Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Յաղագս Մերուժանայ արծրունոյ, որ ապստամբեաց յարքայէն Հայոց Արշակայ, եւ անկաւ առ թագաւորն Պարսից Շապուհ, եւ առաւել գրգռէր զպատերազմունսն. եւ թէ զիա'րդ ուրացաւ յԱստուծոյ, եւ կամ զիա'րդ եղեւ խոչընդակն եւ խոչոտն երկրին Հայոց մինչեւ յապայ:

Յայնմ ժամանակի ապստամբեաց յարքայէն Հայոց մի ոմն ի նախարարաց մեծամեծացն, Մերուժան անուն արծրունի. եւ չոգաւ եկաց առաջի թագաւորին Պարսից Շապհոյ, եւ դնէր ընդ նմա ուխտ երդմամբ, զի յաւիտեան ծառայ լիցի նմա: Նախ ուրացաւ ի կենացն իւրոց` զոր յԱստուածն ունէր. զի եթող զօրէնս քրիստոնէութեան, եւ խոստովան եղեւ վասն անձին իւրոյ` թէ չեմ քրիստոնեայ. եւ կալաւ զօրէնս մազդեզանցն, այսինքն զմոգուցն. եպագ երկիր արեգական եւ կրակի, եւ խոստովան եղեւ` թէ աստուածք այն են` զոր թագաւորն Պարսից պաշտէ: Եդ ուխտ ընդ Շապհոյ արքային Պարսից յայնմ հետէ. Թէ իցէ եւ կարասցէ յաղթել Շապուհ Հայոց, եւ ունել զաշխարհն, եւ ինձ դարձ լիցի յիմ աշխարհն եւ յիմ տունն, նախ ես` ասէ` շինեցից ատրուշան յիմում տանն սեպհականին, այս ինքն տուն կրակին պաշտելոյ: Եւ կեանս եւ մահ դնէր ընդ նոսա, խոստացեալ բանիւք եւ արդեամբք: Եւ զզօրսն Պարսից պատրաստէին սռաւել եւս քան զառաջինն, եւ առաջնորդ ունէին զչարագործն Մերուժանն, ասպատակել յաշխարհն Հայոց: Յանկարծօրէն այրացաւեր զերկիրն Հայոց առնէին առաջնորդ Մերուժանաւ. զարս տային ի կոխումն փղաց, եւ զկանայս ընդ ցից սայլից հանէին. առնուին կոտորէին զամենայն բնակիչսն վերնագաւառացն Հայոց:

Մինչ դեռ թագաւորն Արշակ ի կողմանսն ստորին գաւառացն յԱնգեղ տանն էր յուտեստ, զմիջնաշխարհն քանդեալ բրեալ զօրքն Պարսից ապականէին: Ապա զօրաժողով լինէր Վասակ զօրավարն Հայոց, եւ որ հասին ի ժամանակի անդ ի ձեռն նորա տասն հազար հեծեալ ընդիր ընդիր եւ քաջ այրեւձի, կազմ զինու եւ բազում պատրաստութեամբ, եւ հանդերձ նոքօք խաղայր, ի կիրթ ձգեալ հասանէր զօրացն Պարսից: Իսկ իբրեւ զգացին զօրավարքն զօրաց թագաւորին Պարսից` եթէ զօրաժողով է ի վերայ նոցա զօրավարն Հայոց Վասակ, զմնացորդս աշխարհին գերփեցին գերեցին առին եւ փախեան յաշխարհն իւրեանց ճեպով տագնապաւ: Ապա զհետ կրթէր Վասակ մամիկոնեան, եւ երթայր հասանէր նոցա. չուէին ի սահմանս Ատրպատականին: Իսկ զօրքն թագաւորին Պարսից թողին զգերին, եւ փախստական լինէին հանդերձ Մերուժանաւն: Եւ թափէր անչափ եւ անթիւ զամենայն զառեալ գերութիւնն, եւ դառնային խաղաղութամբ առ թագաւորն Արշակ: