684 թուականի պատմութիւն

[ ԻԲ. Կայսերն Յունաց գալ ի Պարսս ի կոչել զՋեւանշէր ]
       1  Իսկ յինն եւ ի տասներորդի ամի թագաւորութեանն իւրոյ Կոստանտիանոս՝ թոռն Հայրակղի, բազմամբոխ զաւրաւք եւ ընտիր ընտիր գլխաւորաւքն Յունաց հանդերձեալ եկն յաշխարհն Պարսից՝ կորզել ի Տաճկաց զկողմանս աշխարհացն՝ ընդ իւր ունելով զճառագայթաւէտ լոյս աշխարհի՝ զխաչն Քրիստոսի ։ 2  Յայնժամ առաքեաց զմի ոմն ի գլխաւորացն առ Ջեւանշէր՝ գալ նմա ի տեսութիւն։ 3  Եւ վաղվաղակի աճապարեալ՝ հասանէր յաշխարհն Մարաց առ մեծ կայսրն։ 4  Զորոյ զգալն լուեալ՝ ընդ յառաջ նորա ինքնին ելանէր ի Քունգր գեաւղ եւ ողջամբ ընկալեալ զնա։ 5  Եւ նոյնժամայն հրամայէր փոխել ի նմանէն զտխրականն զգեստ, զոր սակս մահուան ամուսնոյն իւրոյ էր զգեցեալ. եւ ագուցին նմա զարքունական զգեստն ։
       6  Ընդ որս առեալ համարձակութիւն՝ խնդրէր ի կայսերէ զմասն յաւիտենից թագաւորին նշանի ։ 7  Եւ նորա առեալ զփրկութեանն արեգակն՝ յանդիման իւր կտրեաց եւ ետ նմա զայրիչն մեղաց, ասելով. «Սա եղիցի քեզ եւ որդւոց քոց աշտարակ հզաւր ընդդէմ թշնամոյն »։ 8  Տեսեալ զայսպիսի եւ երկնաւոր պարգեւս առ նա եղեալ նախարարացն Հայոց եւ զաւրավարին Համազասպայ՝ ի նախանձ մտեալ մեծ բրդեցան, եւ նմա ոչ էր փոյթ։ 9  Այլ այնուհետեւ խնդրէր հրաժեշտ ի բարեսէր Տեառնէն, եւ նա ոչ իբրեւ զծառայ ոք, այլ իբրեւ զեղբայր համագահ՝ յանդիման Պարսից եւ Այրարատեան ազատացն զնա յուղարկեալ։ 10  Ընդ որոյ հիացեալ՝ ընդ Աստուծոյ ներողութիւնն առ ինքն լեալ՝ գայր յիւրն աշխարհ ։
       11  Զայս լուեալ զնորայն գալուստ հոգեզուարճ հայրապետին Աղուանից Ուխտանիսի՝ հանդերձ բազում ժողովով աւրհնեաց զնա ի ձայն մեծ, ասելով. «Ահա առաքեաց մեզ Տէր ի Սիովնէ գաւազան զաւրութեան, եւ սովաւ տիրեսցուք մերոց թշնամեաց»։ 12  Խորհի մեծիմաստն Ջեւանշէր տեղի հանգստեան տէրունական նշանին գտանել, եւ ի բնական գաւառին Գարդման բերդին հիմն արկեալ տուն Աստուծոյ՝ մեծապէս գեղազարդէ ի հրճուանս եւ ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ։
       13  Եւ ի փոխանորդել գարնանային ժամուն հանդերձաւ, կազմեցաւ մեծարգի իշխանն Աղուանից միւս անգամ տեսանել զկայսր՝ հանդիպել նմա ի Վաղարշապատ քաղաքի։ 14  Յայնժամ հրամայի ի թագաւորէն, զի մեծամեծք պաղատանն եւ վեհանձունքն ընդ յառաջ նորա ելցեն։ 15  Եւ այնպէս արքայաբար մտանէ ի կայսերականն մարզարան ։ 16  Զնա տեսեալ կայսերն՝ խնդամիտ համբոյրիւ, յառաջագահ անդ զնստելն առձեռնեալ՝ դնէր քան զամենայն մեծանձանց ։
       17  Եւ լինէր աւրն այն յաւուրս աւրհնեալ պէսպէս գեղեցկազարդութեամբ ոսկւոյ եւ արծաթոյ։ 18  Եւ զինչ թագաւորականն սպաս էր, զամենն նմա հրամայեաց տալ, ընդ որ տրապէզիտքն անգամ սոսկացան։ 19  Եւ ի վերայ այնոցիկ զքաջ հաւուն իւրոյ Հերակղի եւ զՆիկիտա հանոյն զարքունական գաւտին ածին ընդ մէջ նորա, եւ զիւրն պատմուճան եւ դրաւշս երկուս։ 20  Եւ զորդիս նորա առնէր պատրկունս զտղայականս եւ որ միանգամ առաջին թագաւորացն Աղուանից գիւղաստանայք եւ սահմանք լեալ էին, զամենայնն ի նա հրամայեաց ընձեռել ազգաց յազգս եւ Արեւելեացս ամենեցուն արքայաբար առնել տեսչութիւն։ 21  Եւ ոչ էր խորհուրդ կայսերն ծածկեալ ի նմանէ, եւ ի նմանէ լսելով հանճարեղ խորհրդականութիւնս բազումս՝ հիանայր եւ ողջոյնեալ զնա՝ ասէ. 22  «Անձն քո ընդ անձին իմում, եւ սիրտ իմ որպէս զսիրտ քո. ե՛րթ ի խաղաղութիւն»։
       23  Այսպէս գերահռչակ հրճուանաւք գայր անցեալ ընդ աշխարհս իւր։ 24  Եւ վերստին առնէր հրամանս ընդ որս իւրն էր աշխարհս՝ շինել, տնկել, վայելել եւ կեալ ի խաղաղութեան, եւ իւր շինեալ բազում ապարանս։ 25  Եւ որ ինչ մարդկան է վայելուչ եւ ամենապայծառ իրք անկարաւտ էր նմա ի փառացն Աստուծոյ։ 26  Մինչ զի եւ Թուրքաստանեաց թագաւորն խնդրէր ի նմանէ սէր եւ խաղաղութիւն. եւ ընծայաբերս նմա առնէին երիվարս ընտիրս, ծառայս եւ աղախնեայս եւ զանազան զեռնոց մորթս։ 27  Այլ եւ յԱսորեստանեաց եւ յԱտրպատական գաւառէ, յԱյրարատեան գաւառէ եւ ի Վրաց աշխարհէն, մինչեւ ի Հնդկաց եւս գային առ նա՝ լսել եւ տեսանել։ 28  Եւ նորա բազմահանճար խորհրդականութիւնն եւ խոնարհամտութեան սէրն առ հասարակ եկելոցն լինէր հիացուցանող պատմութիւն յիւրաքանչիւր աշխարհի։ 29  Եւ ոչ ուստեք եղեւ այս նմա, այլ փայտն կենաց՝ նա յայտնի արար զանուն նորա ամենայն տիեզերաց, եւ աւրհնութիւնք բարեխնամ ծնողին զնա ծաղկեցուցին ։