Սիսուան

139. Հին պատմութիւն

Որպէս յարեւմտակողմն Մեգարսոսի ` այսպէս եւ յարեւելակողմն ` անշէն են ծովափունքն գաղփաղփունք, եւ երկուստեք գետաբերանոյ Ջահանայ ամայի աւազուտք ցմեծ սահման. սակաւ փարսախօք մերձ յԱյաս ` սկսանի հաստատուն գետինն, որ եւ ներամտեալ անդր ’ ի ծովն ` ցամաքակղզեակ իմն գործէ, յորում գեօղն Եումուրթալըգ ( Ձուանոց ). առ որով ` ’ ի ժամանակի գրութեանս ` լու եղեւ Յունի միոյ ( Սփիրաքի անուն ) առաջարկել Օսմանեան պետութեան յարդարել նաւահանգիստ. մանաւանդ զի յառաջ քան զամս ինչ յայտնեցան անդ հանքք ածղոյ, եւ պեղեալ մինչեւ 50 չափ ’ ի խորութիւն ` գտաւ առատ, այլ կուսակալն Ատանայ ոչ կամեցաւ տալ բրել եւ հանել: Ընդ մէջ Ջահանայ ` յարեւելից ` իբր չորս ժամուք հեռի, եւ Այասայ ’ ի Հս. Մ. երիւք ժամուք, կան աւերակք քաղաքի, զոր համարեցան ոմանք լինել Կաստաբալա, եւ առ նմին գեօղ մի Թուրքմանաց ` Գարանլըգ անուն, ըստ Լանկլուայ, կամ Գարդանլըգ ըստ Քիննայրի, որ եկն ’ ի կողմանքս յամի 1813: — Երիւք եւս ժամուք ’ ի Հս. Մ. նորաշէն գեօղ մի է սեւամորթից ` իբր 50 տամբք ` յանտառամիջի ` որք պարապին յորս տզրկաց եւ ’ ի վաճառ գղթորոյ: Են եւ այլ գեօղք ’ ի կողմանքս, այլ անծանօթք ինձ յանուանէ, որոց գլխաւոր համարելի է ’ ի ծովեզերին Շամլըգ, յորոյ անուն կոչի եւ գոգ ծովուն յարեւելից կուսէ, իբր փարսախաւ լայն:

Ի գեղջէ կամ յաւանէ աստի երիւք կամ չորիւք փարսախօք ընդ արեւելս, եւ նոյնքան ’ ի հարաւոյ կարծեցեալ աւերակաց Կաստաբալայ ` ’ ի լեզուաձեւ ծովամուխ ցամաքի կայ անշուք գեօղն Այաս-գալէսի, երբեմն անուանի եւ հին քաղաք Եգէաս, յորմէ եւ շուրջ վիճակն ցայսօր ` ըստ Օսմանեան վարչութեան ` կոչի Այաս, այլ զուգամասն համարի Մսսայ վիճակի, ընդ որոց յիշի եւ Պրէնտի, զոր ոչ գիտեմ յորում կողման եւ որպիսի իցէ:

Յայսմ սահմանի ծովափանց ` առաւել քան յայլ ծովեզերս Կիլիկիոյ ` ետես Պոֆորդ հոյլս ազգի ազգի հաւուց, հողամաղս, կարապս, սագս, բադս, ջրլորս, եւ վտառս ձկանց հոծեալս զմկանամբք ջուրցն, այլ եւ կրիայս մեծամեծս մինչեւ 75 կշիռ (75 հազարկրամ ). իսկ ցամաք երկիրն ’ ի հիւսիսոյ կողմանէ 10 ՛ կամ 20 ՛ բարձր յերեսաց ծովու ` դաշտ է խոտաւէտ եւ ուրեք մշակեալ: — Քաղաքն Եգէ կամ Եգէա, Αι̉γαί, Αι̉γαιαι, Αι̉́γεαε, Aegae, հաւանօրէն շինեալ է ’ ի Յունաց, այլ հիմնադիրն անծանօթ. ըստ յունական անուանն համարի վասն շատութեան այծից կամ նմանութեան ինչ նոցին եւ դրից երկրին այնպէս կոչեցեալ, զի զուգաձայն հայկականիս ` Այծ ` Αί̉ξ կոչի ’ ի յոյնն, եւ ’ ի յոգնականն ` Αι̉γαί: Բայց այլք ստուգաբանեն ` Ալեաց քաղաք. եւ ոմանք ասեն կոչեցեալ յանուն Եգէայ Ամազոն կնոջ, կամ Եգէոսի որդւոյ Թեսէոսի: Ոչ ընդ անուանի քաղաքս աշխարհին համարեալ էր, այլ եւ ոչ աննշան. զի թէպէտ եւ փոքր էր, այլ ունէր եւ չափաւոր նաւահանգիստ վարուն. յորոյ պաշտպանութիւն եւ յաջողութիւն ` նուիրեալ երեւի բագին կամ անդրի յաւուրս տիրապետութեան Հռովմայեցւոց, որոյ եւ արձանագիր գտաւ ’ ի ցիրս աւերակացն, « Դից Սեբաստու Կեսարու եւ Պոսիդոնի հաստատողի, եւ Աստղկան Նաւյաջողի ».

ΘΕΩ ΣΕΒΑΣΤΩ ΚΑΙΣΑΡΙ ΚΑΙ

ΠΟΣΕΙΔΟΝΙ ΑΣΦΑΛΕΙΩ ΚΑΙ

ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΕΥΠΛΙΟΑ.

Էր ’ ի նմին եւ անուանի մեհեան մի Եսկուլապեայ: Լուկանոս քերթող յիշէ ( Գ. 227) զնաւակայս Եգէայ, բացական կամ հեռասահման կոչելով ` ըստ դրիցն,

Mallos, et extremæ resonant navalibus Aegae.

Յամի 55 փրկչական թուականի ` Կորբուլոն զօրավար Հռովմայեցւոց, որ բազում գործս արութեան արար ’ ի Հայս, եւ Կուատրադոս կողմնապահ Ասորւոց, զօրաժողով եղեն ’ ի քաղաքիս Եգէայ, առ ’ ի վանել զՎաղարշ թագաւոր Պարթեւաց ’ ի Հայաստան աշխարհէ: Ի սկիզբն Բ դարու ’ ի պատիւ Ադրիանու կայսեր կոչեցաւ քաղաքս եւ Ադրիանա, Hadriana, որպէս եւ յանուանս Մակրինու եւ Աղեքսանդրու կայսերաց ` Macrinopolis եւ Alexandropolis: Յառաջ իսկ քան զսոսա առեալ էր զպատիւ ազատ քաղաքի, որպէս կոչէ Պլինիոս ( Ե. ԻԲ ), Oppidum Aegae liberum. Ի ժամանակի քրիստոնէութեան Եգէա թեմ կարգեցաւ արքեպիսկոպոսի Բ Կիլիկիոյ. առաջին յիշեալ եպիսկոպոս է Ս. Զենոբիոս ` զուգանուամբ քերբն Զենոբիաւ նահատակեալ անդ յամի 303 ’ ի Լիւսիայ կողմնակալէ, եւ թաղեալք ’ ի միում տապանի [1]. ’ ի նմին ամի եւ ’ ի նմին դատաւորէ նահատակեցան եւ հռչակեալ Անարծաթ Բժիշկքն հարազատք ` Ս. Կոզմաս եւ Դամիանոս. մի ’ ի պատմչաց մերոց ԺԴ դարու ` զտեղի նահատակութեան սոցին անուանէ « Խոցադեղի աղբիւր, յելս քաղաքին Այասու »: Աստ նահատակեցան եւ երեքին եղբարքն ` Անտիմոս, Լեւոնտիոս եւ Եւպրեպիոս. միւս եւս երեք եղբարք ` Կլաւդիոս, Աստերիոս եւ Նեւոն, եւ վկայուհիքն Դոննինա եւ Տէոնիլլա: Յայտ առնեն յիշատակքս ոչ միայն զպայծառութիւն քրիստոնէութեան յԵգէացւոցս քաղաքի, այլ եւ զգլխաւորութիւն նորին, զի նստոց լինէր կուսակալի ընդարձակ նահանգաց. եւ չիք երկբայել նաեւ ’ ի կայսերական անուանց քաղաքին ` զի շնորհս գտեալ էր յաչս նոցին կայսերաց, եւ նախ յԱդրիանոսէ, յորոյ անուն կոչէր եւ տաճարն կամ ապարանք ` ուր նստեալ Լիւսիայ դատէր զնահատակսն: Մինչեւ ցկէս Զ դարու յիշատակին յոյն եպիսկոպոսք Եգէայ, յայնմ հետէ լռեն, ( մինչեւ ’ ի կէս ԺԳ դարու յառնեն եպիսկոպոսք մեր Հայոց ), միանգամայն եւ քաղաքական յիշատակք. յորս նշանաւոր է յետինն ( ըստ մերս գիտութեան ), աւանդեալ ’ ի Թէոդորոսէ ումեմնէ՝ ’ ի Ճանապարհագրութեան Սրբոց տեղեաց, յամի 538. եթէ, յԵգէա տարեւոր տօնավաճառք լինէին զաւուրս քառասուն, ազատօրէն առանց սակի եւ բաժի. այլ թէ յետ աւուրցն քառասնից գտանէր ոք պարապեալ յառեւտուր ` ինչք նորա յարքունիս գրաւէին [2]:

Այաս լռելեայն իմն այլ մեծապանծ փառօք ` յառնէ յեօթնդարեան լռութեանց եւ աւերանաց ` ’ ի նոր կեանս, արդարեւ ոչ երկարս, ըստ կարճելոյ բաղդի Ռուբինեան պայազատաց Հայոց, այլ այնքան լիուլի ոգւով ` շարժմամբ եւ եռանդեամբ, մինչեւ ընդ յաւերժայիշատակ քաղաքաց երկրի դասիլ. եւ իբրեւ զդար մի ժամանակի հարստութեան մերայոցս ` լինել ամենաբարգաւաճ տուրեւառիկ վաճառականութեամբն եւ այլազան ազանց երթեւեկիւ ` սիրտ աշխարհի եւ տէրութեան նոցին, որպէս Սիս ` գլուխ. այլ եւ քան զգլուխն պերճացեալ աշխարհածանօթ հռչակաւն, որպէս եւ քան զամենայն առաջին շահաստանս աշխարհին, եւ յաղթական մրցմամբ ` առաւելեալ քան զօտար շահաստանս Ասորւոց եւ Եգիպտոսի. միանգամայն ասել, ’ ի կիսոյ ԺԳ դարու ` մանաւանդ յետ բարձման իշխանութեանն Անտիոքայ (1268), եւ նուաճման Պտղոմայիսայ ( Աքքեայ ) յԵգիպտացւոց (1291), ցկէս ԺԴ - ին՝ եղեալ առաջին նաւահանգիստ եւ հրապարակ վաճառուց ` հին արեւելեան աշխարհաց ` Պարսից, Հնդկաց եւ անգամ Ճենաց, եւ արեւմտեան աշխարհաց՝ Իտալիոյ, Սպանիոյ, Փռանկաց, Ֆլամանաց եւ այլոց ոմանց:

Ի սկզբանէ հաստատութեան թագաւորութեան Հայոց ` սկսան յաճախել արեւմտեայքդ յերկիրս յայս. առ որս ` առաջին պարգեւագիրք Լեւոնի կրեն զթուական առաջնոյ ամի ԺԳ դարու, մինչդեռ նաւահանգիստք նորին էին Տարսոն, Կոռիկոս եւ այլք, որք դուն ուրեք յիշին, զի չեւ եւս էր բացեալ անտուստ մեծ ճանապարհն վաճառականութեան արեւելեան աշխարհաց, եւ հին շահաստանք ծովափանց Ասորւոց նախապատրաստ առ այն գտանէին: Իսկ ’ ի նուազել սոցա եւ յընկճել ընդ իշխանութեամբ այլազգեաց ` հարկ լինէր այլ իմն անքոյթ ապաստանարան խնդրել կարեւոր շահուն, որ զերծ կայցէ ’ ի վտանգէ հինից, միանգամայն եւ մերձագոյն յաշխարհակոխ հին ճանապարհն վաճառականութեան Ասիոյ. եւ այսպիսի ցուցաւ տեղի Այաս, ’ ի բնէ իսկ ` այսինքն ըստ դրիցն ` պատսպարեալ ’ ի բռնութեանց հողմոց. վկայեն եւ այժմու քննիչք ` զի չիք քան զԱյաս անքոյթ նաւահանգիստ ’ ի կողմանս անդ ափանց Գարամանի եւ Ասորւոց, յորում երբեմն ձմերեաց մեծ ջոկատ մի անգղիական նաւատորմղի: — Ո՞յր ’ ի մերայոց հանճար պարադէտ եւ ձեռն աջողակ, եւ յորո՛ւմ ամի կազմեաց, եբաց, եցոյց զԱյաս, հանդերձեալ ` նաւակայիւք, ամբարտակօք, բերդիւք ծովու եւ ցամաքի, մթերանոցօք, բաժտամբ, եւ ամենայնիւ որ կարեւորն է մեծի եւ առաջնոյ աշխարհամուտ նաւակայանից պետութեան միոյ ` ասպնջականի յոգունց պետութեանց. — ցարդ չէ ցուցեալ պատմութեան զարժանաւորն այն բազում դրուատեաց, եւ զնոր նեցուկ պետութեան Հայոց ` յոսկեղէն խարսխի. այլ հաւանիմ՝ թէ որ յետ Լեւոնի ամենահայեաց եւ ամենահասն էր ’ ի Հայս ` արքայահայրն Կոստանդին ` հնարեաց եւ զայս. գէթ անժխտելի է, զի առ կենդանեաւ նորին՝ ’ ի յետին արդիւնական ամսն ` զառաջինն ’ ի յայտ գայ Այաս, որպէս քաղաք շահաստանի, ’ ի պարգեւագրի Հեթմոյ արքայի առ Վենետկեցիս, յամսեան նոյեմբերի 1261 ամի [3]. յորում ոչ լոկ որպէս յառաջինսն ` Տարսոն, Սիս եւ Մսիս ընծային օտարազնեայց ’ ի բնակութիւն եւ ’ ի վաճառաշահութիւն, այլ եւ Այաս, որ ’ ի լատին թարգմանութեան պարգեւագրին ( զի կորուսեալ է հայ բնագիրն ), Jatia գրի, ( թերեւս վրիպեալ A կամ La սկզբնատառից ). «Et apud Jatiam dabimus eis locum ad fatiendum domum». այսինքն, շնորհի Վենետաց հաստատել եւ յԱյաս տուն բնակութեան. յառաջնումն քան զայն պարգեւագրի ` որ յամի 1245 շնորհէր նոցա Հեթում տուն ’ ի Մսիս, որով յայտնի ` զի չեւ եւս պատրաստեալ էր Այաս. իսկ զի իբրեւ նորոգ իմն յետ այնր յիշի Այասդ յամի 1261, հաւանելի է թէ դեռ նոր ’ ի մերձաւոր ամս հանդիսացեալ վերացեալ էր յԵգէական ալեաց ` նոր դշխոյս Ծովուն Հայոց. որ եւ ’ ի սակաւ ամս ( իբր 80 կամ 90) հայկական կենդանութեանն, թերեւս ճոխագոյնս պճնեցաւ եւ ամբարեաց գանձս ’ ի մթերից շահավաճառութեան երկուց ծագաց աշխարհի, քան յոլովք ’ ի շահաստանաց այլոց աշխարհաց ’ ի բազմադարեան ժամանակս. զի ոչ հանգոյց մի սոսկ էր մեծի ճանապարհի վաճառականութեան արեւելից, այլ մարթ է ասել թէ եւ գլուխ եւ կենդրոն հանգրուանաց:

Հռչակագոյնն եւ գերագոյն համարեալ ’ ի ճանապարհորդս եւ ’ ի ճանապարհագիրս միջին դարուց ` Մարկոս - Պօղոս (Marco-Polo) Վենետկեցի, որոյ հայրն եւ հօրեղբայր յամի 1269 ՝ յարեւելից Ասիոյ եկեալ էին յԱյաս, ոչ միայն ընդ նոսին եւ ինքն աստուստ յետ երկուց ամաց (1271), արար զսկիզբն երկարաձիգ ուղեւորութեանն յաշխարհս Թաթարաց, Հնդկաց եւ Ճենաց, եւ հայկական նաւու չուեաց ’ ի Պտղոմայիս, այլ եւ վկայէ ’ ի սկիզբն գրոցն ` եթէ ամենայն ոք որ կամիցի ’ ի Խորին Ասիա երթալ, զսկիզբն ճանապարհին առնէ յԱյասայ. զորոյ վկայութիւն ` իբրեւ վաւերական ` արժան համարիմ յեռուլ ’ ի կարգ բանիցս. Sopra il mare è una città detta Giazza terra di gran traffico. Al suo porto vengono molti mercanti da Venetia, da Genova, et da molti altri regioni, con molte mercantie di diverse speciarie, panni di seta et di lana, et di altre pretiose ricchezze: et ancho quelli che vogliono intrare più dentro nelle terre di Levante, vanno primieramente al detto porto della Giazza. Ըստ այսմ եւ մուրհակք վաճառականաց Գենուացւոց յայն ամս (1274) որոշակի կոչեն Նաւահանգիստ Թագաւորին Հայոց. Portus Ayacii Domini Regis Ermenie.

ՅԱյաս հաւաքէին ’ ի խորոց Ասիոյ ` ախայխիրքն, համեմունք, ականք, հիւսուածք եւ ամենայն պատուական աղխամաղխ, զոր յաճախօրէն գնէին Վենետկեցիք, Գենուացիք եւ Պիզացիք, յորս յաւելան մի ըստ միոջէ գրեաթէ ամենայն ազատ քաղաքացիք Իտալիոյ. եւ յիշատակին յանուանէ ’ ի դիւանս եւ ’ ի մուրհակս ` ոչ միայն ծովեզերայքն այլ եւ մէջերկրայք, Փլորենտացիք, Պիաչենցացիք, Պաւիացիք, Անկոնացիք, Մանտուացիք, Լիվոռնոցիք, Սիկիլիացիք, Պուլիացիք, Սագոնացիք (’ ի Կորսիկայ ), այլ եւ Մալտացիք, Նեկրոբոնդեցիք, յայտ է թէ եւ Կիպրացիք, Հռոդացիք, Կրետացիք եւ այլ կղզեցիք. իսկ յայլոց արեւմտեայց յիշին ` ազգք ազգք Սպանիացւոց, Կադալանք, Սիւիլիացիք, Պարցհելոնացիք, Սարակոսացիք. Մայորիկացիք, ’ ի Փռանկաց ` Մարսիլիացիք անդստին յամէ 1228 յիշատակեալք, Պրովինցիալք, Նիմացիք (Nîmes), Նարբոնացիք [4], Մոնպելիեցիք ` Մունբուզլերցի վաճառականք գրեալ ’ ի հայերէն պարգեւագրին Լեւոնի Դ. յամի 1321. յիշին եւ Հիւրանոցի եւ Տաճարական Ասպետք, եւ նաւք Տարսոնի լատին եպիսկոպոսին: Իսկ յարեւելեայց ` հպատակքն կայսերաց Կոստանդնուպօլսի եւ Տրապիզոնի, Եգիպտացիք, իշխողք ափանց Ասորւոց, Տանիշմէնք Սեբաստիոյ, եւ հպատակք մեծի ինքնակալութեան Թաթարաց ` ’ ի ծագաց արեւելից: Յարեւմտեայս՝ թէ եւ չգտի առանձին յիշատակ նաւու կամ դաշնակցութեան այժմեանս դշխոյի վաճառականութեան ` Անգղիոյ, այլ չիք երկբայել թէ եւ սորա յառաջընծայքն վաճառագանձ նաւուց, ( եթէ օրէն իցէ ասել ), մտանէին եւ ելանէին ընդ Այաս. քանզի ծանօթաբար վաճառակցութեան Հայոց ընդ օտարացս ` Փլորենտացին Բեկոլոդդի ` կարգէ եւ զհամեմատութիւն չափուց Լոնտրայի ընդ հայկականացն. այսպէս եւ զ Ֆլաման վաճառականաց Պրիւժի, որ յայնմ ժամանակի առաջին վաճառաշահ քաղաք համարէր յարեւմուտս ` զոյգ ընդ Անվերսայ [5]: Եկք ’ ի քաղաքաց Գերմանիոյ ոչ յիշին յԱյաս, թէ եւ անմարթ համարիմ չգալ ’ ի հռչակաւոր ծովեզերեայ շահաստանաց նոցուն եւ ’ ի Հանսա (Hansa, Hanse) անուանեալ վաճառական ընկերութեանց ծովեզերեայ քաղաքացն ( Պրեմայ, Լիւպէքայ, եւ այլն ), մանաւանդ զի յաւուրց Լեւոնի մեծի ` ընտանութիւն էր երկոցուն ազգացն, եւ դեսպանք Աւստրիոյ եւս յիշին առ նա եկեալք: — Սակս այսքան յաճախելոյ յարեւմտեայց յԱյաս, ոմն յայժմուս գրչաց նոցին ` ախորժեաց կոչել զայն ` առաւել եւրոպական քաղաք քան հայկական [6]: — Ի մուրհակս սակաւ ամաց պահեալս ’ ի դիւանս Գենուայ ` ոչ պակաս քան զքսանեւհինգ ազգաց եւ քաղաքաց եկք յիշին յԱյաս. եւ գլխաւորք յայնքան խառնիճաղանճից միջի՝ գտանին Գենուացիք եւ Վենետկեցիք, յորոց դիւանս պահին ցարդ ոչ սակաւ պարգեւագիրք, մուրհակք, վճիռք եւ հրամանք վաճառականութեան եւ նաւարկութեան. ’ ի հերուն (1881) հրատարակեցան ’ ի դիւանս Լատին Արեւելից [7] ՝ հարիւր եւ ութսուն այսպիսի մուրհակք գունցից ( հիւպատից ) Գենուացւոց յԱյաս, եւ այն երկուց եւեթ լոկ ամաց (1274, 1279), յորոց է գուշակել զանբաւութիւն ոչ միայն այսպիսի գրուածոց նոցին եւ Վենետաց [8] եւ այլոց ` յամս անդ պայծառութեան Այաս, այլ եւ զբազմագումար մուտ եւ ել վաճառուց եւ վաճառաբարձ նաւուց: — Վենետկեցիք կանոնեալ սահմանաւ եւ ժամանակաւ ամի ամի առաքէին խումբ մի եօթն կամ ութ նաւուց, եւ երբեմն երկու խումբ, մի յամսեան օգոստոսի, եւ միւս կանուխ յապրիլի ( կամ յելս յունիսի, ըստ որում եւ այլք ). մէն միում նաւուց քսանեւհինգ նաւաստի էր, զատ յառանձնակ նաւողաց. եւ ամի ամի վճռէր ծերակոյտն զերթեւեկն եւ զժամանակ կալոյ մնալոյ տորմղին [9]. գտանին վճիռքս յամէ 1280 ց ’1337. այլ մինչեւ ’ ի 1374 եւս յիշին սահմանք ինչ վասն նաւարկութեան ’ ի Հայս: Եթէ գամ մի գումարեսցուք ընդ Վենետկեայցս եւ ընդ Գենուացւոց զայլոց եւս նախաթուեալ ազգաց եւ քաղաքաց նաւեարն եւ նաւազն, որպիսի՜ խուռն ամբոխ եւ զանազան կերպարանս ընծայիցէ յայնժամ Այաս, պէսպէս գունովք, դրօշուք, բարբառովք, որպէս զմի ’ ի նախադաս նաւակայից եւ շահաստանաց այնր եւ ամենայն ժամանակի: Րաբունն Թովմաս ` զոր տեսաք սուղ բանիւք ստորագրել զհանգամանս կամ զբերս աշխարհին Կիլիկիոյ, համառօտէ եւ զայս միով միայնով, այլ քաջ նշանական եւ վճռական՝ յասելն եւ ’ ի լռել.

«Եւ Այաս` նաւահանգիստ նաւաց բազմաց»:

Համառօտագոյն եւս եւ ազդողագոյն ’ ի մի բառ բովանդակէ այլ ոմն ` զշնորհս քաղաքին, ’ ի յիշատակելն յետոյ ուրեմն զարկածս ժամանակին եւ զսորայն կորուստ. ասէ, Պանծալի՜ս այս Այաս:

[1]             Այս այն Լիւսիաս է որ յետոյ զՔառասունսն նահատակեաց ’ ի Սեբաստիա։ ­ Ի Վկայաբանութիւնս՝ Եգէա ասի քաղաք Յոնիոյ ? ծոցոյն, շփոթելով թերեւս ընդ այլոց համանուն քաղաքաց՝ յորոց մին յԵւոլիա, միւսն ’ ի Մակեդոնիա. կամ լաւ եւս արդեօք կարծել այսպէս անուանեալ յանուն Յոնիայ գլխոյ՝ որ առ Մալլոսի։