ԺԱՄԱՆԱԿԱՒՈՐ
ՀԱՅԿԱԿԱՆ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԵԱՆ
ԲԻՒԴԺԷՆ
Ժամանակաւոր
Հայկական
Կառավարութիւնը
իր
բարդ
կազմութեամբ
ձեւակերպւեց.
եւ
նրա
ձեւակերպման
հետ
միասին
ծագեց
նաեւ
բիւդժէի
խնդիրը։
Պիտի
պահպանւէին
մի
շարք
մարմիններ.
պիտի
հոգացւէր
բազմաթիւ
պաշտօնեաների.
ինչպէս
եւ
ոստիկանական
կազմերի
ապրուստի
միջոցը.
վերջապէս
կառավարութիւնը
ունենալու
էր
իր
անհրաժեշտ
ծախքերը։
Ո՞ր
տեղից
պիտի
հոգացւէր
այդ
բոլոր
կարիքների
համար
պահանջւող
անհրաժեշտ
դրամը.
եթէ
ոչ
նոյն
հայ
ժողովրդից.
որի
շահերին
ծառայելու
կոչւած
էր
հայկական
կառավարութիւնը։
Եւ
Հայկական
Կառավարութիւնը
իր
գոյութեան
հէնց
առաջին
օրերից
ծրագրեց
ու
գործադրութեան
մէջ
մտցրեց
հարկատւութեան
այն
միջոցներն
ու
ձեւերը.
որ
գոյութիւն
ունէին
տաճիկ
կառավարութեան
օրով։
Ինչպէս
կառավարական
կազմը.
այնպէս
էլ
բիւդժէն
ձեւակերպւեցին
նախկին
եւ
տաճիկ
կառավարութեան
ժամանակ
գոյութիւն
ունեցող
ձեւերով,
այդ
ժամանակաւոր
բնոյթ
էր
կռում.
այդպէս
վարելու
էր
երկիրը.
մինչեւ
որ
կարելի
կը
լինէր
անցնելու
նոր
ձեւերի.
նոր
կարգերի.
որոնց
համար
պահանջւում
էր
եւ
ժամանակ
եւ
փորձ։
Այդ
տեսակէտից
Հայկական
Կառավարութեան
բիւդժէն
կամ
ելեւմտացոյցը
ներկայացնում
էր
մի
հետաքրքիր
պատկեր.
որը
աւելորդ
չենք
համարում
ամբողջովին
առաջ
բերել
այստեղ։
Նախ
պիտի
ասենք.
որ
բիւդժէն
կազմւած
էր
ութ
ամսա
համար.
սկսելով
այդ
Հայկական
Կառավարութեան
օրից.
այն
է
1915
թւի
մայիսից
մինչեւ
տարւա
վերջը։
Եկամուտի
գլխաւոր
աղբիւրներ
համարւում
էին
հետեւեալները,
1.
Կալւածատուրքը.
որ
գանձւելու
էր
համապատասխանն
կալւածքների
արժէքի։
2.
Վաստակի
տուրքը.
որ
գանձւելու
էր
գլխաւորապէս
առեւտրականներից։
3.
Տասանորդի
տուրքը.
որ
գանձւելու
էր
հացահատկներով
ու
բերքերով.
ութից
մէկի
հաշւով։
4.
Կրթական
տուրքը,
5.
Ոչխարի
տուրքը,
6.
Դատական
տուրքը,
7.
Դրոշմաթղթերի
տուրքը
8.
Քաղաքապետների
տուրքը,
Բացի
այս.
եկամուտներ
սպասւում
էին
նաեւ
դատարկ
մնացած
գիւղերի
ցանքերից.
ինչպէս
եւ
ձգւած
կալւածքներից։
Ահա
Հայկական
Կառավարութեան
բիւդժէն։
Վանի
նահանգի
ելեւմտացոյցի
նախատեսնւած
մուտքը
1915
մայիսի
1-ից
մինչեւ
դեկտեմբերի
31-ը
Կալւածատուրք
Քաղաք
եւ
արւարձաններ
տուն |
կարգը |
րուբլի |
կալւածատուրք |
100 |
Ա, |
16 |
1600 |
300 |
Բ, |
8 |
2400 |
600 |
Գ, |
5 |
3000 |
700 |
Դ, |
3 |
2100 |
1000 |
Ե, |
2 |
2000 |
Արտ
եւ
այգիներ |
|
100-ին
2
եւ
կէս |
1200 |
Ընդամենը |
|
|
12.
300 |
գաւառներ |
գիւղ |
տուն |
րուբլի |
կոպէկ |
կալւածատուրք |
Թիմար |
34 |
2000 |
2 |
40 |
4800 |
Հայոց-ձոր |
31 |
1488 |
2 |
40 |
3571.
20 |
Արճակ |
21 |
1055 |
2 |
40 |
2532 |
Շատախ.
Մոկս.
Գեաւաշ |
60 |
1800 |
2 |
40 |
4320 |
Ընդամենը |
|
|
|
|
15.
223.
20 |
Ընդամենը
27.
523.
20
Վաստակի
տուրք
Քաղաք
եւ
արւարձաններ
տուն |
րուբլի |
վաստակի
տուրք |
50 |
8 |
400 |
100 |
6 |
600 |
500 |
4 |
2000 |
600 |
2 |
1200 |
Ընդամենը |
|
4200 |
Տասանորդի
տուրք
Տարին
մէկ
գանձելով
-
51.
200
Կրթական
տուրք
Տասանորդի
չորրորդական
մասի
չափով
-
12.
800
Ոչխարի
տուրք
100.
000
հատ.
իւրաքանչիւրից
32
կ,
-
32.
000
Դատական
տուրք
100-ին
2
եւ
կէս
-
4000
Դրոշմաթղթեր
Դրոշմաթղթեր |
հատ |
կոպէկ |
տուրք |
Վճռագիր |
400 |
50 |
200 |
Կոչնագիր |
3000 |
8 |
240 |
Աղերսագիր |
10.
000 |
8 |
800 |
Վարձագիր |
200 |
8 |
16 |
Պայմանագիր |
600 |
40 |
240 |
Անցագիր
արտաքին |
500 |
3 |
1500 |
Անցագիր
ներքին |
600 |
40 |
240 |
Ամսական
մուրհակ |
4000 |
8 |
320 |
Զէնքի
արտօնագիր |
200 |
40 |
80 |
Նամակի
ծրար |
4000 |
5 |
200 |
Ընդամեանը |
|
|
3836 |
Լքւած
գիւղերից
մուտք
Հաւանական
ենթադրութեամբ
16.
000
Քաղաքապետարանի
տուրք
Մաքրութեան
համար
-
1665
Վաստակի
տուրք
100-ին
20-ը
-
840
Սրճարաններու
արտօնագիր
-
240
Լճերի
ջրերից
(ոռոգումն)
-
320
Սերկիներից
(բացօթեայ
վաճառատներ)
-
400
Կառքերից
2-ական
րուբլի
-
80
Սայլերից
1-ական
րուբլի
-
80
Կալւածական
եկամուտ
-
320
Շինութիւններու
արտօնագիր
-
160
Քարիւղի
(նաւթ)
տուրք
-
160
Շինման
տուրք
-
2400
Անասնոց
առուծախի
տուրք
-
384
Չափ
ու
կշիռի
տուրք
-
288
Տուգանք
-
400
Նաւերի
երթ-եկութեան
տուրք
-
240
Վարձքերու
վաւերացումի
տուրք
80
-
8057
Պատահական
մուտք
Համաձայն
տնտեսական
մարմնի
տեղեկագրի
-
16.
000
Խնայողութիւն
Պաշտօնեաներու
ուշ
գործի
կանչւելուց
2723.
80
Ընդհանուպ
մուտք
178.
340
ր։
Վանի
նահանգի
ելեւմտացոյցի
նախատեսնւած
ծախքը
1915
մայիսի
1-ից
մինչեւ
դեկտեմբերի
31-ը
Նահանգային
վարչութեան
ծախք
Նահանգապետի
ամսական
-
300
Նահանագապետի
օգնական
-
200
Դիւանապետին
-
100
Ռուսական
մասի
դիւանապետին
-
100
5
գործավարների
-
180
3
ռուսական
մասի
գործավարների
-
160
Գաւառական
մասի
դիւանապետին
-
60
2
գործավարների
-
65
Գանձապահին
-
70
Հաշւակալին
-
70
Հաշւապահի
օգնականին
-
30
4
դռնապանների
-
80
-
1415
8
ամսւանը
միասին
11.
320
ր,
Չը
նախատեսնւած
ծախք
-
5000
Գաղտնի
ոստիկանութեանը
-
2000
Պաշտօնատուներու
վարձ
-
1000
Պաշտօնատան
կահաւորման
ծախք
-
2000
Դիւանատան
ծախք
-
1500
Վառելափայտ
եւ
լոյս
-
350
-
11.
850
Ընդմենը
32.
170
ր,
Տնտեսական
մարմնի
ծախք
Նախագահին
ամսական
-
100
Դիւանապետին
-
70
5
գործավարներին
-
300
Դռնապանին
-
20
-
490
Ութ
ամսւանը
միասին
3920
ր,
Տասանորդը
եւ
ոչխարի
տուրքը
գանձելու
ծախք
-
3000
ր,
Ոստիկանութեան
ծախք
Ոստիկանապետին
ամսական
-
100
Օգնականին
-
80
Թարգմանին
-
80
Հաշւակալին
-
40
Քարտուղարին
-
30
5
շրջանապետներին
50-ական
ր,
-
250
5
օգնկաանի
40-ական
ր,
-
200
5
քարտուղարի
-
25-ական
ր,
-
125
60
հետ-ակ
ոստիկանի
20-ական
ր,
-
1200
12
հեծեալ
ոսիկանի
30-ական
ր,
-
360
Բանդապետին
-
40
Բանդապետի
օգնականին
-
30
2
դռնապետի
20-ական
ր,
-
40
-
2575
Ութ
ամսւանը
միասին
20.
600
ր,
Դատարանի
ծախք
Նախագահին
ամսական
-
100
Ընդհանուր
դատախազին
-
100
Հաշտարար
դատաւորին
-
100
Դատարանի
2
անդամին
-
140
Գործադիր
պաշտօնեային
-
65
Հարցաքննիչ
դատաւորին
-
65
Դիւանապետին
-
60
Հինգ
քարտուղարի
-
180
Երեք
կոչնակի
-
60
Երկու
հեծեալ
կոչնակի
-
60
Երկու
դռնապանի
-
40
-
970ց
Ութ
ամսւանը
միասին
7760
ր։
Քաղաքապետութեան
ծախք
Քաղաքապետին
ամսական
-
100
Երկրաչափին
-
70
Օգնականին
-
40
Գանձապահին
-
50
2
քարտուղարի
-
70
Գործավարին
-
25
5
գործակատարի
-
125
Դռնապանին
-
20
-
500
ր,
Ութ
ամսւանը
միասին
4000
ր,
Քաղաքի
մաքրութեան
ծախք
-
800
Ճամբաներու
եւ
կամուրջներու
ծախք
-
400
Պաշտօնեաներու
կառքի
ծախք
-
160
Ընկեցիկներու
սնունդ
եւ
անտէր
մեռելների
թաղման
-
250
Առողջապահական
եւ
բժշկական
-
2000
Չը
նախատեսնւած
ծախք
-
240
-3850
Ընդամենը
7850
ր,
Ընդհանուր
քննիչութեան
ծախք
Նախագահին
ամսական
-
100
Քարտուղարին
-
40
-
140
Ութ
ամսւանը
միասին
1120
ր,
Կրթական
տեսչութեան
ծախք
Նախագահին
ամսական
-
100
Քարտուղարին
-
30-130
Ու
ամսւանը
միասին
-
1040
Կրթական
նպաստ
-
5000
Ընդամենը
6040
ր,
Երկրագործական
մարմնի
ծախք
Նախագահին
ամսական
-
70
Քարտուղարին
-
40
-
110
Ութ
ամսւանը
միասին
-
880
Սերմացուի
եւ
գործն.
դասընթացքին
1000
Ընդամենը
1880
ր,
Նամակատան
ծախք
Պաշտօնեային
ամսական
-
40
Ցրւիչին
-
25-65
Ութ
ամսւանը
միասին
520
ր,
Շատախի
գաւառապետութեան
ծախք
Գաւառապետին
ամսական
-
100
Թարգմանին
-
60
Քարտուղարին
-
40
Գանձապահին
-
40
Հաշտարար
դատաւորին
-
70
Դատարանի
քարտուղարին
-
40
Կռչնակին
-
20
Դռնապանին
-
20
Դիւանական
-
30
-
420
Ութ
ամսւանը
միասին
3360
Գեաւաշի
գաւառապետութեան
ծախք
3360
Արճէշի
գաւառապետութեան
ծախք
3360
Ալջաւազի
գաւառապետութեան
ծախք
3360
4
գաւառների
ծախքը
13.
440
Հայոց-ձորի
գաւառակի
ծախք
Գաւառապետին
ամսական
-
70
Թարգման-քարտուղարին
-
40
Դիւանական
ծախք
-
15-125
Ութ
ամսւանը
միասին
1000
Բերկրիի
գաւառակի
ծախք
-
1000
Արտամետի
գաւառակի
ծախք
-
1000
Շահբաղիի
գաւառակի
ծախք
-
1000
Ալիւրի
գաւառակի
ծախք
-
1000
Ջանիկի
գաւառակի
ծախք
-
1000
Արճակի
գաւառակի
ծախք
-
1000
Ստրայի
գաւառակի
ծախք
-
1000
Խօշաբի
գաւառակի
ծախք
-
1000
Մոկսի
գաւառակի
ծախք
-
1000
Նորդուզի
գաւառակի
ծախք
-
1000
Կարճկանի
գաւառակի
ծախք
-
1000
12
գաւառակների
ծախքը
12.
000
Ոստիկանութեան
ծախք
Հրամանատարին
ամսական
-
100
Թարգման-օգնականին
-
60
8
յիսնապետի
-
480
20
հեծեալ
տասնապետի
-
800
20
հետեւակ
տասնապետի
-
600
180
հեծեալ
ոստիկանի
-
4500
180
հետեւակ
ոստիկանի
6300
-
12.
840
Վեց
[1]
ամսւանը
միասին
77.
040
Ընդամենը
ծախք
178.
340
Այսպիսով.
Վանի
Ժամանակաւոր
Հայկական
Կառավարութեան
ութ
ամսւա
ել-մուտքը
կամ
բիւդժէն
հաշւած
էր
178.
340
րուբլի.
մի
գումար.
որը
մեծ
չէր.
եթէ
երկիրը
ենթարւած
չը
լինէր
աւերմունքների.
կողոպուտների
ու
ջարդերի։
Ասել
թէ
Վանի
Հայկական
Կառավրաութիւնը
կազմւած
էր
օրինակելի
ձեւով
եւ
ազատ
էր
թերութիւններից.
միանգամայն
սխալ
կը
լինի.
միմիայն
այն
հանգամանքը.
որ
նրա
հիմքը
ծառայում
էր
տաճիկ
կառավարութեան
սիստեմը
եւ
նա
փոխ
էր
վերցրել
մի
քանի
անընդունելի
ձեւեր
այդ
փտած
կառավարութիւնից.
նզդ
բաւական
էր.
որ
մանուկ
կառավարութիւնը
ազատչը
լինէր
թերութիւններից։
Օրինակ.
ընդունւած
էր
տասանորդի
տուրքը.
որը
տրւում
էր
աճուրդով.
ինչպէս
այդ
գոյութիւն
ունէր
տաճիկ
կռաավարութեան
օրօք.
ու
առաջւա
պէս
տասանորդ
գանձելու
համար
գիւղերը
պիտի
մտնէր
միւլթէզիմների
[2]
դասակարգը.
մի
դասակարգ.
որը
տաճկական
կարգերի
ամենացաւոտ
ախտն
էր
հանդիսացել
եւ
որի
ձեռքից
մասնաւորապես
հայ
ժողովուրդը
այնքան
տառապանքներ
էր
կրել։
Անընդունելի
ձեւերից
էր
նաեւ
գաղտնի
ոստիկանութեան
գոյութիւնը.
որ
փոխ
էր
առեր
Հայկական
Կառավարութիւնը
տաճիկ
կառավարութիւնից։
Մի՞թէ
մանուկ
կառավարութիւնը
կարիք
ունէր
գաղտնի
ոստիկանութեանը.
մի՞թէ
ամբողջ
աշխարհի
կողմից
արհամարւած
այդ
ինստիտուտը
դեր
ունէր
կատարելու
նոր
սկսւող
կառավարութեան
մէջ.
ի
հարկէ
ոչ։
Բայց
նա
ընդունել
էր
միւս
մարմինների
շարքում
նաեւ
այդ
մարմնի
գոյութիւնը.
անշուշտ.
անգիտակցօրէն.
առանց
խորը
մտածելու։
Այո.
Հայկական
Կառավարութիւնը
կատարեալ
չէր.
նա
ունէր
թերութիւններ.
նոյնիսկ
խոշոր
թերութիւններ.
որից
եւ
առաջեցալ
էր
դժգոհութիւնը
նրա
դէմ։
Սակայն
այդ
բոլորով
հանդերձ
Վանի
Հայկական
Կառավարութիւնը
իր
թարմ
երիտասարդական
կազմով.
իր
ձգտումներով
կարճ
օրերի
մէջ
ներշնչեց
մի
հաւատ.
նա
տւեց
գրաւական.
որ
հայ
ժողովուրդը
ընդունակ
է
իր
ինքնուրոյն
կեանքն
ունենելու.
իր
բաղդը
տնօրինելու։
Պէտք
էր
տեսնել
մանուկ
կռաավարութիւնը
իր
դերի
մէջ.
պէտք
էր
ականատես
լինել
նրա
գործառութիւններին.
գաղափար
կազմելու.
միաժամանակ
ոգեւորիչ
տպաւորութիւններ
ստանալու
համար։
Մանուկ
կառավարութիւնը
ձգտում
էր
ընդունւած
ձեւերից
դուրս
ձգել
ժողովրդական
շահերի
տեսակէտից
անընդունելին
եւ
հակադիրը.
ընդունել
դեմոկրատիկ
կարգեր
եւ
կանգնել
այն
ճանապարհի
վրա.
որ
տանում
էր
դէպի
բարօրութիւն.
եւ
այս
իրականացնելու
համար
դիմել
էր
նաեւ
կովկասահայ
մտաւոր
ուժերի
աջակցութեանը։
Ահա
այս
ձգտման
արդիւնքն
էր
մի
շարք
կովկասահայ
մտաւորականների
ներկայութիւնը
Հայկական
Կառավարութեան
մէջ.
որոնք
տեղական
ուժերի
հետ
ձեռք
ձեռքի
տւած
գիշեր
ու
ցերեկ
աշխատում
էին
ուժ
տալ
ու
բարձրացնել
մանուկ
կառավարութիւնը.
ազատել
նրան
թերութիւններից.
մտցնել
նրա
մէջ
նոր
ու
ժամանակակից
ձեւեր.
կտաարելութիւն
տալ
նրան.
որքան
էլ
շրջապատող
հանգամանքները
աննպաստ
էին
եւ
որքան
էլ
աւերւած
երկրի
վերաշինութեան
գործը
ծանրացած
էր
այդ
կառավարութեան
վրա։
Հայկական
Կառավարութիւնը
առանձնապէս
դեմօկրատիկ
էր
իր
ներքին
ու
արտաքին
յարաբերութիւնների
մէջ,
բիւրօկրատիկ
ձեւերը
գոյութիւն
չունէին
այդեղ.
շատ
աշխատանքներ.
շատ
բանակցութիւններ
կատարւում
էին
պարզ
ու
անպաճոյճ
ձեւերով
եւ
այս
միանգամայն
հասկանալի
է։
Կառավարութեան
գլուխ
անցել
էին
երէկւա
սոսկ
քաղաքացիները.
դիրքերի
մէջ
կողք-կողքի
կռւող
մարդիկ.
երէկւա
պարզ
ընկերները։
Նրանք
ժողովրդի
աչքում
ոչ
թէ
պաշտօնեաներ
էին.
այլ
երէկւա
Արամները.
Արտակները.
Տիգրանները.
որոնց
դիմում
էին
վստահութեամբ.
առանց
քաշւելու
դնում
էին
իրենց
հարցերը
յաճախ
պահանջի
ձեւով.
եւ
այս
անընդունելի
չէր
համարւում։
Անշուշտ
Հայկական
Կառավարութիւնը.
ինչպէս
իւրաքանչիւր
կառավարութիւն.
պիտի
բռնէր
դէպի
բիւրօկրատիկ
կարգերը
տանող
ճանապարհը.
բայց
այն.
ինչ
որ
գոյութիւն
ունէր.
խիստ
դիմօկրատիկ
էր։
Հայկական
Կառավարութիւնը
դեմօկրատիկ
էր
եւ
իր
արտաքինով.
նա
համազգեստ
չունէր
եւ
հաւանօրէն
երբէք
էլ
չունենար,
ինչ
վերաբերում
էր
ոստիկանական
կազմին.
նրան
համազգեստ
սահմանելու
հարցը
կառավարութեան
մէջ
քննւում
էր
եւ
թերեւս
մի
փոքր
ժամանակից
յետոյ
ոստիկանութիւնը
ունենար
իր
համազգեստը.
եթէ
Հայկական
Կառավարութեանը
գոյութիւնը
այդպէս
կարճատեւ
չը
լինէր։
Ոստիկանութեան
համազգեստը
անհրաժեշտութիւն
էր
համարւում
երկու
պատճառով.
նախ՝
ժողովուրդը
պիտի
իմանար
թէ
ում
հետ
գործ
ունի.
երկրորդ՝
երկիրը
գրաւած
լինելով
ռուս
զօրքերով.
ամեն
տեղ
ոստիկանութիւնը
գործ
էր
ունենում
նրա
հետ,
զօրքը
հագուստով
պիտի
ճանաչէր
ոստիկանութիւնը.
մանաւանդ
որ
տաճկահայերը
ռուսերէն
արտայայտւել
չը
գիւտէին։
Ոստիկանութիւնը
որեւէ
նշանով
ցուցադրելու
անհրաժեշտութիւնը
այնքան
ուժեղ
էր.
որ
Հայկական
Կառավարութիւնը
հէնց
սկզբից
սահմանեց
թեւերի
նշանը։
Քաղաքում
գործող
ոստիկանները
թեւերին
կրում
էին
սպիտակ
կտորի
վրա
կարմիր
տառերով
գրւած
ՈՍՏԻԿԱՆ
մակագիրը.
մի
մակագիր.
որը
գործադրութեան
մէջ
մտաւ
դեռեւս
Ապրիլեան
կռիւների
օրերում։
Իսկ
գաւառական
ոստիկանները.
դարձեալ
սպիտակ
կտորի
վրա
կարմիր
տառերով
գրւած.
թեւերին
կրում
էին
В.
Д.
մակագիրը.
որ
նշանակում
էր
Ванская
дружина։
Այո.
համազգեստ
չը
կար.
բայց
այդ
պարզ
մակագիրները
փոխարինում
էին
համազգեստին.
միաժամանակ
հանդիսանալով
սիմւօլը
հայ
ժողովրդի
եւ
սիմւօլը
անթիւ
զոհերի
ու
անհատնում
արեան
գնով
ձեռք
բերւած
այդ
փոքրիկ
ազատութեան։
Եւ
կեանքը
Վանի
Հայկական
Կառավարութեան
մէջ
եռում
էր.
եռում
էր
անօրինակ
կերպով.
ամեն
ինչ
ընթանում
էր
դէպի
գործ.
դէպի
շինարար
աշխատանք։
Կառավարութիւնը
փայփայում
էր
հայ
ժողովրդին
իբրեւ
իր
թանկագին
գանձը.
իր
հարազատ
միջավայրը՝
քաղցր.
սիրելի։
Իսկկ
հայ
ժողովուրդը
նայում
էր
այդ
կառավարութեան
վրա
իբրեւ
իր
նորածին
մանուկի.
որի
համար
այնքան
տառապել
էր
ու
այնքան
զրկանքներ
կրել.
մինչեւ
հասել
էր
նրան։
Մի
հարազատ
ընտանիք
եւ
ընդհանուր
շահերով
կապւած.
ընդհանուր
սիրով
վառւած
մի
մեծ
գերդաստան.
որը
ընթանում
էր
դէպի
երջանիկ
ապագան։
Եռում
էր
կեանքը
կառավարութեան
մէջ.
եռում
էր
նաեւ
ժողովրդի
մէջ,
արագօրէն
շինւում
էին
աւերւածները.
կարգի
էին
բերւում
հրդեհւածները.
մաքրում
էին
փողոցներն
ու
հրապարակները.
բացւում
էին
վաճառատներ
ու
շուկաներ։
Եւ
ահա
այսօրինակ
համերաշխ
ու
շինարար
եռուն
աշխատանքի
մէջ
Հայկական
Կառավարութիւնը
բոլորում
էր
իր
գոյութեան
70-օրեակը.
երբ
մէկէն
շանթահարւեց.
նա.
շանթահարւեց
ու
կայծակահար
ընկաւ։
Ռուսական
բանակը
պատրաստւեց
նահանջել.
հայ
ժողովուրդը
բռնեց
գաղթի
ճանապարհը
ձգելով
ամեն
ինչ.
դիմեց
դէպի
Կովկաս՝
ճանապարհին
ենթարկւելով
սովի.
ծարաւի.
ցրտի.
արեւի
եւ
նոյնիսկ
քիւրդերի
յարձակումներին։
Հասաւ
Կովկաս՝
ճանապարհին
թողնելով
դիակներ
տասնեակներով
ու
հարիւրներով
եւ
գնաց
պապակւելու
Արարատեան
դաշտի
յուլիսեան
տօթերին.
բացելու
նրա
տափարակների
վրա
շիրիմների
հարիւրներով
ու
հազարներով.
շիրիմներ
անզարդ
ու
անյիշատակ։
Կտրւեց
Հայկական
Կառավարութեան
թելը
միայն
70
օր
գոյութիւն
ունենալուց
յետոյ.
կտրւեց
անօրինակ
կերպով։
Հայ
ժողովրդի
նոր
կրած
տառապանքները
մոռացնել
տւին
եւ
Հայ
Կառավարութիւնը
եւ
նրա
գոյութեան
քաղցր
ամիսները։
Ներակյ
կեանքը
աւելի
դառն
եղաւ.
քան
երբ
եւիցէ.
եւ
այդ
դառնութեան
մէջ
մոռացւեցին
թէ
Ապրիլեան
հերոսները.
որոնք
ոսկի
տառերով
կարձանագրւեն
հայ
ժողովրդի
տարեգրութեան
էջերում.
եւ
թէ
70-
օրեա
Հայկական
Կառավարութեան
գոյութիւնը.
որը
նոյնպէս
իր
պատւաւոր
տեղը
կունենայ
հայ
ժողովրդի
տարեգրութեան
էջերում.
իբրեւ
հետեւանք
Ապրիլեան
հերոսական
կռիւների։
[1]
Ոստիկանութիւնը
կազմւեց
յուլիս
ամսից։
Ա-ԴՕ
[2]
Հարկերի
եւ
հասույթների
կապալառու
–ծնթ.
խմբ.: