684 թուականի պատմութիւն

[ ԻԸ. Կրկնակի երթն Ջեւանշերի առ բռնակալն Հարաւոյ եւ աւգնելն Յունաց իմաստաբար աւժանդակութեամբ եւ կիսակտուր զհարկսն առնել ]
       1  Դարձեալ թագաւորն Հարաւոյ կոչէ պարգեւախոստ հրաւիրանաւ զհռչակելին Ջեւանշէր՝ Արեւելից իշխանն, զի ի նախկին պատիւ եւս առաւել արասցէ յաւելուած փառաց։ 2  Սակս զի ճոխք քաղաքին Բիւզանդեա եկեալ էին յանձն առնուլ զլուծ հարկատրութեան որդւոցն Հագարու, վասն այնորիկ, որ յերեսներորդ ամի թագաւորութեան Կոստանդնի, ինքնաձեռն եղեն ներքինիքն սպանանել զնա ։ 3  Որոց ի թագաւորէն լինէր հրաման՝ մնալ մինչեւ եկեսցէ անդ իշխանն Արեւելից ։ 4  Իսկ բազմագով տէրն Ջեւանշէր ըստ առաջնում նուագին կազմութեամբ անյապաղ անդ հասանէր, որում ի վեր քան զառաջինն անհամեմատ մեծարանս եւ պատիւս հանդիպէր, զի զհարազատ եղբաւր իւրոյ ապարանս ի հանգիստ նմա յաւրինել հրամայէր. եւ յընթրիս միշտ ընդ իւր նստել ի սեղանն։ 5  Ուստի եւ եկելոցն ի կայսերական քաղաքէն պատուական արանց նմա հրամայէր առ նոսա բանս խաղաղականս դնել, ընդ որ յոյժ զարմացեալ լինէր թագաւորն յաղագս տրամախոհ խորագիտութեան նորա։ 6  Որում եւ ոչ սակաւ լինէր շնորհակալութիւն, որ ի թագաւորութենէն Հռովմայեցւոց անդ պատգամաւորաց, քանզի բազում իրաւք եւ յաւգուտ նոցա զթագաւորին հնարէր հաւանեցուցանել զմիտս ։
       7  Եւ յետ այսորիկ գերահռչակ եւս պատուով ըստ թագառիկն արքայից զԱրեւելից իշխանն ծայրափառեալ՝ հրամայեաց թագաւորն Հարաւոյ շնորհել նմա զայն, որ ի Հնդկաց աշխարհէն քաջահրահանգք առատ ունին՝ փիւղն խրոխտաձեւ, որով դրունք թագաւորաց ահեղագոյն եւ բազմաշուք զարդարին, զորմէ յաւիտեան ոք մինչեւ ցայսաւր ոչ լուաւ, եթէ առ ի մեծարգութիւն ինչ կրտսերագունից շնորհեցաւ ։ 8  Զկնի այսորիկ եւ զպապկեայն եւս, որ պատուական է, քան զամենայն թռչունս, զոր ի նախավաղն ժամանակի ոչ գոյր հնար յայլումն ուրեք տեսանել վայրի, բայց միայն ի Հռովմայեցւոցն թագաւորութեան ։ 9  Ըստ նմին եւ այլ եւս մեծութիւն շնորհէր նմա. սուսեր պողովատիկ ոսկեպատեան, մարգարտահոծ գեղաշարեալ պատմուճանս, ոսկեհուռս ըստաւրակս եւ դիպակս, ողիբէրոն եւ զուարճատեսիլ ծիրանիս եւ որ ինչ մետազան ագոյնք ըստ թուոյ միահամուռ, որ յառաջն եւ այժմ, եւ յիսուն եւ երկուս ձիս երագաքայլս, յորս ինքն թագաւորն նստէր։
       10  Նաեւ տիկնացն իւրոց դշխոյին հրամայէր, զի նա եւս Արեւելեաց տիկնոջն տացէ ըստ թագուհեաց պարգեւս հրաշապաճոյճ գեղազարդութեան, մետաքսառէջ եւ ոսկեհիւսակ զգեստս ։ 11  Եւ որոց զկնի եկելոցն՝ հրամայէր իւրաքանչիւր ումեմն տալ իբրեւ յիսուն արանց դիպակս եւ ճեղանակս։ 12  Ուստի եւ ընդ ձեռամբ նորա փակէր զՍիւնեստանեացն իշխանութիւն, այլ եւ ստիպէր զնա թագաւորն, զի առցէ յանձն եւ որոց յայնկոյս գետոյն Ատրպատականացն էին՝ իշխել ։ 13  Իսկ նա ոչ հաւանէր տիեզերական կողմանցն միահեծան իշխանութեամբն ճոխանալ։ 14  Թողոյր զայն յաւելուած փառաց եւ ըստ բնական աշխարհաշէն բարուց բնութեանն լաւ համարէր զընտանին խորհել յաւգուտ՝ սկսեալ այնուհետեւ թողութիւն յաղագս ծանրաբեռն իւրոյ վիճակին խնդրել հարկաց ։ 15  Զոր ախորժելով յանձն առ թագաւորն Հարաւոյ եւ հրամայեաց երկակիսեալ զհարկացն լուծ՝ թեթեւացուցանել յառաջին երրեակն չափուց մասն մի։
       16  Արդ՝ յետ այսչափ մեծապարգեւ երախտեաց, որով արար նախամեծար քան զամենայն իշխանսն, դարձեալ տայր նմա զաջ իւր եւ յաւէտասքանչ պատուով արձակէր զնա ։ 17  Գայր, հասանէր ի յաշխարհն իւր եւ փութայր ժամանել ի տուն Տեառն։ 18  Անկանէր ի վերայ երեսաց իւրոց, գոհանայր զանպատում պարգեւացն Աստուծոյ եւ ասէր . յԱստուծոյ է զաւրութիւն իմ եւ փառք իմ ։ 19  Անտի իջանէր յոստանն անդր, որ ցրտային ձմերայնոյն էր հանգիստ ։
       20  Յայնժամ լինէր անդ համաշխարհական ժողով, եւ տեսանէաք անդ ոչ միայն սովորական չափով, այլ առաւել եւ բազմապատիկ արքայական շքով պատուեալ եւ պճնեալ պերեւետեալ ։ 21  Տեսանէաք զթագաւորական հաւ, որոյ տեսակն ցանկալի էր, զի ընդ դեղնագոյն փետուրսն փոքր ինչ կանաչութիւն համավար խառնեալ՝ արտաքս ճողճայր եւ լանջուցն կարմրանիշ ագոյն այսր անդր տրոհէր շուրջ զպարանոցաւն՝ առ ի միմեանս պատուածեալ՝ նման գարնանային առաւաւտու ցաւղոյ՝ կայլակք յանդաստանս զոսկեծայրք քստից մարգարտաձեւ ի վայր կախեալ բոլորովիմբ։ 22  Այսպէս եւ բիբք աչացն, որ եւ սոնքաձեւ կտցոյն փողորտաձգութիւն ի վայր կոյս դարձեալ զբերանովն կռանայր, որում բոլորատէգ լեզուոյն ծայր իբրու դանդանաց ցցեալ՝ բարկավանգ ճռուողումն ձայնի ըստ մարդկային բնութեանս խաւսից ստէպ ստէպ առ բան հոլովէր։ 23  Եւ սա զոր աւրինակ յառաջինսն անդ Ներովնի ումեմն կայսեր ի սենեակսն լինէր գովող, այսպէս եւ ի վերջնումն աստ յոգնաբաստիկ իշխանիս մերոյ տեսաք աւրհնիչս ։
       24  Ընդ որ թէպէտ եւ առաւելասքանչ զարմանք, սակայն՝ ոչ այնչափ, զոր հանդերձեալ եմ ասել, զի յորժամ կամէր յորս ինչ ելանել կամ ի զբաւսանս խաղու, տեսանէաք ի յելս արքայաչու կազմութեանն արտաքոյ պարսպին ի նախադրան ճանապարհին, որպէս առն թագաւորի երկրպագութիւն եկեալ անարի, անբարի անհեդեդ կենդանին՝ վիմահասակն փիւղ, որոյ գերանաձեւ սրունքն որպէս զլեառն ինչ ի վեր բարձեալ ունէին ։ 25  Եւ զխելապատակէ անտի ըստ չարաթոյն սողնոյ նմանութեան ի վայր կոյս կախեալ ձեւանայր պատիճ, զոր առ գետնովն շրջշրջելով այսր անդր ստէպ ստէպ դարձուցանելով եւ ուղղորդաձեւ ի վեր կանգնելով եւ մերթ ի յինքն քնթռնեցուցանելով եւ ուժգնակի մռնչմամբ զտուր եւ առութիւն շնչոյն ընդ խռնչափողն արտաքս հեղլով ։ 26  Արդարեւ ասեմ, թէ իբրեւ բեհմութ շարժելոյն գլխոյ ահաբեկ զարհուրանաւք դողումն լինէր բնութեան մարդոյ։ 27  Տեսանէաք եւ զերիվարս ածեալս. սիգասարք, պերճասոսորդք ճեմողք, ճեպողք եւ եւս ճախրասլացք, որք հողմավար թեթեւութեամբ զարշաւանսն առնէին ոսկեսանձ թամբաւք եւ գեղգեղեալ զինուք։
       28  Աստանաւր եւ արդ զի՞նչ ասացից եւ կամ զո՞ր խաւսեցայց, զի աստուածային նախախնամութեամբ ի ծնէ իսկ սա ի փառս եւ ի մեծութիւն ստեղծաւ, եւ մինչեւ ցայսաւր ժամանակի ընդարձակեաց սմա Տէր՝ լինել առ ամենայն ամենափառ։ 29  Վասն որոյ ոչ ինչ նուազ, քան որ թագաւորաց, զսա տեսաք՝ լի ամենայն ընչիւք, ոսկի եւ արծաթ բազում յոյժ, ծիրանիք պատուականք եւ հանդերձք գեղեցիկք եւ ակունք պատուականք եւ լուսափայլ մարգարիտք ոչ սակաւք, նաեւ ամենայն ինչ լի եւ պատարուն ։ 30  Արդ՝ այս եռեակք տասներրեակք եւ տարիք երեք, յոր սկսաւ Տէր բազմամեծար զբարեյաղթ իշխանն Աղուանից առնել՝ ի չորից ազգաց թագաւորաց աշխարհակալաց պատուեալ եւ մեծարեալ յոյժ, ոչ ինչ նուազ գոլով, քան զբռնակալքս զայսոսիկ, այլ յամենայնի վեհ եւ մեծ գոլով։ 31  Մի՛ ոք տղայական բարուք եւ անիմաստ խորհրդով փոքր վարկանելով զսորայս տիրողութիւնս յաղագս ոչ ունելոյ թագ եւ եթ ի գլուխ, ծայրայապաւինիչ թագաւորական պատուոյ, յոգնավայելուչ մեծութեան։
       32  Վասն որոյ եւ ամենանուաստ ծառայիցս ընդարձակ եղիցի ոչ ընդ Աւգոստի ումեմն կամ ընդ Տիբերի կայսեր, այլ ընդ աստուածաշնորհ բարերարութեանն՝ ահեղագոյն գերազանցելումն ընդ երանելոյն Կոստանդիանոսի, որ յաստուածուստ պսակաւք պատուեալ փառաւորեցաւ։ 33  Այո՛, արդարեւ զքեզ ինքն, բազմամեծար իշխա՛նդ Արեւելից՝ լծորդեալ բարգաւաճեցուսցուք, քանզի զի՞նչ խնդրէ ի քէն Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, որ զքեզ ստեղծ, տէր իմ Թէոդորոս, եթէ ոչ՝ հրաժարել ի մեղաց եւ սիրել զԱստուած, երկնչել ի նմանէ եւ գնալ ի ճանապարհս նորա, զի քեզ բարի լիցի եւ որդւոց քոց ազգէ յազգ մինչեւ յաւիտեանս ։