Մանանայ

ԵՐԳ ԳՈՂԹԱՆ
       Յուլունսն Շամիրամայ,
       Յուռութք յուլունսն Շամիրամայ,
       Յուռութք ի ծով ծածանէին,
       Ծածանէին ի ծով ծիրանի.
       Յուռութք ի ծով ծիրանի,
       Ծիծաղախիտ ծածանէին։
       Յուլունսն Շամիրամայ,
       Յուռութք յուլունսն Շամիրամայ,
       Ծածանէին ի հով զովարար,
       Ծածանէին ի հով ծիրանի,
       Գիսակք ի հով հիւսիսոյ,
       Սիրապատար տարուբերէին։
       Յուլունսն Շամիրամայ,
       Ծածկոյթք յուլունսն Շամիրամայ,
       Ծածկոյթք զստինսն սքօղէին,
       Սքօղէին յաչաց պատանեկաց,
       Ծածկէին եաչաց պատանեկաց,
       Յաչաղելով զստինսն սքօղէին։
       Յուռութք յուլունսն պատանեկուհւոյն,
       Նըռունք յուլունսն Շամիրամայ,
       Նըռունք կիսեալք քօղարկէին,
       Քօղարկէին ի ծոց սպիտակ,
       Նըռունք ի ծոց սպիտակ,
       Պատուածովք քօղարկէին։
       Յուլունսն Շամիրամայ
       Ի սպիտակ ծոց Շամիրամայ
       Խնծորք անոյշք բուրէին,
       Բուրէին խնծորք սպիտակք,
       Խնծորք ի ծոց արքայուհւոյն,
       Քաղցրանոյշ սփռէին բուրումն,
       Զանոյշ բուրումն տային։
       Յուլունսն ի ծոց Շամիրամայ
       Ամբառնան բրգունք ստեանց,
       Բրգունք անուշահոտ նըռանց,
       Նըռանց կիսելոց, խնծորոց կիսաբոլոր,
       Անդ զմայլին ի հոտ անուշութեան,
       Զմայլին քաջիկք Ասորեստանի։
       Յուռութք յուլունսն Շամիրամայ,
       Յուռութք ի ծոց արքայուհւոյն,
       Թովեն զազգն Արարատայ.
       Սրբեն յաչաց զարտասուս,
       Զարտասուս վասն մահուն Արայի,
       Տեսանեն զԿարդոս ի գահի։
       Ծով է ծոց իւր, ծոց Շամիրամայ,
       Յուլունսն ի ծոց մատաղաւորաց աշխարհակալին,
       Ամբառնան բրգունք սպիտակք,
       Ամբառնան բրգունք ստեանց,
       Ամբառնան բոլորակք ստեանց,
       Ի ծով անդ ծիրանի
       Ծածանին ճաճանչք արփւոյն։
       Յուռութք յուլունսն արքայուհւոյն,
       Գործք ձեռաց Զրադաշտայ,
       Կառուցանեն զընթացս գետոց,
       Շիջուցանեն զթափ նետից, նիզակաց,
       Կըթեցուցանեն զսիրտս քաջաց
       Ի սէր մատաղաւուրց թագուհւոյն.
       Սիրտացուցանեն զերիտասարդս,
       Ի գեղ երեսաց Շամիրամայ։
       Յուլունսն Շամիրամայ
       Ծիրանի ծածկոյթք ծածանէին,
       Ծիրանիք ի ծով տարուբերէին,
       Յուռութք ի ծով ծիրանի,
       Յուռութք ի ծոց արքայի։
       Յուռութք յուլունսն յաղթողին
       Ձգէին հազարաւորս սրտից,
       Քարշէին բիւրաւորս թագակալաց,
       Ամենեքեան սիրով թագուհւոյն վառեալ,
       Ամենեքեան վառեալք ի մարտ.
       Վառէր զնոսա Շամիրամայն սէր,
       Վառէր զնոսա ժպիտ շրթանց թագուհւոյն,
       Յուռութք յուլունսն նորա։
       Յուռութք Շամիրամայ յաչս,
       Յուռութք Շամիրամայ ի շըրթունս.
       Ձգեաց զաչսն եւ ետես զլեառն.
       Ըզլեառն, որ վկայ էր քաջութեան Հայկին,
       Որ տեսեալ էր զմահ Նեբրովթայ,
       Զհարուած երեքթեւեան փքնին։
       Յուռութք ի շրթունս հզօր պատանեկուհւոյն,
       Ժպիտք շարժեն յազգս եւ լեզուս,
       Սեպացեալ լեառն փոխի ի քաղաք,
       Մանեակ ի պարանոց լերին,
       Գօտի ընդ մէջ լերին
       Ածաւ ձեռամբ թագուհւոյն,
       Կառուցաւ Շամիրամակերտ։
       Յուռութք յուլունսն Շամիրամայ
       Ժողովեցին անդ զամենայն հրաշակերտս.
       Բրգունք երկնաչափք բարձրացան,
       Նկարիլ յերեւոյթս ծովուն ծիրանի.
       Ծովուն, առ որով կանգնեցաւ կոթող,
       Կոթող յաղթութեան մարին Նեբրովթայ,
       Անդ մնաց փառաւոր անուն յԱղթա-մար։
       Յուռութք յուլունսն Շամիրամայ
       Ծածանէին ի ծով անդ ծիրանի.
       Շամիրամ լուանայ զերեսս ի ծով անդ.
       Շամիրամ աւազան արար զծովն.
       Ծածանէին անդ գիսակք հերաց,
       Ծածանէին յուռութս ուլանցն։
       Այս տեղ կը յարենք քանի մը երգեր, որք թէպէտ գրական են, բայց ժողովրդական ոճ կը կրեն եւ‚ ինչպէս կ՚երեւի, աւելի հին աւուրց յօրինուածք չեն։ Ասոնցմէ մաս մը‚ որ «Գրիգորի Աղթամարցւոյ» են, օրինակուած է Աղթամարայ վանուց ձեռագիր տաղարանէ մը։ Մի քանի տեղերը բառեր չկրցայ երբէք որոշել, ուստի կէտեր շարեցի։ Նոյնպէս քանի քանի տողեր եւ տուներ անգամ‚ անհնարին լինելով վերծանել, իսպառ չդրի։ Այս կարգին կը շարայարի Վանայ բնակչաց բերանացի խաղերէն մաս մը, որոց տեսակները եւ թիւը շատ են, բայց աւելի բարձր եւ նուրբ չեն։ Ասոնցմէ հատ հատ արդէն հրատարակեալ կան Բազմավէպներուն մէջ, Նոր Քնարի մէջ, անցեալ տարի Ս. Էջմիածնի միաբան արժ. Արիտակէս վ. Սեդրակեանի՝ վանեցւոց եւ մշեցւոց երգոց հրատարակած տետրակին մէջ, եւ այս տարի Կ. Պօլիս «Վանցի պանդուխտ» սիրուն գրքոյկին մէջ, զորս հաւաքեց եւ հրատարակեց Վարագայ միաբան, իմ սիրեցեալ աշակերտակից եւ պաշտօնակից արժ. Արիստակէս վ. Տէր-Սարգիսեանն, հանդերձ առածներով եւ առեղծուածներով, ըստ վանեցւոց բարբառոյն, յորում նշանաւոր կը համարուին իրենց արժանեօք հրատարակողին բուն հեղինակած նամակները, յորս կը տեսնուի մտքի ճարտարութիւն եւ զգացմանց փափկութիւն։ Փափագելի էր‚ որ եղերական մասանց հետ զուարճաբանութիւն չխառնուէր տեղ տեղ եւ եթէ դասաւորելու փոյթ տարուէր խաղերու եւ խօսքերու կտորներուն ու անդամներուն եւ առեղծուածներու լուծումն դրուէր։ Այսուամենայնիւ‚ կը շնորհաւորենք զինքն եւ կը յուսանք քաջալերուի շարունակել եւ եւս կատարեալ ու հարուստ բերքեր բերել գրական հրապարակին մէջ, գաւառացի հայոց ժողովրդական բանաւոր բերքեր, որոց աւելի ծանօթ եւ ճարպիկ է ինքն, վասնզի նա շատ գաւառներու մէջ կեցեր է։
       Ես ունէի թէպէտ մտադրութիւն ի ձեռինս գտնուած այնպիսի խաղերէն, առածներէն եւ հանելուկներէն առանձին գիրք մը կազմել, բայց արդ աւելորդ կը թուի։ Միայն մի քանի կտորները հրատարակելով կը բաւականանամ։