684 թուականի պատմութիւն

      [ԻԷ. Յաղագս սրբոյն Մեսրովպա եւ ընկերաց նորա պատմութիւն վիպասանաբար]

      1  Եւ եղեւ յետ վկայութեանն Գրիգորիսի, որ Աղուանից եղեւ կաթողիկոս, բարբարոսական ազգ կողմանցն Արեւելից վերստին ի դիւցախելար կռամոլութիւնս կործանեցան, եւ բազում ուխտս ատրուշանաց կատարելով՝ յարուցին հալածանս ի վերայ քրիստոնէից։ 2  Մի ոմն ի նախեղելոցն վարդապետաց, որ ի Հոգւոյն Սրբոյ խնամոցն նշանագիր երից ազգացն առնէր՝ Հայոց, Աղուանից եւ Վրաց, նա այնուհետեւ եւ ի սուրբն երթայր յԵրուսաղէմ՝ մատուցանել ուխտադրութիւն ։ 3  Անտի դարձեալ աշակերտաւքն, ընդ ինքեան ունելով զխաչն արծաթեղէն ոսկեխաղաց տեսակաւ, յորում ի Տէրունեան խաչէն էր մասնաւորեալ։ 4  Անցանելով ընդ Հայաստան՝ ճանապարհորդէ հասանել ի սահմանս Արեւելից՝ ի գաւառն Ուտիական ։ 5  Եւ մտեալ բնակէին ի ճաղճախուտ տեղիս եւ ի լաւռաբոյս մաւրսն՝ առ տեղւովն , որում Գիսն կոչեն։
       6  Եւ յայնժամ նորոգեալ՝ զեկեղեցւոյ հաստատէր զհաւատս եւ ձգէր զքարոզութիւն Աւետարանին յաշխարհն Ուտիացւոց եւ յԱղուանս եւ ի Լփինս եւ ի Կասպս եւ ի դուռն Չողա ։ 7  Եւ զայլազգի ազգսն, զոր գերութեամբն էր ածեալ Աղեքսանդրի Մակեդովնացւոյ եւ նստուցեալ զմեծ լերամբն Կաւկասու՝ զԳարգառսն եւ զԿամբիճիկ Հեփթաղսն, դարձուցեալ ի հաւատս՝ զկարգ աստուածպաշտութեան ուսուցանէր, զոր ի վաղնջուց ուսեալն՝ էին մոռացեալ։ 8  Բոլորովին քարոզ եւ առաքեալ խուժադուժ սարոստայնեացն լինելով՝ ըստ նոցին բարբառոյ դպրութեան առնէր զնոսա ծանաւթս։ 9  Եւ անտի դարձեալ՝ ի մաւրսն երթեալ բնակէին՝ ղաւղեալ ի սպառնալեացն դժնդակ իշխանացն։ 10  Եւ անտի անառ ծածուկ լեալ՝ աւր ըստ աւրէ հաստատէր զեկեղեցիս Աստուծոյ։
       11  Եւ անդէն ոգի մոլորութեան գրգռէր զմիտս գազանացեալ բռնակալացն՝ զայրագնեալ նոցա, փոյթ յանձին կալեալ սպանանել զնոսա։ 12  Իսկ երանելոյն Մաշտոցի ի Հոգւոյն Սրբոյ ազդեալ՝ փութացեալ փորէր փոս մի ըստ պիտոյից գործոյն, եւ զաստուածային առեալ գանձ, որ էր խաչն տէրունական, եդեալ ի տապանի՝ ծածկէր ի գետնափոր կայանի ։ 13  Եւ այնուհետեւ հաւատարիմ եւ զուգակրաւն աշակերտաւքն միաբան յաղաւթս եւ ի խնդրուածս ապաւինեալ՝ միմեանց կամաւ յերկուս բաժանէին ջոկս։ 14  Կէսն ի կէս կողմանց գաւառացն ելանել խորհէին, կիսոցն ի բազում աշխարհս հատեալ անցեալ՝ քարոզէին հաւատս։ 15  Բայց մնացեալ դասն ի տեղւոջ կայանի խաչին՝ յետ սակաւ ինչ աւուրց զմարտիւրոսական առնուին պսակ։ 16  Յորոց նահատակութեանցն տեղւոջ նշանք լուսեղէնք եւ հրաշալի սքանչելիք երեւեալ, զոր տեսեալ բազում անգամ անհաւատիցն եւ ուսեալ, եթէ մեծին Աստուծոյ է այն նշանն, հաւատային միաբան եւ մկրտէին առ հասարակ։
       17  Իսկ մի ոմն ի նորահաւատիցն, որ բազում անգամ տեսեալ էր զնշանն զայն, ի վերայ գետնափոր կայանի խաչին շինէ մատուրն մի հողեղէն չորեքկուսի եւ տապան տախտակամած արարեալ՝ ամփոփէր զնշխարս նոցա ի տապանի անդ եւ ամ յամէ ուխտաւորեալ կատարէր զյիշատակս նոցա։ 18  Եւ յոլովիցն լինէր բժշկութիւն ի տեղւոջն, յորս հաստատեալ նուաճեցան հաւատացեալքն։ 19  Եւ նախ անդ եդեալ հիմունս՝ հաստատէին եկեղեցի Աստուծոյ ի կայարանի խաչին, զոր Հին եկեղեցի տեղւոյն անուանէին, որում Գիսն կոչեն։ 20  Այլ եւ յետ բազում ժամանակաց վեհազգի ոմն իշխան Վարազ Փերոժ անուն՝ յԱռանշահիկ տոհմէ, կամեցաւ նորոգել զՀին եկեղեցին եւ ոչ կարէր քակել զաղիւսաշար պոյր գմբեթին, սակս զի բնակեալ էր անդ խաչն տէրունական եւ նշխարք վկայիցն։