684 թուականի պատմութիւն

[ ԻԹ. Տեսիլ միանձնացելոյ առն Աստուծոյ Իսրայեղի ի վերայ Մաշտոցի սրբոյ, եւ նահատակութեան աշակերտացն, եւ գիւտ Սրբոյ խաչին, որ ի Գիսն էր ]
       1  [Զճշմարտախաւս դրուագս բայից սակաւ ինչ նուազ գտի. զմիայնանալոյն Իսրայեղի սկիզբն անյայտ իմն էր, այլ զայս եւ եթ, որ ինչ խորհրդոյս էր իրք, բաւանդակեցաք ։]
       2  Կատարեալ ամ մի ի լերինն ննջէր ի յերկրի ի վերայ ծնգաց իւրոց. ի չորրորդում պահու գիշերին յեղակարծումն երեւեալ ահա նմա ի գիշերին տեսիլ հրաշալի, զարմանազան, լուսեղէն փայլատակեալ, եւ ընդ նմին ծաւալեալ հոտ անուշից եւ առլցեալ պարարէր զնորա հոտոտելիսն ։ 3  Եւ իմաստութիւն յաւելեալ ի նա՝ խելամուտ նմա առնելով զամենայն ի միտ առնուլ զասացեալսն, զմեծ խորհուրդ ցուցակութեանն զանցեալ ժամանակաց, զմեծաց նախապարգեւ աւետեացն քարոզութիւն, թէ ի՞բր արդեաւք կամ զի՞արդ ընկալան, որպիսի՞ արամբք, եւ կամ ո՞ ուստեք էին, ո՞րք արեամբ պատերազմեալք՝ վկայ անուն ժառանգեցին, եւ կամ ո՞ւր ուրեք զաստուածային ծածկեցին զգանձ, եւ եթէ զի՞նչ քեզ պարտ իցէ առնել ։ 4  Այս ամենայն ի խաւսեցելոյ առ նա մի անգամ եւ երկիցս՝ զարթուցեալ այրն, յահի լինէր իբրեւ ժամ մի հարուստ։ 5  Ապա յարուցեալ անտի՝ զուարթանայր եւ բազկատարած եղեալ՝ առաջի Աստուծոյ գոհութիւն մատուցանելով զառաւաւտուն կատարէր զաղաւթս։
       6  Եւ ի վաղիւ անդր իբրեւ զմտաւ ածէր զաստուածային բանն, թէ՝ Վա՜յ, որ գործէ զգործս Տեառն հեղգութեամբ, փութացեալ իջանէր ի լեռնէ անտի՝ առնելով ընդ ինքեան զիւրն արբանեակ, ճեպով հասանէր յեկեղեցաւանն եպիսկոպոսանոցին ։ 7  Եւ մտեալ մեծաւ զգուշութեամբ՝ ասաց մանրամասնաբար զերեւումն ցուցակութեան խորհրդոյն եպիսկոպոսին ճշգրտիւ զբաւանդակն ։ 8  Եւ ասէ. «Այս քեզ յինէն, ո՜վ քահանայապետ, ճշգրտիւ խաւսեցեալ զբաւանդակն, բայց ի ծուլութենէ քումմէ, տէ՛ր իմ սուրբ, մի՛ հեղգասցուք զհրամանս Աստուծոյ յապաղել, գուցէ իբրեւ զլացողս դատապարտիմք, այլ զկնի լինելով գործոյս փութապէս կատարեա՛, զի յայտնեսցի Աստուծոյ գանձն»։ 9  Զայսոսիկ ամենայն լսելով եպիսկոպոսին Դաւթի, որ Մեծ Կողմանցն էր տեսուչ, մտախորհ եղեւ իբրեւ ժամ մի։ 10  Խորհէր ընդ միտս իւր՝ առնուլ ընդ իւր արս ոմանս ի քորեպիսկոպոսաց անտի պարկեշտից, եւ նոքաւք հանդերձ պատմել հայրապետին Աղուանից՝ մեծի առն Աստուծոյ Ուխտանիսի։ 11  Եւ նորա լուեալ զայն՝ ուրախութեամբ գոհանայր զՏեառնէ յոյժ՝ զարմացեալ ընդ զրոյցատրութիւն եպիսկոպոսին, որ պատմէր զտեսիլ Աբասուն, եթէ զիարդ եղեւ արժանի այնմ խորհրդոյ։
       12  Եւ յաղագս նորին իրաց հրամայէր կաթողիկոսն ժողով մեծ լինել ։ 13  Նաեւ զմիւս եպիսկոպոսն Արցախական կողմանցն, որ Մեծարանց կոչեն, զարի այրն Յովէլ, որոյ եկեալ անդէն՝ սաստիկ բարբառով յանդիմանէր զկաթողիկոսն եւ զեպիսկոպոսն Դաւիթ, թէ . 14  «Ընդէ՞ր բնաւ թողէք յականջս ձեր զայնպիսի դատարկաբանութիւն, անսայք ցնորական տեսլեան, զոր Գիրք մեզ չհաւանել ուսուցին։ 15  Զի յետ առաքելոցն եւ աւետարանչացն քարոզելոյ ոչ են երեւեալ այդպիսի իրք, եւ ոչ այժմ լինել պարտ է»։ 16  Եւ ինքն լի էր հզաւր գիտութեամբ եւ տեղեակ Աստուածաշունչ գրոց։
       17  Յայնժամ պատասխանեալ առ նա սրբոյ հայրապետին՝ ասէ. 18  «Ըստ Գրոց իմանալի է այդ, բայց զի նոր իմն եւ չքնաղ է պատմութիւն տեսլեանս, գուցէ յԱստուծոյ իցէ, եւ մեք այնմ ընդդիմամարտեալ՝ իբրեւ զլացողս դատապարտիմք ։ 19  Եւ չէ պարտ հակառակել, գուցէ աստուածամարտք գտանիցիմք, զի ոչ է պարտ ի մտաց ասել զերեւումն, որ յետ առաքելոցն ամենայն սրբութիւնք Սուրբ խաչիւն հանդերձ եւ գանձք երկնայինք ծածկեալք՝ ընդ վերջին ժամանակս տեսլեամբ ի ձեռն մարդկան ի տեղիս տեղիս երեւեալ յԵրուսաղէմ սուրբ քաղաք եւ ի բազում քաղաքս, որ այժմ լցեալ են տիեզերք եւ պայծառացեալ եկեղեցիք ։ 20  Զի եւ աստէն իսկ յԱղուանից աշխարհիս ի բազում տեղիս երեւեալ են շնորհք Աստուծոյ, եւ չէ ինչ այս նոր զարմանք, որ այժմս երեւի, զի ոչ ինչ է ի գանձուց Աստուծոյ, որ ծածկեսցի ի յերկրի։ 21  Եւ չէ իսկ պարտ զճշմարտութիւն ընդ ստութեամբ եւ ընդ խաբէութեամբ ի բաց ընկենուլ եւ զգործս Աստուծոյ ընդ սատանայի լլկանս համարել, այլ ստուգիւ քննել եւ ճշմարտիւ ի վերայ հասանել, որպէս սուրբ առաքեալն ասէ, թէ՝ զամենայն ինչ փորձեցէք եւ զբարին ընկալարուք ։
       22  Եւ դարձեալ ի կաթողիկոսէն ասէ, թէ՝ «մի՛ ամենայն հոգւոյ հաւատայք, այլ ընտրեցէք, որ յԱստուծոյ Հոգին։ 23  Արդ՝ երթայք դուք՝ յաջորդեալք եպիսկոպոսք կողմանցն այնոցիկ, երկաքանչիւր ոստիկանաբար ի վերայ հասիք քննութեանն, առաւել խնդրեսջիք յԱստուծոյ, թէ՝ աստուածայի՞ն իցէ, թէ՝ այլ ազգ ինչ բաջաղանաց, զի սատանայի փորձանք եւ մարդկան խաբէութիւնք յայտ են, եւ Աստուծոյ շնորհք՝ առաւել եւս յայտնի ։ 24  Արդ՝ որպէս Տէր Աստուած երեւեցուցանէ եւ յայտնէ զխորհուրդդ ձեզ ի տեղւոջն, աւր ըստ աւրէ եւ մեզ ուսուսջիք»։
       25  Յայնժամ կամաւորութեամբ յանձն առեալ զհրամանս հայրապետին եպիսկոպոսացն երկոցունց՝ Դաւթի եւ Յովէլեա, տուեալ ողջոյն՝ գային Հոգւոյն Սրբոյ առաջնորդելով, հասանէին յՌոստակ գաւառն Մեծ Կողմանցն այնոցիկ, ի Չղախեան ովիտն, յասպարիսաձեւ դաշտակն առ ափն Տրտուական գետոյն, որ է ի վիճակին Մեծիրանաց ։ 26  Եւ ելեալ բնակէին ի նշանաւոր պրակին, ի խունաբերձ տեղւոջ, ի սարաւանդակ վայրի։ 27  Անդ կայր մատուր մի՝ փայտեղէն կազմեալ եւ խեցայարկ վերտաւորեալ եւ խաչանիշ զարդու յարմարեալ պալարափայլ զորմոցն յաւրինեալ գեղեցկութիւն ։ 28  Արդ՝ ի լինել համբաւոյն այնմիկ՝ վաղվաղակի ճեպով ժամանեալ գումարէին արք պատուականք, քորեպիսկոպոսունք, երիցունք, սարկաւագունք, հարիւրաւորաց գաւառապետք, գլխաւորք եւ մեծամեծ գործակալք, բազմութիւն ժողովրդոց, արանց եւ կանանց, զի մասնաւորեսցին ամենեքեան տեսակի սքանչելեացն Աստուծոյ։
       29  Ապա հրամայեալ եպիսկոպոսացն՝ քարոզ հնչեցուցին ի հանդիսաւոր ժողովրդարանին, զի եռաւրեա պահք եւ աղաւթք պնդութեամբ կատարեսցին, զի ոչ կայր սակաւ ինչ ի նոսա երկպառակութիւն. ոմանք հաւանէին, եւ կէսք չհաւանէին, եւ նոյն ինքն գլխաւոր եպիսկոպոսն Յովէլ պատրանս համարէր։ 30  Եւ ի լնուլ կիտին եռաւրեա պահոցն, Աբասուն Իսրայեղի առեալ բահ ի ձեռն եւ եդեալ համաւրէն ծունր ամենեցուն դիտել ուղղորդաբար ի նկատեալ տեղին՝ հրամայէր անվեհեր բրել ։ 31  Զոր ի նմին գործ դասահոյլ մարդկան բազմութիւնն զհողն զգեստուքն իւրեանց ի բաց պեղէին, եւ մեծ ջանիւ վաստակաբեկ եղեալ՝ ոչ կարէին զտենչալի եւ զփափագելի գանձն գտանել։
       32  Ապա այնուհետեւ յարեւելից կողմանէ զփայտաշար յարկն քակէին, ուր կանգնեալ էր սեղանն մեղսաքաւիչ պատարագի Տեառն։ 33  Անդ անկեալ ի խոյզ եւ ի խնդիր՝ իբրեւ կանգունս երիս փորեցին ի ներքոյ սեղանոյն, ահա յանկարծակի բուրեալ ի տեղւոջէ անտի հոտ անուշից սաստիկ համեղութեան եւ առլցեալ քմազարդ պարարտութիւն յաւէտաբար՝ զյոլովիցն քաղցրացուցանէր զճաշակս, որպէս թէ ճշգրտեալ նմանիւր ազնուական հոտն բեւրուց խնկոց եւ ծաղկանց զանազանից մինչեւ զարմանալ ամենեցուն առ հասարակ։ 34  Եւ իբրեւ փորեցին թիզս տասն, գտին կողոփս երկու արծաթեղէնս՝ կապարեա կնիք ի վերայ եդեալ, զորմէ տախտակ մի ոսկեձոյլ հաստահեղոյս բեւեռեալ, եւ ի նմա գրեալ ասորերէն եւ հայերէն գրով։
       35  Քանզի որպէս ի մէջ բազմամբոխ հրապարակին այնպիսի հրաշագործութեան Աստուծոյ լինէր երեւումն, այր առ այր եւ մարդ առ մարդ զարմացումն յոյժ յաճախէր, եւ զմիմեամբք կուտակեալ զեղուին, փութային զսրբութեանցն տեսանել զտապանակս, զի հաւատովք էին վառեալ ի սէր սրբոցն։ 36  Անդ էր այնուհետեւ սրտալիր ուրախութիւն եւ ակնավայելուչ տեսիլ հայեցելոցն, ուր եւ ցնծութիւն եւ խնդութիւն լինէր հանապազ ։ 37  Նոյնպէս եւ սրբոց արանց եւ քրիստոսասէր եպիսկոպոսացն յոլով խրախացեալք յոյժ յաղագս սքանչելեացն Աստուծոյ, վասն որոյ աւրհնութեամբ մեծաւ գոհանային զանպատում պարգեւացն Աստուծոյ ։ 38  Եւ վասն այսորիկ այրն Աստուծոյ Իսրայէղ մեծարոյ եղեալ յոյժ առաջի Աստուծոյ եւ առաջի եպիսկոպոսացն եւ յաչս ժողովելոցն՝ պատուէին զնա ըստ արժանի իւրում սրբութեանն։
       39  Ապա առանձնացեալ եպիսկոպոսացն Իսրայեղիւ հանդերձ եւ պահուաւոր քահանայիւք, բացեալ զկնիք մատանոյն ի սրբութեան տապանակացն՝ գտանէին անդ զփրկագործ խաչին Քրիստոսի մասն։ 40  Ընթերցեալ զգիր ոսկեձոյլ տախտակին նորին իսկ արքիդիակոն քորեպիսկոպոսին, եւ էր գիրն այս, եթէ՝ «Երուսաղէմեան մասնաւորեալ նշխարք սրբոց են»։ 41  Իսկ զայն աստուածային նշանն իբրեւ տեսանէր Մեծիրանց հովուապետն Յովէլ, նմանապէս բազմաբեղուն ծաղկէր իւրով սաղարթածաւալ գիտութեամբն եւ ի բոլոր սրտէ գոհացող լինէր զԱստուծոյ ։ 42  Եւ հաստատեալ ճշմարտութեամբ զտեսիլ Աբասուն՝ հռչակեցուցանէր յականջս ամենեցուն՝ շինող այնմ լինելով, զոր երբեմն քակտէր, նմին իրի իսկ եւ վասն առաջին դիմամարտն լինելոյ յանցաւոր եւ դատապարտ զինքն վարկանէր գոլ։ 43  Եւ վասն զի յիւր նահանգին էր նախավիճակեալ վայրն, ուր կենսատու լոյսն էր ծածկեալ, վասն այնորիկ ոչ որպէս առ ուղեկան ինչ կամ անցաւոր շնորհել յումեքէ անսայր, այլ ինքն լինէր իբրեւ ի վերայ իւրոց գանձուց հրամանատարութեանն մատակարար եւ զմի ի տապանակացն առեալ ի պատիւ՝ յինքեանն տանէր յեպիսկոպոսանոցն ։
       44  Այլ ընդ այն թէպէտ եւ կարի յոյժ դժկամակ այրն Աստուծոյ լինէր, զի որ ինչ նմայն հաւատացաւ յԱստուծոյ, եւ որում ինքն եղեալ էր գիտակ, ի դէպ էր ընդ նորին ձեռն եւ մատակարարեալ սրբութեանն Աստուծոյ, սակայն նորա թոյլ տուեալ առ մի նուագ՝ ըստ իւրում հեզութեանն չլինէր զումեքէ ամբաստան ։ 45  Այլ առնոյր զմնացեալ տապանակսն կամակցութեամբ եպիսկոպոսին Դաւթի հանդերձ քորեպիսկոպոսաջոկ եւ երիցախումբ պաշտաւնէիւք Տեառն եւ ամենայն ժողովրդաւք տանէին ի տեղի բնակութեան իւրոյ, եւ սաղմոսիւք եւ աւրհնութեամբ յուղարկեալ՝ հանգուցանէին զսրբութիւնն Տեառն լապտերաւք լուցելովք եւ մոմեղինաւք վառելովք ի Գլխոյ վանաց սուրբ եկեղեցւոջն ։ 46  Եւ ի միմեանց հոգեւոր ողջոյնիւ համբոյր տուեալ՝ դառնային յիւրաքանչիւր տեղիս։