Հայրենի ձայներ

Ի ՄԱՐԴԻԿ ՀԱՃՈՒԹԻՒՆ  (Ծնունդի պատմութիւն)
*

Աւանին խրճիթները կը նիրհէին ձիւնի հաստ կրկնոցին տակ, ձորին ցից կողին փակած։ Օրը կը խուսափէր աննշմար, հորիզոնին վրայ ամպերուն տակ քանի մը պղտոր կարմիրներ կը մաշէին։ Ժայռերը աւանին վրայ կը հակէին կարկառուն, շերտաւորուած սառոյցներու երակներով, որոնք իրիկուան մութէն կը մանիշակուէին աղօտ, սեւ ցցուածքներու հետ կը շփուէին։ Ամպերը վերը սեղմուած, լուրթ օդին մէջ ծածանող ցուրտէն ցնցուած, կը մօտենային ժայռերուն, կը խածնէին անոնց կատարները ու կ’անորոշէին զանոնք։

Խթումի այդ իրիկունով հազիւ քանի մը բուխերիկներ վարանոտ ծուխ մը կը ցրուէին, առանց ատոր քաղաքիկը գերեզման մը պիտի թուէր։

Մելիքենց Օհանջանը ուշ էր մնացած, թափ տուաւ իր քայլերուն ձիւնի խորունկ խաւերուն մէջէն։ Շփեց ուժով մը ձեռքերը, փչեց անոնց մէջ, հրեց ուշգին դուռը որ ճռնչելով ընկրկեցաւ։ Զարկաւ ոտքերը քանի մը անգամ գետին, հազիւ լսելի ձայնով մռմռաց.

— Բարի իրիկո՛ւն։

Գոցեց դուռը բիրտ հարուածով մը, որուն վրայի ձիւներն թափեցան, ուղղուեցաւ բակին անկիւնը փուռին մօտ, անոր երկաթէ ծածկոցը գետին նետեց։

Կատար, Օհանջանի մայրը, անկիւնի բազմոցին վրայ ծալլապատիկ, իր սամոյրին մէջ փաթթուած, կը յօրանջէր շարունակ, համրիչը հանդարտօրէն շարժելով։ Փոքրիկ մը անոր լաջակին հետ կը խաղար։

— Օ՜հ, ո՛ւշ մնացինք, աճապարէ՛, կի՛ն, Հեղնա՛, բե՛ր մառխը, քանի մը լուցկի՛, մթնեց, վառէ՛ լամբարը գոչեց Օհանջան։

Հեղնա, Մելիքենց Օհանջանի կինը, շարժեցաւ. վառեց փոքրիկ ճրագը, բերաւ մառխերը փուռին մօտ։ Նայեցաւ խմորին, տաշտին ծածկոցները վեր առնելով, հոտուըտաց թթուաշ խմորը, ու ձայնեց ցած,

— Օհանջա՛ն, խմորը հասնելու մօտ է։

— Լա՛ւ, մտախոհ, ըսաւ Օհանջան։

Կոճղերը արդէն տեղաւորած էր փուռին մէջ, ցախերը անոնց ստորոտները շարեց, բացատներուն մէջ դրաւ մառխի կտորները, վառեց զանոնք։

Փուռին մէջ փայտերը կը սկսէին ճարճատիլ, բոցեր թանձր ծուխերու մէջէն կը փայլէին, լոյսը կիյնար բակին մէջ, պառաւին դէմքը կ՚ողողէր, ու փոքրիկին շէկ մազերը։ Ծերունին տխուր կ՚երեւար, հոգերով պաշարուած։

Երիտասարդը անժպիտ էր ամիսներէ ի վեր։ Ան իր տոհմը անպատուուած կը զգար։ Դրացի Սէթենք մերժած էին իր եղբօրը տալ իրենց աղջիկը։ Ատանկ մերժումի մը չէր կրնար սպասել ինք, ինք որ հարուստ էր։ Եղբայրը սիրած էր աղջիկը, ճանհի՜լը, ու մերժումէն վերջ գլուխն առած, հեռացած տունէն։ Կարելի՞ էր ասոնք մոռնալ, ու սկսիլ յարաբերութիւնները Սէթենց հետ։

Մելիքենց այնքան զուարթ տան վրայ տեսակ մը սուգ տարածուած էր։

Օհանջան անհամբոյր, կարծր, ու մռայլ դարձեր էր։

Հիմա խթումի իրիկունով, բարի ծերուկ կինը կը խորհէր իր զաւակներուն վրայ։ Ի՞նչ պիտի ըլլար այդ գժտութեան վերջը, մին հեռացեր էր, ո՞ւր էր արդեօք այդ պահուն, իսկ միւսը պիտի զրկուէ՞ր խոստովանանքէ, հաղորդութենէ…։

Փուռին մէջ բոցերը կը շարժէին աշխոյժ, խիտ դեղնագոյն։ Աղիւսներու վրայ թրծուն, կարմրորակ, կը տարածէին իրենց լեզուակները։ Բակը կը լուսաւորուէր շատ աւելի, ու թարաքներուն վրայ ոսկեգոյն սամավարները, կլայեկուած սաները, կաթսաները, պղինձէ փոքր անօթները կը ժպտէին, կ’ոգեւորուէին, կը փայլատակէին։

Պահ մը բակը կիսաստուերի մէջ կը թաղուէր, բայց փուռէն դուրս խուժող բոցերու ցանց մը կը լեցնէր անագապղինձի երանգներով՝ բակը։

Օհանջան թեւը փուռին տուած, բոցերը կը նկատէր, ծխամորճը բերանը, ծուխի գուլաներ փուռէն ներս կը փչէր։

Փոքրիկը՝ քակած էր ծերունի կնոջ լաջակը։ Ան կը մնար անտարբեր, խոհուն։ Իր քթանի պէս ճերմակ մազերը խնամքով սանտրուած, լոյսով կ’ողողուէր բոցերու բոսորէն։ Դէմքին կնճիռները, կքած թուշը, աչքերը անփայլ ու բարի, իր ապրած տարիներուն երկար շարքը կը վկայէին։

Հեղնա խմորի տաշտին մօտ խմորի անձեւ կտորները կը ձեւաւորէր, թռչուններ, ձուկեր կը կերտէր, հիւսուած մազերու ձեւը կուտար, անոնց վրայ նկարներ կը նախշէր։ Հեղնա իր մանուսաէ էնթարիին մէջ գեղեցիկ էր, ու իր կիսադէմքը քնքոյշ։

— Օհանջա՛ն, զաւակս, վաղը պիտի՞ խոստովանի՜ս, հաղորդութի՛ւն, ճաշա՛կ, չպիտի՞ առնես, — գորովով ըսաւ պառաւը։

Երիտասարդը ձեռքի վճռական շարժումով մը պատասխանեց,

— Մեղքի մէջ կորսուի՞լ կ’ուզես, տղա՛ս, դժողքի կրակի՞ն մատնուիլ կ’ուզես։

— Ի՞նչ ընեմ մարի՛կ, չեմ կրնար հաշտուիլ Սէթենց հետ, զո՛ւր կը խօսիս։

— Վաղը ծնո՛ւնդ է, ի՞նչ կ’ըսեն, գնա՛ տղաս, գնա՛ հաշտուէ, Սէթենց հետ, հաշտուէ՛, ի՞նչ ընենք Աստուծոյ կամքն է եղեր որ չի տուին իրենց աղջիկը։ Մեղքի տակ պիտի մնաս, վա՜յ ինծի, վա՜յ ինծի, — վճռեց պառաւը, ու շարժեց համրիչը որ հեշտ խշժրտոց մը հանեց։

Փոքրիկը ծերուկին ծունկին վրայ հանգչուցած գլուխը կը քնանար։

Դուրսը բան մը չէր շարժեր, ո՛չ իսկ վանդակ մը կը ճռնչէր, ո՛չ իսկ մսկոտ շուն մը կը կաղկանձէր։

Փայտերը փուռին մէջ կրակի կոյտի մը վերածուած էին։ Վարդագոյն ու մանիշակ բոցեր փուռին կամարը հաճելի մեղմ կարմիրով մը կը պարուրէին։

Մոխիրներ կայծերու հետ կ’ոստոստէին։

— Բե՛ր խմորները, Հեղնա՛, կանչեց Օհանջան։ Ակիշով մէկդի ժողվեց կրակը, զանոնք փուռին դրան շրթունքներուն մօտեցուց։ Խոնաւ քուրջով եզերուած երկար փայտ մը արագ, քանի մը անգամ շրջեցուց փուռին մէջ, յարեց։

— Շտապէ՛, Հեղնա՜, փուռը կը պաղի։ Մանկամարդ կինը՝ իր երկար մատներով սրսկեց հաւկիթը խմորներուն վրայ, անիսոնի հատիկներ տեղաւորեց անոնց մէջ։

Պահիկ մը յետոյ փուռը կը գոցուէր։

Ծերունի կինը կիսախուփ աչքերով, անհանգիստ կը դիտէր Օհանջանը, վա՜յ իրեն, Հաղորդութիւն չ’առնել Ծնունդի օրո՜վ…։ Ի՜նչ օրերու հասեր է՜ր…։

Օհանջան աթոռակի մը վրայ կը մրափէր։ Մօրը վիշտը, ու անոր խօսքերը զինքը աւելի անհանգիստ կը դարձնէին։