազգ երկպառակ՝
Հանդիպաձիգ արձանացեալք տարաձըգեն միշտ անդրագոյնս.
Յամառութիւնք բազմակարծիք անհաշտ ոսոխք բաղխին յիրա.
Շարժեն սուսեր մանկունք խաղոյ,  թըզկաց գոռան՝ արք կորովիք.
Լերկ մանկութիւն ուրացաւ  զԱթենաս, զէն ընդ ուս եբեր.
Հոլոնեցան դէմք ամօթլեած, հրազինեցան աղու աղջկունք.
Գորգասուն ելք կենաց՝ ի խիստ խոնարհեցան մուտս օրհասին.
Բոմբիւնք մահու, շռինդն արհաւրաց վերապատուեալ եղեւ քան լոյս.
Հարաւ յանօթս որոտահուրս աստուածաբարձ զէնն հաշտարար.
Գձըձեցա՜ր եւ դու հարսնեակ նազելի՝  ո՜վ քրիստոսեան կրօնք։
Զայն տեսեալ ըզգօնութեան՝  արտասուեաց ելիք զերկիր.
Արտասուեաց հրեշտակն երկրի,  շարժլեաց գըլուխ կայծակնավարս։
Ի խուճապել հանճարեղին իմաստնանալ կարծեաց պանդոյր.
Լարեցան լեզուք, լըցան  աղեղնաբանք ի հրապարակս,
Շատխօսութեամբ եւ սըտութեամբ  ողողեցին առ հասարակ.
Ամենայն ոք քաղաքագէտ,  իւրաքանչիւր ոք հնարիմաց.
Բանասէր երիկեան յեց ի ջախջախ փետուրն՝ յողայ
Թող թէ զքաղաք՝ փոքըր միւս եւս  երկնավարել քեզ ուսուսցէ.
Յասպարէզ կարդայ՝ որ զոտն յոտանէ այն ինչ չէր փոխեալ.
Լըռեսցեն ծերք, զ՚ի համբակաց խելապատակ զեղաւ հանճար.
Ամաչեսցէ իմաստուն. լուռ լիցի արդար, զի նոր է դարս,
Եւ նոր տեսին լոյս, նոր աստեղս՝  որոց ի վիհս երթային ոտք.
Ազատ է մարդ, հայթհայթեսցուք  զազատութիւն, եւ որպիսի՞…
Այս էն ո՜վ Տէր, այս համախռով  երկրի տագնապք ջերմնասարսուռ,
Ընդ որ հարկ հասարակաց  դընես հորդել զանձնիւր շաւիղ.
Յանմատուցից մինչ ի բարձանց՝  աստուածութեանդ ծիծաղիս դու
Զկամահաճոյ եւ զաղփաղփուն իրակութեամբք մահկանացուաց,
Ոչ անցասումըն դիտելով եւ ըզժըպիրհն աղակատանս։
Այլ եթէ, աւա՜ղ երկրիս,  պարտք անհրաժեշտք կարդան ըզվրէժ,
Եւ տակաւին սուր վերացեալ է քո ի խրատ որդւոց մարդկան,
Ա՛րկ աղէ ա՛րկ, եւ իշխէ՞ զայս աղերսարկու մաղթել բերան.
Ա՛րկ ըզսուրն արդարութեան  յանօրինի դասուն նըժար.
Կորասցի կրունկն արիւնաճեմ յանպարտահոսըն ճապաղւոջ.
Համբուրեսցէ բերան գոռոզ զոտն անմեղին զոր ընկըճեաց.
Հերքեսցի հողահանուն մարդակոտոր եղջիւր կոկող,
Ընդոստուսցէ զնա հեշտհոլով  բաղդին անիւ՝ եւ ճմլեսցի…
Եւ ի քթըթել քում փայլական  համառօտեալ ըզվրէժ երկրի՝
Արձակեսցես յուխտիդ բագնէ՝ յերկնակարկառն Այրարատայ
Զկամարն յաշտից` ի կայծս արեան  եւ յարտասուս շափիւղափայլ.
Եւ լըռեսցեն հրացանութիւնք, լըռեսցեն խօլ ամբոխութիւնք.
Եւ յընդհանուրըս ցանկալին  Խաղաղութեան ձայն հընչեսցի: 

1849

ՍԻՐՏ ՍՈՒՐԲ ԵՒ ՀՈԳԻ ԽՈՆԱՐՀ 

Ոչ ընդ հաստուածս հըսկայի հաճեցաւ Տէր, ու ՚նդ կորով,
Ոչ որ յըղձից բըռնամուղ բնութեան վազէր ըզչափով.
Անգոհք զանձանց նըկըրտին,  եւ անժամանք՝ յոր կան դէտ՝
Զանձն եւ զերկինս վայրապար, ողբովք առնեն դատափետ.
Այլ ընդ խոնարհըն սըրտիւ  որ վերասլաց ածէ սէր,
Յիշատակաւ յաւերժից  ճենճերելով անձնանուէր։
Բաղդի հիքի յարարչէն  վիճակեցաւ եւ ոչ ոք.
Բայց թէ տուելոցըն շնորհաց անփոյթ եղեւ իւր կամօք.
Կամաւ է մարդ, իւ գըթեաց՝  գիտէ նովին եւ յառնել,
Յարուցիչ զինքն ունելով  ըզբարեսէր տէրն ընտել։
Փոքրիկ հաստուած է սըրտի  յերկթաղանթեան սուղ անկիւն,
Այլ ի փոքուն բարձեալ կրէ զանբաւատար զօրութիթիւն.
Մեծ է երկիրս, այլ հազիւ հաստչին ոտից պատուանդան,
Աթոռ անձուկ է նըմին եւ երկնավայրն անսահման.
Հանգիստ ահեղ զօրութեանցն  եւ հաճութեանցըն դադար՝
Յուզեաց քնընեաց եգիտ Տէր ըզմահացուաց սիրտ խոնարհ։
Մինչ էրն ինչ չեւ, եւ միայն տարածանէր յընդհանուրս՝
Յանչափական ոչընչից՝  աշխարհս անչափս ած ի դուրս,
Ուր գումարեալ ներգործէր  անդորրաւէտն էութիւն,
Եւ զօրութեանցն ահեղից ոչ հանդուրժէր բնաւ բնութիւն.
Իսկ վեհագոյն մինչ էած՝  զաշխարհարար կամս ի գործ
Մեծ իմն աշխարհ յաշխարհի կառուցանել նոր ու անփորձ,
Տեղի յերկինս ոչ գըտաւ եւ ոչ յոչինչսըն թաքուն,
Այլ ի կուսի միում սիրտ  փոքրիկ, ցած, հեզ եւ սիրուն։
Ոչ հրամանաց ձայնս հասոյց, ոչ զահեղ ձեռն անդ կարկառ
Որպէս երբեմն ի հաստել  զտարերս եւ մարդ՝ յիւր տիպար.
Այլ զինքն համբուն խաղացոյց  չափաւորեալ յանբիծն այն.
Ոչ եւս հաստուած, այլ զհաստիչն  աստուածութիւն՝ անդուստ հան։
Այսքան սիրտ մեծ է ի մարդ խոնարհութեամբ խորացեալ
Եւ մըշտեռանդըն սիրով  անդուլ յինքեան ընդլայնեալ:
Ճարտարապետըն սըրտից ի հալոցացն երկնայնոց
Կայծակ մի վառ սիրասուն  յամենեցուն էարկ ծոց.
Զանբիծ ըղձից դիր լուցկիս,  յօժար կամօքդ արծարծեա՛,
Եւ կայծըն խուն՝ քան զերկինս ընդարձակեալ յօրանայ։
Յայնժամ շըրթունք քեզ շարժին ոչ ի բարբառ ճարտասան,
Այլ սրովբէից հանգունակ փոխեալ ի լար հրաթերթեան,
Ոչ եւս լեզու յօդաձայն ճըգնի զըսրտիդ իմացուած՝
Այլ յառաջեալ ինքն հոգի պատմէ զանճառս լըսելեաց.
Անդ ոչ հընչէ ոչ մի վանկ,  ոչ մի մրմունջ հատանի,
Այլ համօրէնդ իսկ բնութիւն ի ճառս հրաշից զեղանի.
Ծուխ ծիրանի ծաւալեալ  ընդ սըրտադուրս քո ի վեր,
Հոյլք հրեղինաց քեզ դրդեալ՝  կան ի յակիռս առընթեր,
Ըզմաքրափայլ կուսութեանցն  արկեալ զուսով մեծ շուշան՝
Ընդ որ երկինք եւ երկիր առ հասարակ հիանան.
Եւ երկնասերմ սիրոյն վարդ բացափայլեալ ի ծոցին
Յաստուածութիւն անդր ըզփայլն հատանելով ըզներքին.
Քաղցրիկ աչօքն եւ ունկամբ կան դըրուաստից քոց ի լուր,
Զառ յաստուածուստն ընկալեալ  շընչեն ի քեզ չըքնաղ հուր։
Անդ իմանաս զի՞նչ է սէրն ում արժանի ոչ ինչ է,
Որ զանց զերկրաւս արարեալ անդուլ երկնից հառաչէ.
Ում բարութիւնքս անցաւոր են արդարեւ կըղկըղանք,
Վատից սըրտից անըզգոյշ  պատրաստել հաղբք եւ դարանք,
Առ որով գեղ` սին է նշոյ զարարածովք սահաւոր
Իբր յարեւէ շողահատ  սառըն ցըրտին խեցբեկոր.
Եւ մարմին խոտ՝ զոր եւ խուն մի խամրէ բոց չարահրատ,
Հոյլք հեշտութեանց ըզնովաւ՝ խարոյկ նիւթոց յարաբարդ.
Կըծուեալ աչաց ի ծըխոյն  տեսանեն այլ ընդ այլոց,
Եւ մոլորեալ կոյր բանին  չեն գարշութիւնքն անհաճոյ։
Աւա՜ղ ըզմարդն որ ի տիպ  տիրականին կառուցաւ.
Անարգագոյն քան զանբանս  իւրովք կամօք գձըձեցաւ.
Զաստուածաբուխ սիրոյն վայր փիծ կըրից ետ խառնարան,
Զհովիտ պայծառ շուշանին  հար քըստմնափուշ ի խոպան.
Տունկք ուղղութեանց նախաբոյս՝  հեղձան ի խռան տատասկաց,
Սեւացաւ սիրտըն սարսատ քան ըզհընոց թըրծելեաց.
Հայեցաւ Տէրն ի բարձանց  եւ արտասուեաց շնորհք հոգւոյն.
Յի՞նչ հաստեցաւ եւ արդ յի՞նչ զառածանի սիրտ մարդոյն:
Այլ քաւ օ՜ն անդր այս ի քէն ո՜վ զգաստասէր դու հոգեակ,
Ընդ աղաւնիս ճեմիցի  որ փայփայէն զաղաւնեակ.
Հոգի ունիս հրեշտակի, ստացիր եւ կամս, զի կարես.
Կոխեա զհրապոյրս աշխարհիս,  եւ սուրբ է քո ասպարէս։
Յիշեա զի մի սիրտ է քեզ,  եւ ստեղծողիդ զայն պարտիս,
Սափո՛ր սիրոյ հրածորան, կարկա՛ռ հաստչին զոր ունիս։
Ո՜հ, խաղացո յայն աղբիւր  զազնըւական հիւթ սըրտիդ,
Եւ մի ՚նդ երկիր վայրաբեր վատնես զկենաց քոց առիթ.
Յաստղակոհակ ի ծովէն  հատեալ վըտակ դու սիրուն,
Մի՛ այլուր մի՛, այլ յաղբիւր քոյին դարձիր, երթ յայն հուն.
Ե՛րթ ուր հանուրք սըրբազանք  երթան լինին սըրտավիժ։
Յաստուածութեան ովկիան  զուգածըփել միշտ յաէժ։ 

1850 

 

ԽՈՆԱՐՀՈՒԹԻՒՆ 

Ընդէ՞ր տարեալ ի վեր գըլուխ բարձրաձաղկ՝
Երկնից հմայես ակընկալեօք անէակ.
Դարձի՛ր ի վայր սիրտ գոռոզ, որդնըդ աղկաղկ,
Ճանապարհ դիւր կայ քեզ առ ոտըն համարձակ։
Շաւիղ բարձանց շեշտ է, դըժուար ափափայք,
Թեւաւորաց է ճախրել անդր անվըտանգ,
Տըկար ոտից դեդեւաց հեզ լիցին կայք.
Յերկրի վարժեաց, զերկնից ցանկաս թէ խոյանք։
Խոնարհութեան եւեթ շաւիղ անկասկած,
Ընդ որ երբեք ոչ խոնջեսցի ուղեւոր.
Ո՜վ սիրտ շուարեալ, հայեա՛ց այո վեր յԱստուած,
Այլ ընդ խոնարհ հետըս գըտցես զիւր շընորհ։
Խոնարհութի՜ւն, դու մոյթք կենաց կամըրջոց,
Ընդ որ Աստուած արար ուսոյց ելեւէջ.
Խոնարհութի՜ւն, լե՛ր դու սըրտի ցուպ ցաւոց,
Եւ անվըտանգ անցցէ կըրից նա ի մէջ։
Յորժամ խորհուրդք հըպարտք տեղան հուր եւ  մուխ,
Թեւօքդ հեզիկ լե՛ր դու հոգւոյն հովանի.
Եւ յորժամ` բեռըն ծանրասցի՚ սիրտ տըրմուղ,
Ե՛րթ լըծակցեաց, եւ զամենայն քեւ տանի: 

1853 

 

ԱՐԻ ԱՐԱՆՑ

Արի արանց էր եւ երթայր,
Եւ յերթն առնուլ՝ աշխարհ թընդայր։
Բարձրաճակատ բարձրահայեաց
Զաչօքն առեալ հիռ հըրճուանաց,
Եւ սիրտ ի ծոց ուրախալիր`
Հազիւ ներէր կոխել զերկիր.
Շուրջ ոլորտիցըս բոլորակ
Սահման թըւէր խուն ու անարձակ.
Այնքան յուսով էր պատարուն,
Այնքան սիրով էր եռանդուն։
Արի արանց էր եւ երթայր
Եւ յերթն առնուլ՝ աշխարհ թընդայր։
Եւ կորովի եւ քաջալանջ
Ի վըտանգաց գոռ աննահանջ,
Դիմագրաւեալ անզէն անզրահ
Ըզբանակաց իսկ մերժէր զահ.
Զարիութեան զգեցեալ արբուն
Արհամարհէր զհասակս համբուն.
Մանկութիւն՝ սէզ էր առաթուր,
Ծերութիւն՝ խռիւ ինչ թաքթաքուր.
Ինքն եղեւին յաղթահասակ
Հովանաւոր մայրեաց պըսակ։
Արի արանց էր եւ երթայր
Եւ յերթն առնուլ` աշխարհ թընդայր։
Աշխարհս համայն` ինչ ոչ արժէր,
Զամէն զնընէր զամէն մերժէր,
Արծաթ ու ոսկի կայր արհամար
Առ սիգաշարժն այն գարշապար,
Ոչ մի գոհար ակնախըտիղ
Շողայր շարժէր զաչսըն շափիղ։
Նըմա թափուր են թանգարանք
Նոր ինչ չունին վաճառականք.
Ոչ ոք ճարտար հընարագէտ
Բաւէր ըզնա ՚ռնել հակամէտ։
Արի արանց էր եւ երթայր, եօ։
Տիեզերաց յառեալ ընդ ծիր
Միում լոկոյ արար ընտիր.
Կարթեալ ըզսիրտն ի մի եւեթ`
Ըզնա միայն ձըգէր ըզհետ.
Ի միջակէտն եդեալ սրտի
Թըւէր ամէնն այլ սընոտի.
Սէրն ի սըրտին էր բարձրագահ
Եւ յոյս առոյգ փարատէր զահ։
Տեսեալ ըզնա՝ երանեցին
Եւ երանէր անձամբ անձին։
Արի արանց էր եւ երթայր
Եւ յերթն առնուլ՝ աշխարհ թընդայր։
Թեթեւ թըռչէր բաղըն իւր վառ վառ,
Կարապետեալ փառաց ի փառս,
Եւ վարդագոյն ոլորտն հանդէպ՝
Լայնէր տեղի տայր ճեպ ընդ ճեպ.
Ինքն ըզսըրտին յիշելով սէր
Շողայր շարժէր ճակատ վըսեր.
Եւ ծածանեալ գիսակս ընդ ուս
Թօթափելով բոց ընդ աչկունս,
Իբր երիվար ռազմիկ փռընչէր
Եւ խոյանայր եւ յառաջէր։
Արի արանց էր եւ երթայր,
Եւ երթիցէ մինչեւ ցո՞ր վայր։…
Գամ մ՚իջուցեալ զաչս ի գետին,
Եւ զի՞նչ ի տես գայր առ ոտին։
Ընդէ՞ր պաղի փաղփուն ճակատ,
Ընդէ՞ր մածնուն վարսք ոսկեհատ…
Որպէս փայլակըն խաղալիք,
Սէրն ի սըրտին մէջ նըւաղի.
Յոյս վերջոտնեալ տասն ասպարէս,
Ես մոռանայ զբնաւ զիւր հանդէս։…
Ա՜հ, անփախուստն հանուրց սահման,
Նըմ՚ անջըրպետ կայր՝ գերեզման։…
Արի արանց էր եւ չերթա՜յր.
Ոտն ի յերեր սիրտըն թընդայր։…
Արեւն ի մայրըն խորասոյզ
Լուսին ու աստեղք ամպրոպայոյզ,
Հողմըն ցըրտին, եւ բնութիւն լուրջ,
Խաւար խոնաւ տարածեալ շուրջ,
Երկինք մածեալք իբրու քարայր
Եւ սօսափիւն մահու գոռայր։…
Յոգւոց եհան, «Ո՜հ յոյս, ո՜հ սէր»: …
Ւ ոչինչ դիտէր, ոչինչ լըսէր։
Վազել զվըհիւն այն ոտն ամբարձ…
Եւ վիհն անե՜զր Էր եւ անդարձ։
Արի արանցն այն ոչ եւս էր…
Ո՜հ, ոչ եւս յոյս, ո՜հ, ոչ եւս սէր։ 

1853 

 

ՃԱՆԱՊԱՐՀ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴԻ 

Երեք են զորս անհնար է ինձ իմանալ, եւ չորրորդն ոչ ճանաչեմ. Զհետս արծուոյ թռուցելոյ, եւ զճանապարհս օձի ի վերայ վիմի, եւ զշաւիղս նաւի ընդ ծով գնացելոյ. Եւ զճանապարհս առն երիտասարդի։
ԱՌԱԿՔ 

Հոլաթեւեան լայնասփիւռ խոյտխաղաց եւ վըսեմ
Սաւառնացեալ սուրանայ  վերանայ շեշտ արփաչեմ,
Վարազաջեղ կըռակտուց լիամագիլ հուրաչեայ,
Յերկինս յեթերս յարձակի, թողու զոլորսս ի բացեայ.
Արհամարհեալ ըզլերամբք, դընէ եւ զամպըս նըկունս:
Պարտասին աչք հետազօտք ըզսլացելոյն ի բարձունս.
Նա թեւաբախ յառաջէ համառօտեալ ըզսահմանս.
Եւ ոչ բաւին գըծիլ հետք յարադարագըն խոյանս։
ԱԾՐՈՒԻ է սուր. ի կարկառըս լերանց բոյն իւր ի կախ.
Ինքըն զերկնիւք քերելով՝  եւ հետքն անհուն եւ խաղաղ։
Զարհուրագին է սարսուռ  եւ սօսափիւնք մըկանանց.
Սոսկավիթխար ու անարի  յողն եւ ի պորտ ուժապանձ,
Գալարագեղ եւ ճապուկ, օղ ընդ օղին քընթըռնեալ
Զհասակն հարուստ կանգնաշար  կըռեալ ձուլէ միաքայլ.
Շըչէ շըճէ եւ շարժի,  տարեալ ըզտուտն առ գըլխին,
Եւ ըզգըլուխ բարձրաճօճ պարսեալ ձըգէ բացագին
Փայլակնաձեւ ի թըրթիռ  ծամածըռեալ ըզվիմաւ,
Կողէ ի կող ճապատի  պատի զլերամբ եւ զանձաւ։
ՕՁ է վիշապ, շանթելով սուզէ ի սորըս խաւար,
Եւ ի սողալն՝ ըսպառի  ստուերակերպն իւր ճանապարհ։
Ընդ համասփիւռ հոլանի  տարածութիւնըս նամէտ
Ծիածաւալ ծով անծայր,  որրան ծըփանց յարավէտ,
Ճեղքեալ ճեմեալ ճօճ առեալ  ըզմըկանամբք անփետուր
Թըռուցեալ գայ լաստափայտ պաստառալիր կողամուր.
Օդապարիկ եւ լուղակ,  մըրըրկաթեւ եւ հրաշունչ,
Տոհորակեալ ընդ տարերս ամեհիս խօլս յարամռունչ.
Կառք եւ կամուրջ դընայուն, փրփրայարոյց ասպատակ,
Պատըշգամեալ զանդընդովք՝  յուսոյ տաճար անյատակ։ —
ՆԱ՜Ւ է, հնարից ու արգասեաց  ըշտեմարան ակաղձուն,
Վարգի յալիս բովանդակ,  եւ շաւիղք ոչ են նորուն։ —
Ամբարձի զաչս ի բարձունս, եւ խոնարհեալ էր արծուին,
Ի լայնալիճ աղեղանց  թափեալ թօթափք թըռչանին.
Ակնակապիճ իւր շիջեալք,  եւ հողմ ձըրձԷր ըզփետուրս։
Տեսի զվիշապըն վիժեալ  ի սորամուտ ծակադուրս,
Իբըր կաղնի ոստաքանց,  եւ անրակք տուռըն տուռն անդ,
Օղք եւ լեզուն եռասայր՝  վիմատառեալք եւ կաշկանդ։
Ո՜հ, եւ զծովուն շահատակ  տեսի զնաւ՝ հուպ ի հանգիստ,
Նենգեալ յալեաց եւ հողմոց կողքըն կռածոյք բարձրանիստ.
Թեւակապուտ եւ կարկամ՝ ի խիթ ու ի խիղճ խաղալիք,
Ջըրապարպատ եւ ջախջախ՝  մերկ թափուր կայր բացալիք: …
Երիտասարդ քաջառոյգ  գեղեցկագեղ եւ հուժկու,
Հանճարաշատ խորագէտ,  ու առ ամենայն սիրարկու.
Որ բարձրագլուխ բարձրայօն  եւ բարձրաքայլ ընթանաս,
Բաղդ ի բըռին, յոյս քո զքեւ,  եւ շուրջ վայելք ձեռընհաս.
Յանձնապաստան ի կորով մըտաց եւ յաջ եւ ի լանջ,
Փառք եւ համբաւ, շահ եւ սէր՝  վարեն ըզսիրտդ աննահանջ.
Արհամարհես զառաջնովք վըստահ յեռանդն եւ յաւիւն,
Ընդ բարձր, ընդ խոր եւ ընդ լայն անդունդս՝ հորդել նոր քեզ հուն,
Հայեա՛ց ի բարձր արծուին,  յօձ խոր, եւ ի նաւըդ հարուստ,
Եւ ծանի՛ր քեզ ճանապարհ։
Չիք ինչ անքոյթ ու անկորուսո։ 

1853 

 

ԱՌ ԲԱՐՁՐԱՄԻՏ 

Ձըկտեալդ ի վեր քան ըզչափ՝  ո՜վ կարծեցեալ չափահաս,
Աշխարհի ունչս արարեալ որ բարձրակոխս ընթանաս,
Դարձի՛ր հայեաց ո՛ւ կոխես,  հայեաց ի յետս եւ յառաջ,
Հայեաց յանցեալն եւ գալիս,  եւ ծանիցես ըզքեզ քաջ։ 

 

ԱՌ ԲԱՆԱԳԷՏ ՑՐՏԱԲԱՆ 

Լեզուս խօսի Սիմոն, գիտէ եւ ճառ եւ տաղ,
Բազում եւ այլս։ – Զի՞նչ պակասէ. – Կըրակ եւ աղ։ 

 

ԵՐԳԻՉ ՎԱՏ 

Ամենահնար է Սահակ յերգ, չիք խըտիր ինչ
Ընդ նըւագելն ընդ որոտալն եւ ընդ զըռինչ։ 

 

ԱՌ ԿԱՔԱՒԻՉ 

Ճարպիկ ճապուկ կըռես, Սի՛դա, զոտք գեղապար
Ընդ մի գըլխոյ կայ քեզ երկու զգօն գարշապար։ 

 

ԱՌ ՊՃՆԱՍէՐ ԻՒՂԱԳԼՈՒԽ 

Վա՜շ գեղաղէշ գըլուխ հերօք պաղպաջուն,
Խելքդ անդ հանդէս առնէ՝ թողեալ զներքին տուն։ 

 

ԱՌ ԼԿՏԻ ՔՕՂԱՒՈՐ 

Քօղածածուկ շրջի Շամիկն ամօթխած,
Ում յամօթոյ՝ միայն պաստառն այն մընաց: 

 

ԱՌ ԱՂԱՋՈՒՐ ԲԱՐՁՐԱՅՕՆ 

Վասն է՞ր Ղազար յօնըս պռըզտեալ կոկոզ կոկոզ։–
Զի բանագէտ է, վարժապետ, այլ եւ քարոզ։ 

 

ԱՆՕԹԻ ՈՐՍՈՐԴ 

Միջօրէի բարձր ու պայծառ կամարէն
Կայծակ թափուէր զինչ ի դարբնի բարկ փըռէն.
Չորս դին այրած դեղնած էր լայն անապատ,
Տաք տաք շոգի ելնէր յաւզէն անընդհատ.
Մէջ տեղն անտառ էր թանձրախիտ եւ ծառուտ
Ինչ փունջ մի մազ ի ճակատ կունա ու կաշուտ։
Ժամ հանգըստի էր բընութեան ու անտառին,
Դադրեր էր հով ջըրին, դադրեր հով ծառին
Ի զոգ շըքին քընէր ամէն կենդանի,
Բայց անութի կուշտըն միայն քուն չունի։…

 

Յանտառին ծայրէն ժուժելով կու գար
Մէկ երիտասարդ մ՚ յոգնած ու մոլար,
Երեսով կարմիր, ճակատով դեղին,
Մազեր թուխ ու թաւ, մօրուք սեւագին.
Մատներըն մազոտ, երկայն ու խաղուկ,
Աչքըն՝ կէս արած կըրակի խարուկ.
Այտերըն թոռմած զետ կաշի նըռան,
Ծընօտն կախուած, կիսաբաց բերան։
Խուրձ մը նետերու ի շալակն ունէր,
Ձեռաց գաւազան լարթափ աղեղն էր.
Որսորդ էր կըտրիճ, այլ ուժէ ընկած,
Զօրն ի բուն որսիկ զարնել չէր կըրցած,
Տաքն ու յոգնութիւն եւ անօթութիւն
Սիրտըն քաղէին եւ ոյժ ծընկներուն. 

 

Հասաւ զինչ հարբած բեւեկնոյն ներքեւ,
Մարմըրած աչօք նայեցաւ յարեւ.
Ձըգեց ըզկապարճն յուսէն ի գետին,
Փըռուեցաւ ընկաւ նըման իւր նետին,
Ձըգեց անիծեց զաղեղն անպիտան.
Քընանամ, ըսաւ, կու սպասէր մահուան.
Անշարժ ու դեղնած դէմքին վերեւէն
Կ՚անցնէր տրտմութիւն՝ ինչ շուք տերեւէն։ … 

 

Օրհասրակն անցեր, յետինքն էր մօտեր,
Դադարած տարերքն յանկարծ արթընցեր.
Հովն յանապատէն հասեր Էր յանտառ,
Տերեւէ տերեւ շարժ ու դող կ՚երթար.
Ի ծառոց ծայրէն փըչեց շունչ զովիկ,
Երիտասարդին դըպաւ պաղ հովիկ.
Բացաւ նըւաղած աչերն ու թըմրած…
Տեսաւ իր նըման մէկ մ՚ հոն մօտ կեցած.
Նըման կերպարանք եւ նըման հասակ.
Բայց փափուկ մարմնով գունովըն ճերմակ.
Մազերըն խարտէշ, լուսերըն կապոյտ,
Բոլորն հեզութեան անոյշ երեւոյթ։
Ձեռքն ի կախ ունէր փայտեղէն պընակ,
Թեւին տակ տաքուկ լաւաշ ըսպիտակ,
Երիտասարդին շարժելն որ տեսաւ,
Կանչեց անուշիկ, «Եղբայր իմ Եսաւ»:
Եսաւ մարմըրած աչերըն շարժեց,
«Վա՜յ եղբայրս Յակոբ» … կէս շընչով կանչեց։
Ձեռք տըւաւ Յակոբ, կըռթնեցաւ ծառին.
Պընակըն տեսաւ, գոյն եկաւ դէմքին,
«Բեր տեսնում, ըսաւ, եղբայր, ի՞նչ ունիս.
Թէ զԱստուած սիրես՝ ապրեցու գերիս.
Զօրն ի բուն դարտակ ժուռ եմ եկեր հոս,
Քաղուեր է հոգիս, ու չեմ գըտած որս»։ 

Եսաւ նըստած կու նայէր
Աչերն աղբիւր վազցընէր.
Լացաւ Յակոբն ալ սիրուն.
Բայց ձայն մ՚առաւ իր հոգուն։
«Հաց ունիմ տաք եւ ոսպնաթան,
Ինձ ու հովուիս բաւական.
Զիս ու զհովիւըս զըրկե՞մ,
Հացիկ թանիկ քե՞զ ձըգեմ:
— Հացիկ թանիկդ այս անգամ
Տուր ինձ, ինչ կամքդ՝ ես քեզ տամ։
— Հացիկ թանիկ քեզ ըլլայ,
Կեր ու քո սիրտն ուժովնայ.
Բայց փոխարէն այս աւուր
Անդրանկութիւնդ ինձի տուր։
— Ո՜հ, ես մեռնիմ ու կ՚երթամ,
Կարճ են օրերըս, կարճ ժամ.
Անդրանկութիւնս ի՞նչ պիտի.
Եղբա՜յր, ահա քեզ տըւի»:

 

Թօթվեց Յակոբ քաջն Եսաւայ.
«Հացիկ թանիկ թող քեզ ըլլայ,
Կե՛ր, ըսաւ, կե՛ր եւ ուժովցիր
Եւ անդրանիկ զիս քեզ ճանչցիր»։
Գըրկեց զեղբայրն ու պագ տըւաւ,
Հացիկ թանիկ թողուց թըռաւ։ 

 

Եսաւ յոգնած քաղցած բացաւ լայն բերան
Կերաւ լափեց եւ ուժն եկաւ ի վըրան։
Ելաւ ցատքեց, բայց բան պակսեր ի սըրտէն.
Անդրանկութեան շընորհքն ելեր էր իրմէն։
Կուշտն որ լըցուաւ, աչքըն բացուաւ, իմացաւ.
Բայց ի՞նչ օգուտ, խոստմունքն իր դէմ կանգնեցաւ.
Խոլոռցուց աչքն ու դարձուց հետ Յակոբայ.
Ոչ Յակոբ, ոչ անդրանկութիւն կը դառնայ.
«Այսպէս, խաբո՛ղ եղբայր, կանչեց յուսահատ,
Անդրանկութիւնս առիր տալով ոսպի մ՚հատ»…
Կոտրեց պընակն, զարկաւ կապարճն ի շալկին,
Քաշեց զաղեղն, ու ծածկեցաւ յանտառին։

 

Ո՛վ դու պարծող յաղեղ խելաց, լեզուիդ նետ,
Որ թափառիս գիշեր ցորեկ որսոց հետ,
Անտառ մացառ շարժես՝ անգութ թափ տալով.
Անցած տեղերդ աւեր դառնան սոսկալով.
Փախչին որսերդ ի քէն ի ձոր եւ ի սար…
Բայց այն սուր սուր նետերն որ տաս վեր ու վար՝
Քանի՜ քանի՜ անմեղաց, ո՜հ, զեան բերեն,
Քանի՜ որբեր կ՚ընեն, քանի՜ բոյն կ՚աւրեն.
Քանի՜ անձագ մայրեր ճուալով կը թըռչին.
Լըսէ Աստուած, ցըրուէ նետերդ մէջ օդին։
Հըպարտ արուեստդ ըզքեզ թողու անօթի.
Անդրանկութիւնդ առնու եղբայրդ հեզհոգի.
Դու դեռ բերանդ ի հով՝ աղեղըդ լարած
Անտառ մացառ շարժես կ՚երթա՞ս թափառած։

 

Դարձի՛ր դարձի՛ր որսորդ, աղեղըդ թող տուր,
Գընա գառնուկ հովուէ ի դաշտ ու ի բըլուր.
Խոտն է դալար, առուակն է զով, օդ պայծառ
Որսո՛րդ, եկուր ի դաշտ, թող զայդ սեւ անտառ.
Հոս շըքիկ կայ, Տհս ծործորիկ, հոս լերինք,
Թող տուր հա՛յ հո՛ւյ ձայներն՝ եկ ա՛ռ հընչէ՛ սրինգ։
Գառներն են հեզ, ուլերն հըլու, շունք ըզգաստ,
Հովի՛ւ եղեր, ամէն բան հոս քեզ պատրաստ։
Որսո՜րդ, դարձի՛ր յանտառէդ, նետըդ թո՛ղ տուր,
Ա՛ռ ցուպ հովուի, ու հին ցաւերըն մոռցուր։
Երկինք միշտ հաշտ են, միշտ արեւն է պայծառ,
Ա՜հ, սիրտք մարդկան, ինչո՞ւ դուք այդչափ յամառ: … 

 

Ի ՅԵՍՈՒ ԵՒ ՅԱՐԵՒ 

Դեսպա՜ն օրավար ի շող շաւղիդ հի՞մ ճեպիս.
Անդո՜ւլ արեւակ, դըլա՛ ծուլա՛ ինձ այսօր,
Եւ մի՛ դու լուսնակ՝ գիշերավար խուճապիս։
Ցայգք եւ ցերեակք գոն բիւրք ձեզ նոր.
Ի գործ՝ մընայ ինձ այս մի օր։ 

 

Կացէ՛ք ի կայիդ ձերում արե՛ւդ եւ լուսին,
Եւ մի՛ զսակ լուսոյ խանդայք ում պէտս ունի ձեզ.
Մի՛ հեւսն արջնաթոյր սփռեսցի ցուրտ գիշերին,
Մինչեւ հատից անցից անգէղ,
Հատից եւ ես զիմ ասպարէզ։ 

 

Յերկնից առեալ ազդ՝ կըրթիմ ի կուռ նըպատակ.
Ունիմ եւ ես գործ մի յաշխարհիս կատարել.
Ընդդէմ թըշնամեաց Աստուծոյ կամ նահատակ.
Մինչչեւ կենացս անուի գլորել
Գործ մի ունիմ ես բոլորել։

 

Ունիմ եւ ես վրէժ  մ՚առնուլ, եւ Տեառն իսկ է վրէժ.
Եւ սիրտս է համբոյր, հաշտ եւ հարուած՝ զոր ածեմ.
Չարի դիմամարտ՝ ի բարին դէտ կամ յաւերժ։
Արեւ, լուսնակ, յուշիկք ի ճեմ,
Զի զգործ զի զվրէժն իմ լուծանեմ։ 

Այլ, ո՜հ, կեանք խաբկանք՝ ինձ քան զաստեղս ի սահ,
Խիթամ թէ զիմ գործն ու զվրէժ թողում կիսաւանդ…
Բայց մի՞ ոչ երթամ յանմահութիւն. եւ զի՞ փոյթ.
Օ՜ն լուսնակ դու ՚նդ արեգականդ
Կացջիք վըկայս ինձ ի կայդ անդ։ 

 

ՆՈՐՈԳԵՍՑԻ ՈՐՊԷՍ ԱՐԾՈՒՈՅ  ՄԱՆԿՈՒԹԻՒՆ ՔՈ
Սաղմոս 

Թափեալ դընի արծուոյն փետուր.
Ինքն ի վիմին նըստեալ տըխուր՝
Ընդ սար եւ ձոր հողմավար
Դիտէ զթեւոցն իւր աւար։
Եւ ահա կողք իւր նորոգին.
Աշխոյժ կայտառ վառէ զհոգին
Եu խոյանայ նորաթեւ
Յարեւ ի լոյս սուր թեթեւ։

 

Ի մանկութեան տիոց կապուտ
Յեզր ի վիմիդ նըստեալ եւ դուդ,
Ըզվերացեալ ամաց շար՝
Ո՞ւր գըտցես, ծե՛ր սըրտահար։ —
Բաբէ՜, ոչ եւս դառնան քեզ ամք,
Այլ նորոգին կեանք յամերամք. —
Հոգի յանխոնջն յեցեալ սէր՝
Յանմահութիւն թըռչի վեր։ 

1853 

 

Ո՞ առնէր զիս ըստ ամսոց աւուրցն առաջնոց, զորս Աստուած պահեր զիս։
Յոբ

Էի եւ եմ. այլ ո՜հ, ոչ եւս որ ի սկըզբանն.
Ո՞ւր են աւուրքն իմ առաջին,
Մինչ խայտայի յաղբերս ու ի մարգ ծաղկազան.
Արդ աչքս աղբիւրք ցօղեալք ի դէմս՝ որ թառամին.
Ո՞ւր են ծաղկունքն իմ առաջին։

 

Ո՜, զինչ զըւարթ, զինչ գեղեցիկ քան մանկութիւն.
Ո՞ւր են աւուրքն իմ առաջին.
Թախիծ եւ հոգ հըպեալ սըրտիս՝ հալէր իսկոյն.
Ընդ մըկանունս հըրճուանաց լոյղ գայր ի հոգին.
Ո՞ւր մանկութիւնն իր առաջին: 

 

Յարբունս հասեալ՝ ծանեայ զիս մարդ, զազգ սիրեցի.
Ո՞ւր են աւուրքն իմ առաջին,
Զի հընապանծ սիրով ստացայ սիրտ հայեցի,
Եւ չէր յազինս անփառունակ տոհմ իմ նախկին,
Ո՞ւր հայրենիքն իմ առաջին։ 

 

Զի՜ գոհ զի՜ սէգ սիրտ՝ որ եգիտ բարեկամ` սերտ. 

Ո՞ւր են աւուրքն իմ առաջին.
Մըտերիմք յեցք՝ թ՚երկիր դրդուի ճեմին նըպերտ.
Այլ նուաղի սիրտ ի զիւգակցէն տարաբաժին.
Ո՞ւր բարեկամքն իմ առաջին։

 

Զարգուն հասակ զարգանալեաց կանգնէր նեցուկ.
Ո՞ւր են աւուրքն իմ առաջին,
Զի հովանեակ խնամոցս ի տիս սփռէր փափուկ.
Չըզգայր կեանք զիւր նըւազելն, յայլս հոսեալ զոգին.
Ո՞ւր սիրասնունդքն իմ առաջին։

 

Ժըրեալ են ժամք. բարձեալ իմքն, ո՜հ, բառնիմ եւ ես.
Ո՞ւր են աւուրքն իմ առաջին.
Հայիմ յայս կոյս եւ յայն, ու ահա լինիմ անտես: …
Դոյր սըրտի չիք աստ… Ո՜հ Աստուած, պահեա զհոգին
Ոյր ես վերջի նյոյս ու առաջին։

 

ՀԱՅԵՑԱՐՈՒՔ Ի ՇՈՒՇԱՆՆ ՎԱՅՐԵՆԻ 

Հոգք ըզհոգեաւս հեղեալ բաղզւմք՝ նեղէին զիս,
Թողի զդադարս եւ անդադար էր եղկելիս.
Անցի ՚նդ թատերս, ընդ հրապարակս եւ տեսարանս.
Եւ ոչ գըտի հանգիստ սըրտիս։
Թողեալ ըզշէնն ի դաշտն ելի ես բացավայր,
Ի շունչ հողմոյն գամ մի թընդաց սիրտըս վեր վայր.
Այլ խորհըրդոցս հանգոյն դահճի զնովաւ խռնեալ.
Դէմք բընութեանն անհետանայր։
Դանդաչելով իբր յանըզգայս հաս՚ ի հովիտ
Եւ ընդ ծառով միով նըստայ ես կորափիտ.
Ժամք ոչ գիտեմ քանի՞ք արդեօք անցին զինեւ
Յափշութեանս անդ վարանամիտ,
Մինչեւ սաղարթ մի փըրթուցեալ ի հովանոյս,
Հեզիկ սահեալ քերեաց զայտիւք տըխատելոյս,
Եւ ի խորին թմբրութենէ սթափեալ զոգիս
Զաչս իմ դարձոյց յայս եւ յայն կոյս.
Եւ տեսի ՚բունձ փոքրիկ գոգ տասըն քայլ հեռի
Բարձրացօղուն եւ խայտագեղ շուշան վայրի.
Ըստ խաղ հողմոյն նա մերթ ցածնոյր մերթ ամբառնայր.
Եւ հարկանէր վառ ըզվառի։
Խոհք իմ կասեալք՝ գըլխովին ակն եղէ ի նոյն,
Զիա՞րդ ասեմ անտես կայ տունկս այս գեղագոյն,
Եւ ընդ խըռան խոտոց հընձեալ ի հնոց մատնի.
Եւ յիշեցի զբան տերունւոյն։
Բա՜բէ, թէ այսքան պերճ պըճնէ զվայրին ծաղիկ՝
Որ այսօր կայ, վաղիւ լինի բացընկեցիկ,
Աստուած՝ որ զայն արար առնէ՞ ն՚ անտես ըզմարդ
Յոր զիւրականն եհար կընիք։…
Ո՜վ բազմահոգ մարդ անցաւորս յաւիտենի,
Ե՛կ եւ հայեաց գամ մ՚ ի շուշանըն վայրենի
Հաստիչ նորուն եւ քո առնէ քեզ մատնանիշ.
Եւ ապ՚ արա՛ պատասխանի։

1852 

 

ԱՐՏԱԼԱԾԻԿ 

ՍԱՂԱՐԹ ՀԱՃԱՐՒՈՅՆ 

Ի մենաւոր բըլրակի
Կայր քաջուղէշ հաճարի,
Ի սիւգ հողմոց շեշտակի
Արձակելով ձայն քնարի.
Կայր իւր սաղարթ մի յառեալ
Յոստոց բարձանց ընդ հովիտ,
Յարեգականն ոսկեփայլ
Արձակելով ըզժըպիտ.
Շուրջ ըզնովաւ խաղային
Բազում ծառոց անկեալ զարդ,
Զերծուլ խաղալ ընդ նոսին
Բաղձայր խարտեաշն այն սաղարթ։ 

 

ՀԱՃԱՐԻՆ 

Ո՞ւր դու յոստոցըդ զանխուլ
Յուզեալ ի յոյզ բազմադէմ՝
Լուծեալ զհանգոյց՝ տարադէմ՝
Սլանաս սաղարթ ի խարխուլ։ 

 

ՍԱՂԱՐԹՆ 

Յերկիր բաղդին անծանօթ
Տարուբերեալ ես գընամ,
Հեռացեալ գամ քան ըզգամ
Մինչդեռ կարծիմ լինել մօտ։

 

ՀԱՃԱՐԻՆ 

Եւ է՞ր սաղարթ իմ՝ ի զուր
Իբր յաշնանի սըգազգած
Հողմնակապուտ արտալած
Երթաս լինիս թաքթաքուր։ 

 

ՍԱՂԱՐԹՆ 

Հողմակոծեալ ծուփ ի ծուփ
Երթամ ուր իղձք զիս վարեն,
Եւ հեռաւոր ի վայրէն
Դառնամ հայիմ հուպ առ հուպ։

 

ՀԱՃԱՐԻՆ 

Չիցէ՞ տեսեալ քո զտերեւս
Ոստոց տըւեալ ըզհրաժեշտ,
Թափառ վարել կեանս անհեշտ
Անցօղս անջերս անարեւս։

 

ՍԱՂԱՐԹՆ 

Սակայն հեզիկն այն սողոխ
Որ ի հովտին՝ շատ տերեւս
Բարձեալ գըգուէ գիրգ ի թեւս,
Ի յայն եւ ես խառնիմ տող։ 

 

ՀԱՃԱՐԻՆ 

Դիւր խաբուսիկ է հովտին
Են են անդ վարդք եւ շուշան,
Այլ առ նոքօք որդք դաժան
Եւ ձոր մահու առ նըմին:

ՍԱՂԱՐԹՆ 

Ցե՞րբ կախ ըզքէն սեաւ տըխուր
Sատանիցիմ տըրտմասուգ.
Մինչ այլք յերանգ պերճաշու,
Ճախրեն ազատք յօդ մաքուր։

ՀԱՃԱՐԻՆ 

Ւ վայրկենի գան ձմերունք
Արտալածիկ տերեւոյդ,
Եւ յառաջին երեկոյդ
Ըզքեզ պատեն բիւր մահունք։

 

ՍԱՂԱՐԹՆ 

Գոնեա երթամ, թող մի ժամ
Ի ճեմ հովտին հեշտավայր,
Ապա ի թեւ քո յօժար…

 

ՀԱՃԱՐԻՆ

Դառնալ՝ չէ՛ հնար միւսանգամ։ 

 

Օդ հանդարտիկ ծաւալանար լուսաթոյր,
Պատէր զերկին կապուտագոյն վարագոյր.
Զեփիւռք քաղցունք անցանէին հեզաշունչ
Որպէս սըրտից ըղձաւորաց գաղտ մրմունջ.
Մինչդեռ երիր թոյլ եւ տարտամ տատանմամբ
Ի հաճարւոյն հատեալ սաղարթն ել ընդ ամբ.
Վերասլացաւ շեշտ ուղիղ նախ ընդ եթեր
Զանմահութեան կարծեաց ծըծել լի մըթեր։
Յեցեալ ի թեւս թեթեւս հողմոյ գոգաւոր
Թռուցեալ գընայր հեշտից ի հեշտ նորանոր.
Պարք օդաչուք ճախր առեալ յերգ դայլայլիկ
Յայերս ի վեր հարկանէին ծափ քաղցրիկ,
Առուաց ընդ նոյնս սիրակարկաջ համաձայն
Ընդ սաղարթին սաղապաճեմք թըւեցան.
Եւ թելք յարփւոյն ծոցոյ կարմիւրք եւ քնքոյշ
Զնովաւ ձըգեալ գըգուէին ջերմ եւ անոյշ,
Յերանաւէտ մինչեւ եհաս յայն հովիտ
Ուր փախըստեայք կային անկեալք տերեւք խիտ,
Ի հոյլ կակուղ հարսնամտոանց առ խաղին
Թերթից ի թերթ մերթ հրճուաբար սահէին,
Մերթ ի պայծառ բիւրղին ի գիրկ հեշտընկալ
Մակուկէին չիշխեալ յափանցն ի բաց կալ.
Եւ ի հողմումս մերթ հանգուցեալ յելեւէջ
Ծածանէին զիրերօք յօդ լուսառէչ։
Անդ ընդ նոսա խայտայր սաղարթ հաճարին,
Հալուէ, նարդոս, քրքում կարծէր զինքն յԱդին,
Ւ ի մատնաչափ նըրբին գըրկացն ասպարէս՝
Զերանութեանց թըւէր տանել բիւր հանդէս։
Եւ ահա շող կաթէր վերուստ կիծ խարշափ,
Եւ ընդ ճապուկ խաղայր թաղանթըս սարսափ.
Ջիլք թուլացեալք խորշակահարք ի սըրտին
Թըմբիր անկարծ ոչ անախորժ գայր նըմին։—
Եւ մինչ քարշէր արեւ զարփիսն հեռագոյն,
Ի զովագին ընդոստ յարեաւ սօսափիւն.
Այլ գեղն ի բաց կայր թօթափեալ եւ կորով
Շուրջ շարժլեցաւ եւ չեկըն ոք ի գորով.
Յիւր ի դալուկն անձնիւր տապաստ ազազուն
Եւ ամփոփեալք գային ի գիլ գալարուն.
Ըզմըկանամբք լըճակին ոմըն զոփայր
Ոմն երկրամած պարզել անգամ չունէր կար,
Եւ խըմբովին կեղերջական ի շըշունջ
Ի ստուերամած գնային ի ձոր հողմաշունչ։
Յոգւոց եհան եւ հաճարիտն ի սարսուռ.
«Յիս Եւրէ՛, սեաւ ծմակին մի տաս զիս ի կուր.
Տընկոց հովտիս չեմ ես ծընունդ դատապարտ,
Այլ հաճարոյն վեհի զերծեալ եմ սաղարթ։
Լուր ինձ հողմիկ՝ ի սէր ըզքեղ շընչողին,
Թէ խաղալիկ քեզ մատնեցայ գըլխովին,
Թէ յոստ նախնին ոչ շընորհ՚ ինձ վերադարձ,
Թ՚ անշուշտ կորուստ մընայ ինձ յով եւ բերայց.
Առ բարձր վարեա զիս առ բընիկն իմ կանաչ,
Ըզգօս մաշկիս անդ տաց զյետինըս թառաչ.
Գուցէ տեսեալ այլոց զայսքան զիմ աղէտ
Մի՛ ոք բերցի խաւար շաւղիս իմ ընդ հետ»։
Ընդ հովանեաւ դալար կողից եղբարցն իւր
Սաղարթն անզուսպ կայր տարածեալ եւ խամուր.
Նորեկ բողբոջք արձակեցան յոստոյն ծայր,
Այլ ընդ նոսին տեղի նըմա, ո՜հ, ոչ կայր։

 

Այս քեզ բաժին խաչալիք
Ո՜վ քրիստոսեան դու մարտիկ,
Որ սուտ յուսով ըղձակերտ
Ընդ սեաւ նեցուկդ հայիս խէթ,
Ընդ կենցաղոյս լայն շաւիղ.
Մըխիլ յանելըն բաւիղ.
Զոր դեռ կոխեալ՝ եւ զըղջաս,
Ասես դարձայց ի յիմ կայս
Այլ ընդ խոտոր ճանապարհ
Մոլեալ մաշիս յուսասպառ։ 

1844

 

ԱՓ ՅԱՓՈՅ  ՅՈՐՍԻԿՆ ԻՄ ՎՐԻՊԵԱԼ 

Խուն դէպք՝ երկայնք ի զգացուած՝
Ի վայրկենի ՚նդ իս անցին.
Ճար եւ ճարակ չըմընաց
Իմաստասէր իմ անձին.
Զոգենըկար արդ փետուրս
Առեալ մըխեմ` սիրտ ի խորս,
Զարիւնս մեռեալ տալ եւ դուրս՝
Զոր եդ որսիկն իմ անորս։
Մինչ նըստեալ կայ՚ ի դահլիճ
Ի խորհըրդոց սահեալ լիճ,
Եւ Կամենայց զինեւ շուրջ
Պարն յաւելոյր իմաստ լուրջ.
Եւ ես յածեալ խորասոյզ
Մինչ ըզմըտաց քամեալ հոյզ
Թուէի հանել ընդ Որմոս
Զինչ մարգարիտ ցօղահոս,
Սիրտ իմ թընդաց… յանկասկած
Ընդ լուսամուտն ի կողաց
Ձայնիկ լըւայ սըրտասէր՝
Ծաւի՜ւն ծաւի՜ւն՝ ինձ ասէր։
Ըզմուսայից թողեալ դաս
Եւ թօթափեալ զԱթենաս,
Յարեայ ճապուկ յոտն ի մատն,
Ըզշունչ դելեալ անընդհատ
Ի սըրտատրոփ յիմ ի լանջ,
Լեալ ակն ողջոյն եւ ականջ.
Վարագուրին ընդ բացուած
Տեսի զքեզ, տե՛ս անմոռաց…
Պատըշգամացն անդ ի ծայր
Կացեալ ծաւի՜ւնս որոճայր
Ամենեւին նազենիկ
Ի գոյն ւ ի տես՝ դեղձանիկ.
Վազէր կոշկօք ծիրանի
Բըբուկն ընդ նիւս ծածանի,
Յարփւոյն ի շող ի ճաճանչ,
Էր ոսկեգոյն պատմուճան,
Եւ թիկնամէջս ի խոնարհ
Շուշանափայլ ճանապարհ
Ճերմակ փետրոց իջանէր
Մինչ ի գաւակ ժամանէր.
Իսկ զոյգ բըբերն ոպնիազ
Քան զարեւակն աննիազ՝
Որ տային փայլ ըզփայլի`
Հրաշից ինձ վեհ հայելի,
Զի՜ վըճիտք զի՜ փոքըրկունք
Թըխատեսիլ իմն աստղունք։
Զի՞նչ յիս բաղձումըն մնայր
Բայց վայելել յայն յամայր.
Երջանկութեան անձնատուր
Բազումք դարձան լոկ թափուր,
Թերեւս մըթար մօտալուտ
Ձըգէ զբաղդիւ մէգ բալուտ…
Այլ խորհըրդոց զի՞նչ ինձ պէտ,
Հաւորս եղէ, չեք պըւէտ։
Հ՜պա ի գործ լեր աշխոյժ
Մատիր յուշիկ եւ ըզգոյշ,
Թեթեւ ընդ սեամբըն սահեալ՝
Զի կայ հեռի լոկ մի քայլ…
Կա՛ց կա՛ց կարճեա՛ զձեռս ի քեզ…
Մի՛ խրտնուցուս հաւի՛կ հեզ.
Տես զի դողով առ քեզ գամ
Վըստահ լեր յիս, չեմ չարկամ.
Ահա քան զաչքդ երերուն
Սիրտ իմ ի քեզ` հաւ սիրուն.
Ե՛կ դեղձանիկ ե՛կ յիմ ձեռս…
Բա՜բէ, եթող զայն դերեւս.
Եթող ըզձեռս եւ թըռեաւ.
Այլ չասէր կաց դու բարեաւ.
Նա՝ հուպ մատչել մանաւանդ
Թըւէր՝ թեւեալ աստ եւ անդ.
Մինչ ընդ քըւաւ խոյակին
Իջեալ նըստէր լուսամտին,
Ընդ երկփեղկի փըղոսկրեայն
Զծաւիւնն հընչէր լըռելեայն,
Պարանոցիկըն չըքնաղ
Ուռուցեալ յերգ եւ ծիծաղ,
Եւ հանդարտիկ անմըռունչ
Կայր դադարէր ի մի քունջ:
Արդ, ասեմ՝ ժամ է, ըզգուշ.
Թաշկինակաւս իմ հանգուշ
Մատչիմ մատամբ ի յերեր
Յո՜յս, մի՛ յամօթ զիս առներ.
Ո՜հ, թ՚ էր, ոք զիս անդ դիտել`
Զաշխարհ ի վարմն ոսկեթել
Ասէր՝ դ՚ այժմիկ ըմբըռնէ.
Այնքան տենչ՝ կիրթ զայր առնէ։
Իսկ աստ… աւա՜ղ զիս աւա՜ղ.
Յոյս իմ մընաց անսըւաղ.
Ըզվարմն ածի քաջ ճարտար
Խիղճ իմ թողու զի արդար.
Բայց ազգ հաւուց թեւաձիգք
Որսորդախաբք չարճըճիք.
Քան զամէն ջանս իմ հարուատ,
Ժիր նա գըտաւ ի փախուստ.
Ես մինչ յափիկս որոնեմ,
Նա զգագաթամբս օդաճեմ
Sայ թեւ թեթեւ ի թըռիչ
Եւ հեզ ծաւին մ՚ի քըրքիջ.
Եւ զլոյս իմ յ՚օդ սին հանել,
Անկաւ ի բանտ սիրտս անել։
Պատըշգամին առ ի շեղ
Արդ խոտորեալ ի գեղգեղ,
Ազատ ըզնոյն գեղգեղէ,
Մինչ ես որսոյս որս եղէ.
Զհետ յիմարեալ հաշմ որսորդ
Հատկըլեալ շունչ ի սոսորդ
Վարկպարազի շուրջ բոլոր
Շըրջիմ աղիքս ի յոլոր.
Խընդրեմ ըզձայնն այն ի զուր
Զոսկեղենիկն ըզփետուր։
Ծաւի՜ւն ծաւի՜ւն դըռընչէ
Յունկն իմ, այլ յոյս ոչ հընչէ.
Թաշկինակաւ սուտ ցանցոյս
Կալեալ զաչացս արտասուս
Նըստիմ ի վայր գլխակոր
Իբրու զբեկեալ մի սափոր
Յայն ինչ հանել ջուր անձուկ՝
Որ ոչ բուժեաց ըզպասուք:
Այլ՝ մինչ ցաւոցս եմ գերի,
Տակաւին սիրտ իմ բերի
Ուր բերան իղձքս անժաման,
Կարծեմ թէ գայ թըռչումն այն,
Թէ տայ ճընճուղ ճըռուողիւն
Ասեմ, Ահա իւր ծաւիւն.
Ճանճիկ բըզզէ յապակին,
Ասեմ, Ձայնիկ դեղձանկին.
Յառնեմ ընդոստ՝ եւ ընդ օդ
Թըռչնոյն լինիմ հետազօտ,
Մինչեւ յաթոռ՝ զոր լըքի
Դառնամ անյոյս ի սըգի։
Ի դիւր սըրտիս աղեկէզ
Ու ի դեղ ըղձից կանխատես՝
Յեղի զդէպ սեաւ սոփեստիս
Ձեզ՝ որ լըսէքըդ խրատիս.
Մի՛ ձըգէք ձեռն ի թըռչուն
Որ ի յերկինս դիտէ զչուն.
Մի յամենայն ի վայելս
Ձըկտել կամ մօտ մատչել եւս.
Ես մի ՚ստ ըղձից հակամէտ
Յանձեռընհասն իշխել դէտ,
Յանակընկալ բարւոյ տենչ
Չըւառ գործին շատք ի ձէնջ:
Դեղ դեղձանկիս ձեզ ի փորձ,
Մի՛ ոք կըրկնէ զիմըս գործ։ 

1843 

 

Ի ՍԷՐՆ ԱՐՏԱԴՐԱԽՏԻԿ 

Ո՜հ, ես ըզ՚մէ՞ թողի զփանդեռն իմ եդեմախօս
Յանմահից սիրոյ՝  ի մահացուաց թարթափել կիրս.
Յոգեջերմ խանդից ի ցըրտագինս արտասուաց լիճ.
Ի հրալար ծըղլիսն յայն վազէր սէրն եւ հրճուենայր.
Յայս սեւակ աղիս վայք վազվազեն եւ տխրենան։
Աւա՜ղ ժամուն յոր անմահութիւն ելիք ըզմարդ.
Աւա՜ղ, ելիք ընդ նըմին եւ սէր զազգ հողածին՝
Ելիք ժըպիտ ըզդէմս,  բերկրութիւն ծորեաց յաչաց.
Ոչ եւս յԵդեմ դրախտ փափկութեան,  ոչ եւս ծառ կենաց.
Քերովբն հրասուեր  բոցաճօճակ շըրջածութեամբ
Մերժէ՜ տարադիր, իսպառ մերժէ ճեան Ադամայ։
Ա՜հ, ընդ չարուսոյց ճաշակ խարոյն հրաժարական
Սերմըն մահառիթ ապականեաց զազգն ամահից.
Ամօթ դալկահար խորխ վիշապին դըժոխաշունչ
Եօթնագալար պորտապըտոյտ մըմկեալ ըզմարմին
Էջ քըստմնասարսուռ  կալաւ զօթեակն անմեղութեան.
Իբր ըզբեհեզ աստուածահիւս՝  զերծեալ ի մարմնոյ՝
Զոր մաշկըն մեռեալ պատէր պատանըս մահագոյժ,
Բըռնազբօսեալ երթայր՝  եւ ողբայր ամբիծըն շնորհ։
Ըզհետ փափկաճեմ գարշապարացն անմեղութեան
Ել զուգակիցն իւր սէր անարատ  ել եւ փախեաւ
Փախեաւ թըռեաւ թափուր թողեալ ըզսիրտքն անմաքուր՝
Զոր խարդաւանողն ունէր  հրապոյր ընդվայրազօտ.
Եւ գիտութեան բարւոյ՝  չարին փոխանակէր խիղճ։
Ընդ փախուսո սիրոյն սարսեաց Ադամ,  սարսեաց Եւա,
Փոքըր միւս եւս եւ հոգիքն. յանձանց ուրանային

 

Եւ անմխիթարն, անլոյան,  անյոյսն հասանէր մահ։
Ո՜հ ձեռն ըզդիմօք ընդ գիրկ մըտին կռուփս հանելով:
Կիսակոյր աչօք ողորմն ի վեր ակնարկեցին,
Կողկողեցան կըկոցեցան անկախ կըթուցեալ.
Յարեան՝ եւ յանձանց  արտափախչել խնդրէին զուր։
Յոստ ծառոյն կենաց՝  անդ կային սէր ու անմեղութիւն.
Հայեցան ըղձիւք եւ հալեցան  սիրտք յաչս իւրեանց:
Կըղկաթէին, կաթոգնէին, դիմեալք գըթէին,
Եւ քերովբն հրաճօճ չըտայր յուսոյն համարձակել։
Ցըրտասարսուռք կորաքամակք ձեռն ի ձեռն հարեալ
Լըռինք իբր ըստուերք ելին զանխուլ  ընդ դուռն Ադին.
Հայեցան միւս անգամ,  ըզհուսկ նուագն հայեցան, ա՜հ
Ոչ եւս զուարթնեակ կենսատուին  բարսմամք հով ածելով,
Ոչ եւ սերուբըն սիրաձայն ի փանդեռն հրաթել,
Այլ քերովբն հրաճօճ սուսերաձիգ շառափնաթափ.
Եւ սըրտաբեկեալ ընկըրկեցաւ յոյս մինչ իսպառ:
Նըստան լալով յովիտ սըգոյ. անդ ծընան ըզմարդ
Աչք ընդ արեւելս ըզհետաջինջ Ադեն շաւղաց,
Ուր անմեղութիւն եւ սէր կային յանմահութեան:
Զըրկեալ յերեցուն մարդ ի հովտի ծնաւ տըրտմութեան.
Եւ այն ինչ լեալ անձնագէտ՝  ըզգայ զթերին սիրոյ,
Sապեալ տոչորի յիւրում բնութեան,  խնդրէ զոր չիք.
Աչք ընդ արեւելս կայ հետահան գըրգարանին,
Եւ քերովբն հրաճօճ սուսերաձիգ շառափնաթափ
Անհամարձակ առնէ մինչ ի սպառ  ըզշաւեղն այն։
Յայնժամ լայ զգօն զերանազուրկ բաղդ անդարձական,
Հեկեկեալ հեծէ հոգին յովտիս հառաչանաց.
Իսկ անմիտ՝ փարի զըզգալեօք, սէր զայն վարկուցեալ.
Չըւառակա՜ն, եւ հի՞մ փորձով ոչ ըզգաստացաւ։
Սէ՜ր. էհէ՜, սէր անց ըզմեօք ըզձայնն ունիմք ո՛չ զիսկ.
Անաղտ գըգուանս, սուրբ առագաստ՝ ի դրախտն եւեթ Էր։
Ո՛վ արտադրախտիկ ծընունդք, ոյց ծաղր՝ արտասուք են,
Ագարակք՝ փըշուտ,  հանգիստ գլխոյ՝ քրտնավաստակ,
Մահկանացո՜ւք մահկանացուի վիճակեալ սիրոյ,
Մի՛ տայք գերի զանձինս լըծոյդ. դառն է ստըրկութին
Այլ լի՛ք լըծադիրք սանձահարեալ  զառձեռն ըզսէրդ։
Մեղրաբերան է դա ձեզ բաժակ դառնայատակ.
Առ ի զմարդկութեան սերել ըզկեանս,  տըւեալ ի դեղ,
Առ ումպ առ ճաշակ եւեթ, որդեակք, յայդըմ սիրոյ։
Ո՛չ է դա վայելս, քանզի եւ չէ՛ անմահութիւն.

Այլ ձեր ըսկիզբն է յանմահից,  յանմահն ի սիրոյ.
Եւ երկոքեան կան մընան ձեզ սէր ու անմահութիւն
Յանճառ գրադարանն ի բնագաւառն ի հրեշտակաց։
Անմահութեան ոչ ոք հասցէ՝ չեւ ընդ մահ անցեալ
Ւ՚ոչ առ իսկըն սէր՝  թէ զայս տըրփմամբս ի բաց չվազէ։
Այլ տակաւին խորհուրդ մեծ  պաշտի յամուսնութեան,
Մի՛ ոք անըզգոյշ արատ դիցէ սկըզբնատըպին։
Իմաստնոց է զսէր վարել, յիմարք վարին սիրով:
Մին բորբոքեալ վատնի նովին,  միւսն անծա՜խ վառի։

1849 

ՄԱՐՄԻՆ ԵՒ ՀՈԳԻ 

Մարմին դանդաղ միայն փոյթ
Փարի զերկրաւ հողանիւթ.
Հոգի աննիւթ եւ անժոյժ
Ի վեր մարզէ զթեւս անոյժ.
Ներկայքս ածեն ըզբաղանս,
Աստ անդ ձըգեն իղձք յունայնս.
Յափըշտակեն յիշատակք,
Գերի վարեն սիրունակք.
Եւ տրտմութեան խէթ հապճեպ
Տագնապս ածէ ստէպ ըստէպ։
Դիմէ յաղբերս սիրտ ծարաւ,
Տոչորի հուր ըզնովաւ.
Յօժարութիւնք յարաժամ՝
Ձըգեն յովպէտ եւ յուկամ։
Տիրական ձայնն ի վերուստ
Հընչէ մերթ մօտ մերթ հեռուստ.
Իսկ իմ ափշեալ ընդ ձայնն այն
Եւ ընդ երկրիս ամբոխ լայն,
Մինչ աչս յերկուս ածեմ կոյս՝
Ընդ ո՞ր առնել զհետս հոգւոյս,
Հանապազգնացն ամանակ
Անդուլ առնէ շըկօթակ.
Գամ քան ըզգամ մերձի մահ,
Սասանի սիրտ ահ ընդ ահ.
Եւ երեւին յաւիտեանց
Ափունք ու անդունդք անթափանց։
Եւ հիացեալ մինչ կամ դեռ
Գոլով յանձին տարուբեր,
Այլագունին մարմնոյս տիպք
Եւ նըւաղին տեսոյս բիբք.
Եւ ի կարծել միշտ նոյն ցիս,
Բնութի՜ւն, յինէն դու թաքչիս։…
Փոքըր միւս փոքըր միւս եւս
Եւ ապա զի՞նչ եղէց ես…
Զի՞նչ եղիցի յետ փոքու
Աստուա՜ծ, սըրտիս այս փոքու։ 

1848