Պատմութիւն Հայոց

Յաղագս մայրեացն տնկելոց, եւ պատերազմացն ընդ Պարսս, եւ ազգահատութեան տան նախարարացն տոհմին Բզնունեաց:

Եւ իբրեւ առ ժամանակ մի խաղաղացաւ երկիրս Հայոց, ապա ետ հրաման թագաւորն Հայոց Խոսրով, տալ պարգեւս արանցն քաջացն` որ վաստակեցին նմա, եւ փոխանակեցին զանձինս իւրեանց փոխանակ աշխարհին Հայոց մեծաց յամենայն ի մարտ ճակատուցն պատերազմաց: Եւ ետ Վաչէի զօրավարի զականս Ջանջանակին, եւ զՋրաբաշխիս, եւ զՑլու գլուխ, ամենայն գաւառակօքն հանդերձ. նոյնպէս եւ այլոց նախարարացն մեծամեծ պարգեւս: Եւ ետ հրաման թագաւորն զօրավարին իւրոյ` հանել խաշար յաշխարհէն բազում, եւ բերել զվայրենի կաղին մայրեաց, եւ տնկել զայն յԱյրարատեան գաւառին. եւ առեալ յամուր բերդէն արքունի, որում կոչեն Գառնի, մինչեւ ի դաշտն Սեծամօրի ի բլուրն` որ անուանեալ կոչի Դուին, որ կայ ի հիւսիսոյ կողմանէ քաղաքին մեծի Արտաշատու, զգետն խոնարհ մինչեւ յապարանսն Տիկնունի` տնկեցին զկաղինն: Եւ կոչեաց զանուն նորա Տաճար մայրի: Եւ միւս ի մայրեացն յեղէգնաբերանին ի նմանէ ի հարաւակոյս լցին զդաշտն կաղնատուն տնկով եւ կոչեցին զանուն նորա Խոսրովակերտ: Եւ անդ շինեցին զապարանսն արքունական, եւ զերկոսեան տեղիսն պարսպեալ փակեցին. եւ ոչ կցեցին ի միմեանս վասն պողոտայի ճանապարհին: Եւ աճեաց բարձրացաւ. եւ ապա զամենայն էրէս եւ զգազանս հրամայեաց ժողովել թագաւորն եւ լնուլ զքաղաքորմսն, զի լիցին նոցա տեղիք որսոց զբօսանաց ուրախութեան թագաւորութեան նորա: Եւ զօրավարն Վաչէ կատարէր վաղվաղակի զասացեալսն արքայի:

Եւ մինչդեռ նա յայնմ գործ զմայրեօքն տնկելովք էր, յանկարծակի գուժկան հասանէր առ Խոսրով ի Հէր եւ ի Զարաւանդ գաւառ, թէ պատրաստեալ են զօրքն Պարսից գալ հասանել ի գործ պատերազմի ի վերայ քո: Ապա հրաման ետ արքայ Խոսրով Դատաբայ նահապետի Բզնունեաց` գուգազ հանել յաշխարհէ աւելի քան զչափն. եւ զհամար զօրսն մատենիկ գնդաւն ընդ առաջ նոցա խաղալ հասանել ի դիմի հարկանել, արգելուլ զթշնամիսն: Ապա Դատաբէն երթայր ընդ առաջ զօրացն Պարսից բազմութեամբ զօրօքն Հայոց: Իբրեւ հասանէր Դատաբէն, խորհուրդ միաբանութեան դնէր ընդ իշխանսն զօրացն Պարսից. կամեցաւ մատնել ի ձեռս նոցա զարքայն Հայոց զտէրն իւր. դարան հրամայեաց գործել թշնամեացն ի վերայ իւրոց զօրացն, եւ անդրէն սուր ետ դնել ի վերայ իւրոց զօրացն: Յանկարծ յեղակարծումն տարակարծի` քառասուն հազար զզօրսն Հայոց միանգամայն կոտորէին, եւ այլ զօրքն փախստական լինէին. եւ Դատաբէն չարագործ առնոյր զզօրսն Պարսից, եւ կամէր անկանել ի վերայ թագաւորին Հայոց: Ապա փախստականք զօրացն վաղ հասանէին ի բանակ արքային Հայոց, գոյժ առնել զանհնարին կործանումն իրացն եղելոց, զչարագործութիւն մատնութեան անօրէն Դատաբենայ:

Ապա անգանէր թաւալէր խնդրէր յԱստուծոյ բազում պաղատանօք եւ ուժգին արտասուօք թագաւորն Հայոց Խոսրով, հանդերձ Վրթանաւ քահանայապետիւն: Եւ յետ այսորիկ աճապարէր կուտէր զզօրսն առ ինքն իբրեւ երեսուն հազար, հանդերձ զօրավարաւն Վաչէիւ. գայր հասանէր ընդ առաջ նոցա` ամենայն աւագախումբ մեծամեծ նախարարօք իւրովք: Եւ դիպեցան միմեանց առ ափն ծովուն Բզնունեաց, յԱռեստն աւանի, ի ձկնատեսանսն արքունի ի վերայ գետակին: Եւ տեսին զզօրսն Պարսից, զի ոչ գոյր թիւ բազմութեանն. զի էին իբրեւ զաստեղս երկնից, եւ իբրեւ զաւազ առ ափն ծովու. զի եկեալ էին անթիւ փղօք եւ անչափ զօրօք: Եւ սոքա հասին անկան ի վերայ բանակին, յուսացեալք առ Աստուած. հարին, սատակեցին, կոտորեցին, եւ ոչ թողին ի նոցանէ եւ ոչ մի: Եւ թափէին աւար բազում, եւ զփիղսն եւ զամենայն ոյժ զօրութեան նոցա: Ձերբակալ արարեալ զԴատաբէնն Վաչէ սպարապետն եւ քաջ Վահան ամատունի, ածէին զնա առաջի մեծի թագաւորին Խոսրովու, եւ քարկոծ առնէին զնա քարամք իբրեւ զայր, որ աշխարհի եւ գնդի եւ զօրաց տեառն իւրոյ դաւաճան լեալ իցէ: Եւ զազգ նորա եւ զկին եւ զորդիս գտանէր յամրոցի անդ իշխանին Ըռշտունեաց յանուանեալն յԱղթամար կղզւոջ. ի նաւ ելեալ Վաչէ սպարապետն, անցեալ ի կղզին` առ հասարակ ոչ զէգ թողոյր եւ ոչ զարու: Եւ այսպէս բարձաւ ազգատոհմ նախարարութեանն այնորիկ, եւ զտուն նոցա յարքունիս կալան:

Բայց յետ այսորիկ ոչ դադարէին Պարսք ի տալ պատերազմ ընդ Խոսրովու արքային. եւ նա դնէր օրէնս` զի մեծամեծ աւագանին, նախարարքն աշխարհակալքն աշխարհատեարքն` որ էին բիւրաւորքն եւ հազարաւորքն, կայցեն առ արքային, եւ ընդ նմա շրջեսցին, եւ մի' ոք երթիցէ ի նոցանէ ընդ զօրս արքունի: Զի երկնչէր նա յերկմտութենէ նոցա, զի գուցէ զնոյն գործ Դատաբենայն գործիցեն, եւ ապստամբ լինիցին ի նմանէ: Բայց վստահ լինէր ի ծերունին Վաչէ, ի բուն սպարապետն ի զօրավարն Հայոց մեծաց, եւ ի քաջ Վահան յամատունի: Գումարէր զզօրսն ամենայն տանցն աւագանւոյն ընդ զօրսն արքունի, եւ տայր զգումարտակն ամենայն ի ձեռս նոցա. եւ հանապազ կային ի քաջութեան ի մարտ պատերազմի ի սահմանս Պարսից. եւ ոչ տային անխտիր արշաւել աւերել զերկիրն Հայոց, եւ ոչ նայել: Եւ կայր արքայ ի հանգստի, եւ աշխարհ ի շինութեան եւ ի խաղաղութեան զամենայն աւուրս կենաց նոցա: