Նուագք

ԲՆՈՒՆԻ 

ԵՐԳՔ ՀԱՆԳՐՈՒԱՆԱՑ 

Ա
ԱՌ ԶԵՓԻՒՌ
ԸՆԴ ԸՆԳՈՒԶԵՆԵԱՒ 

Ի մամռարմատ ընկուզենւոյս դալարակ
Յախորժալուր տերեւաշարժ հովանիս,
Երգել կամիք ի տարփալիս ագարակ.
Զըւա՛րթ զեփիւռ, կարկառ ի քնար նուրբ ծըղիս.
Ի զուարճ թըռիչ եւ ի հծծիւն հեշտաբեր
Անցեալ ընդ ծալս ծիրանազգեստ օդեռանդ՝
Զովացո՛ զտապ արեգականս ոսկեհեր.
Ցօղատարափ թեւօք փարեալ ի մարմանդ։
Ի բացօթեայ՝ ’նդ Հաստչին աչօք համասփիւռ
Զհանգրուանաց երգել ի քնար շինական,
Մուսա կարդամ ըզքեզ միայն ինձ զեփի՜ւռ,
Որ զովաշունչ՝ եւ վառես խանդ բոցահան: 

 

Բ
ԶԵՓԻՒՌՆ ԱՅԳՈՒՆ 

Լուսոյ սուրհանդակ
Տըւընջեան պըսակ
Ի թեւս սըրավար
Սուրայ սիրաբար
Զեփիւռ զըւարթուն
Կարապետն այգուն.
Փետուրս աղաւնեաց
Ճանճկէն թեւ թիթղանց
Կարծեմ ես թըրթռալ
Յանկարծ ոuտուցեալ՝
Ըզքեզ զո՛վ զուարթուն
Կարապետ այգուն։
Աւետիս ձեզ՝ վարդ,
Կարկաջ երփնազարդ,
Մեղու ոսկեթեւ
Ահա գայ թեթեւ
Զեփիւռ զըւարթուն
Մարդաց կենսատուն։
Անկարօտդ ի շունչ
Ընկա՛լ եւ զմըրմունջ
Սրտից սիրաբուխ
Ի պահուց կանուխ,
Եւ ծաւալեա սփիւռ
Ուր յածիս՝ զեփիւռ։
Ելցեն բոյրք ըստ քէն,
Իղձք ըստ նոցանէն.
Ու արդեօք սիրելեաց
Ի թուփ վարդենեաց
Հանդիպեալ նոցին,
Ըզքէն գոհասցին:

 

Գ

ԱՐՈՒՍԵԱԿ 

Ոչ կապոյտ, ոչ սեաւ ու ոչ սպիտակ,
Այլ արդ երկինքս են մանուշակ.
Ոչ արեւ, ոչ աստղ ոչ լուսնակ,
Այլ լուսաբեր մի անուշակ:

 

Նուաղին աստեղք, նուաղի լուսին,
Տիւ պատրաստէ զզարդն երփնազգեստ.
Եւ արուսեակն ի գեղ կուսին
Գողանայ բիբս յառեալ համեստ:

 

Անխոնջ՝ նըման յուսոյ սպասեակ՝
Յետ գիշերոյն կալոյ ի սնարս,
Զիա՜րդ շըքեղ, ով արօսեակ
Նազիս յայգուն յանամպ կամարս։

 

Ի յետին պահ խաղաղութեան
Ես միայնակ դիտեմ ըզքեզ:
Յիս դու վերուստ հայիս միայն,
Խաղայ զեփիւռին ընդ իս եւ քեզ։

 

Արդեօք սրտիս իմ մենասպաս
Կացցէ՞ ոք դէտ լուռ մենաւոր…
Այլ զի՞նչ. եւ դու նուաղեալ գընաս…
Միթէ նուաղի՞ եւ սիրտ հրաւոր։ 

 

Դ
ԵԼՔ ԱՐԵՒՈՒ 

Ոսկեճամուկ գորգք ագեմնեան
Ձըգին ի սեամ Տիտանին,
Ճօճուն կամարքն արեւելեան,
Փողփողենէջ տատանին.

 

Գոգանայ մէջն ի լոյս պայծառ.
Նուրբ շամանդաղք երերուն
Առէչ առէչ շուրջ առնուն պար…
Աւադիկ ելք արեւուն։ 

 

Եւ ի գոգոյն ի կենդրոնի
Փայլ արձակի գերալոյս…
Ծագեաց արեւ գոյն նըռնենի,
Երեւեցան դէմքըն կոյս։

 

Բոլորի ջահ շիկակարմիր
Ելեալ ի գիլս երկնընթաց,
Բըխէ ջերմիկ ըզբոցոյն ծիր
Պատրոյգ նորին միշտ անանց.

 

Իբրեւ հրընկէց շուրթըն լերանց
Գըլուխ բըլրոյն գուն ի հուր.
Կողք ծաղկածինք առնուն ըղխանձ
Ըզլոյսն արբեալ կենսատուր։

 

Թեթեւ յամպոց դէմս հանդիպոյ
Ցուպք ու աղեղունք ծիրանի
Խըտածաւալ գան մի ’ստ միոյ.
Նախկին ըստուեր ծընանի։

 

Խաչապըսակ աշտարակին
Փայլէ գընտակ վառ ի վառ,
Բաժակ ծաղկանց ըզցօղ նըրբին
Քամէ ի շունչ զովարար։

 

Սիրտ ի ծոցի լեալ յայլ յայլմէ
Զերանգս յինքեան նըկարէ,
Եւ որքան յելս արփիին յամէ
Ինքն ըզհրճուանս յերկարէ։ 

 

Ե
ԱՌԱՒՕՏ

Ձեռն ի ծնօտի յեց ի կամար
’Դ որով զեռայ հեղեղ սրավար,
Կամ ի կողից դալարազգեստ
Ուստի առուաց իջանէ վէտ,
Լայնածաւալ հովիտ ու ի դաշտ
Կամ յանտառաց նըսեմապատ՝
Դիտել զիա՞րդ քաղցր Է յայգուն
Ըզլուսագեղ ակն արդեն արեւուն.
Մինչդեռ հողմոյն առեալ շըրջան
Մարգարտաշար տեղով ծաղկան
Որ ի թերթից խընկացօղիիկ
Արբուցանէ զմարգս հանդարտիկ.
Մինչ ընդ հոտոց քաղցրաբուրեան
Եւ զարտասուս գիշերական
Փոխանակէ պերճ դարեւանդ
Ընդ շաղս արփւոյն տեղեալ ի յանդ։
Ծաղկունք դստերք առաւօտու
Մըշտազըւարճք` յայգուն պահու
Խընդապատար շըրջշըրջեն բիբ
Յաւերժհարսանց պըճնեալք ի տիպ.
Լայնեն ըզգոգ յերփներանգ ծիր,
Ուղղեալ բաժակս հիւբելեանց ժիր.
Որոց բըզեալ ի թեւ թափանց,
Յոսկետըտուն ծայրս եւ թիկանց
Ըզնեկտարին ձուլեալ ծըրար.
Քաղցրիկ բեռամբն յուղիղ ի շար՝
Ի վեցարդեան ամբարանոց
Sանին կուտեն զերկն իմաստնոց։
Յահուր սահեալ զալեօք գետոյն
Ի դիւր սակաւ խոնջեալ թեւոյն՝
Ծիղ ի բերան յերդն հիւրատուն
Պարզէ ծիծառն ըզլայն տըտուն.
Յոստ մի ցամաք կաղամախոյն
Ուսով յեռեալ սամուրագոյն՝
Կարմրագըլխեակ փոքրիկ թըռչուն
Կոչէ զընկերն ի դէտ սիրուն։
Նորափետուր նըրբակըտուց
Բաժանեն ձագք ըզմարցըն բուծ.
Եւ ի ծառոց ամբարձաձիգ
Զորոց դիտակ կոծեն մրըրիկք,
Նըւագածուաց պար քաղցրաշունչ
Ողջունէ զլոյս եւ զծաղկանց փունջ։
Յերկատամնեայ ծընօտ մտքին
Զպարարտ սէզն ի տուարածին՝
Կաթին փոխեալ քաղցր յօշարակ
Պըտկամքն անոյշ դիէ զգառնեակ.
Բեռնաւորեալ յերկաթ խեթկիչ
Թեթեւ ոտամբ յազդու զըռինչ
Ցըցուեալ զականջս երկայն եւ սուր
Անակնածու գոչէ սարսուռ:
Եզըն դանդաղ զուլ խըստերախ
Սովոր լըծոյ տայ անխարդախ.
Եւ ելանէ մարդ ի վաստակ
Զաւուրն հացիկ հնարել ի յագ,
Ըզհին ցասմանց Տեառըն վըճիռ
Զոր նախահօրն էած ոճիր,
Փոխեալ ի պարտըս դիւրատար.
Զի եւ սաստ Տեառն է բարերար։

 

Զ
ԱՌԱՒՕՏ

Լըռէ նոտոս ի շառաչող շընչմանէն,
Մայրիք հնացեալք թառանչ տըկար արձակեն.
Մարտիկք անգոյք ի կապուտակ խորանին
Գիշեր աղօտ եւ արշալուրշք ’դհարկանին
Բեհեզ օթոց յամպըս մաքուրս անկանի
Եւ արեւելք ածեն ըզքօղ ծիրանի.
Հընչէ բացուստ յաշտարակէն շողազգեաց
Ողջունաբեր տիրամօր ձայնն աւետեաց.
Եւ ցոլք խարտեաշք հատանին յելս արեւուն
Ի քրքմագոյն լերինս ու ի մարգ պաղպաջուն,
Մինչ բոյսք խոնաւք գըլուխս ի վեր տատանեալ
Պընդեն զանդամս ի նորազուարճն աւուր փայլ.
Ծիր մարմանդից ու արտեւանանց ծաղկերանգ
Քաղցրածաւալ բուրէ հոտոց ըլճամբակ,
Եւ քաղցրութեանց մայր ծաղկաքաղ մեղու ժիր
Բուրանոցացն ի սրահ ճեմի մըտադիր.
Արտոյտն անտուստ ի դալարիս յելեւէջ
Ողջոյն ծիծռան տայ մըտերմի հիւրոյն գեղջ։
Հովուամանկին թափեալ ըզքուն անուշակ
Առաջնորդէ խաշին լերանց ի քամակ,
Յորոց անկեալ ի չորս առուք վըտարակք,
Կազմեն ի դիւրս մանուածաւալ ջինջ վըտակ,
Գան լուծանին սպիտակափառ ի փրփուր
Ընդ խորշխորշեայ անիւս՝ հոսողըս զալիւր։
Ո՜վ քանի՜ քաղցր առաւօտին ժամ հանդարտ
Յորում բնութիւն առեալ զանձամբ նորոգ զարդ,
Ըզհեզութեան եւ ըզգեղոյ սուրբ պատկերս
Ազդէ ի սիրտ եւ ծաւալէ ’նդ տիեզերս։
Յեղանակին յառուգութիւն ծեր տարերք,
Եւ զլուծեալ սիրտըս պընդեն նոր քաջալերք.
Ամաչէ մարդ ի տես Հաստչին բարութեանց՝
Ըզվաստակօք նորոյ աւուրն առնել զանց։

1839

Է
ՄԻՋՕՐԷ

Հըսկայն տըւընջեան
Յազատն յասպարէս
Շողեալ ըզվահան,
Յընթացիցն ի կէս,
Ընծայէ անոյշ
Զբազմոց ըստուերին
Ի պրակըս քընքոյշ,
Եւ ի ծմակ լերին.
Յերես քրտնաթոր
Ածեալ ըզդաստակ
Վաստակողն յարօր
Հայի իւր տընակ.
Ի շունչ ուռուցիկ
Հովիւն ի սարէ
Յեմակ խաղաղիկ
Ըզհօտ իւր վարէ.
Ըզկաթն եւ փոխինդ
Յանպաճոյճ սեղան
Առեալ կըշտապինդ
Առ աղբերական,
Յոստոց շառաչուկ
Ի լուռ անտառակ
Մըտանէ ի քուն
Յանդէոց պառակ։
Երկիր տօթակէզ
Ի ծարաւ դաշտաց՝
Ամպոց մրըրադէզ
Մաղթէ հոսանաց։
Երբ հարցի պասուք
Շայեկան ծոցին՝
Ի ճեմս յարիցուք
Յաստղափայլ սիզլին.
Ուր կացեալ յայթիռ
Յուռենիս ճապուկ
Շունչք կոկորդալիր
Մեղմեն ըզտաղտուկ։ 

 

Ը
ԱՐԵՒՄՈՒՏՔ 

Հնացեալ լերանց տիպք ուրուական
Սաղապաճեմ ի դաշտս անկան,
Ընդ որ առուք արշաւասոյր
Փայլեն փաղփունք եւ թըխաթոյր։
Չափեալ զերկին հըսկայն պայծառ
Զոսկի չափուն ամփոփէ զծայր,
Ըզկատարօք կաղնեաց մըռայլ
Ճեմեցուցեալ զյետին իւր փայլ
Անտուստ դիտեալ գալ երկեղուկ
Զիշխան մըթոյն դիմօք դալուկ,
Ընդ գագաթունս սահի խոնարհ
Յարեւմըտից նըսեմ, կոպար։
Ջըրոյն կուտակք եւ բարձք երկնի
Ի մի ձուլին ծով ծիրանի։
Զիա՜րդ ով Տէր՝ մուտք արեւուն
Ածէ սքանչանս եւ տխրութիւն,
Մինչ մերկանայ մի առ մի զփայլ
Որովք նազէր պերճ յօրացեալ,
Եւ շառագնեալ ծագմանն ի տիպ,
Ի շողն յետին՝ ճըմլէ զիմ բիբ։…
Իսկ եւ արփւոյն իմ անկելոյ
Յորժամ համբաւ կարճի յուշոյ,
Տիպ իշխանի խաւար պահուն,
Ո՞ զարթուսցէ զյիշատակ խուն։

 

Թ
ԼՈՒՍԻՆ

Բըլուրք փթըթեալք, ամպածըրար գագաթունք,
Սիւնք դալարիք, եւ անմահին եւ գեղջ տունք,
Դաշտ եւ հովիտ եւ ստուերամած կայարան
Խոխոջ առուաց, սոխակն յոստոց բազմարան,
Խընդրեն ըզլուսին
Լապտեր գիշերին։
Ժայռք անգեղեալք, ծործորք, նոճիք երկնաճեմք
Լիճք անկենդանք, շարք պուրակաց դէմընդդէմք,
Ընդ գընայուն անապատին անեզեր
Եւ ընդ կապոյտ գընդիցն հրոսակ մըշտերեր՝
Օրհնեն ըզլուսին
Գոհար գիշերին։
Ընդ ձիւնալեառն անցորդին հետք թաքթաքուր,
Ծովահայեաց հիւղ, ձըկնորսին սահուն կուր
Աչք տըքնասէր որդեկորոյս ծընողաց,
Միտք իմաստնոց՝ խուզակք բնութեան ու եթերաց՝
Գովեն ըզլուսին
Ըզբիբ գիշերին։
Պըսակ մըթոյն ըզքեզ արփ՜ի ուռփաճեմ
Ըզքեզ սիրեմ եւ ես դըշխոյ եռադէմ.
Որ յաստեղց բոյլս ըսպայագունդ զօրապետ
Եւ յօրիորդս ես թագուհի լուսազգեստ,
Չըքնաղըդ լուսին
Պարծանք գիշերին։
Մերթ եւ մեկնակ ընդ ովկիանն օդաւոր
Յանշարժ կոհակս ի տիպ նաւու գոգաւոր՝
Առ նաւակայս՝ ուր ի մեր գունտ չիք նըշմար՝
Յուղղեակ թաքուն ծովաչըւես անվըթար՝
Պայծառըդ լուսին
Ուղղեակ գիշերին։
Ո՛հ, թէ ելցես դու ի ծովէ յերեկոյն,
Լեռնակուտակ թէ յանտառաց արջնագոյն,
Ի ծաւալել հանուրց ըզգէս ոսկեհեր
Մի՛ զիմ լուսանցս ի ճաճանչից քոց զրկեր,
Աննըման լուսին
Հոգի՛ գիշերին։
Այլ մի՛ եւ զվայրն ինձ անմոռաց մոռանաս.
Որոյ բնակչաց հչարու արեւն այլ սպաս…
Ե՛րթ ի տապանս՝ ուր սիրավար բերի սիրտ
Դողալ բախիլ վերայ սրտից անխըլիրտ.
Եւ անդր ե՛րթ լուսին
Փարո՜ս դամբանին։ 

 

Ժ
ԱՍՏԵՂՔ 

Աստեղանիշ ոսկեճամուկ
Վըսեմ՝ ինձ երկին,
Քան բոցաթոյր ի փայլ ճապուկ
Հարուստ արեգին.

 

Յաստեղց բուլից երկին թափուր
Դաշտ է աւազուտ.
Յաստեղց թափուր ամպ թըխաթոյր
Կոհակ մըկանուտ։ 

 

Աստեղք նաւեն երկնածըրար
Ի լոյս առագաստ.
Բոյլք աստեղաց զըմրուխո գոհար
Գիշերոյն են զարդ.

 

Անջատ անջատ թէ գնայցեն ճեմ՝
Ղամբարք լուսերամ,
Թէ խըմբովին գան դէմ առ դէմ՝
Ծաղկունք անթառամ.

 

Հային ի մարգս ու ի ջուրց ի ծուփ
Յաչս երերագին,
Եւ կայլակեն յերէզ ու ի թուփ
Աչօք ցօղագին.

 

Իսկ ի շիրիմ կարկառեալ պիշ
Բըբօք լուաալիճ
Աստըղ՝ հոգի է լուսանիշ
Թափանց եւ ի կիճ։

 

Երկնից ու երկրի վարչին հըզօր
Զօրք բանակեալք հիռ,
Դուք ծաղր առնէք զապիկիս խոր,
Կըրթէք զաչս յակճիռ։ 

 

ԺԱ
ԳԻՇԵՐ 

Ահա ’մփոփին արեւմտեան ծիրանիք
Ահա սըփռին խաղաղական հովանիք.
Ի շունչ հողմոյ տըւեալ հովուի զհոպոպիս,
Փող ի բերան տանի զանդեայս եւ զօդիս:
Լուսին յուշիկ ցայտէ զճաճանչս արծաթեայ
Ի հանդարտեալ մկանունս ալեաց Մեդուակեայ.
Յալուց խորոց քարանձաւացըն մըռայլ
Գիշեր սողայ ի դուրս սեւոտն յամրաքայլ:
Ծաւալ յայերս աստեղք բանան զպատուհանս,
Լուռս այլ զըւարճս յօրինելով երախանս:
Ո՜վ գարնայնի գիշերւոյ օդք անուշակք
Ո՜վ ճեմք ախորժք ի յեւկանեանըս լեռնակ,
Որոյ բըլրոց ծաղկապըսակ գագաթունք
Ծաղկին լուսով, լուսով լընուն ձորք անդունդ.
Ծաղկի եւ ծով այն ի սպառուած լերանցս այս
Աստեղց ծընիւք ծըփեալ ի ծուփս յարակայս։
Ո՜հ անպըղտոր խաղաղութիւն գիշերոյ
Քաղցրացուցիչ անդորրաւէտըն քընոյ։
Քուն իցէ գիշերւոյ
Ոսկեղէն զինաւոր,
Մահատիպ վէրքն ազդոյ
Առնէ զմարդ զօրաւոր.
Լըռութիւն հինաւուրց
Կարկառեալ շըղթայ կուռ
Կաշկանդ իբր անպուրծ
Զարարածս ընդհանուր։
Անդուռն արձագանգք
Լըռեն ի հընչմանց
Դադարին գազանք
Ի մորիս իւրեանց
Ի խարձս անտառին
Նընջէ եղջերու.
Եւ ի ծերպ վիմին
Ճագար քուն առնու:
Հաւք օդապարիկք
Բունեն ի մայրիս,
Ամպաչու արծուիք
Հըսկեն ի ժայռիս.
Սոխակ խոնջ երգոց
Գըլուխ ընդ թեւով,
Ի խիտըս թըփոց
Խաղաղի քընով.
Բըւէճ մըթասէր
Դարանեալ զանխուլ
Վայէ տշրաբեր.
Յամրէն կիսափուլ։
Դալկանայ լուսին
Հարեալ ըզլըճաւ,
Նուաղի հովանին
Ի մարմանդ խոնաւ
Յարուցեալ հողմոյ
Յանտառին կատար,
Ըզսօս եւ սարոյ
Կըքէ զուգաբար.
Մընչեն մըկանունք
Ի քարինս թաւալ,
Շարժլին եղեգունք
Հողմոյն ի հիռ գալ…
Նընջեն տաղաւարք
Գոհք երկովք տուընջեան,
Կորով առնուն արք
Ի վաստակ վաղուեան։
Յանդորր ի պահուս
Հանգչի ու անքուն սէր.
Հանգի՛ր ինձ յայժմուս
Քընար տըքնասէր։ 

1839

 

ԺԲ
ՄԱՐԳԱԳԵՏԻՆ 

Ի գեղ գօտւոյն աստղակամար
Գան աչք զուարճ ի հիռ,
Մարգագետնոյն ի դէմք դալար
Պըշնուն խընդակիր.

 

Կանաչագեղ ուր ովկիան
Յուզեալ պահ ընդ պահ
Շըրշըրջելով կըքի տատան
Եւ կանգնի անսահ.

 

Աստ խաղաղիկ յոյսք մարդակաց
Դալարուտ գիսակք
Ի սիւգ հողմոց անցաւորաց
Գըգուին սիրունակք.

 

Ոմն աստ բուսակ փարեալ զերկրաւ
Զուլամբ մայրենի,
Զերկնաբերձ ոմն ըզկատարաւ
Ելեալ տատանի.

 

Ոք վերճեմեալ յոստ բարձրուղէշ
Ակնարկէ յարեւ,
Ոք ըզխոնջ կողսըն գեղաղէշ
Յորդւոյն յենու թեւ։ 

 

Ի ձեւ, հասակ յերփն այլազան
Համամայր բընաւք՝
Յեմակ ու ի դաշտ միասէրք կան
Ի թումբ եւ պուրակ։

 

Թեթեւընթաց է ոտին մարգ
Թինդ տուք մանկըտեակք,
Յոյր եւ յուռթի են աստ դալարք
Թինդ տուք ուլք գառնեակք.

 

Փըքոցուռոյց ըզտիկ հովուին
Ածէք ի մեր լուրջ.
Դըռոյթ տացէ խոյն եւ մաքին
Ի սէզըս մաքուր։

 

Սափորք աստեղց դուք ի մեր մարգ
Ցօղեցէք վերուստ,
Արեւ լուսնակ դուք ի մեր մարդ
Շողացէք հարուստ։

 

ԺԳ
ԾԱՂԿՈՒՆՔ 

Ի ցօղոյ աստեղաց
Յարեւուն շամանդաղ
Պէս չարից մարգարտաց
Ծրանին յար ի ծիծաղ
Գըգուողքն ըզգարուն
Փարազունք դաշտաց
Ծաղկունք հովասուն։ 

 

Ոսկեծղի բարդ ի բարդ
Յակընթին ժըպտի պար,
Ծիրանի եւ գոհար
Ըզգենու քընքուշ վարդ.
Զերկնից կապուտակ
Շիկնելով առնու համեստ մանուշակ։

 

Զրադեշտայ հանգունակ
Սա ծնանի ձիւնավարս,
Մանկութեան սա պըսակ
Ածէ գոյնըս վառվառս.
Նա ճամուկ ճանճկէն,
Նա խայտ եւ պիսակ
Ժըպտի յանձաւէն։

 

Կէսք յանձինս սիրահար
Բընակեն միայնակ.
Ի ժողովս եւ ի պար
Այլք յեռեալք յօղ մանեակ.
Ի հողմոյն շընչել
Պարողաց ի տիպ
Առնեն ելեւել.

 

Կէսք դոռոզ ըղճակատ
Դիտակաց երկնածայր՝
Ի զըմրուխտ շըրջապատ
Իբր ի թագ ոսկեվառ
Պըսակեն պայծառ
Յըստորոտս ամպոց
Ի տես պերճափառ.

 

Այլք մածեալք յառուաց թումբ
Sան ըզգեղ, առնուն բուծ.
Հովասէր փափուկ խումբ
Զեմակաց առնու ծուծ.
Շատացեալք ի խուն
Յորմոց պատառած
Այլք պըճնեն ըզտուն։

 

Այլ ո՞ զբոյր բազմազան
Որ խընկէ զօդ զերկիր
Զանուշիցն հեշտական
Սփռելոցն յօդըս ցիր՝
Պատմեսցէ բընաւ:
Ո՞ թուեսցէ զնոսին
Զոր բնութիւն ծընաւ։ 

 

Զուարճացիր ծաղիկ զուարթ
Ըզքեզ աչք հաստողին
Տաճարաց իւրոց զարդ
Տեսանէ ի բեմին.
Քո գեղ հրաշական
Մըրցի ’նդ անմահից
Գոլ տիպ մաքրութեան.

 

Դու գահուց ծիրանեաց
Ընձեռես սեթեւեթ,
Ի ճակատ թագուհեաց
Յաւելուս պերեւեթ.
Դու զտաճարս պըճնես
Պսակես ըզբաժակ
Խինդ ի խինդ զօդես:

 

Ո՜վ էից դու համայն
Խինդ վերնոց ու որ ի վայր,
Եւ տիպ դու ’նայնութեան
Մահացուացս երկրավար.
Դու զերգչիդ մի ժամ
Պըճնեսցես դագաղ,
Քան ըզքեզ թարշամ։ 

 

ԺԴ
ՁՈՐ, ԾՈՐԾՈՐ 

Ըլեռնոտիւք ու առ մարմանդիւք ծալկաճեմ
Յերկուց սարից կամ ի կըրճից կից նըսեմ
Իջանէ ծործոր
Ջուրբք դաշնակաւոր.

 

Անտի ժայռք թուխք, որմեն աստի զնա բուսակք.
Ի միջակին կայ իբր ի քուն անուշակ
Ձորակ ստուերամած,
Պուրակօք պըճնած։

 

Քարակարկառ յանտաշ որմոց զարտուղի
Մերթ մութ մերթ լոյս մըտեալ ընդ հուն գողուղի
Յոլորտապատ վազ
Վարեալ խոտ զաւազ, 

 

Յերթ գահավէժ արկանեն ուխք գիրկ դողդոջ,
Մատըռուակեալ նեկտար ծաղկան որ յուղւոջ
Ժըպտի կարմրորակ
Սորոց ի սենեակ։ 

 

Ի սահանաց ջուրց մէջ պարզեալ ըզբազուկ
Երփինունակ հարսնամատանց խումբ փափուկ՝
Ծածանեալ մէտ մէտ
Խաղան ի ջուրց վէտ։ 

 

Ծիծաղախիտ անդ նընջէ հեզ նունուֆար
Վարս խրձնացեալ յեց մայրենին ի դալար,
Եւ ցօղ մանրակաթ
Ի սպիտակ ճակատ։

 

Անդ սուրալով եւ իմ զեփիւռ անդադար,
Խօսի յառուս, դառնայ ի ծայրըս դալար,
Ծանրացեալ թեւօք
Ծործորոյն խընկօք։

 

Անդ մենախօս սիրեն սըրտիս հառաչանք
Զարթուցանել զծածուկ ծմակացն արձագանգ
Ի խորս ծործորին,
Ուր կեան մեռանին։ 

 

ԺԵ
ԱՌՈՒ 

Արշաւասոյր մօր վըսեմ
Դու դըստրիկ սաղապաճեմ,
Մանուածաւալ սուրբ վըտակ
Արծաթի մարգաց պըսակ,
Որ ծաղկերանգ ի մարմանդ
Մարգարտեայ գաս մեհեւանդ,
Կամար հովտաց լանջագեղ
Ծալ ի ծալ ու ակնախըտեղ.
Քան յերկրածուփն ի Պոնտոս
Քան ի Նիւլ առատահոս
Ի հայելւոջ քում փոքու
Հեշտ հաշի ակն արեւու.
Անմեղութեան եւ սիրոյ
Հանգոյն հեզ են կուտակք քոյ.
Ի քէն ըմպեն ագարակք
Քեւ լընուն խընկոց բաժակք։
Մրտիմն ի քեզ նաէ հարթ
Ձիւնահեր եւ սագ հանդարտ.
Ի քեզ թըրծեալ կաւ մանրիկ
Կազմէ զբոյն իւր ծիծառնիկ.
Ընդ քեզ սիրեմ զիմ զեփիւռ
Անկանել ի խաղ ըսփիւռ.
Սիրեմ զուռւոյն քեզ շըշունչ
Սոխակին յեզրըդ մըրմունջ.
Եւ առաւել զըղձից շունչ
Ախորժեմ ի քո մըրմունջ
Դաշնակելով հեզաբար
Քեւ չափ խաղալ անդադար։ 

 

ԺԶ
ԳԵՏ

Մանկունք հիւղից ի ջուրց ափունքս այս եկայք
Յառել յոչինչ մի՝ զոր ծընան մեծ հըսկայք.
Գետ՝ զոր յանդից մէջ տեսանէք եւ շինիս
Պատելը զգեօղս եւ ըզքաղաք՝ ոստանիս,
Գըլուխ ղօղեալ յամպածըրար լեառն հանգչի
Յովկիանու անդունդս աւարտ իւր թաքչի։
Ինքն ի միջի շարժլի հանգոյն իմն օձի
Որ զեռալով զերկրաւ զատչելչ կամիցի.
Այլ թէ խաղաղ կարծէք ի քուն հանգըստի
Իբր ալեւոյթ ծանրադանդաղ ի խըշտի,
Կուտակք քանի՞ լըռինք հոսին ըշտապաւ
Պահ մի ծընեալ զուրուս լերանց, մայրից թաւ։
Մերթ ի համբոյր քաղցր շրթանց թաթաւուչ
Հեզիկ հեզիկ գըգուէ զերկիր վայելուչ.
Ըզգեղազարդ մարգաց շպարէ զկուռ գիսակ
Դաշտորէից ընձեռեալ այն եւ հասակ.
Գարնանազայր եւ մերթ ուղխից ի զայրոյթ
Լեռնակուտակ պուղեալ պտուտքէ պղտոր կոյտ.
Մինչ ձեռն ի գլուխ գուժեն տըղայքն ի յանդի,
Վազեն զթըմբօք կանթեղակիր մանկըտի.
Նա ի խորուստ նըշան բըրդեալ սաստին խօլ,
Ամբաւակոյտ ալեօք ընդ հողըն խորխոլ
Դոփէ տրոփմամբ իբրեւ նըժոյգ ամեհի
Մտրակ ի կուշտ փռընչեալ ի դաշտ յերերի.
Վա՛յ վա՛յ գեղջկաց. ոչ եւս ժուժէ թումբըն խոնջ.
Եւ ծառք ծըփին ըզմըկանամբք իբրեւ փունջ:
Ընդ արտորայս մռընչէ ծով իմն համարձակ
Հիւղք ի նըմին կոծեալ պարեխք բարձրաձաղկ.
Հին հովանոցք թիակապուտ նաւուց պէս
Ու ապաւանդակք կռուին ի հէնն ալէգէս.
Ապշեալ լուսնին ի նորըն ծով կարկառի
Ուր ընդ ձըկանց գառն եւ երինջ դեգերի։…
Որդիք հիւղից, կենաց է գետս այս պատկեր,
Ալիք զալիս վարեն ըզջուրց մըշտերեր,
Ամ զամ մըղէ ի ծով ծըփուտ ծերութեան
Եւ դարք ըզդարս յամանակին ովկէան։
Թուխ թուխ կոհակք յափըշտակեն ըզմարդիկ
Եւ յանապատս յաւերժս առնեն ընկեցիկ։
Ո՛հ, ո՞ տայր մեզ ի տիպ հաւուց ջըրասէր
Խուն դեգերեալ աստէն թեւել անդր ի վեր։ 

 

ԺԷ
ՀՈՎԱՆԻ 

Ի ծործորս ի ծմակս հովասուն
Ի կամարս ոստոց շառաչուն
Առ աղբերց խոխոջիւք
Առ բուրեղ նարդոսիւք՝
Անդ սաւառնի ստուեր
Հովուին քնաբեր.
Մենաւոր սփռի նա ’նդ, կաղնեաւ
Հաստաձիգ կողերբքն ըզդաշտաւ.
Ձեռն ի քիրտն ըզգըլխով
Մաճակալ գայ ճեպով
Մաղթելով ծառոյն
Զհամբոյր զովութին.
Յեզր առուաց, զուռեաւ երկրապիշ
Ի շարժուն ի գորգ լուսանիշ,
Ի բարբառ հեզ հողմոյն
Յերգս ալեաց կարկաջուն
Նընջէ մանկըտեակ
Այտիւք կարմրորակ.
Տարադէմ` պանդուխտըն թափառ
Զընթացից իւրոց ըզտիպար
Ըզգնայուն հովանոց,
Վարսաւոր տերեւոց
Տըխրազգած խնդրէ
Ի ծառ ի ծառէ։
Հովանի` աղբիւր զովութեան
Հրաւիրակ քընոյ եւ լռութեան
Գիշերէ ձիգ տարած
Յանկողինս անտառաց,
Ուստի ձմեռն եւեթ
Առնէ զնայն անհետ։
Յորժամ տապ սիրտ տալ սաստիկ
Կամ ի միտս յուզին մութ մրըրիկք,
Եւ ամբոխք քաղաքի
Աղմըկեն ըզհոգի,
Քաղցր յայնժամ քանի՞
Լըռիկն հովանի։ 

 

ԺԸ
ԱՐՏՈՐԱՅՔ 

Վիճակ յուսոյ եւ մայր սնընդեան
Հանդէս երկոց ճոխ անդաստան,
Ոչ ծանիցէ իշխողն ոսկւոյն
Ըզքոց դիմաց գեղեցկութիւն.
Այլ հինաւուրց բընիկ տընկան
Կացեալ առ սեամս ի յերգ ծիծռան,
Սըրբեալ ըզխաժ աչացըն բիժ
Զանդն ողջունէ հայեցիւք պիշ.
Յերկոցն ի յուշ ոչ մեղիցէ
Եթէ եւ շիթ մ’արտօսր արկցէ։
Արձանացի՛ր ազատորդիդ
Ի կատար բարձըր լեռնակիդ,
Գեօղից լերանց սըփռեալ ընդ մէջ,
Մայրեաց գետոց բըլերց դիւրէջ.
Աստուստ տեսցես զարտ սեւորակ
Եզող ձեռին անջինջ դըրուակ.
Անտուստ դեղնեալ կոշտք արգաւանդք
Մշակին երկովքըն քրտնազանգք.
Անդ բիրտ դաստակք փապարեցան
Եւ լայնալանջ մէջք կորացան.
Անդ յեսանեալ անդէն բըթեաց
Բահ եւ բըրիչ, տափան մաշեաց։
Ի հանդիպոյ վարսաւոր արա
Բարձեալ գըլուխ ոսկիազարդ
Ի շունչ հողմոյ ալէձեւիկ
Յաջ եւ ի ձախ շարժլի հեզիկ.
ՎԷտ վէտ կանգնեալ բախին յիրար,
Ըխոնջ ճակատս հասկք առնուն վայր։
Դառնայ հընձող բարձեալ զորայ
Թողեալ յերկրի զյոյսն յապագայ,
Մինչեւ գարուն յարուսցէ նոր.
Կենաց պատկե՜ր խորհըրդաւոր։

 

ԺԹ
ԼԵՐԻՆՔ 

Ո՜հ, տայր ինձ ոք հընարս թեւոց սաւառնման
Ի մի թըռիչ սլանալ յերկրէս դաշտավայր
Թել թել կողիւք հերձուլ կտրել ըզսահման,
Վերճեմել բարձր ի ծայր։
Զիա՞րդ դոփԷր գետնանախանձ գարշապար
Թինդըս տըւեալ ի սար լերանց ամբուռոյց
Վազվազելով ի գագաթունս երկնածրար
Զանտառօք հինաւուրց:
Հըսկա՜յք երկրի յաղթահասակ տիտանեանք,
Յաւերժ բըրգունք, խրթնատեսիլք երկչոտաց,
Դուք քան զարօտս եւ ծաղկաճեմ բուրաստանք
Ցանկալք իմս աչաց.
Ձեզ երկնային էն տիպք գոլով երկնամերձք.
Վեհին այս հրաշք, առնել զվիթխարս սիրելի.
Դուք աշխարհաց կանգնեալ ամուրք բարձրաբերձք.
Ո՛վ լերինք սխրալի։
Ոտս արձակեալ յանդունդս եւ գլուխս ընդ եթեր,
Տիեզերաց յաւերժական էք արձանք:
Շէնք լայնանիստք փարին զոտիւքդ, եւ աղբեր
Մըշտաբուխ դուք սահանք:
Պըսակազարդ կըշտիցդ ի կող գեղաղեշ,
Դրաuանգ դրասանգ աղուրայնեացըն բազուկ՝
Ի ծրար ծոցոյ սերտ գըրկած են բարձրուղէշ
Ըզկընձնեակսըն ճապուկ.
Աստ ի թիկանց պարք եղեւնեաց երկնադէզ
Տատանեն յօդս անկոր կատարս արջնաթոյր.
Յըստուերն ի մռայլ մինչ սաղարթուց կոյտ ի սէզ
Անդ ողբայ ծանրալուր։
Բարձր ի վախից զօդոց կըտրեալ ասպարէզ
Իբր յուսահատ ի թինդ ոստչեալ գահավէժ
Մըշտատարափ նմանեալ հիւսից ձիւնադէզ
Զեղանին գետք յաւեժ.
Ի խորաձորս ծըմակաւոր եւ հովիտ,
Ուր ժիր բարբառք, կարկաջք առուացն ի ծործոր,
Յուռթի մարմանդք, փթըթեալ թըփեր ծաղկախիտ
Եւ խորանք վարսաւոր.
Անդ է խաշին մակաղատեղ խոտաւէտ,
Տըւարածից հովանաւոր բազմարան,
Ի սոյլ սրընգին դռոյթ տայ նախիր հետ ընդ հետ
Ցայտեալ կաթըն ծորան։
Ի սար լերին դիտակ՝ արկեալ հովուի ոտք զոտամբ
Ձեռն ի կահոյր, շուրթն յեղեգանց ի մրմունջ
Դիտէ զխոնարհ քաղաք լըցեալ շըփոթմամբ,
Ու աննախանձ առնէ ունչ:
Անդ մըշակին զառիթն հոգոց անդաստան
Աղբիւրն ինքնին արբուցանէ յօշարակ,
Աճումնաձիգ յեզըր նորին ծառք ճօճան
Պատըսպար յարեւակ։
Հաւք երկնընթացք անդ տուն ունին եւ դադար:
Որդին օդոց յազատ բարձունըս ծնանի.
Յափըշտակեալ ի դաշտաց զիւրըն պաշար
Ամբարէ ի բունի։…
Լերի՜նք լերինք, աչք իմ ի ձեզ յօրանան,
Կապոյտ գըմբէթ կարծեմ կապոյտ տաղաւար.
Բերդք որ ի ձեզ եւ ըսպիտակ մենաստան
Թըւին թեւք հողմավար.
Ո՜հ, ո՞ փետուրս ինձ տայր երագս արծուապէս
Գէթ մի անգամ յողջոյն վայրաց բարձրութեան
Սարից ի սար կաքաւելով յանխոնջ թեւս
Ձըգել սիւգ նըրբութեան։
Երդմնեցուցից ըզձեզ բընակք լեռնոտին
Ի կողս կանաչ ուր կառուցան խըրճիթք ձեր,
Թէ յուղւոյն կէս խոնջ կասեցայց ցաւագին,
Եւ պատէ զիս ըստուեր,
Զաճիւնացեալ ոսկերոտոյս իմ աւանդ
Եդեալ ի վէմ` զորով գըթեաց գարշապար,
Բարձրագունին լերանց ի խրոխտ գահաւանդ
Ի կոհակ ամպածրար,
Յորոյ ստորոտս հոլովիցի հողմաղաց,
Եւ ի թիկանց ուխ քարավազ խոխոջէ,
Զոր անդէորդըն մատնանիշ անցորդաց
Ի հեռուսո արասցէ,
Անդ ի խառնուրդ վոռեայ եւ ջուրց շառաչման
Որդւոց թոռանց յաւերժական յիշատակ,
Ամպախաղաց զիմս ամբարձէք մահարձան
Սափորով սեւորակ.
Հընչեսցեն հողմք, սաւառնեսցին թեւք արծուեաց,
Եւ դալկադէմ կարկառեսցի ’նդ նա լուսին.
Գիշերք ըզվէմն արտասուեսցեն տրտմազգեաց,
Ես հանգեայց ի սարին։ 

 

Ի
ՏԱՂԱՒԱՐ 

Խաղաղաւէտ մահկանացուի բնակարան
Տաղաւար ագարակաց.
Ոչ որ կըճիւք ի մուրճ կոփեալ եւ կըռան
Կամ ի մայր փայտից քերած:
Հանգոյն բունից հաւուց վայրեաց յապալեր
Անարուեստ արկեալ հեծան,
Ձող ըզձողով աստ հիւսեալ տուն տարուբեր
Բընակէ մարդ անցական.
Պուրակածին դեղնեալ ցօղուն եղեգանց
Աստ իցէ տախտակամած,
Զորով սիրեն իբրեւ բընուստ մի ’ստ միմեանց
Շարիլ շամբքըն տարակաց։
Պըսակազարդ ըզծագ նորուն պը՞նէ խաչ,
Նըշան հաշտ եւ ահաւոր.
Եւ լուսանցոյց շողայ յերդիս անճաճանչ.
Կայ ծիծառն ի բարաւոր։
Խըրթնի բաղելղ ըզնովաւ պատ’ ի թիկանց
Պաշտպանել ի տարափոյ.
Դարան լարեալ սարդին նըստի որսաճանճ
Ծիղ ի ծիղ թել ըզթելոյ։
Յաճախ ընդ այն գընայ ի վեր դըդմենի
Պատատեալ պարուրազարդ.
Ո՞յր զայն տեսեալ ոչ յիշեսցէ զՆինուէի
Գուժարկուն մաղձամակարդ:
Փայլեն ձեղունք անդ եւ որմունք պարզունակ
Զինչ քարայր դից բացօթեայց.
Մական հովուի, բըրիչ, ցաքան, սանք, սապատք
Զարդք եւ կահք են տընակաց:
Կանթեղ աղօտ ջահէ ի ցայգըս ձմերան
Ընտանեացն առ խարուկին.
Հիւսէ տիկին, եւ դէպս զորդւոց հընութեան
Պատմէ հայր՝ հըլու մանկին։
Եւ թէ ամպրոպ ի մրըրկայոյզ ամպրոպաց
Ի բացուստ կոծէ զանտառս,
Որդիք հիւղից օրհնեն ըզՏէր ի մահճաց
Որ զանքոյթ ետ տաղաւարս։
Պանդուխտ օտար տեսեալ ըզհիւղ՝ հարու զծափ,
Անդ բուժէ զվաստակ ուղւոյն,
Քանի՞ մաստնոց եւ ճոխից իղձք սիրատարփ
Հառաչեն առ սեամս հիւղոյն։…

 

ԻԱ
ԵԿԵՂԵՑԵԱԿ 

Անանց կոթող կենաց մարդոյ վաղանցիկ
Յանմահութեան միջնաշաւեղն ամբարձիկ,
Խաղաղական պանդոկի
Ում կարօտի խոնջ հոգի, 

 

Փառք քաղաքաց, պըսակ շինից եւ լերանց,
Հարսին վերնոյ առագաստիկ սըրբութեանց,
Միշտ մեծ միշտ սուրբ է տաճար,
Այլ ագարակս՝ անտիպար, 

 

Դիմեն գեղջուկք, հեղուն սփռեն իղձ ջերմիկ,
Ուխտք հոգեթեւք լինին աստեղց վերանցիկ.
Ձըրից իւրոց փոխանակ
Առնու Տէր տենչս անուշակ։

 

Քանի՜ մաքուր մաղթանք եւ խանդք սիրավառ
Անդ թեւածեն քան զաղաւնիս սըրբափառ։
Քանի՞ վըշտաց մըխիթար
Եւ արտասուաց անդ դադար։

 

Քրիստոսազէն անդ զինուորի նորեկ մարդ.
Եւ անդ կանգնի հրաժարելոյն տըխուր զարդ.
Անդ է հոգւոց քաւարան
Եւ հուսկ մարմնոց քընարան։

 

Մայր վըշտահար ղօղեալ ի խորշ մ՚առ սեղանին
Զոր կամարաց պատեն ըստուերք սրբազան,
Զորդեակն իւր լայ քաղցուենի.
Որդի զմօր լաց հարկանի։ 

 

Նըկարք որոց, գըմբէթ, սիւնակք եւ կամար
Եւ լըռութեան սըրբոյ ազդումն անդադար,
Ահաբեկեն ըզսիրտ թիւր
Ծունըր կրկնել անստերիւր։

 

Աղջիկ հովիւ յամառնային միջօրէ
Իջեալ ընդ սարս՝ ոմբոլոնին նըւիրէ
Ըզհամասպրամ երփնազարդ
Շիկնեալ եւ ինքն այտիւք վարդ։

 

Անդըր դիմեն եւ սիրտք բեկեալք աղօթկեր
Ցոյց ջերմ ըղձից տալ ըզմեղուին փայլում բեր,
Դէմք ի խոնարհ ձեռնամած
Մեղըր կաթեն ծայրք աչաց.

 

Եւ անցորդ վայր մի խոտորեալ ի շաւղէն
Ընդ անծանօթ մարդկան խառնէ զսիրտն անդէն.
Լըսէ հանուրց սըրտագէտ
Առնու անձնիւր զիւրըն պէտ։ 

 

ԻԲ
ԶԱՆԳԱԿԱՏՈՒՆ 

Եթերաճեմ հըսկայ յերկրէ
Քարաբուսակ սիւն անսաղարթ
Ի տաճարին սուրբ սընարէ
Կանգնէ կատար պըսակազարդ. 

 

Փայլ նորածին աստեղն աւուր
Ի նախն ի վազ յաշտարակին
Ի գունտ կապէ վառ բոցաթոյր
Առաւօտել ագարակին։ 

 

Իսկ մինչ արեւ յուղւոջն ի կէս
Սըփռէ ճաճանչըս տապագին,
Գանչէ զանգակն երկնահանդէս,
Օրհնել զերկնից արքայուհին։ 

 

Եւ մինչ լուսին յամբոց ի ծիր
Ի ծագ նորուն վառէ լապտեր,
Ո՜հ ամբարտակ կանթեղակիր
Կարծեմ ըզնա կենաց յեզեր,

 

Անմահութեան ըստոյգ փարոս
Յեկեղեցւոյ նաւահանգիստ,
Ի բարձանց փայլ փալ լուսահոս՝
Կակղէ զսըրտից խոցուածըս խիստ: 

 

Մերթ ժիրաժիր քաղցրահընչիւն
Աւետաբեր իբրեւ հրեշտակ
Խըմբէ ի տօն զորդիս հիւղոյն,
Խինդ ըզգենուն բլրոյն կատարք.

 

Մերթ սըգաւոր անձին տիպար
Ի լըռութեան խոր գիշերաց
Ծանրադանդաղ գանչէ բարբառ,
Զարթուցանէ զթըմբեալ հառաչ։ 

 

Բայց ընդ երեկս երգէ հանդարտ
Եւ քաջալերս առնու մըշակ։
Սըրբեալ ըզքիրտն յորթոյ սաղարթ
Ճօճան խաղալ դիտէ զզանգակ։

 

Իբր ի ծովէ խոր մըռընչիւն
Լըսէ բացուստ ըզձայնն անցորդ.
Եւ ի միջոյ լըռին մայրոյն
Դիտէ զնորին ծագ ռահահորդ։

 

Ի հայրենեաց մեկնիլ նորին
Սա էր ուղւոյն յետին ընկեր,
Յօտարն հողոյ եւ ի դարձին
Սա իւր տընկանըն լուսաբեր: 

 

ԻԳ
ԿԱՄՈՒՐՋ 

Որդին հիւղից անթաց ոտիւք գընայ ’նդ գետ
Սալս ագուցեալ կամարանման ջուրցն ի վէտ.
Յեց կամուրջն ի փայտ մանուկն ակընկոր
Պարապտուտկեալ դիտէ զյորձանըս պըղտոր։
Այլ այն երկուցն ափանց յանդուգըն շաղկապ
Մերթ ի լերանց վազէ ի սարըս սաղապ,
Անջըրպետեալ ըզկիրճս՝ ըզխոր անդընդովք
Իբրեւ շաւիղ օդոց կախի կապանօք.
Հաւք փապարաց մինչդեռ թեւեն յորս ի վայր
Յաճախ փետուր մի կամըրջին գայ ի ծայր.
Զայն ընդ գըլուխ կապէ անցորդն ուղւոյն վարձ,
Եւ ի բարձուէն գունակ հաւուց բանակաց
Ըզմարմանդիւք դիտէ զորդիս գեղջէից,
Եւ զվիթխարի եզանց նախիր ընդ հօտից,
Զոսկեփառ գունտ աշտարակի տաճարին,
Զարտս արջնաթոյր, ըզտաղաւարս, խաղս առուին։
Քանի՜ փոքրիկ տախտակամածն այն պերճ է,
Որ զոչընչիւ յափանց յափունս ընդմիջէ,
Առակելով զկենացըս զորմ դիւրանցիկ
Ընդ որ յափունս օտար երթամք անդարձիկ,
Որք ամբառնան քան ըզլերինս թըխաթոյր,
Յաւիտենից անվանելի որմք հաստոյր.
Այլ անցանել թէ հարկ` չիցէ՞ իմաստուն
Երթալ վըստահ ի կառուցողըն նոցուն։ 

 

ԻԴ
ԾՈՒԽ ՇԻՆԻՑ 

Բազմեալ ի բարձըս նաժըշտաց օդաճեմ
Հեզիկ հողմոյն եւ ճաճանչից արեգդէմ,
Ընդառաջել առաւօտուն գեղաղէշ
Ընդ ագարակս եւ ընդ անտառ բարձրուղէշ։
Ամբառնայ ծայր շինին ի կերպ ի սպիտակ
Իբր հողմուռոյց կըտաւ ի դաշտ կապուտակ.
Կամ իբր յեռեալ հաստատութեանն ի մոյգ գոյն
Իբրեւ անտառ զայլ անտառով ինչ կանգուն.
Վարագուրեալ ըզտաճարին աշտարակ
Կատար նորուն օդակառոյց թըւի յարկ.
Յական արփւոյն շամանդաղել առ ի շեղ
Բոցակոհակ արձանանան ժայռք զետեղ.
Կամ թէ հողմոյ յանկարծ դիպեալ մարտընդդէմ
Ցրիւ ցըրիւ յայեր շըրջին լուսադէմ.
Մերթ սաւառնեալ մակաւասար ըզշինիւ
Իբր ընտանի ամպ անցանէ անկըռիւ.
Եւ մերթ հեզիկ հեզիկ ելեալ բարդ ի բարդ
Յարշալըրշոց խառնի կոհակ կարմրավարդ։
Ես ի դաշտէն երկնակառոյց ի զընին
Ո՞ տայր ասեմ բազմել ի ծուխ ծըխանին,
Ի ծըխոյ՝ յամպ, յամպոյ վազել յարեւակ
Եւ ընդ նըմին հիռ գալ զերկրաւ բովանդակ։
Սակայն եղո՜ւկ, լուծեալ ծըխոյն ծուփի ծուփ
Եւ զիմ հալէ ծուխ տենչանացս հուպ ընդ հուպ
Շիթք ի ծըխոյն հոսին լերանց ի կատար,
Շիթք արտասուացս ի մարդն հոսին վայրապար։ 

 

ԻԵ
ՄՇԱԿ

Յարտս արօրադիր իջանէ մըշակ
Uընուցիչ շինից եւ երկրի դայեակ,
Ի վէրս խոփոյն սեւորակ
Ի հայրականն ագարակ
Սփռէ զսերմըն ցիր
Ըզնոյն զերկրի ձիր. 

 

Անդ շիջելափառք եւ անկերպարան
Գիշերս ամսօրեայս խաղաղք ի քուն կան,
Մինչ շաղ արփւոյն, ցօղ աղբեր,
Հողոյն սընունդ բարեբեր
Ածցեն գարուն յարտ
Զերկրիս կանաչ զարդ։

 

Քանի՞ցըս տընկոց չեւ արձակեալ գէս
Հիռ գալ ըզդաշտաւն ընդ առուին եզերս
Տեսի զմըշակն յերիկուն
Կամ ի ծընունդս արեւուն
Գաւազանաւ նուրբ
Զածուն գործել սուրբ։

 

Ըզդեռաբուսիկ արգասեացն ընձիւղ
Ո՞րչափ ոռոգեաց ի ցօղ քրտնաբուխ,
Միոյն զառուն բաժակեալ
Այլում նեցուկ հաստատեալ,
Խնամելով ըզծնունդ
Զոր սին ծընաւ ունդ.

 

Մինչեւ պատմուճան կանաչ արկ ցօղուն,
Համբուրեաց զեփիւռ ըզճակատ նորուն.
Լայնասաղարթ սոնք խաւարտ
Տարածեցաւ բարդ ի բարդ.
Եւ ազդ ազգ բանջար
Բուսաւ ի պաշար։

 

Ո՜վ ծնուցիչ սերմանց, նախնեաց պայազատ,
Դու զքաղց հարկանես շինից մարդաշատ.
Քեզ շնորհապարտ է երկիր
Որոյ երկանց դիւր եդիր.
Զոսկեակ հասկաց շեղջ
Պատուէ եւ գահ պերճ: 

 

ԻԶ
ԵԶՈՂ

Ըզգիշերւոյ մինչ ըմպէին անդք ըզցօղ
Խոփոյն ճըռինչ բացուստ հընչեաց ձայն խայթող.
Որդի հնութեան է՞ր փապարեալ են ձեռք քոյ,
Բիրտ ըստեղունքդ ըզկերպ առեալ կոշտ հողոյ։—
Խոփոյն եղջերք բըրտացուցին
Ըզմաճակալ ձեռն եզողին։
Ընդ կորդ գետին ոտս երկայնեն եզանց լուծք
Ակօսանան առու առու տըրամ գուղձք.
Դանդաղաքայլ ամոլիցն յերթս ընդ ածուն
Ըստուար փայտիցըն կերկերեալ ճըռընչիւն
Քարոզէ զյոյս ապագային
Sաժանակիր մաճակալին։
Ի լեռնոտէն իջեալ հովուին յերիկուն
Կոհակաձեւ դիտէ զթուխ հերձս երկաթոյն.
Մինչդեռ ըզհետ քարշեալ ըզսուր իւր գործին
Դառնայ յուշիկ եւ խոնջ ի հիւղ հայրենին.
Եղիսէի համբակն ըզգաստ
Հարիւր ածուս ձըգեալ ի դաշտ։
Իսկ իմ տեսեալ զեզողն ի գործ արօրին
Ըզտէրունեան վըճիռն յիշեմ առօրին.
Յագարակի կենացս հանուրց ձեռն ի մաճ,
Հարկ է յուսով երթալ յանձնիւր գործ յառաջ.
Մի՛ ոք ընդ կրունկն յերկիր ի դարձ՝
Որ ձեռն ի մաճ յերկին ամբարձ։ 

 

ԻԷ
ԱՐՏՈՒՆՁՔ

Շողեալ շարժումն հասկաց ի շունչ տարուբեր
Ամարային բոցով խայծին կարմրահեր։
Արի՛ք ելէ՛ք սերմանահանք, հունձք են հունձ.
Զուռւոյն բազուկ յեռեալ ի վարս ծաղկափունջ
Արկէ՛ք ի գործ ըզմանկաղ
Ի յերթ եւ եկս անդանդաղ։
Մանուկ հիւղից, արկեալ ի յուս յօտոց սուր
Ձայն աւետեաց ի հանգըրուանս յինէն տուր.
Ոյք լալագին արկէք սերմանս սրտաբեկ
Ի հունձ զըւարճ ընկեր զընկեր կարդացէք.
Արկէ՛ք ի գործ ըզմանկաղ,
Ի յերթ եւ եկս անդանդաղ։
Ոսկեպըսակ ծիծաղի յոյս յարտորայս
Ատոքացեալ հասկ հասկ թափԷ բովիճայս.
Կարշնեղ բազուկք շոյտ շոյտ աստ անդ ածցին հիռ
Զօրանայ ’րեւ, հապա մանկունք ի յայթիռ
Արկէ՛ք ի գործ ըզմանկաղ,
Ի յերթ եւ եկս անդանդաղ։
Ի թուփ թըմբին կարմրալանջ հաւն ի կողեր
Հըրճուողաձայն երգովք մեղմէ զվաստակ ձեր.
Նըշան ի շէնս առաքեցէք ընդ ալիս
Հասկ բըռնալիր ամալով նոր անդ խայրիս։
Արտք ծածանեալք կանգնին նըստին դաշտանան,
Կոհակ կոհակ գադիշք դիզեալ ամբառնան.
Գիրգ օրիորդք գիրկըս պարզեն լայնալիճ,
Յուս պատանեաց կախին որայք ի կապիճ։
Ճըռինչ սայլից որ զհունձ բառնան ցորենոյ
Գեղջէից կառք են յաղթականք, փողք յուսոյ.
Բոյոս շինին օրհնէ զբազուկ հընձողաց՝
Առատութեան տածիչք, սիրողք հայրենեաց:
Որայապսակ մանուկ հընձող գայ ի տուն.
Պատրի հողմիկ մերկ գըտեալ զանդն ի զարդուն.
Ցօղ հանդարտիկ տեղան աստեղք ի փող սին,
Տըզզան միջատք ի դէմս սափրեալ վիճակին։
Արկէ՛ք ի բաց ըզմանկաղ,
Մըշակքդ ի պար անդանդաղ։՝ 

 

ԻԸ
ԱՅԳԵԿՈՒԹՔ 

Որդիք կըթոց, մի՛ զուռս որթոց հոլանի
Տացուք հողոց կոծել ի զուրկ հովանի.
Ըզմարց խըրթնի զազատորդիսն անուշակ
Մի՛ մերկ թողցուք տարուբերիլ սըգորակ.
Հապա կազմեալ զուարթ երախանս
Արիք ելէք ի յայգեստանս։
Ի կութս այգեաց հընչեաց վիճակ մեր շինին.
Զամբիւղ կողով յուս ըստանձնեալ պատանին,
Եւ աղջըկումնք դիմեն յայգիս խանակիր.
Վառ խաղողոյն ըզծերն առնէ շոյտ եւ ժիր.
Ի թափս ոտից թընդասցէ դար գինեբեր
Յաղուրայնիս պըսակաւոր ծագ ի վեր,
Ի սանդղաձեւ այգեստանւոյն հոծ կատար
Վազվազեսցէ մանկանց առոյգ գարշապար։
Հապա կազմեալ զուարթ երախանս
Արիք ելէք ի յայգեստանս:
Յարիւն որթոյ ներկեաց գեղջուկն ըզշըրթունս,
Ձայն է խընդից Սպանդիարայ ի խրախունս.
Հովուին տեսեալ ծափէ, հընչեն դարեւանդք,
Եւ լըռանիստք այսօր կայթեն արձագանգք.
Նըշդարենիք կիցք խիղբ ի խիղբ՝ անջատան,
Որթոյն գընտակք գըլխակորեալ երերան.
Թօթափին հատք, ճըմլին ի հոյզ քաղցուենի,
Մեղրածորան յորդէ աւիշկ ծիրանի։
Սապատ սակառ սեաւ սեաւ դիզան բլրագոյն
Մայր ցընծութեան սահի սայլիւ թաթաղուն.
Ա՜յ սայլավարք, ճեպ տուք եզանց ի խայթ սուր.
Մուծէք ի շէն ըզգեղեցիկն յերկրիս տուր։
Եղջերք եզանց յորթատերեւս առան շուրջ.
Ի սռիչ անուին գաւառապետ ժպտի լուրջ.
Խաղող, եկ բեր մեզ տօն մանկանց եւ ծեր հարց.
Եկա՛յք աղքատք լի ամանով առնել դարձ։
Ահա մանկունք կարմիրnտունք ի հանդէս.
Բոսորագոյնս արձակեն սայլք յորդ աղբերս.
Բոկ պարմանի դոփէ ի խռան խաղողոյն,
Վըտիտ ներբան կազմէ հընձան պարզագոյն։
Բոյր մըշկահոտ թըթուիկ խազմուզն արձակեաց.
Եւ գեղջէից վառին աչաց բիբք ծաւեաց՝
Ի տօնս այգեաց օրէնք են գոլ քաղցուալից,
Այլ փախերուք դուք ի բակքեան աղօնից:
Լըցէք ըզգուբըս կըշտապինդ,
Բազում ցաւոց գինեակն է խինդ: 

 

ԻԹ
ՄՐԳԱՊԱՀ 

Ընդ հովանեաւ չորից ձողոց
Ի դուռն այգեաց ի հեշտ խոտոց
Ըզցանկալի ծընունդս երկրի
Պահէ մըշակ ծառաստանի.
Զոր նորահաս ծընաւ գարուն
Դիեցոյց ամառն, հասոյց աշուն.
Ի գեղ չըքնաղք ու ի գոյն ու ի ձեւ
Կըրթեն զորկոր ու աչաց արեւ։
Ո՛հ թէ նոցին նըւազ էր գեղ
Յաչկունս Եւայ չըգայր խըտեղ,
Եւ հովանին եդեմական
Չառնէր զորդեակքըս բացական։
Ո՞յր է յածեալ ի ծառաստան
Պըտղոց քաղցունց վայր ծնելական.
Ըզխընձորին տեսեալ կարմիր
Որ ոստախիտ կըքի յերկիր.
Գարնանագեղ կեռաս բոլոր
Զիա՞րդ թափէր գըլոր գըլոր.
Ի՞բր երկդիմեան դեղձիկն անուշ
Տիպ աղուամազ այտից քընքուշ.
Եւ սուղ կըրսեր պըտուղ ծիրան
Զոր հին բերէ հողն հայաստան,
Եւ թագակապ նուռն անդ ընտիր
Վառեալ ի գոյն վարդակարմիր,
Շուրջ թիկնապահ կարգեալ իւր փուշ,
Մի ժպրհեսցի ձեռն անըզգոյշ.
Եւ պարկ թըզոյ մեղրածորան
Կաթէ հրաւէր ի հեշտ բերան։
Այլ զի՞ մի մի թըւել ըզխայր
Զոր արգաւանդս եբեր մեզ վայր.
Ընդ հովանեաւ չորից ձողոց
Ի տաղաւար հիւսեալ յոստոց,
Եկայք տեսէք զոր մըրգապահ
Գանձեաց երկրի աւանդ անահ,
Զոր մըշակաց բազմաջան երկք
Սատարեցին գեղազան բերք
Եւ օրհնեցէք զաջն աննախանձ
Որ արկ յերկիր զազգ ազգ սերմանց.
Եւ գերագոյն ուսոյց արուեստ
Հանել յերկրէ զկենաց պարհեստ,
Եւ վաստակոցըն մխիթար
Առնուլ ըզմիրգս ամոքարար։ 

 

Լ
ԱՆՏԱՌԱՊԱՀ 

Քըսան նորեկ հիւրըս մայրեաց
Պահապանն անտառի,
Քըսան նոցին չուս ողջունեաց
Աչս յառեալ յաշնայնի.
Ետես նա մի ’ստ միոջէ զծառոց
Նորածին զոստ զընձիւղ
Ըզգեղ ծաղկանց ըզբեր պտղոց,
Ըզճանճորս սարդին հիւղ։
Ի զով շաչիւն հովանոցին
Առ աղբերց խոխոջիւք
Ընթանան կեանք մըրգապահին
Հեզասահ գընացիւք.
Բազմեալ ի դար մի բըլրաձեւ՝
Ճաճանչիւք ոսկեգոյն
Ի գալ ու երթալ դիտէ զարեւ
Ի կատար եղեւնոյն:
Ցուպ ի ձեռին խայտախարի
Ճեմի զջուրբք կաշկանդեալ
Զոյր ձորձ պատէ իմոյն դալարի
Եւ սաղարթ թօթափեալ.
Եւ դարձուցեալ զաչս ըստ դիպաց
Զովութեան ի խընդիր
Դիտէ զանցորդ ծանրաբեռնած
Խոնարհեալ ի յերկիր.
Առեալ ածէ զնա յառուն զով
Sայ ըմպել եւ լուանայ,
Զմախաղ նորուն լընու պըտղով
Եւ զուղւոյն նըշան տայ։
Յառաւօտին աշնան տամուկ
Ի ծածկոյթ ամպաձեւ
Մառախլապատ ըզծառոց շուք
Տեսանէ անարեւ.
Ի շեղջակոյտ սին սաղարթաց
Ընթանայ զարամուր.
Յոտից շըրշիւն իբր յանձրեւաց
Հընչէ ձայն ի սարսուռ.
Զյետին սաղարթ մերկ անտառին
Տեսանէ ողորմուկ
Իբր առկայծեալ ջահ լապտերին
Խոնարհիլ ի դալուկ:
Կայմից գունակ հոլաբազուկ
Յոյց ճարտար նաւուղիղ
Բառնայ զկտաւին յօդոց շըշուկ
Լուծականն ի շաւիղ,
Մերկըս դիտէ զծառըս համբուն
Պահապանն անտառի։
Ի բունս նոցին դրոշմէ զանունն
Զ’ ի դարնան ընթերցցի։

 

ԼԱ
ՈՐՍՈՐԴ 

Զարշալըրշոց պահուն դիտող
Որսասէր մանուկ
Յանտառ ի դաշտ՝ աչօք հըսկող
Ու ի սարս ոստոստուկ,

Յառաւօտուց միայնութեան
Դէմք երկնակառոյց
Դիտեմ յաճախ կանգուն միայն
Ի մարգ ցօղալոյծ.

 

Գեղեցկագոյն քան զառասպել
Նա ճետ Լետովայ,
Սօլերք թեթեւ ոտիցն ընտել
Ըզվախիւք վազ տայ: 

 

Յեղջեր գալար հընչիոն զըւարթ
Խուճապի ճագար.
Իսկոյն շանթէ հրավէժ երկաթ,
Կաղան ոտք սրավար։ 

 

Թեւակոծեալ աչք երկրապիշ
Բերի տորտն ի խարձ.
Ասպաuտանիկն հարուածոյն պիշ
Որսիւն առնէ դարձ:

 

Ըզճիչ բարձեալ հաւ սիրամայր
Ձագուց յօգնութիւն
Խոց կարեվէր սիրոյն ի խայր,
Լըսէ զողբ բունոյն։

 

Խնայեա մանուկ ի տատրակին
Վարուժնեակ տըխուր,
Թող թող ի թուփսըն մըթագին
Մընչեսցէ զկիրս իւր, 

 

Որով յոլովք եւ իմըս սիրտ
Բուժին մանըր վէրք…
Որսո՜րդ, մի՛ տաս տատրակին խիրտ,
Մի՛ հաւուն քաջերգ:

 

ԼԲ
ԳԵՂՋ ԵՐԵՑ 

Պատմուճանաւ թըխազգեստ
Խոյր ի գըլուխ խաչանիշ
Զանդաստանօք գայ համեստ
Երէցն աչօք երկնապիշ.
Ծիծաղախիտ ի ճեմն առնուլ ժպտի անդ
Մաղթանք նորին ըզհող առնեն արգաւանդ։
Յիսուն ձմերանց կան պըսակք
Վարսից նորուն յարտեւան.
Քըսան նորեկ ծիծռանց դասք
Յերդիս վանացն օթեցան.
Որդի հիւղին՝ հայր կոչէ զնա ի համբոյր,
Որդեակ կոչի ’նմանէ գըգուեալ ի գիրկս իւր։
Ի սիրտ ցաւած կաթէ նա
Զանուշարար բալասան.
Զարտուղելոյն անուղղայ
Ի տիպ հովուին արթնական
Ըզհետ գընայ մինչեւ ի կիրճ դըժուարուտ,
Եւ ըստանձնեալ զոչխարն առնէ խինդ տօնուտ։
Գեօղ եւ գեղջեայ ու ագարակ
Յօրհնիս նորին ուռճանան.
Առ ամենայն նա հասակ
Ածէ նըպաստ զանազան.
Զեկեալս ի լոյս՝ յանմահութիւն ծընանի,
Ի հուր երկնից նըւիրէ զջահ հիմենի։
Տառապանաց ի մահիճ
Ընկողմնելոյն անյարիր
Զառկայծելոյ լուսոյն լիճ
Լընու յուսով սիրալիր.
Խառնէ արտօսր ընդ ցուրտ քըրտան օրհասին
Եւ զաչս աստէն փակեալ բանալ տայ յերկին։

 

ԼԳ
ՈՒՂԵՒՈՐ 

Քիրտն ի ճակատ, անթանոցիկ ընդ ձախուն
Խոյր պըրտուեղէն արկեալ զուսովք կարմրալար
Անբաժ ընկերն ուղւոյ ու օճան ցուպ յաջուն,
Անցորդ պանդուխո երգէր ի շէնս ու արտավար,
Լերինս հարիւր ես ի չուս
Տեսի հազար ագարակ
Աչք ի նպատակ իմ ուղւոյս,
Շինականք դուք ողջամբ կայք:
Ընդ ծուխ այգուն նա ելանէր ի շինից
Ընդ երիկուն ծուխ նա ի գեօղս իջանէր.
Ի տապ արփոյն ի կողմն եղեալ յեզր արտից
Ցուպն առ սընար ըզնոյն բարբառ միշտ կրկնէր.
Լերլինս հարիւր ես ի չուս
Տեսի հազար ագարակ
Աչք ի նպատակ իմ ուղւոյս,
Շինականք դուք ողջամբ կայք։
Բազումն ի կող լերին արեւն ինձ յարեաւ,
Ի գետեզերս հովանացաւ ուռենին,
Եւ նընջեցի ’նդ լայնատարած եղեւնեաւ,
Ի գլուխ ուղեաց ես երգէի յերեկին,
Լերինս հարիւր ես ի չուս
Տեսի հազար ագարակ,
Աչք ի նպատակ իմ ուղւոյս,
Շինականք դուք ողջամբ կայք։
Յագարակաց հազար բարձի կեր եւ ումբ,
Տեսի զմանկունս շենից խաղալ շուրջ զինեւ.
Հուպ հայրենեաց ցանկամ՝ ըզնոյն զուարթ խումբ
Ցանկամ ըզգեղջ պարզ օդ, ըզպարզն իւր արեւ:
Որդեակ հիւղից, հի՞մ ընդ նըժդեհս զարմացար.
Ո՜հ, չէ պանդուխտ որ ագանի ’հանգըրուանս,
Ըզվանատրին տանի նա զձիր յուշարար
Եւ միշտ յիշեալ երգէ զնորայն ըսփոփանս,
Լերինս հարիւր ես ի չուս
Տեսի հազար ագարակ
Աչք ի նպատակ իմ` ուղւոյս,
Շինականք դուք ողջամբ կայք։
Որդին հիւղից ասէ ցորդեակն այն ուղւոյ,
Զայս իմ անդիս երկաբեր հասկ բարգաւաճ
Sարցես յինէն յուշ ծընողիդ ծերունւոյ,
Եւ երգեսցես յետին զանոյշ քոյ աւաչ:
Որդին ուղւոյ զնըրբափողոցն ունի ռահ
Յոր որթատունկք հովանան ի վըտակ.
Զոճ ցորենոյն նա ողջունէ պահ ընդ պահ.
Եւ յիւրն հասեալ շէն՝ երգէ հուսկ զայս նըւագ.
Լերինս հարիւր ես ի չուս
Տեսի հազար ագարակ,
Զորդւոյ հիւղին զայս տրիտուրս
Բերեմ իմ հօրս յիշատակ։
Որդի ուղւոյ ընդ սար եւ ձոր աշխարհի՝
Երթամ եւ ես օթեւանաց ի խընդիր՝
Հանգուցանել առ վայր մի զսիրտ որ խամրի,
Նըւագելով ի մխիթարանս առ ձանձիր։
Լերինս հարիւր ես ի չուս
Տեսի հազար ագարակ,
Ո՞ զհայրենեաց իմոց դուրս
Բացցէ առ խոնջըս վտարակ։

 

ԼԴ
ՊԱՏԿԵՐ ԲՆՈՒԹԵԱՆ 

Զիա՜րդ չըքնաղ հաստեր զերկիրս այս ով Տէր,
Յանյագ վայելս մարդոյ՝ զոր անդ հաստատեր։
Ո՛րպէս զի լոյս անձկալի յաչս է քաղցրիկ`
Երբ ըզքընոյ թափեալ թըմբիր մոռացիկ
Աղօտածագ դիտեսցէ հուր դեռ անկէզ,
Մինչեւ ցամաք եւ ծով շողան բոցադէզ.
Շիկնին երկինք, ամպք ըզգենուն ծիրանի,
Ճայթռեն ճաճանչք, արեւելից փեղկ բանի.
Ջահէ լամբարն առաւօտին աճեցուն
Ծաղկապըսակ եւ լուսայեռ գունագուն.
Յակինթ զմրուխտ գիշերային արտասուք
Յեռեալ փայլեն ի տընկոց ոստըս ճապուկ.
Արբուցանէ եւ երկիր զիւրըն պասուք
Ի վեր բառնայ կարմիր կոկոնս վարդ տամուկ։
Խաւարաբորբն ըզքօղ թողուն դաշտք սըփիւռ
Եւ տատանին ծառք եւ մացառք ի զեփիւռ.
Ըստուերք ճամուկք ի ձորս յեռուն խիտ առ խիտ,
Մըրցին յեմակս երանգք ծաղկանցն ի փըթիթ։
Դդչին դնդչեն ուղխից հոսանք սըրավար
Ի դիտակաց բարձրաբերձից գըլեալ վայր.
Յորձանապտոյտ կէսք տապալեալ խոչ եւ խութ
Բուռըն սուրան վիժին լինին ծովամուտ.
Կիսոց զըւարթ ի բիւր մանուած կարկաջուն
Ի մարմանդից անմեկին՝ նինջ քաղցր առնուն.
Յորոց զատեալ քաղցրախոխոջ սուրբ առուակք
Ձօնէն արբումն անդոց, ըմպեն եւ դաշտակք:
Բայց անդրագոյն խորշակագնաց աւազուտ
Ցիր ծաւալի մեռելատիպ անօգուտ։
Յառնեն յոխորտ յաւերժական պարք լերանց
Կէսք ձիւնադէզ պարզեալ ճակատ խրոխտապանձ.
Ապառաժուտ այլք ըզթիկունս ահարկու,
Ուր են կըռուանք ոտից արծուեաց ամպաչու.
Նոցին ի կողս ձըգին աստուստ ընդ շինից
Եւ անտառակք այգեստանեաց զուգակից։
Անդ սեպացեալ հըսկայք երկրի սեւադէմ՝
Սոսկավիթխարք թըւին երկնից մարտընդդէմ.
Բոց փորատեալ շանթիս յահուր ըզգայռեն
Որոտընդոստ ծըծումբ ընդ վիհս հուրեղէն,
Գետահետեալ մոլին խամրեն ըզշուրջ վայր
Զառիթ ցասմանն անջինջ թողեալ լուրթ կարկառ.
Անդ սխրալին ընդառաջէ տեսարան
Միշտ հինաւուրցն եւ միշտ մանուկ ովկիան.
Ձըգեալ պատէ զերկիր բազկօք թուլատարր,
Մերթ ի համբոյր կակուղ ափանց սիրաբար,
Մերթ սաստ ի զուր մըռընչելով սիգապէս
Յարուցանել լերէնըս թուխս ու ալէգէս
Թաւալգլոր ոգորիլ գալ ընդ իրար
Քուշանաբար զաւազն առնուլ ի յաւար.
Իսկ խիճ խաղաղ խըմէ զքըրտունս դրացոյն ժանդ,
Նընջեն կոհակք զինչ վարսակի հընձեալ անդ։
Եւ ո՞ սանձԷ զալիս ծովուն մրըրկավար
Դաշինս կըռել կալ ընդ երկրի հաշտաբար.
Ո՛ անաստուած, ցամաքեսցի լեզուդ պեղծ,
Թէ զանմահին չիմանաս գործ անտխեղծ.
Տես զովկիան զերկնից կարգաց արբանեակ.
Հայեաց յարեւ՝ զիա՞րդ ըզտիւ յերկինս հակ՝
Ապ’ ի կապոյտ ամպս ոսկեղէն անկողին
Արկեալ փափուկ եւ խաղաղի գլխովին.
Երկիցս յալիս զոսկեակ գըլխոյն ծածկէ զհեր,
Երկիցս յերկին ծիրանածին յառնէ վեր.
Ի խոնարհելն՝ ըստուերանան յաղթ լերինք:
Լըռէ երկիր, հանդէս առնուն մութ երկինք։
Ձեռն որ զարփին վարէ ի մարզ տարաշխարհ,
Պարզէ զլուսին կոյր գիշերոյ լուսարար.
Յուշիկ յուշիկ զով եւ զըւարճ ձըգի ամբ
Հեզանազին մահկի սպիտակ ընդ ոտամբ.
Բանան ու աստեղք ըզպատուհանս լուսազարդ,
Աչք եթերին, անշէջ լապտերք, լուսոյ վարդ.
Ուղղեն սիրով մոլորելոցն ըզշաւիղ,
Կըրթեն ըզբիբ ծովաչըւին նաւուղիղ.
Հաստչին հնազանդք թաքչին յիւրեանցըն պահու,
Փեղկըս շափիւղս ածեալ դրանց լուսատու.
Լուսնին մահիկք ի ճաճանչից կողոպուտ
Իբր աղեղան թուլանան լարք խոնաւուտ։
Մեկնի գիշեր, արեւ դառնայ ի ծովէ
Լուսատըտուն իբր արմաւ տար յաշխարհէ
Մինչ ծովափնեայ լերինք եւ ամբք լուսաթոյր
Շարախառնիլ թըւին, ճաճանչք ընդ փրփուր,
Յալեաց բացեայց որ չըզօրէ ական ոյժ՝
Փայտ անտառին ի թեւս թեթեւս ապաժոյժ
Ընդ մըկանունս զոր կէտք պուղեն վիթխարի,
Իշխանաբար սահեալ յառաջ կոյս վարի.
Սանձահարեալ փայտիւ ըզփայտ, զջուր ջըրով
Վարգեն մարդիկ ի նոր ափունս անվըրդով:
Քաղաքանին գայ երեւան ալէսաստ
Ուր արքայից գահոյք, ճոխից եւ դարաստ,
Եւ գեղջէից եղեգնատունք խիո ընդ խիտ
Հուպ արտորայց եւ մարմանդից ի փըթիթ:
Ի բացական ծայրից կաղնեաց սեւորակ,
Տան անմահին դիտի գանչող աշտարակ,
Յոր հարկանի արեւ երբ գայն եւ երթայն
Ի ստուեր նորուն նընջեն հասակք ամենայն։
Աստ յանջրպետ մըռայլ կըրճից որձաքար
Գընայ ’նդ կամուրջ օդապարիկ գարշապար.
Ի կող նոցին ճեմի հօտիցն իշխեցող,
Հողմով շըրջին հանդիպոյ թեւք աղացող։
Յոտըս լերանց յեցեալ աւանք եւ քաղաքք
Զարմանալեաց երկրի հանդէսք բովանդակ.
Ուր բիւրազգի յարարս մարդիկ թարթափին
Ազդմամբ՝ զոր մատն ամենավար ետ Հաստչին.
Որ արփայնոց ասաց եւ կան ի նոյն կարգ,
Հրամայեաց երկրի եւ տայ զիւրըն հարկ,
Ծովու՝ եւ ոչ իշխէ դրժել աւազին,
Հիմն արկ լերանց, դողան սարսռեն ոչ դրդուին.
Գոռ գազանաց յարդարեաց որջս ի թաւուտ
Անդէն մռընչել հարուլ զահեղն որկորուստ.
Զերէ վայրի, զարջառ էած շինից մերձ.
Չիշխէ մանկան ցուլ հըսկայ գոլ լըծընկէց
Օդապարիկն հաւու զբարձունս եդ տընակ
Զլեւիաթան վարեաց ի սոր ջրակուտակ:
Փիղ յընթանալ ցընցէ զլերինս տապայեղց.
Ի Լապրատոր ի գահ սառին ընդ ծով մեծ
Արջն ըսպիտակ թըմբրեալ նաւէ անխոտոր:
Ամպախաղաց չըւեն թըռչունք պարաւոր,
Զանծանօթ վայրս ծանօթ ձայնիւքն ողջունել
Եւ ձագախառն աճեցեալ դարձ յետս առնել։
Վըտառ վըտառ թեփազրահիկք ընդ Պոնտոս
Գան վայելել ըզգեղ գարնան, թողուն ձուս.
Ծովուն վառեակ ի մերկ պարեխն եդեալ բոյն
Յանդուլ հառաչս ալեաց խառնէ զձայն սիրոյն.
Յերփներանգ թեւ, յակինթ զուլամբ մեհեւանդ
Սիգաճեմեալ սիրամարգ գայ ի մարմանդ։
Երփինունակ հաւուկ ի դրախտըս Ճենաց,
Ըզհամագեղ ծաղկանց ծըծէ հիւթ զըւարճ:
Մինչդեռ սողունք ընդ հող գընան գողուղիք
Ու արեւադէմ խոյանս առնուն սուր արծուիք.
Զեռան տիտռունք ի խաղ Նիւլեայ երկեկից,
Եւ զանապատս հերձու ջայլամն ոտնաթռիչ։
Արմաւենի անդ գըլխոյն լոկ եդեալ շուք,
Եւ եղեւին կանգնի համակն աստ զարդուք.
Աճումնաձիգ արձան մահու զուսպ նոճի,
Եւ գիսարձակն ուռի զեզերբք անդ աճի:
Ի թեւս հողմոց ծառ առ ծառ սերմն արկանէ`
Եւ հարսնանայ Լիբանան մեծն ընդ Սինէ.
Նունուֆարաց սըփռին հեշտոցք ի լըճին,
Քեցեալք առ սէր ընդ մականունըս մատչին:
Տարեաց ըզքեզ Տէր քարոզեն բոլորմունք,
Այրի երկրի կոյսք հարսնագեղք գան գարունք.
Մառախլապատ դէմք դաշտաց ծաղր ըզգենուն,
Լերինք կակղին, փշրին տարերք կարկաջուն.
Բանայ զարգանդ մայրըն հող, սար եւ մարմանդ
Գունանարօտ պճնին, խաղայ սիւգ ի յանդ՝
Տատանին բոյնք յոստ նորընձիւղ յանտառակ
Ըզթուխս հարսին մեղմէ երգովք վարուժնակ
Խայտայ բնութիւն, ու ի ջուրց գաւառ պաղպաջուն.
Դոնք եւ դլփինք գան զիրերօք ոլորուն
Կարմիր ճանճկէն բուրեան ըզգեստ առնուն ծառք
Ամառնային խնդրէ պըտուղ արեւ բարկ.
Կեռաս, շըլոր, խընձոր, ծիրան, մի առ մին
Ու ելակ կարմիր թանգուզելով կայ ի քմին.
Որդիք մաքեաց եւ ուլք այծից ոստոստուկ
Ճարակին ցիրդ եւ ծոթորին անտաղտուկ.
Կոհակաձեւ կըքի ցորեան ոսկեհեր
Համբոյր հողմիկ երբ գըրկած է հեշտաբեր.
Զըստուեր խնդրէ սոճեաց եզող քրտնախոնջ.
Հովիւն յալպեայ քարայրս հանգչի ցոպ յանթոջ։
Փոխանակին ապա ’ւուրք կարճք եւ գիջին,
Աւուրք տօնից, պաշտ’ ի բաժակ նոր գինին։
Մերձի օրհաս յեղանակեալ արեգկան,
Ճեպեն պըտուղք, այնքան քաղցր որք’ անագան:
Սիւգ հիւսիսեակ փըչէ ի շունչ ցըրտաբեր
Տըխրին դալարք եւ դալկանան ի յերեր.
Շընչէ կրկին, թափին սաղարթք մերկ տըմոյն,
Սըգան երկինք միգապատեալք յելս այգոյն.
Հրակայլքն երթան ամպք հարք բերրի անձրեւաց
Բըռնանայ հողմ` տեռազերծող անտառաց.
Կարապետէ ձմերան Եւրոս ցըրտաշունչ
Խամրել ըզգեղ, գրաւել զերկիր անշըշունջ.
Հեռանան հիւրք օդոց, տեղի տան անդեայք.
Գըզաթք ամպոց տեղան դիզին ըսպիտակք.
Պահանգք դընին գետոց, սառոյցք՝ ծովափին,
Օձ գալարեալ ղօղէ ի բանտ խորդով հին.
Մերկ կողոպուտ ծառք ճարճատեն ցըրտաբեկ,
Ոստովքն ըզհիւղ ջեռուցանէ հովիւ հէք՝
Ի զուր խնդրէ յանպատըսպար օդոյ նսիհ
Թռչնիկ նօթի զվըտանգելոց կենաց պիհ։
Ո՛հ, զիարդ յայնժամ՝ տրամազգեաց է երկիր.
Արեւ, լուսին ու աստեղք թըւին ցըրտակիր։
Այլ գան գարունք նորք, նոր ծիծաղ աշխարհի.
Յեղանակի ամ, բընութիւն չերերի.
Սերմանք մեռեալք՝ ընձուն կենաց բարունակ,
Գունին սաղարթք, բարգաւաճէ բուն եւ տակ.
Ոտս արձակէ արմատն ի գիրկ բլրակին,
Բըլուրն յեցեալ ի մեծանիստ կող լերին,
Եւ վիթխարին արձանացեալ լեառն յերկրի
Թաքուն բովուց աճումն առեալ ի ստուերի.
Մեծազանգուած եւ գունտ հողոյս բովանդակ
Զարեգակամբ շրրջի ռըմբոյ նըմանակ։
Եւ աշխարհաց իշխանն՝ անուոյ փոքու տիպ
Ի գիլ յերկին գայ, թէ ’ւ կըշռէ զայն ոչ բիբ։
Ու ամբաւակոյտ երկնից՝ կամարք պատ ի պատ
Տիեզերաց ըսպաս հարուն անընդհատ։
Բնութիւնք անշունչք եւ շընչականք օղ ընդ օղ
Կան զիրարեալք ի ծրար մատինն արարող։…
Ծիր հիասքանչ, որ իմ յառեալ ի զբօսանս՝
Ըզհանգիրուանս երգեցի նուրբ ի ձըգանս.
Զոր ոլորեմ զընգուզենեաւս արդ ձօնի,
Ողջոյն տըւեալ տեսլեանց չըքնաղըս շինի։
Ողջամբ կացջիք իմ գեղազան ագարակք,
Կացցե՞ն արդեօք ողջամբ ու երգոցս յիշատակք։… 

ԵՐԳՔ ՀԱՆԳՐՈՒԱՆԱՑ 

1840

 

ԱՌ ԱՌՈՒԱԿՆ 

Սիրեմ ես զեզր առուակին`
Որ ի սարէն մենաւոր
Ընդ զառ ի կող բըլրակին
Սահեալ երթայ դաշնաւոր,

 

Ծաւալ’ ի մեջ մարմանդի
Եւ գիրգ ծաղկանց տայ համբոյր.
Մանրիկ ալեօքըն պատի
Շըրջան առեալ բիւրըս բիւր:

 

Թէպէտ անդորր՝ այլ աշխոյժ
Ալիքն հաշտեալ հեղեղին,
Գան եւ մօտին եւ անժոյժ
Ի մայրն իւրեանց խաղաղին:

 

Մանրիկ ալեակք եւ վըտակ,
Ժիրք եւ հեզիկք, ասացէք,
Զի՞նչ մըռընչմամբ սիրունակ
Յափանց այտի զի՞նչ խընդրէք:

 

Կամ՝ զո՞ր պատգամ գաղտնի տայք.
Զամպո՞ց ուր ձեր խանձարուրք,
Զծաղկա՞նց ոյց էքըդ բաժակք,
Թէ այլ ինչ են ձեր բարուրք:

 

- Զայն չըգիտեմք, բայց զայս մին՝
Զի քո պատկեր եմք ճըշգրիտ.
Թէ գիտիցե՞ս զի՞նչ կամին
Անզուսպ կոհակք քո սըրտիդ, 

 

Որ անդուլ գան եւ բախեն՝
Մընչեն մռընչեն տան քըրքիջ,
Գան եւ երթան, դարձ առնեն
Խօսիլ կամին, չասեն ինչ։

1844

 

- ԱՌ ՀՈՂՄԻԿ ՄԵՂՄԻԿ 

Օդոյի կոյսըն գուսան
Մըշտասարսուռ ու անսասան
Իջեալ ի մարգս համասփիւռ
Հանդէս առնէ, զով զեփիւռ.
Հըրճուին հովիտք լըռանիստ,
Շըքթին շրթունք անհանգիստ.
Ծուփ ի ծայրիցն ընդ մարմանդ
Ծաւալանայ յանդոյ յանդ.
Տըրտմեալ տերեւքն ամբառնան
Փոշի թափեն մանկանան.
Ծըղիկք ծաղկանց ծաւալին,
Ծառոց գիսակք ծածանին.
Կարկաջ աղբերըն դաշնակ
Փոխի յայլ քաղցր եղանակ,
Եւ շըրտուցեալ ի դիտէն
Մընչէ տատրակն հեզօրէն։…
Ինքն ընդ երկին եւ երկիր
Հողմիկն յածեալ ժիրաժիր,
Յաներեւոյթ մատն ածեալ
Եւ խաղալով դայլ ի դայլ՝
Շարժէ քնարիկ սաղարթուն
Սուլէ սփռէ ձայն սիրուն:
Ես յայն ձայնէն ըզմայլած
Օրհնեմ ըզսէր քո Աստուած,
Որ ըզպատկեր քո ի լոյս՝
Ըզձայնդ յայտնես ի հողմոյս.
Հալիմ յարեւն՝ հրաշանամ,
Հողմոյս լըսեմ՝ հեշտանամ.
Յամէն սօսիւն այս սըքիս
Սիրտըս սարսէ եւ հոգիս…
Քանզի պանդուխտ եմ ես, ո՜հ,
Ոգի տըկար եւ տըժգոհ.
Միայն հիքոյս մըխիթար
Ինքն է հողմոյս ճանապարհ,
Ընդ որ հառաչ առ հառաչ,
Մըղեմ ըզսիրտս իր յառաջ: 

1853 

 

ԱՌ ՀՈՂՄՆ ՀԵԶԻԿ ԵՒ ՅԱՆՁՐԵՒ ՔԱՂՑՐԻԿ 

Կառեալ յառիմ աւասիկ
Ընդ ծաւալումըն հովտիս,
Աչքս ընդ բնութիւն ըզբօսիկ
Եւ միտք ի պրակըս սըրտիս։
Ահա սօսափ եւ շրշիւն… 
Հողմն անցանէ հեզաշունչ,
Բարբառ ձըգէ նուաղ բնութիւն,
Սաղարթք ամէն ի մրմունջ.
«Ո՜վ այցելու օդապար
Ահա խամրիմք, ցօղեա մեզ»:
Եւ առ օդոյն գարշապար
Տատանէին մանը եւ հեզ։
Երկիցս հողմոյն առեալ հիռ,
Ու ահա դիզան ամպք խոնաւ.
Շիթք արծաթիք հեղուն ցիր,
Ըմպէ բնութիւն ու ասէ բա՛ւ:
Ի սաղարթուց ծայր դալար
Դիտեմ արդ սուրբ մարգարիտ,
Իբրեւ երգոց շարժեալ լար,
Եւ դիմաց մանըր ժըպիտ։
Կառեալ յառիմ եւ յիմ սիրտ,
Վաղու խամրեալ եւ երաշտ.
Ցօղոյն անձկաւ խիրտ ի խիրտ.
Ու ի տարերաց բուռն անհաշտ.
Ո՞վ յիս շընչէ զհողմն հեզիկ
Եւ նազէի զովաբար.
Ածէ՜ր զանձրեւն ինձ քաղցրիկ,
Եւ ցօղէի հեզաբար։

 

ԱՌ ԸՆԳՈՒԶԵՆԻՆ ԱԳԱՐԱԿԻ
ՎԵՐԱԴԱՐՁԵԱԼ ՅԵՏ ԺԱԱՄԱՑ 

Ո՜վ առոյգաբունդ ու երկարակեաց անշուշտ քան զիս
Իմ խորանանման կատարաբերձ ընգուզենիս,
Սիրասնունդ զաւակ բնութեան, հաստոյր եւ գեղաղէշ,
Որ շուրջանակի արձակես ոստ ամբարձուղէշ,
Ողջոյն քեզ ողջոյն ընգուզենի՜դ իմ սիրունակ։
Իցե՞ս ճանաչել արդեօք ըզդէմքս այս սեւորակ:
Իցե՞ս ճանաչել, իցե՞ս յիշել ըզպատանի՝
Որ խանդիցն ի բոց դալար՝ խնդրէր զովդ հովանի.
Եւ վայրենայած մորճ մուզայից հանդիսարան
Զօդկառոյց դէտն համարէր քո պանծ գագաթան.
Ի սաւառաձայն հծծիւն հողմոյ, որպէս եւ արդ՝
Սըրտաթունդ լըսէր բարբառս յամէն քոյին սաղարդ.
Եւ գեղայօրէն պատկերք տեսլեանցըն շինական
Ծրագրէին ի յաչս ի միտս՝ ու անտուստ ի մատենկան։
Ամք արդ մետասան, բա՜բէ քըթիթ ամանակի,
Անցին իբր ըստուերք չթողեալ անանց զնիւթս հասակի,
Զի կարճօրէիւք ինձ չափեցաւ կենաց շրրջան,
Ւ ոչ հարիւրաւորս շընչել գարունըս քեզ նըման:
Խանդավառեալ յայնժամ` պատանեակ ես աղածրի
Թելս ոսկեճամուկ արկանէի զդիմօք երկրի.
Ընդ քերդողական քօղով աշխարհըս բացխըփիկ՝
Ունել դեռ ունէր յինքն երեւոյթ ինչ գեղեցիկ.
Իսկ մինչ զերկվեցեակ այսօր թողեալ ամս ի թիկունս,
Ծանրաքայլելով ճեմիմ ընդ մարգս եւ ընդ ծաղկունս,
Յանկարծ գագաթանդ բարձրաբոլոր եկեալ ի տես
Եւ ըզվաղընջուցն ածելով զիմ յուշն ի հանդէս,
Ասպընջականիդ, իմ սիրայնոյ դիմեալ առ բուն,
Յակճիռս ողջունեմ ըզնոյնդ, ո՜հ ես ոչ եւըս նոյն։
Ահա խանդաշարժ սաւառնի զքեւ հեզն այն զեփիւռ,
Ահա հին եւ նոր հովանեօք գան տերեւքդ ի հիւռ.
Քաղցր ինձ եւ այսօր զովիկ շրշիւնդ օդադաշնակ,
Այլ մաղձամըղձիկ ըզմէ՞ ճըմլի սիրտ սեւորակ:
Ոչ եւս ինքնաշարժ վազեն ի քնար մատունք հրածայր,
Բայց թ’ առ յուշ նախնի գորովեալ գամ մի սիրաբար։
Ամօք թէպէտ ոչ յոյժ երկարովք կըռեալ հասակ՝
Սակայն ծանրասիրտ կըքի երկիր լըրջադիմակ.
Աւիւն աչաբոյծ ծորեալ` նըւաղ ակնարկեն բիբք.
Եւ ըզվերնածայր դիմացս ունի սպիտակ փընջիկ։
Ոչ ես ծաղկաճեմ կայտռէ ի գնալըն գարշապար,
Այլ եւ ընդ ծաղկամբք խիթայ զմըթինըն ճանապարհ։…
Ե՛կ սառնաձայն զեփիւռ՝ ի ծառս՝ ե՛կ եւ շընչեաց,
Ոչ եւս ի հրաւէր՝ տի՜նա յաւէտ հրաժեշտ մուզայց.
Ոչ եւս քաղցրանայ ինձ ոլիւմբեանն այն օշարակ,
Կրթելոյս ի դառն յանսեթեւեթ յամր ի ճաշակ.
Մի եւս ինձ զանցեալս ի յուշ ածես քաղցր իմ զեփիւռ՝
Յար զընգուզենեաւս օդեղինօք թեւօքդ ի թիւռ.
Տես քանի՜ սորայս բարգաւաճեալ կան բարունակք
Ընդ սուրհանդակիդ թեւապարել զուգադաշնակ.
Անդ երկոտասան արձակեցան հասակս թռչնոց՝
Գարնանաբերից յոստամիջակըն բունելոց,
Առագաստ զուգից փետրապաճոյճըն հոմանեաց,
Զորոց հարսանիս փեսայն երգէր հարսնըն պարեաց.
Ձագունք կիսամերկք յորորանի ոստոցդ ի շարժ
Յանկարծ վերացան թեւաբուսեալք ի թիռըս վարժ։
Նորոյ գարնայնոյ յաշխարհ օտար թէ գնան եւ հտւրք.
Այլ յետ ձմերայնի գան ողջունել զայս խանձարուրք՝
Որում՝ ցօղաթուրմն աչօք փարեալ ես տամ` համբոյր,
Եւ ելեալ գընամ, դուպաշտեա՛ զսա քաղցր իմ զեփիւռ։ 

1851 

 

Ի ՎԵՐԱՅ ԹՄԲԻ ԳԵՏԱԿԻՆ 

  Թումբ դալարիկ ախորժ բազմոց
Քան զարքենին է ինձ հեշտոց.
Ջուրըս պայծառ եւ հեզասահ
Որ քծնելով ընդ իմըս գահ՝
Ըզծիղ յարդին եւ ըզտերեւ,
Ման ըզմանի քըշեալ զիւրեւ,
Անցանէ գնայ զուղն անշըշունջ
Միակամարն ընդ պարզ կամուրջ,
Ջուրս այս պայծառ խաղաղագնաց
Որ լոկ զպատկերըս դալարեաց,
Եւ ըզգեղջկին եւ զգեղուհւոյն
Ծնանի յեզերս ճեմեցելոյն.
Ջուրս այս բուժեալ զկիրըս բոլոր
Ջինչ գործէ իւր պէս՝ զսիրտ պղտոր։
Ո՛վ անպաճոյճ՝ քան զնա տարերս
Եւ բազմադէմդ ի հրաշակերտս,
Որ ի բարձունս եյրկնից դահլիճ
Հաստատութիւնդ ես լայնալիճ,
Եւ յարհաւիրըս խորանդընդոց
Դընդընչաձայն զեռաս հոծ հոծ.
Դու եւ ի ծով անծայրածիր
Կապոյտ ողամբք կայտռես ի հիռ,
Մերթ խռովայոյզ կոհակաշարժ
Զկոփեալ անտառս ածես ի քարշ,
Եւ մերթ զիջեալ ղեկի փոքու
Յարեւմըտից յելս արեւու
Ի դուն տախտակ կըրես զազինս,
Մերձեցուցեալ զօտարածինս.
Արծաթահիւս գլուխ քո ի սարս
Եւ յովկիան տաս գարշապարս։
Ո՛վ ջուր, որ այժմ ինձ առընթեր
Ըզհեզութեան առեալ պատկեր,
Լըռիկ մընջիկ ընդ նուրբ շաւիղս
Խաղաս գընաս ընդ արտ ու այգիս,
Ողջամբ ե՛րթ ա՛նց վըտակ հեզիկ
Ծարրեալ ծընիւք գեղածաղիկ։
Ահա սօսեակ սաւառնասէր
Եւ ուռենեակըն մըշտերեր,
Եւ կաղամախք երկայնաշուք
Կանգնեալ ըզքեւ լուրջ տարազուք:
Հանդէս առնեն տերեւաշարժ
Հեզիկ հողմոյ հընչմամբըն վարժ:
Խօշիւնս ախորժ, ծուփ տերեւոց
Զկեղեալ սրտիս ամոքեն խոց։
Ճանճ եւ ճըճի բազմակերպեան
Մանրակըտիտ երագ գունեան,
Ծիրանազգեաց եւ զմըրըխտի,
Այլ եւ կանաչ տիպ սաղարթի,
Ըզնուրբ ծըղիւ կախեալ ի քեզ
Թըւին յառիլ ընդ դէմքըդ հեզ:
Իսկ ծիծեռան կարակնաթեւ
Պարզեալ տըտամբն անցեալ ըզքեւ՝
Գամ մի հարու զշրթունս ի ջուր,
Չըգիտեմ յո՞ւմպ թէ ի համբոյր,
Եւ շոյտ շեշտի ճըճեամբն ի վեր
Օձաձեւիկ հատեալ զայեր։
Թըւի ամէնս որ շուրջ ըզքեւ՝
Ի սէգ սօսեաց մինչ խուն տերեւ,
Աղկաղկ որդնուկ եւ անդեայք յոյր
Որ ճարակինս ի դաշտն ըսփիւռ,
Եւ դաշտս ինքնին լայնածաւալ
Զոր հորիզոնս այս ձեւէ մռայլ,
Մառըւակեալք ի բաժակէդ՝
Հեզք եղանիլ ալեացդ հանգէտ:
Իջից աղէ իջից եւ ես,
Մի՛ խոժոռիս թէ ձըգեմ ձեռս՝
Եկեալս յաճախ ընդ սեաւ մըրուր
Քարտ քերելով ի գիրըս զուր,
Իջից ու առից կրկինս ափով
Ի մըկանանցդ յըստակ եւ զով,
Առից եւ տաց շըրթանցըս գօս
Համբարելով զումպ քաղցրահոս։
Իջէք անբիծ ալեակք դուք յորդ
Քան ըզնեկտար ի հիւծ կոկորդ,
Իջէք օ՜ն անդր հուպ մինչ ի սիրտ
Եւ նըսուցէք զամէն խըլիրտ։
Ո՜հ, իցի՜ւ ծուփ ծովուս սրտին
Խառնեալ, ո՜վ ջուր, յալիս քոյին
Քո պէս իսպառ հանդարտ ու ամբիծ`
Ծընանէր լոկ ըզծինս երկնից։ 

1851 

 

Ի ՄԷՋ ՉՈՐԻՑ ԲԱՐՏԻ ԾԱՌՈՑ 
ՀՈՎՏԻՆ ԳԼԱՓԱՄԱՅ ՄԵՐՁ Է ԼՈՆԴՈՆ 

Ո՛վ քառասիւն հողմոյ տաճար,
Որոյ ձեղունդ օդք շըրջապար,
Ու ի միջակէն կախեալ արեւ:
Իբր ի բիւրեղ գըմբեթաձեւ.
Ո՞յր արդեօք ձեռըն լարաձիգ
Արկ ըզհիմունքդ աճումնաձիգ,
Ոյց ժամանակ՝ աճմանդ պատճառ
Սըխրանալով կայ եւ պատկառ.
Քանի՞ արդեօք էանց գարուն
Մինչ յայս հասին հասակ կանգուն.
Քըսանպատիկ բարձուք քան զիս
Շարժեն կատար հուպ ի յերկինս.
Ձեռըն գարնան հանդերձազարդ
Շուրջ ի կանաչ պըճնեալ սաղարթ
Միշտ ըզսոսա բնութեան մանկունս
Մատուցանէ առ հիւր հողմունս։
Ծառ հովանուտ ի լայն դաշտի
Քաղցր իջեւան է պանդըխտի,
Իբր առժամեայ ինչ հանգըրուան
Ի յարաչուն կենաց սահման.
Իսկ դէմ առ դէմ սոքա քառեակ
Եւ գագաթամքն յիրար մանեակ,
Անշարժք յարմին ծըփունք եւ ծայր
Թըւին ըզկաց մարմնոյ՜ ի վայր.
Եւ ըզգընացս հոգւոյ յերկին
Ազդ ինձ առնել` քաղցր ընդ դառին։
Եւ հողմն ի յարկըն քառածայր
Երերագին շընչեալ յամայր,
Չիցէ՞ եւ նա սըրտի պատկեր
Հառաչելով յերկրէ ի վեր։
Ահա ’նդ հողմոյն սա խոյանայ
Ահա թըռչի յերկին գընայ.
Եւ ոչ բաւեալ պարել երկնի
Ի ծայր շարժուն սեանցս անկանի։
Ո՞ արկանէր սըմ’ անդ գահոյս,
Եւ հանգուցեալ իմ ըստ հաճոյս
Դաշնակէի զեղծեալըս լար
Ընդ յարերգու հողմոյն քընար.
Եւ անդ ընդ մէջ երկնի ու երկրիս
Երգէի զխառըն կիրք սըրտիս.
Զոմն հոսէի վայր ընդ տերեւս
Եւ զոմն հողմոյ տայի վեր եւս:
Օրհնեսցի՛ անձն այն եւ մի գամ
Որ զայս տընկեաց ծառքս ի Գլափամ,
Ուր թեւածեալ հարցուկն օդոց
Խօսի պատգամ խընդից ու ողբոց:
Եւ ես պանդուխտ առեալ ըզկայ ’նդ
Ամբարձի աչս արտասուախանդ,
Տեսի զերկին շըրջականգուն
Հասարակաց իբրեւ ձեղուն.
Եւ բարձրագոյն հատեալ հառաչ
Քան ըզհողմոյն գահոյս կանաչ,
Թօթափեցի խէթ մ’ ի սըրտէս
Եւ փոքրաբեռըն դառնամ յետս։

1852 

 

Ի ԿՈՇԿՈՌ ՀԵՂԵՂԱՏԻՆ ԿՐԵՍՊԱՆՈՒ 
Ի Տարվիսիոն գաւառի 

Ես երգել աստ կամիմ, դու լուռ լեր Մուսա.
Լո՛ւռ հանճար, լո՛ւռ լիցի արուեստ Պառնասայ.
Զանեղակերտ լարեալ ըզքնարն երկնայեց
Մեծանըւագ աստէն հընչէ բնութիւն մեծ.
Դաշնակաւոր գեղգեղաձայն դասապետ
Ի ծործորոց լերանց վիժակս ալեւէտ,
Քարակոշկոճ ընդ դարավազ աստիճանս
Փրփրագիսակ բերէ յաւերժս երգահանս։
Լերինք աստի լերինք անտի հըսկասար,
Եւ ի միջի լեռնահովիտ հաւասար,
Անցս ի կուսէ թողեալ բրգանց պահակի,
Յորմէ անկիւն ծովածաւալ նըշմարի
Դաշտորէից եւ քաղաքաց շրջածիր,
Զոյր ոչ բաւեն աչք մահացու առնուլ հիռ։
Սեաւ ապառաժք առաջի, սեաւք ի թիկանց
Զարհուրագին կարկառմամբ մի զհետ միմեանց,
Թըւին ունել զիրար յանկման գահավէժ
Կամ կործանել ու առանց անկման կալ յաւեժ.
Եւ ես նըստիմ ի ժայռ եւ ոտք իմ ի ժայռ,
Զոր քերելով սահակարկաջ ջուր պայծառ
Բիւր բիւր բեկմամբ շրջապըտոյտ ման ի ման
Շուտախաղաց շաչմամբ երթայ սըրտահան։
Ո՜վ ջուրք կայտառք, յարահոսանք յարաձայնք
Վայրի վայրացս երաժիշտք դուք սիրավանգք:
Տամ զիմ քընար մըշտագընացդ ի ձեր խաղ,
Լըռեմ, լինիմ ես լըսելիս լոկ խաղաղ.
Եւ ըզփորեալս ի կըրից սիրտ սափոր տամ,
Լընում լընում լընում եւ ոչ լիանամ։… 

1851

 

Ի ՎԱԼԼԷՆ ԼՃԻ ՀԵԼՈՒԵՏԻՈՅ 

Տաշտ քարակոփ ափով լըցեալ հօրն հանուրց
Եկեա յերեր սեւակապոյտ ալեաց ջուրց.
Հըսկայք երկրի սալաթիկունք բարձ ի բարձ
Արձանանան լերինք ըզքեւ գեղապարծ.
Կէսք պաղպաջուն բիւրեղեայ եդեալ ապարօշ,
Զորով երփն երփն ամպոց շարժին փառք եւ դրօշ:
Այլք արհաւիրս սեւապարոյրս սփռեն անդ
Յանոտընխէթ գահավիժիդ դարեւանդ.
Իսկ միւս բնութեան ծըղեօք ծաղկեալ զիւր նարօտ՝
Յամպոց ի վայր ձըգէ զճամուկըն նափորտ։
Ո՜հ, թէ կանգնէր ինձ տուն ի կող սարակիս,
Ըզբնութեան հաստիչն երգէր միշտ հոգիս.
Եւ սիրտ անկեալ ի քեզ կարապ սօս վրսեր,
Քաջերգագոյնըս տայր զյետին շունչն ի սէր։ 

1852

 

Ի ՅԻՇԱՏԱԿ  ՀԵՂԵՂԱՏԻՆ ՄՈՒԶՈՆԱՅ 

Յաղմըկայոյզ Սենայ ’ռաքեմ յուշոյ քեզ ձօն
Ո՜վ Ազոլեան բըլրոց վիժակ՝ մենիկ Մուզոն.
Սուտ են նամէտ նայադք, նիմփայք ալէպարիկ,
Այլ սըրտի չէ՛ սուտ յիշատակն ափնայածիկ,
Որ առաթուր հարեալ եւ զորմ եւ զամբարտակ
Սլանայ ի խաղ քո յոր երբեմն յածիւր մեկնակ,
Զանցս ըզբաղմանց, ով ժամանակ, արկեալ յանյուշ
Ըղձայ ձըգել զայն ժամու թել խոկմանցն անուշ.
Եւ ի հեղեղս յեռյեռելոց քայռիցդ ալեաց՝
Որովք, սիրո՜յ մանեակ, փարիս ծառոց ծըղեաց,
Կաշկանդեալ զանձն՝ անմեկին քեզ սիրէ գերիլ՝
Կուր կոհակացըդ գոլ՝ թ’ առ քեւ չիք դեգերիլ:
Ի հետ՝ զոր հարն՝ ոչ դադարէ սիրտ առնել դարձ,
Տինա՛՝ զբնութեան գեղ թէ անդ խուն ինչ ունի մաղձ.
Մէն հառաչանք հոգւոյս, Մուզո՜ն, ծըփին յանդորրու
Յամէն խաժիկ խորշ մըկանանց քու ճակատու.
Եւ ըստ ալեացդ, որ յար փոխին մինչ նոյն թըւիս՝
Մինչ նոյն եւ ես, ա՜հ, ահա ’նցեալ է հիւթ սըրտիս։ 

1852

 

Ի ՎԱՅՏ ԼԵՐԻՆ Ի ՆՇԱՒԱԿԻ ՏԻԳՈՒՐ ԼՃԻ 

Ո՞չ ահա ’շնան գիսակք հարան ի սարսուռ
Այլ զբնութիւն դեռ դիտեմ առոյգ ի Տիգուր [1].
Աշխոյժ յաւերժ խաղայր եւ յիմ տըխեղծ տիս՝
Զայսգոյն աւուրս թ’ երկարել տայր ոք բախտիս,
Յազատութեան վայր եւ գեղոյ աշխարհի՝
Յորմէ հազիւ միտք, սիրտ անձկաւ հրաժարի.
Մինչ լիճ լուսոյս լընու լըճաւ քով՝ Տիգուր,
Ըզմէ՞ ալիս ի նմա յուզէ սիրտ տըխուր.
Հասեալ տեսեալ՝ դառնամ բարձեալ յուշ միակ,
Իբր ըսքօղեալ դիմաց յանկարծ երեւակ.
Պար պարուրեալ լերանցս յաջում ինձ վըկայ
Նոյն յահեկէ ու ի թիկանց՝ լուռ թէպէտ կայ։
Իսկ դու բեկոր պայծառ երկնից հայելւոյ
Անկեալ ի կիրճ՝ գռուզ կոհակացս Ալպիոյ,
Կէսըդ կապոյտ կէս ըսպիտակ ջինջ եւ հաշտ,
Սըրտի պարզոյ թըւիս խորհուրդ բարեպաշտ.
Յոր սըխրացեալ եւ ծարաւիմ հայել բիւր,
Մինչեւ անյոյս զաչս ամփոմփեմ տրտմաթոյր։…
Ո՜վ դու լըճիս շահապ խաժակն, ա՛ռ զիմ յուշ
Խառնեա՛ յալիսդ, խառնեա՛ ի հով այս անոյշ։ 

1852 

 

Ի ՀԻՒՍԻՍԱՅԻՆ ԾՈՎՈՒ 

Յ’Ոստենդեան ծով հիւսսի ճեմիմ միայնակ
Երիս պարզեալ առ հողմըն թեւս ի նաւակ:
Զուարթ է արեւս, ծովըս ծիծաղ, հողմն ընդոյր,
Հանդարտ եւ սիրտ յիշատակօք մաղձաթոյր,
Իսկ միտք ալիս առեալ ի ծովն իւր սըրտին,
Մերթ ըստ հողմոյս առ Աստուած վեր տատանին,
Մերթ ծաւալեալ յուխտ հաւասար սիրելեաց
Ալեաց յալիս ձըգին ի հողն հայրենեաց.
Եւ մերթ ի լուրջ եւ ծածանուտս հայելւոջ`
Զանցեալն յիշեն եւ զայժմու կեանըս դողդոջ։
Աչք իմ յուզեն զանդընդյատակ ծովըս խոր,
Միտք իմ զապայսն անհետազօտս ու ահաւոր.
Հեշտ իմն հանդարտ բաղխի ’նդ տագնապըս զանխուլ
Եւ զուարճանամ եւ երկնչիմ ես անդուլ։
Եւ յառաջէ նաւակս ի շունչ օժանդակ
Թողեալ ի թեկն ըզԲելգիա բովանդակ,
Փռանկաց ափունք յաջմէ, Ոլանտ յահեկում
Ու անդ Ալպիոն իմ արգելանն ապառում,
Եւ հեռագոյն՝ շաւիղ շարժուն, որ կըշիռ
Տանի ’Թուլիս՝ չեկեալն աչաց ի յակճիռ:
Ո՜վ նոր ալիք, նոր ափունք, ձեզ ողջոյն տամ
Ողջոյն մ՚եւեթ, զոր ոչ տեսից միւսանգամ,
Ընդ հուպ երթեալ կառեայց յիմ ելր հայրենին…
Այլ սիրտ մերժէ զսահման. տացի նմա երկին: 

1852 

 

ԱՌ ՊԼԱՒԻՍ ԳԵՏ
Ի հոսանս անձաւագնաց աղբերն 

Որ ի նպերտ բարձանց Նոռիկեաց բացեալ արգանդ զարամուր՝
ԶԱլպեայ պաղպաջուն դիելով եւ ցուրտ ըստեանց ըզփրփուր,
Եւ աստ ի խորին խոռոչից խրթին ժայռից մազապուրծ
Վազեալ ժիրաժիր պարմանի՝ ու առնուս ալիս հինաւուրց,
Ի հուն քո սպասեակ զոր պեղեաց՝ յաւիտենից ամանակ
Վակժոյժ թաւալել եւ փարել թուլաբազուկ գրկափակ:
Եւ իբրու գզաթից բարդ ի բարդ բարձեալ բեռինըս բազմաց
Գըզեալ զիրերօք մերթ ի կռիւ՝  մերթ ի համբոյր հաշտ շըրթանց,
Բիւրայորձան մերթ կնճռեալ,  ծիծաղադէմ մերթ հանդարտ,
Վարես եւ վարիս ընդ ափշեալ շէնս,  եւ բըլուրս եւ ընդ արտ,
Մերթ ընդ անձուկ մերթ ընդ արձակ գործել ուղի աննահանջ,
Մինչեւ ի նպատակն եւ յանդունդ  քոյին անկցիս լայնալանջ.
Անդո՜ւնդ սըխրալի, զորոյ ծիր՝  յէից չափէ լոկ արեւ,
Եւ յորոյ պարզուած՝ երկիր՝  կէտ մի խաղալիկ արդարեւ,
Հանապազագնացըդ Պլաւիս,  քանի շտապես ի վախճան՝
Յորմէ յետս անդրէն դառնալոյ չիք քեզ հընար եւ օճան։
Ալիք քո զաւուրս իմ թըւեն  հոսեալ անդուլ յառաջ կոյս,
Երթամ, եւ խիթամ յոր երթամ հայել, դարձի վրէպ ի յոյս.
Դու թէ յար վատնիս, հանապազ,  եւ յօրանս ջուրբ նորոգ,
Քո սկիզբըն վըսեմ, մէջդ հարուստ եւ կատարածըդ փառօք.
Իմ յանծանօթէ անըստոյգ թափ առեալ կեանք համառօտ՝
Յար ծըփանօք լոկ քեզ նըման,  մինչ շուրջ ըզգամս ինչ կարօտ,
Ահա ոչ եւս հուն, վըճարեալ է կարծեցեալըս շըրջան,
Հուպ աղբերականըս բացեալ՝  անդառնալին այն վախճան։…
Սակայն ե՛րթ ո՜վ գետ, երթ խիզախ, չընախանձիմ ընդ քո բաստ,
Զի երագագոյն են իմ վազք,  եւ խորագոյն առագաստ`
Յոր թաւալեցայց անկորուստ,  եւ հոսեցից բիւրս բիւրս եւս,
Մինչ քո խանձարուրք, անդունդք,  հունք ու ափունք իցեն այլ ոչ եւս։

 

ԱՌ  ՁԱԳՆ 
Որ եմուտ ի խուց իմ. կալայ, գգուեցի եւ արձակեցի 

Դարձի՛ր ձագիկ սիրունակ,
Յազատութիւն քո դարձիր,
Երկինք են քո պարունակ,
Զի՞նչ առ յինէն քո խընդիր,
Քո մեղուցեալ ումեք չիք,
Չըմեղանչեմ եւ ես քեզ:
Խանձիմ բաղդիդ երջանիկ,
Տամ քեզ ըզքոյդ ասպարէզ:
Ե՜րթ թըռիր յօդս անարգել
Բարձեալ ըզջերմըս համբոյր,
Եւ արձակեալ ձայն գելգել
Մաղթեա՛ եւ ինձ ելս անգոյր:

 

Ի ՁԱԳ ՏԱՏՐԱԿԻՆ  ԵՒ ՅՈՂՈՐՄ ՄԱՀ ՆՈՐԻՆ 

Մուսա մայրեաց հովանեաց
Մեղմիկ մընչմանց եւ լալեաց,
Որ ի խորւոջ պուրակին
Մարզես եւ զձայն տատրակին,
Մնչեաց ի լարըս փափուկ
Զիմոց ձագուց սէր եւ սուգ։
Ասա քեզէն զի գիտես,
Մըթնականաչն ի պեւկէս
Յեմակաւոր մայրւոյն ծոց
Ի զեփիւռին հովանոց,
Ի՞բր ի բընկան ոստախիտ
Ջահիւ գարնան վառեալ սիրտ
Ծընողք զսոքօք գրգային,
Յանոյշ պարգեւս հիմենին.
Զիա՞րդ հոմերն անտառաց՝
Սոխակ՝ ի գոգըս կաղնեաց
Իբրու դրացի գեղգեղէր
Խանդաղատեալ յանկեղծ սէր։
Կամ` զիա՞րդ հայր ու ամուսին
Ըզկերակրոյ մինչ գնացին,
Վայրենայած գեղջկորդին
Ղօղեալ ի թաւ պուրակին,
Յանկարծ սլացաւ ծառն ի վեր՝
Զձագունքդ ահիւ վայր եբեր,
Մինչդեռ ի լաց ողորմուկ
Ճիչ առ ծընողս բարձէք դուք։
Այլ ինձ յանկարծ լինէր ազդ
Զմատեանս հարեալ ի տապաստ՝
Ել’ ի շուկայն հապճեպով,
Դարձայ ձեօք ջերմըն ծոցով։
Ո՜հ թէ Կատուլ՝ իմ խընդին
Կամ տէրն հայէր Իսսային,
Քաջ մոռացեալ զիւրն անձուկ
Եւ ինձ լինէր նախանձուկ։
Ձեռք ի գըգուանս բազմաբիւր
Շըրթունք առատ ի համբոյր,
Ազգի ազգի սփռեալ ունդ
Հատք ընդ կաթին հեշտ սընունդ,
Պատրաստ ի ջամբ չըքնաղաց
Մոռացուցի զգութ ծնողաց:
Թողեալ մրրոտ զիմ փետուր՝
Ի նոր հանճար սիրատուր
Յեռի պըրտուեակ ընդ տաշեղ,
Տուն հանգըստեան եւ շաւեղ.
Ականակիտ ջուրբ ի տաշտ
Հալածեցի ես զերաշտ,
Ձօնեալ արբումն եւ հովոց
Եւ բաղանիս ջերմ օդոց։
Ի տես դիմեալ մանկըտւոյն
Եւ սըխրանայր առ գըթոյն,
Եւ չամաչէր ձեզ նախանձ
Բերել՝ ձագունք սիրապանձ.
Երամակցել իղձք եղեն
Առնուլ գգուանս առ յինէն։
Հըտպիտ Թըրթրակ նազելիք
Բազում ցաւոց ինձ բըժիշկք,
Բազում վըշտաց մոռացօնս
Եւ հրճուանաց էիք ձօնս.
Մինչ շողշողեալ վառ ի վառ
Զականողիսըդ փարփառ,
Կամ սաւառնմամբ բացխըփիկ
Կամ՝ գոգաւոր ի թեւիկ
Զուրիէլից բերեալ ձեւ
Եւ մակուկաց ծովաձեւ,
Կամ թէ կըտուց առ կըտուց
Յառաջէիք քաղցր ի բուծ.
Եւ կամ ի ջինջ աւազան
Գելգել փողիւդ ի յորձան.
Կամ թեւախառն առնուիք
Նինջ անուշակ եւ հեզիկ։
Ամէն թըրթիռդ եւ մրմունջ
Ձօնէր սըրտիս առոյգ շունչ.
Զանմեղութեանն որ փախեաւ՝
Դուք զարթուցէք զապաշաւ,
Եւ բերկրալւոյս մանկութեան՝
Դուք տրտմախառն ազդարան։
Ո՜ղջ էք ձագունք քաղցուենի,
Ողջ էք, անդուլ կրկնէի.
Ձեր կազդուրելն ի կորով՝
Ինձ յաւելու լի գորով:
Ընդ հուպ տեսից եւ զայն օր
Յորում պըճնեալք փետրանոր
Նոր ըզգեցջիք մանկութիւն,
Կարակնացեալ ի տըտուն,
Գոյն համակեալ ի պարկեշտ
Ական տեսոյ քաղցր եւ հեշտ.
Զպարանոցաւըդ մընչող
Յեռեալ մանեակ սեւասքօղ:
Ժրասջիք ի գործ քաղցրընտել
Ի հիւս բընկան նըրբաթել,
Յերախայրիս ջերմ սիրոյ
Տալ բեղուն ձեր նըմանոյ: …
Այսու յուսով պարարեալ
Երազէի ոսկեփայլ.
Ընդ մի զուգին՝ անդ զյոգունց
Տեսանէի հոյլ ձագունց.
Զանբիծ նոցին կենաց լար
Յիս կարծէի առեալ պար.
Եւ քաղուածոյ նոցա կուր
Յագուրդ եւ կեանս ինձ կարծիւր.
Ըմպել նոցա խուն կայլակ՝
Ինձ ոլիւմբեան օշարակ…
Սէր եւ յոյս՝ միշտ լուսաթոյր
Սփռեն զաչօք վարագոյր։ ̶
Այլ յերկարել հի՞մ ըզբանս.
Դարձաւ ամէնն յաշխարանս։
Ծանեայ զի քաղցրն իսկ եւ յոյս
Ոլորս ունի նըրբահիւս.
Եւ սիրոյ ինքն աննըման՝
Ոչ է երդումն անդրուժան։
Այն սէր այն յոյս իմ բոլոր
Յ’այն ինչ հասեալ սրտիս խոր՝
Յատակեաց լիք սոսկ թափուր,
Գետոյ գործեալ հուն տըխուր:
Էր անդորրու ժամանակ
Եւ թանձրանայր խաւարակ.
Նընջէր անգամ եւ հընչիւն
Երկնից ու երկրի եւ ծովուն.
Մահ՝ ի ժամուն քաջաթուխ
Որպէս արծուի սեւագլուխ
Տարածեալ թեւս ընդ այեր
ԴԷտ ակն յառեալ խէթ հայէր,
Տիգօք բըբացն, ո՜հ, ըստոյգ,
Բեւեռեցաւ յիմըս զոյգ։
Իմ շատ վարեալ ասպարէս
Յանըրջական ի հանդէս՝
Իբրեւ յալեաց ի խորոց՝
Յանկարծ ընդոստ յընկողնոց,
Լըսեմ մնչման ողբոյ շռինդ.
Սըրտիկս հարու ի մեծ թինդ.
Ջահեալ լամբար՝ փոյթ անդէն
Վազեմ շտապաւ ի մահճէն
Առ բոյն իմոց տատրակաց,
Եւ ժամանեալ… ո՜վ արկած…
Ո՞ւր իմ Հըտպիտ նազենիկ,
Ո՞ւր իմ տատրակն եղունիկ.
Խօսեա՛ց ասա՛ վարուժնեակ
Ո՞ւր է, ո՞ զքոյդ առ հարսնեակ …
Այլ դու մընչես միայն լուռ,
Անդամքդ ամէն ի սարսուռ,
Ո՜հ, կաց ժուժեա՛ հանդարտ լեր,
Մի՛ սպառ ըզյոյս իմ խըզեր։
Եւ ըզգետնաւ մածեալ շուրջ
Սիրտ ի բերան խելաշուրջ՝
Ընդ չորս անկիւն հետախոյզ
Ւ ոչ գըտի զնիշ ըղձալւոյս.
Առաստաղ, խորշ եւ դարան՝
Ընդ կոչս՝ ի զուր դող հարան։
Դուռն եւեթ բաց կայր խըղիս,
Ո՜հ, խայթեաց խիղճ իմ սըրտիս.
Ես եմ պատճառ աղիտին
Որ առ ի ճեմըս հովին՝
Բաց թողի զայն յերիկունն,
Ոսոխն ընդ այն եգիտ հուն։
Ըզբուն գիշերն անձկայրեաց
Երկայն քան զշարըս տարեաց,
Մենկանն այրւոյ մըխիթար
Եւ ինձ տայի վայրապար.
Կանխայարոյց քան զարեւ
Որ ծագեցաւ զայն օր սեւ,
Արտասուք յաչս իմ ի հիռ՝
Ի վեր եւ վայր ի խընդիր,
Մինչեւ, ո՛հ, տե՛ս անմոռաց…
Զիա՞րդ ժուժես սիրտ ցաւած,
Բե՛կ մանաւանդ բե՛կ ըզլար
Եւ մի՛ պատմել զտեսըն չար,
Ի ցուրտ վիմին առաթուր,
Մի՛ կարմրաներկ զայն փետուր.
Մի՛ զայն խաւար որ յաչկունս
Մի՛ զպաղ արեանն յերակունս.
Մի՛ զոսկեծղի զայն մագիլ
Յաճախ զմատամբս իմ ի գիլ,
Իբր ըզտերեւ հողմավար
Գիրգ յանդամոցըն վըտար…
Ո՜հ, յակնարկել յայն բոսոր
Կըկոցին աչք իմ խոժոռ.
Փըքին մահու գնայ ընդ իս
Եւ թալանամ յաղիտիս: …
Վա՜յ տամ գլխոյս ու աչերոյս
Սքողեալ ի սուգ սիրելւոյս,
Վա՜հ այն ժամուն խաւարի,
Որ գնաց Հտպիտն յաւարի.
Անէծք նըզովք ոսոխին
Որ ընդ շաւիղ գողուղին՝
Սողոսկեցաւ յարամուր
Եբեկ զտատրակն իմ մաքուր.
Դաժան մատնեալ մագլացն յորս
Դժոխորովայն ա՛ռ ի խորս։
Ո՜վ ծովացեալ քեզ սըրտիկ,
Ո՜հ, մըխիթար այլուստ չիք.
Ոչ արշալուրշք լուսափայլ
Ընդ գիշերոյն ձորձ մըռայլ
Մերկասցի զմահ տատրակին
Զառիթ անկարծ քո վտանգին.
Ոչ վարուժնեակն իւր անբիծ
Յանդուլ մընչիւնս եւ թախիծ՝
Ոչ յարուսցէ քեզ հաղորդ
Զքաղցրիկ կենացըն կըցորդ.
Իսկ դու վիժածըդ վագեր
Կոյր դու կասկամ չարակեր,
Անէծք անկցին միշտ ըզքեւ,
Եւ օրհասին սարսափ սեւ.
Ի՞բր իշխեցեր չարակամ
Զգողօնս եւ զմահ ի մի ժամ
Ածել ժանեօք չարազէն
Գոլ անմեղին գառնազէն.
Շիրիմ եղեալ կենդանի
Իմ տատրակիս գեղանի.
Ըզքեզ հրաշէկ նետն արփւոյն
Արկցէ տապաստ եւ նըկուն.
Խօլ ճիւաղաց գէշագէշ
Զիմ եւ զորսոյդ լուծցես վըէժ.
Որ զի աչացն այն ծաւի
Եւ մընչանաց գորովի`
Ակըն չառեր Հըպըտին
Հրեշտականման իմ հաւկին։…
Ո՜հ, ես ընդէ՞ր ընդ գըգուանս
Չետու քեզ վերտ, սըռնապանս,
Բըթել բեկել զգերչին ուժ,
Որ գել զաղիս քո քընքուշ։…
Ա՞յդպէս եւ դու մահ չըւառ
Չըկաս սիրոյ բնաւ պատկառ…
Այլ հի՞մ յականջ անողոք
Ընդ վայր հեղուլ զուր բողոք.
Ի մահուանէ ո՞ թափեաց
Զոր մահու չափըն սիրեաց։
Ասեմ զմեռեալն երանի,
Վա՜յ որ մընայն կենդանի:

1843