684 թուականի պատմութիւն

[ԼԴ. Մահ աւրհասական Ջեւանշերի մեծի իշխանին ]
       1  Եւ եղեւ ի ժամանակին յայնմիկ խաղալ գնալ մեծի իշխանին Ջեւանշերի ի կողմանս լեռնականացն՝ ի զբաւսանս բոլոր տարեկան աւուրց հրճուական անցուցանելով երկրաչափութեամբ։ 2  Յոքնայորդոր գուսանաւք ներբողեալ տարփողականն Ջեւանշէր՝ զաւրապետն տենչահասակ, որ եւ զանազան իսկ խոհականութեամբ նուաճէր իսկ զամենեսեան ընդ իւրով իշխանութեամբ, եւ բոլորովիմբ եղեալ յերկրականիս բարեբաստիկ գերաստացութեամբ՝ խրոխտաբար յաւրանայր իմաստակիր քաջութեամբ։ 3  Բայց ապա ըղձալի հռչակաւորն ի ձեռն խարդաւանող ախտին, զի ընդդէմ Աստուծոյ երկասիրէր պատուիրանին, թափուր եւ ունայն գոլով՝ մերկ ի յայնցանէ երեւէր փառաց, եւ ահա ամենայն սարդի ոստայն եղեւ։
       4  Վաղվաղակի չքնաղն այն քակտէր վայելչութիւնք, քանզի ի ժամ տապակէզ աւուրցն առեալ գերահրաշապետաւորին զազատասահ տոհմն հանդերձ Նամեսական գնդիւն՝ յովիտս բարձրաբերձ լերանցն բերկրէին ծաղկատեսակ հանգստեամբ, ի գեղեցիկ մարգս պերեւետեալ յոլովէին աւուրս բարեկեցիկ յղփութեամբ։ 5  Իսկ իբրեւ անցանէին աւուրք խորշակայեղց տաւթանացն, ի ժամանել բարձրութեան տաւնին մեծի Նաւակատեաց խաչին, համբարձեալ ի կողմանցն յայնցանէ՝ գայ անցանէ յՈւտի գաւառ՝ ի Պարտաւ քաղաք՝ յիւրականն գեղազարդեալ տաճարս, զի անդ պարգեւաձիր մեծարանաւք ի հանդիսաւոր տաւնին Աստուծոյ մատուսցէ երկրպագութիւն։
       6  Եւ մինչ դեռ հանգուցեալ էր մեծաւ ուրախութեամբ մեծահռչակն Ջեւանշէր, այր ոմն տարաւրէն եւ վատանշան, ի Կահեղեանն ընկղմեալ ախտ, արկեալ ի հրապոյրս խարդախութեան, ընկերս իւր համահաւանս արարեալ, որ ոչ զսէր նորա եւ ոչ զպատիւ տան հաւրն իւրոյ, զոր գտեալ էր ի նմանէ մեծաւ պարգեւաւք յիշեալ, այլ մահ խորհեալ ի վերայ նորա, խորհուրդ վատ արկեալ ի միտ եւ հրապուրեալ զնա ի պատճառս բղջախոհութեան՝ փաստապատիր բանիւք զնա հաւանեցուցանէր ելանել ի զբաւսանս խոհերականս ։ 7  Եւ մինչ դեռ ի տաճարէ անտի ելանէր իշխանն ընդ ճանապարհ պարտիզայար ծաղկոցացն, յայնժամ ի գիշերի յառաջին պահուն՝ անվահան, ունելով թուր, որ եւ սպառազինեալ սուրհանդակ պահապանացն ջոկք անհոգ եւ անվեհեր ի դրունս արքունի պաղատանն կային անկեալ ընդ քնով, առեալ չարաբարւոյն Ենիբա դաւաճանողին Վարազոյի զվաղրն արքունական եւ սուսեր պողովատիկ եւ զվահանն ոսկեխնձոր՝ դաւով առաջապահ լինէր, պատճառէր ըստ աւրինակի իշխանական զինուորութեան ։ 8  Եւ ինքն անաւրէն նենգաւորն վառեալ ի ծածուկ՝ արգեալ էր զզրեահսն ի ներքոյ պատմուճանին։
       9  Ապա իբրեւ հասանէին ի միջնավայր անդր բուրաստանին եւ մերձ էին ի պարոյկ որմոյն, որ պարունակեալ էր զլայնատարածն արքունական բային, եւ որպէս այլով ամենայնիւ էր իմաստայեղց անվկանն Ջեւանշէր՝ յայնմ եւս գիտաց զնենգութիւն սպանողին պիտակահոյլ դաւոյն ։ 10  Ի հնչումն ձայնից վառելոյ զրահին պակուցեալ իշխանն՝ սրտաբեկ լինէր՝ համարելով, եթէ աշխարհախումբ խորհուրդն է վասն իւրոյ սպանմանն, եւ լռելեայն ի տաճարն կամեցաւ դառնալ։ 11  Իսկ անաւրէն սպանողն զսուսերն թերաքամեալ ունելով՝ յանկարծակի յետուստ կողմանէ հարկանէր զիշխանն արի՝ սաստիկս վիրաւորեալ, զի մերկ էր ի զրահից, այլ ոչ կարէր ստէպ ստէպ զնա յաղթահարել ։ 12  Որով աճապարէր եւ նա որպէս առեւծ մռնչող՝ կամեցեալ ձեռն ի գործ արկանել սուսերաւն, բայց զի զաւրութիւն բարձրելոյն հեռացեալ էր ի նմանէ՝ մատնելով զնա ի ձեռս ձեռնասուն սիրելւոյն իւրոյ, յառաջնում նուագին իբրեւ յարձակէր սուսերաւն ի վերայ անաւրինին, նորա յասպարն առեալ, ընդդիմամարտեալ արձանանայր, եւ խրեալ զզէնն ի սեռ վահանին՝ ոչ կարէր հանել զսուրն եւ անդէն ամփոփել ամենեւին։ 13  Եւ նա լցեալ վիրագային գազանութեամբ՝ զայրագնեալ վիրաւորէր զամենայն մարմինս նորա իբրեւ զթիւնաւոր աւձ եւ խածանող սրտմտութեամբ նրանակոտոր եւ վաղակաւոր խոցոտմամբ անխայաբար յերկիր ընկենոյր զիւր տէրն։
       14  Ոգւոյն ի ծոցոյ թափիլ գոլ վարկանելով տիրասպանին, կարծեցեալ կիսամահ զնա արարեալ՝ զանխլաբար արտաքս ելանէր՝ յիւր երթալով տուն, կեղծաւորեալ ոչ ունել կարծիս, թէ յանգէտս ի տան ննջիցէ ։ 15  Եւ ահա անդուստ ուրեմն իրազգաց լեալ իրացն եղելոց՝ գոյժ աղմկի խռովութեան հնչէր. կաճառ ամբոխ մարդկան բազմանայր։ 16  Որոյ ուրումն մի յեղբայրական հարազատաց վրիժապարտին զեկուցեալ նմա զոճիրս իրացն, զոր գործեացն, անդէն փութապէս հեծեալ յերիվար իւր, փախստական լինէր։ 17  Յայնժամ պատրիկ ոմն՝ քեռորդի իշխանին, զիւր Նամեսական առեալ լեգէովն գնդի յիսնեակսն՝ զկնի ելանէր մահապարտին. բայց ոչ զգացին վասն նախափախուստ լինելոյն հասանել, այլ ի վերնակողմն երթային յԱրցախունեաց գաւառն՝ նմին իրաց քինախնդիր։ 18  Եւ զտուն հաւրն նորա աւերեալ քանդէին հրդեհաբոց կիզմամբ եւ զմետաքսառէջ եւ զկերպասանիւթ դիպակս եւ զգոյնագոյն կապերտս, զոսկի, զարծաթ եւ զընտիր ընտիր կահուց եւ սպասուց աւար առեալ։
       19  Եւ ինքեանք ողորմագոչ արտասուաւք անդրէն դառնային, լային զիշխանն եւ աշխարէին ։ 20  Այլ դեռ շունչն ի նմա կայր, զի սուղ ինչ աւուրս տեւեաց կենդանի. որդւոց իւրոց իւրաքանչիւրումն զգանձս եւ զպատիւ յայտ առնելով՝ կարգէր զնոսա ի բաժինս իւրեանց եւ ի դժնդակ վիրացն պակասեալ վաղճանէր ։ 21  Յայնմ ժամանակի ոչ սակաւ խռովութիւն լինէր աշխարհիս Աղուանից, զի կուտեալ զինեալ խուռն կաճառացն եւ մեծամեծ նախարարացն ժողովեալ եւ ամենայն երկիրն առհասարակ վայիւք լի եղեալ՝ ողբային զիշխանն կականաւոր եւ դժնդակ գոչմամբ։ 22  Եւ այսպէս անտանելի սուգ եւ անհնարին բեկումն աշխարհիս հասոյց։
       23  Յայնժամ ճարտասան ոմն ի մէջ անցեալ, որ տեղեակ էր արհեստական իմաստից, Դաւթակ անուն կոչեցեալ, հնարագիւտական վարժիւքն յաջողակ եւ վերծանական քերթութեամբն յառաջադէմ, որ եւ յառատաբար ի բանիցն պաճուճանս ճարտարութեամբ նուագէր, քաջապէս հրատարակող լեզու ունելով՝ նման երագագիր գրչի։ 24  Սա յոլովիւք աւուրբք ժամանեալ՝ յամէր ի դրան արքունի, իսկ իբրեւ հասանէր աւրհասական շշուկն ի վերայ Արեւելից աշխարհիս սակս յանկարծահաս սպանման մեծի զաւրավարին, յայնժամ սկսաւ նա երգել ըստ աղփայփէտաց գլխակարգութեանց զողբս զայս ի վերայ բարեացապարտն Ջեւանշերի եւ ասէ այսպէս.