[.
Հաւատալն
Հոնաց
ի
Քրիստոս
ի
ձեռն ,
եւ
կործանումն
եւ
խաչին
]
1
Քանզի
էին
յոյժ
յունկնդրութիւն
Աստուծոյ
բարեմիտ
իշխանն
մեծագահ
Աղփ
մեծամեծաւքն
հանդերձ
եւ
բանակաւքն,
որոց
ախորժաբար
լուեալ
զծաղկազարդ
վարդապետութիւնն
եւ
զքաղցրուսոյց ,
զԱստուած
եւ .
2
«Արդ
հաւատամք
ճշմարտութեամբ,
առաքեաց
Տէր
ի
ձեռն
սորա
զմխիթարութիւն
շնորհաց
իւրոց
առ
մեզ,
զի
զմեզ
ի
խաւարային
գործոց
եւ
յամենայն
սատանայական
»։
3
Ապա
այնուհետեւ
հնազանդեցուցեալ
զանձինս
լծոյ
ծառայութեանն
Քրիստոսի՝
սրբութեամբ
եւ
պարկեշտութեամբ
զարդարէին
ի
Քառասներորդացն
պահաւք
եւ
աղաւթիւք
զցայգ
եւ
զցերեկ
հոգեւոր
այր
քան
զընկեր
փութային
յերկրպագութիւն
սրբոյ
մոռանալով
զառաջին
զայն
եւս
շնորհաւք
լուսատու
սրբոյ
եպիսկոպոսին
ի
բաց
ի
մտաց
նոցա։
4
Երագ
հնազանդելով
հրամանի
սրբոյ
վաղվաղակի
յանձն
առնոյր
աստուածասէր
իշխանն
իւրով
ամի
ամի
սրբութեամբ
կատարել։
5
Զի
ինքն
էր
այր ,
հրամանակատար
լինէր
աստուածային ,
կարգելով
զինքն
հալածականս
առնէր
զորդիսն
խաւարի։
6
Այսպէս
հաւատացեալ
լուսափայլ
վարդապետութեան
աւր
ըստ
պայծառանայր
սիրովն
Քրիստոսի,
ասպնջական
ցանկալի
հաւատոցն
լինելով՝
յաշխարհածնունդ
հայրենեացն
որդի
գտանիւր
շնորհացն
լինելով
եւ
։
ուժով
պնդութեամբ
քաջ
եւ
անուանի
եղեալ
ի
մարտ ,
որպէս
Ուղումպ
ազգք
Յունաց
հզաւր
երեւեալ
առ
անուն
ժառանգէր՝
բազում
արութեան
ցուցեալ
եւ
ի
առ
Խազր
։
8
Վասն
որոյ
ի
սէր
իւր
գրաւել
զնա՝
խոստանայ
զդուստր
իւր
նմա
։
9
Եւ
ինքն
բերելով
փառաւորեալ
լինէր
ի
մէջ
երից
։
քանզի
իբրեւ
զպսակ
ընդունէր
զխրատն
ի
լուսաւոր ,
առ
սակաւ
սակաւ
ջանայր
խափանել
ի
մեռելոցն
զմոլեկան
լալիսն
եւ
զդիւական
գարշելի
եւ
պիղծ
համարելով ,
ուխտէր
առ
ամենեսեան
եւ
զայլոց
չաստուածոցն
խափանել
զնուէրս
եւ
պաշտել
զԱստուած
կենդանի՝
զարարիչն
երկնի
եւ
երկրի,
եւ
զորդին
միածին,
եւ
զՀոգին
համազաւր։
11
Եւ
զամենայն
յաւելուածս
չարեաց
հերքելով
ի
բաց
ի
մտաց ,
իբրեւ
զարդի
ծնեալ
մանուկ
անխարդախ
կաթինն
։
ի
տեղիս
տեղիս
եկեղեցիս
եւ
մեծացուցանէր
զպատիւ
Աստուծոյ։
13
Քանզի
վարսաւոր ,
զորս
ձաւնեալ
առ
ի
զոհս
մատուցանելոյ
նմա ,
զորոց
հեղուին
եւ
զգլուխն
եւ
զկաշին
արկանէին
զոստովք
ծառոցն,
հրամայէր
հատանել
զմի
ի
նոցանէ,
որ
եւ
մայրն
էր
ամենայն
ծառոցն ,
յանուն
դիցն
սնոտեաց,
զոր
պաշտէին
յոքումբք
աշխարհն
Հոնաց,
իշխանն
եւ
ազատքն
ամենայն,
զի
զնա
փրկիչ
եւ
կեցուցիչ
եւ
ամենայն
բարեաց։
14
Եւ
իբրեւ
զայն,
հատանել
ծառն,
որով
գայթակղեալք
էին
ի ,
զճիչ
բարձեալ,
հարեալ՝
ի
ձայն
բարձր
աղաղակէին
կախարդքն
եւ
քաւդեայքն,
վհուկքն
եւ
հանդերձ
առ
իշխանն
Հոնաց
եւ
առ
աշխարհին
ասէին, .
15
«Զիա՞րդ
մարթէք
եւ
եւ
զայդ,
զոր
հակառակորդն
մեր
եւ
թշնամի
աստուածոցն
մերոց
ասէ
ընդ
հատանել
զծառն
զայն։
16
Եւ
ընդէ՞ր
բնաւ
անսայք
նմա
եւ
լսէք
քանդել
եւ ,
կործանել
զբագինս
մերոց,
հարքն
ձեր
կանգնեցին՝
թագաւորք
եւ
իշխանք,
եւ
աշխարհս
բոլորովին
պաշտեցին
մինչեւ
ցայժմ
եւ
գտին
զպարգեւս
բարեաց
ի
նոյն
ինքն
ի
դիցն ,
եւ
ի
ծառոցն
զմարդաշատութիւն
աշխարհիս՝
զաւրաւոր
եւ
ձեզ
ի
պատերազմունս
թշնամեաց
ձերոց։
17
Արդ՝
դուք
համարիք
ինչ
զդա
եւ
լսէք
բանի
դորա
եւ
տայք
դմա
զիշխանութիւնդ
զայդ
հանել, ,
քակտել
զմեհեանս
աստուածոց
։
18
Ո՞չ
ապաքէն
յորժամ
պաշտէիք
մատուցանէիք
զզոհս
եւ
առաջի
ծառոցն
յանուն ,
զոր
ինչ ,
առնուիք
եւ
գտանէիք .
զհիւանդս ,
զչքաւորս
եւ
զաղքատս
։
19
Յարեգակնակէզ
երաշտոցն
եւ
տոթախառն
անձրեւ
ածէաք
նոցա
զաւրութեամբն,
որ
զտապ
խոշակին
զովացուցանէր,
եւ
զբոյսս
եւ
զտունկս
դալարեցուցանէին
զպտուղս
պարարեցուցանէին
ի
վայելումն
եւ
ի
ձեզ։
20
Նոյնպէս
ի
սաստիկ
անձրեւաց
եւ .
աւդոց
խռովութեանցն
խաղաղութիւն
առնէաք
ձեզ։
21
Բայց
արդ՝
թէեւ
այլ
մոլորական
բանից
դորա
հաւատայք
եւ
պաշտէք
զԱստուածն,
զոր
քարոզէ
ձեզ,
սակայն
զբնական
ձեր,
զոր
նախնիք
ձեր
եւ
դուք ,
ոչ
է
ձեզ
թողուլ
եւ
ուրանալ
եւ
ի
բաց
ընկենուլ
եւ
մատնել
ի
ձեռս
դորա,
որ
ընդ
ոտն
արկեալ
մանրեսցէ։
22
Այլ
նոյնպէս ,
զի
մի՛
բարկասցին
եւ
զաշխարհս
մեծամեծ
եւ
չարաչար
։
եւ
ո՞վ
իսկ
մաւտել,
հպել
մերձենալ
ի
յայն ,
ուր
մեհեանքն
եւ
շինեալ
եւ
են,
կամ
ի
ծառն ,
որ
պահիչ
եւ
կեցուցիչ
է
աշխարհիս
։
ապաքէն
որք
ի
ծառոյն
յայնմանէ
յանկելոյ
տերեւոց
եւ
կամ
ի
փայտից
ինչ,
որ
ի
նմանէ,
ի
պէտս
ինչ
իւրեանց,
չարաչար
այսահարութեամբ
այլ
եւ
մահուամբ
իսկ
յանդիմանէր
զնոսա
եւ
եւ
ազգն
հատանէր։
արդ՝
դա
կարէ՞
հպել,
մաւտել
կտրել
եւ
կամ
աստուածոց
։
գիտեմք ,
յամառեալ
պնդի
մերձեսցի
առ
նոսա,
յանդիմանի
չարաչար ,
այլ
եւ
ի
իսկ
հատանի
այրդ
»։
27
Յայնժամ
պատասխանեալ
իշխանն
Հոնաց
առ
եւ
առ
կախարդսն
եւ
վհուկսն
եւ
առ
բագնացն
եւ ,
եւ
ասէ.
28
«Մեք
հաւանեալ
հաւատացաք
առնս
այսմիկ
պաշտեմք
եւ
երկրպագեմք
Աստուծոյն,
զոր
դայն
քարոզէ ,
եւ
ոչ
արգելումք
յաւերելոյ
եւ
ի
եւ
խլելոյ
եւ
այրել
ի
հուր։
29
Արդ՝
դուք
ինչ
էք
եւ
եւ
ծառաւքն
զարհուրեցուցանել
զդա
կամ
ի
ծանրութեան
ինչ
արկանել
եւ
կամ
մահ
հասուցանել
իսկ
ի
վերայ ,
հաւատամք
ձեզ
եւ
հաստատիմք
անդրէն
շինել
եւ
պաշտել
եւ
եւ
զանդրիագործ
պատկերսն
եւ
երկիր
ծառոցն
եւ
մատուցանեմք
զոհս
եւ ,
որպէս
ցայժմ։
30
Ապա
դուք
ոչ
կարէք
յանդիմանել
զդա
եւ
զարհուրեցուցանել
ինչ,
եւ
եւ
եւ
զծառս
եւ
ի
հուր ,
եւ
ոչ
ցաւք
ինչ
հասանեն
եւ
ոչ
մահ,
նոյնպէս
հաւանեալ
հաւատամք
ի ,
եթէ
յԱստուծոյ
առաքեցաւ
դա ,
եւ
երկրպագեմք
միոյ
Աստուծոյ,
որ
արար
զերկինս
եւ ,
զարեգակն
եւ
եւ
զաստեղս,
եւ
զձեզ
կապեալ
ոտիւք
եւ
մատնեցից
ի
ձեռս
դորա,
որ
ընդ
ծառաւքն
եւ
մեհենաւքն
զձեզ
»։
31
Յայնժամ
եւ
կախարդքն
եւ
կախարդութեամբն
սկսան
առնել։
32
Ստապաճոյճ
գետնակոչութեամբքն
եւ
բարբաջմունս
յաւրինէին,
եւ
ոչ
ինչ
կարէին
ի
սուտ
եւ
ի
մոլար
արուեստիցն
։
երբեմն
յառաջ
քան
կապէին
զմարդիկ
անյայտ
կապանաւք
եւ,
զոր ,
ծանր
ցաւս
արկանէին՝
այսս
առաքելով
ի
նոսա։
34
Եւ
ապա
քարոզէին
նոցա
փաստապատիր
բանիւք,
եթէ
պարտ
էր
զոհս
եւ
նուէրս
մատուցանել
եւ
ծառոց,
եւ
ոչ
մատուցէք՝
փոխանակ
այնորիկ
եղեւ
այդ
առ
ձեզ
յանդիմանութիւն
ի
մեծէ
աստուածոցն
մերոց,
բայց
արդ
զոհս
եւ
նուէրս
եւ
մատուցէք
առաջի
ծառոցն
եւ ,
ապա
ի
ցաւոց
ի
։
35
Եւ
յառաջն
յաղագս
ահ
արկանելոյ ,
որպէս
ասէինն,
նոյնպէս
առնէր
եւ
կատարէր
սատանայ։
36
Այլ
եւ
երբեմն
առ
աչաւք
եւ
անձրեւս
սաստիկս
երեւեցուցանէին
եւ
երբեմն
երաշտաւք
ցամաքեցուցանէին
եւ
։
37
Եւ
այնու
ամենայնիւ
եւ
կործանէին
զաշխարհս
նոցա,
զի
մոլորեալք
էին
եւ
։
38
Ապա
յայնժամ
ոչ
կարացեալ
զմի
ինչ
ի
գործ
եւ
ի
կիր
արկանել
եւ
զարհուրեցուցանել
զայրն
Աստուծոյ
եւ
յաղթել ,
զի
կապեցան
եւ
ի
խաչին
ամենայն
զաւրութիւնք
նոցա,
ապա
սկսաւ
եպիսկոպոսն՝
սուրբ ,
առ
իշխանն
եւ
առ
մեծամեծսն,
եւ .
ոչ
ինչ
զարհուրիմ
եւ
երկնչիմ
զմտաւ
ինչ
ածեմ
դոցա
զրախաւսութեանդ,
զի
են
դոքա
ի
ճշմարիտ
կենացն
Աստուծոյ,
կամին
դիւապաշտ
զարհուրեցուցանել
զիս,
որպէս
եւ
զայլս
ի
մարդկանէ
։
40
Եւ
ոչ
ի
բարձրագունից
զմտաւ
ինչ
զանգիտեմ
կերպ
ի
կերպս
լինելով
առաջի
իմ,
այլ
յայտ
յանդիման
ամենեցուն
գործեմ
յուսալով
ի
շնորհս
Սուրբ
խաչին
Քրիստոսի։
բառնամ
զկարծիս
սրտից
ձերոց
եւ
մոլորութիւնդ,
որ
ոչ
ինչ
իսկ
են
ոչ
չար
ինչ
կամ
բարի
առնել
կարեն
եւ
ոչ
զպաշտաւնեայսն
պատուել
կարեն
եւ
իւրեանց,
զոր
այժմ
դուք
աչաւք
տեսանէք
առ
համերս,
թէ
որպէս
փշրեսցի
ի
ձեռաց
իմոց
եւ
ընդ
ոտն
կոխեսցի
ի
գնացս
»։
42
Յայնժամ
քահանայիցն
առնուլ
փայտատ
ի
ձեռն,
դնել
ծունր
եւ
աղաւթել՝
առ
Աստուած
զսաղմոսս .
Աստուած,
եւ
ցրուեսցին
ամենայն
թշնամիք
նորա,
փախիցեն
ատելիք
յերեսաց
։
44
Եւ
ապա
արարեալ
զնշան
խաչին
ի
վերայ
ծառոցն
բարձրագունից,
զորս
ձաւնեալ
յանուն ,
եւ
դիմեալ
ի
ներքս
քահանայիցն
առ
հասարակ՝
կտրեցին ,
եւ
նոյնժամայն
հրամայէր
բերել
ի
քաղաքն
Վարաչան։
45
Եւ
առ
ինքն
ի
ճարտարագործ
քաղաքին՝
առնել
զնա
պայծառակշիւռ,
բոլորագուլ
եւ
նկարակերպ,
եւ
պէսպէս
կենդանագիրս
հաստատեաց,
եւ
սոսընձեալս
ի
վերայ
բոլորովին
ծածկելով ,
պատկերագործ
նմանահանութեամբն
ճշգրտեալ,
ի
ծայրից
մինչեւ
ի
համանման
դեղաւքն
պաճուճեալ։
46
Նոյն
աւրինակ
եւ
իմն
եւ
խաչս
մի
զմիոյ
զկնի
ի
վերուստ
վայր
բեւեռաւք,
եւ
առ
ի
դռնակ
երկբացիկ
քանդակագործ,
շուշանաձեւ, ,
յորում
կայր
խաչ
մի
ի
խաչէն։
47
Այսպիսի
աւրինակաւ
կարգեալ
եւ
յարմարեալ
զանազան
եւ
հրաշալի
յուխտի
եւ
խնդրուածոց
յարքունական
դրանն
ընդ
արեւելս։
48
Ասէ.
«Առաջի
այսր
ամենակեցոյց
երկրպագեցէք
Տեառն
արարչին
ձերոյ,
զի
սովորն
էիք
երկիր
պագանել
ծառոյդ
այդմիկ
մոլեկան ,
սովորական
երկիր
պագէք
խաչիդ
եւ
աստուածութեանն։
քանզի
ուտէիք
եւ
զմիս
եւ
անասնոցն,
եւ
զոր
դիւացն
առաջի
ծառոցն
մատուցանէիք,
վասն
այնորիկ
փոխանակ
նուիրեալ
ծառոցն
զխաչն
իւր
կանգնեաց
մէջ
տիեզերաց
եւ
փոխանակ
արեանցն
զարիւնն
իւր
ետ
ի
քաւութիւն
մեզ
։
գիտեմ,
անգիտութեամբ ,
զոր
ինչ ,
բայց
այսուհետեւ
մատուցէք
զանձինս
ձեր
առաջի
աթոռոյ
շնորհացն
Աստուծոյ՝
թաւթափելով
ի
բաց
զամենայն
ախտս
չարեաց
անաւրէնութեան
ձերոյ
եւ
զփառացն
լուսոյ
արժանի
լիջիք
զգենուլ
յանձինս
ձեր»։
51
Իսկ
իշխանն
Հոնաց
իբրեւ
լսէր
զայն
մեծամեծաւք
հանդերձ,
ի
սէր
եւ
Աստուծոյ՝
եւ
զայն
եւս
տեսանէր,
թէ
ոչ
յայնցանէ,
ինչ
նմա
ի
մեհենից
եւ
ի
ցաւս
եւ
ի
մահ,
ոչ
ինչ
դիպեալ
նմա
յայսցանէ
չար,
եւս
քան
զեւս
պայծառացեալ
զուարթանայր
զաւրանայր
ի
գործ
մշակութեանն
Քրիստոսի։
52
Եւ
նոքա
առաւել
ի
զբան
վարդապետութեան
նորա։
53
Ապա
յայնժամ
մեծասաստ
իշխանութեամբ
հրաման
եւ
զդիւամոլ
ազգ
կախարդացն
եւ
գլխաւոր
քրմապետաւքն
հանդերձ
ունել
կապել
ոտիւք
եւ
ձեռաւք,
եւ
առաջի
առնն
Աստուծոյ՝
ի
ձեռս
նորա։
54
Իսկ
նա
զոմանս
ի
հուր
ընկենուլ
յանցս ,
եւ
ի
առ
ի
տեսիլ
առնել
զսնոտի
զաւրութիւն
կախարդութեանն,
եւ
զոմանս
արարեալ։
զերծեալ
ամենայն
յունայնակրաւն
պաշտամանցն՝
ամենահեշտ
լծոյ
ծառայութեանն
Քրիստոսի։
56
Քանզի
ոմանց,
որոց
կապեալ
ունէին
յանձինս
իւրեանց
հեթանոսական ,
զերծուլ
եւ
հանել
ի
նոցանէ
եւ
ինքն
իւրովք
ձեռաւքն
խորտակէր
յանդիման
ամենեցուն՝
առնելով
եւ
նշան
տէրունական
խաչին։
57
Այսպէս
եւ
այսու
աւրինակաւ
ցուցանէր
առ
ամենեսեան
զիւրն
աստուածպաշտութիւն։
58
Եւ
կարգեցաւ
այս
ամենայն
կարգաւորութիւնս
ի
սուրբ
Քառասներորդսն
ի
բիւրաւոր
արքունական
Հոնաստանեայցն
բանակս,
կազմեցաւ,
պատրաստեցաւ
Տեառն
Աստուծոյ
ի
ձեռն
եպիսկոպոսին,
ազդեցութեամբ
Սրբոյ,
որով
շնորհք
անպատում
փառացն
Քրիստոսի։
59
Իսկ
ծագումն
արփիափայլ
լուսոյ
սրբոյ
իբրեւ
հասանէր,
բազումք
ի
քրմապետացն
եւ
ի
գլխաւոր
կախարդասար
դեռեւս
ի
դժնդակ
կապանս
անկեալ
դնէին։
60
Բայց
ապա
հաւանութեամբ
իշխանին
ժողովեալ
բոլոր
քաղաքայնոցն՝
հրաման
լինէր
ատեան
դնել
եւ
հրապարակս
յաւրինել։
61
Եւ
տուեալ
ցեղիցն
պայքար
յանդիման
բազմութեանն՝
եպիսկոպոսն
յաստուածային
Գրոց
ձեռն
ի
գործ
արկանել
վարդապետական
եւ
սաստկագոյն
յանդիմանէր
զնոսա
եւ
արկանէր։
62
Եւ
զրապարիշտ
եւ
յամաւթ
եղեն
ի
տէրունական
խաչէն,
զոր
միշտ
ի
ձեռին
եպիսկոպոսն։
63
Պակուցեալ
սրտաբեկք
լինէին
եւ
ինքեանք
իսկ
զանձինս ,
խոստովանեալ
զիւրեանց
մեղս՝
դարձան
ի
հաւատս
ճշմարիտս,
զքուէս
կորուսիչ
ի
ձեռն
տուեալ
եպիսկոպոսին՝
ի
նիւթ
հրոյ
ծախէին՝
արժանի
լինելով
վերստին
ծննդեանն
ի
ձեռն
սրբոյ
աւազանին։
64
Իսկ
իբրեւ
իշխանն
Հոնաց,
ամենայն
բազմութեամբն
հանդերձ
առաւել
եւս
հաստատեցան
ի
սէր
հաւատոցն
Քրիստոսի՝
հեռացեալ
ի
պաշտամանցն։
65
Քանզի
յաւուր
նաւակատեաց
նորոգազարդ
նշանի
խաչին,
զոր
կանգեալ
էր
եպիսկոպոսին
յարքունական
դրանն,
արարեալ
զենմունս
պատարագաց
ամենայն
մեծամեծացն,
մինչդեռ
զաւրհնութիւնսն
կամէին
քահանայքն
ի
վերայ
ընծայիցն
առաջի
խաչին,
ասէ
եպիսկոպոսն
ցիշխանն.
66
«Ահա
զխոստմունս
սիրոյ ,
զոր
ունիս
առ ,
Տեառն
հաշտեցուցանել
զնա
ընդ
ձեզ՝
ի
բաց
բառնալով
զանաւրէնութիւն
ի
ձէնջ,
զի
յայսմ
հետէ
մի՛
լիցի
եւ
խութ
ընդ
ոտն.
մանաւանդ
զայս
յայսմ
նուագի
փորձէ
Հոգին
Սուրբ,
որով
եւ
դուք
կատարեալք,
որպէս
եւ
Հայրն
ձեր
երկնաւոր
կատարեալ
է։
67
Արդ՝
հաւանեցարո՛ւք
այսմ
բանի.
որոտընդոստ
շիրիմք
կոչեցեալ,
նախ
նա
այրեսցի
յայսմ
մեծի
աւուր
ի
ձեռն
քրմապետացդ
այդոցիկ,
որոց
երթեալ
նզովելով
նզովեսցեն
եւ
ապա
այրեսցեն
յետ
այնր
եւ
եւ
ճաշակեսցեն
կերակուր»։
լուաւ
զայս
բարեպաշտ
իշխանն
Հոնաց,
փութով
տայր
ի
ձեռս
նորա
զմեհեանսն։
69
Յայնժամ
առաքեաց
եպիսկոպոսն
եւ
զՄովսէս՝
այր
հմուտ
արհեստական
շնորհի,
հանդերձ
այլ
քանդել
այրել
զմեհեանսն,
գործակցելով
եւ
քրմապետացն
դասուց
բոցակէզ
սպառէին
առ
հասարակ։
70
Ինքնին
եպիսկոպոսն
ելեալ
ի
բարձրաւանդակ
հանդէպ
կռոցն,
եդեալ
եւ
արարեալ
զնշան
խաչին
տէրունական,
ուժգին
սաստկապէս
հասեալ
վառէր
զայրեցումն
բարձու
մեհենիցն
եւ
զազիր
մորթովքն
հանդերձ
զոհարանաց։
դարձեալք
մեծաւ
ուրախութեամբ
ի
քաղաքն՝
մկրտութեամբն
լինէին,
եւ
զաւրն
զայն
տաւնից
տաւն
եւ
ժողովոց
ժողով
առնէին
իշխանն
եւ
մեծամեծքն։