684 թուականի պատմութիւն

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

[ԺԹ. Սպարապետութիւն Ջեւանշերի Աղուանից եւ գրթահարելն զՊարսիկս, եւ մահն Յազկերտի եւ անձնատուր լինելն Յունաց կայսերն ]
       1  Եկեալ մեծապանծ անուամբ ամենապայծառն Ջեւանշէր ի Պարսկաստանացն մարտից՝ հանդիսացուցանէ ընդ ինքն զբաւանդակ տունն Աղուանից ըստ թագաւորական հրամանին ։ 2  Եւ առեալ զգունդն իւր հանդերձ հարբն՝ ի վերկոյս Պերոզ Կաւատ քաղաքին ելանէր ։ 3  Եւ քաջքն Պարսից շարժեալ գային ի վերայ աշխարհիս սակս ապստամբմանն Ջեւանշերի ։ 4  Եւ մինչդեռ առաջք թշնամեացն զառ ստորին կոյս նորին գաւառի ճեպով ելանէին՝ անդէն վաղագոյն ճեպով ի վերայ զինեալ՝ ինքնաձեռն լինէր հարկանել անդ զԳիւղմնազգի ոմն հիւղինակ զաւրուն։ 5  Առ որս սրահար ճարակմամբ ինքն եւ զաւրքն իւր անկումն բազմաց առնէին, այլ եւ ձերբակալ ի նոցանէ ե՛ւ ձիս, ե՛ւ ջորիս, ե՛ւ կապուտս յոլով առեալ՝ դառնային։ 6  Եւ ոչ դադարէին հետամուտ լինել գունդն Պարսից։
       7  Լինէր միւս անգամ ի լեռնավայրի անդ բախումն ընդ միմեանս. յաջողեցաւ այն եւս աւր նմա ի Տեառնէ առնելով զյաղթութիւն ։ 8  Եւ իսկոյն եհաս գեդուր գուժի, եթէ մտին զաւրքն Պարսից ի Պերոզ Կաւատ եւ զմայրն հանդերձ եղբարբքն գերի առեալ վարեցին։ 9  Արդարեւ ասեմ, եթէ որպէս արջ որդեկոտոր զայրագնեալ գազանանայր։ 10  Եւ դառնացեալ անցանէր ճեպով զհայրենի վիճակին իւր սահմանս յայնկոյս գետոյն Կուրա ի Կամբէճանն գաւառ եւ անդ դնէր ընդ նոսա ոչ վարկպարազի, այլ խոհականապէս դէմ առ դէմ ռազմ պատերազմի։ 11  Եւ անզանգիտող մրցմամբն իւր առնոյր վէր ի գլուխն, այլ բաւական աջոյն Քրիստոսի աւգնութեամբ սաստիկ եւ զաւրեղ զինքն եցոյց, մինչեւ որ միոյ առն մնալ ի թշնամեացն, որ ոչ սատակեցան։ 12  Ուստի եւ մեծապանծ անուամբ դարձեալ՝ դադարէր առ սահմանաւքն Վրաց։ 13  Եւ անդ մեծապատիւ այրն Ատրներսեհ՝ իշխան աշխարհին, որ երրեակ իշխանութեան գահերիցութիւն ի Հռովմայեցւոց թագաւորութենէն ունէր, գայր առ նա եւ իւրովի պատէր զվէրս նորա։ 14  Եւ զմեծ քաջութեան նորա զյաղթութիւն խնդութիւն համարեալ յայնժամ, խաղաղական եւ անքակ միաբանութիւն հաստատեալ ընդ միմեանս՝ առնու յաւգնականութիւն զզաւրսն Վրաց։ 15  Աճապարէր նախարշաւ յՈւտիականն գաւառ եւ ուր միանգամայն գտանէր ի զաւրացն Պարսից, սրոյ ճարակ առնէր։ 16  Եւ նոյնգունակ հասեալ՝ շտապ տագնապի ի վերայ ձմեռնահանգիստ քաղաքին իւր առնէր, մինչեւ զհասակածին եւ արգանդակիցս մանկունս պահանջմամբ թափէր։
       17  Եւ յետ այսորիկ սկսան յԱտրպատականացն առաւելագոյն եւս անդր հեղուլ գունդս բազումս ։ 18  Իսկ նա ոչ ինչ կասկածէր ի նոցանէ, զի բնութիւն էր ի նմա, որ առ բազումս խիզախող լինէր առաւել, քան առ սակաւս։ 19  Որ եւ ի Շակաշէն գաւառի երկու իմն պատերազմունս զհազարաւորաց հանդերձ իւրեանց գնդիւն քաջավրիժակ խոցոտմամբ կենազրաւէր։ 20  Եւ եթէ * զորս յետ այսր եղեալս ի տեղիս տեղիս անթիւ սրահար ջարդմունս Պարսկացն ի Ջեւանշերէ՝ անտեղի է ասել։ 21  Յայսոսիկ նայելով նախարարացն Հայոց եւ Վրաց աշխարհին՝ խորհէին ի ծննդոց իւրեանց տալ նմա կին։ 22  Իսկ նա ի յԱրուիճան տոհմէն առնոյր կին՝ զդուստր իշխանին Սիսականեան աշխարհին, ընդ որ յաւէժ ուրախ եղեն Սիւնիք։
       23  Իսկ զաւրավարն Պարսից, գիտացեալ զմեծ պարտելն իւր ի նմանէ եւ զկործանումն զաւրացն, շրջեալ ի սէր խաղաղութեան՝ գրէր թուղթ եւ արձակէր զմեծագահ իշխանն Սիւնեաց մեծամեծ երդմամբք՝ գալ նմա ի միաբանութիւն։ 24  Զոր հազիւ ուրեմն հաւանեցուցանէր միջնորդն՝ առնել զմիակամ սէր, եւ խաղաղութիւն զայս կնքեալ՝ խորհրդաբար ի մտի դառնայր։ 25  Եւ սպարապետն Աղուանից մարբն եւ եղբարբն հանդերձ դառնայր յաշխարհն իւր։
       26  Եւ ահա յիշեցեալ զնուազել մեծ թագաւորութեանն Պարսից եւ զառաջնոց թագաւորացս Արեւելեացս ինքնակալութիւնս եւ զիւրն ստացեալ արքայաբար շուք՝ դնէր ի մտի զիշխանութեանն իւրոյ վիճակ ոչ ումեք լինել ընդ ձեռամբ։ 27  Խիզախէր եւ առ Պարսիցն զաւրապետ իւրաքանչիւր կողմանցն իշխել առանձնակի եւ ինքն եղբարբքն հանդերձ ելանէր ի հայրենի գաւառն ։ 28  Իսկ զաւրագլուխն Պարսից դաւաճանեալ կոչէ պատճառաւոր բանիւք զհայր նորա, զի ի հնազանդութեանն կացցէ նմա, եւ արձակէր գունդս եւ կարգէր կողմնակալս Աղուանից նահանգիս։
       29  Արդ՝ զի՞նչ արասցէ արին այն Ջեւանշէր եւ անդրանիկ եղբայրն իւր. արք չառանձնողք, քինախնդիր եղեալ, զէն զանձամբ արկեալ՝ հեծան յերագընթաց երիվարս եւ, զերկայն զայն ուղի կարճ բերելով՝ գային շրջագայութեամբ անդ ի Պերոզ Կաւատ քաղաք՝ ի զուարափակ եւ յանտառախիտ տեղւոջ զառաջին քնովն ղաւղեալ։ 30  Եւ ընդ ծագել արեգականն ձիարձակք եղեալք՝ որպէս կորիւնք առիւծոյ զքաղաքն յափշտակէին, եւ զորս ի քաղաքին կամ յամենայն սահմանս ընդ հրամանաւ ոք գտանիւր զաւրավարին Պարսից, չարաչար պատժէին։ 31  Եւ վառեալ զաւրաւքն իւրեանց՝ հարուածս մեծամեծս Պարսիցն հասուցանէին, մինչեւ ողջանդամբ զհայրն անդրէն դարձուցանէին։
       32  Եւ ի քսաներորդ ամի թագաւորութեանն Յազկերտի համաւրէն ի բաց բառնայր ի միջոյ տէրութիւնն Պարսից. եւ այն երեսուն եւ մի ամ էր տիեզերամարտութեանն Հագարացւոց եւ տեառն իմոյ Ջեւանշերի տասն եւ հինգ ամ։
       33  Եւ այսպէս Տաճիկք յարձակեցան ի կողմանս հիւսիւսոյ եւ արեւելից։ 34  Եւ վտանգէին զտեարս տոհմից տալ ի ձեռս զտեղիս ապաւինութեան եւ պանդանդս առնուլ զզաւակս եւ զկանայս՝ չապստամբելոյ ի նոցանէն ։ 35  Իբրեւ տեսանէր զգաւազանն խստութեան հարաւայնոյն Ջեւանշէր, փոքր ինչ ժամանակ դաւաճանեալ զնոսա՝ էանց յայնկոյս գետոյն, ուստի անվեհերն իւր սիրտ վառէր, բորբոքէր վերստին առնել առ նոսա պատերազմ, զի զիւր զհայրն ի նոցանէ եւս թափեսցէ։ 36  Եւ հայր նորա արգելոյր զնա ի խորհրդոյն եւ գնայր կամաւորաբար ի թշնամիսն։ 37  Իսկ բազմաիմաստս Ջեւանշէր ընդ զաւրավարին Հայոց դնէր ուխտ եւ քաջալերէր դառնալ ի հնազանդութիւն կայսերն Հոռոմոց՝ եղեալ միակամն եղբայրութիւն ։ 38  Գրէր առ թագաւորն Յունաց աւրինակ զայս։